Фанетыка

Фанетыка (грэч. phōnetikē, літаральна: гукавы) — раздзел мовазнаўства, які вывучае фанетычную сістэму (гукавы лад) мовы.

Мовазнаўства

Мовы свету

Фаналогія Марфалогія Сінтаксіс Семантыка (+)

(параўнальна-гістарычнае мовазнаўства, этымалогія) Фанетыка Сацыялінгвістыка

Камп'ютарная лінгвістыка Нейралінгвістыка Псіхалінгвістыка

Астатняе

Пісьменства Мовы свету

Г П

Аб’ектам вывучэння з’яўляюцца гукавыя сродкі мовы — гукі, склады, націск, інтанацыя. Цэнтральнае месца ў фанетыцы займае вучэнне аб гуках, як асноўным сродку афармлення мовы, сродку яе матэрыялізацыі.

Фанетыка разглядае гукі з трох бакоў: фізічнага (акустычнага), фізіялагічнага (артыкуляцыйнага), функцыянальнага (лінгвістычнага, сацыяльнага). Фізіка і фізіялогія вымаўлення гука з’яўляюцца ўласна фанетычнай стараной вывучэння гукавога ладу мовы, а функцыянальнасць гукаў (лінгвістычная, сацыяльная роля) вывучаецца такім раздзелам фанетыкі як фаналогія.

Апроч фаналогіі, таксама выдзяляюцца такія адносна самастойныя часткі фанетыкі, як , , . Фанетыка цесна звязана з арфаэпіяй, дае той зыходны матэрыял для выпрацоўвання правілаў і нарматыўных рэкамендацый. Маючы сваім аб’ектам матэрыяльны бок мовы, фанетыка звязана і з немовазнаўчымі навукамі: акустыкай, фізіялогіяй, таксама з псіхалогіяй.

У залежнасці ад задач вывучэння гукавога матэрыялу адрозніваюць фанетыку , , , .

Своеасаблівасць фанетыкі сярод іншых мовазнаўчых дысцыплін у тым, што гукі мовы, у адрозненне ад іншых яе адзінак — марфем, слоў, словазлучэнняў, сказаў, — не маюць самастойнага сэнсавага значэння, а маюць толькі адну значную характарыстыку — гучанне. Але з іншага боку, гукі мовы, не маючы самі па сабе сэнсу, значэння, служаць для ўтварэння моўных адзінак, якія маюць сэнс, значэнне, такім чынам, гукі рэалізуюцца ў лексіцы і мовы.

Гл. таксама

• Фанетычная транскрыпцыя
• Міжнародны фанетычны алфавіт

Крыніцы

1. Паводле вызначэння Л. У. Шчэрбы.

Літаратура

• Сучасная беларуская мова: Уводзіны. Фанетыка. Фаналогія. Арфаэпія. Графіка. Арфаграфія. Лексікалогія. Лексікаграфія. Фразеалогія. Фразеаграфія: Вучэб. дапам. / Я. М. Камароўскі, В. П. Красней, У. М. Лазоўскі і інш. — 2-е выд., дапрац. і дап. — Мн. : Выш. школа, 1995. — 334 с. ISBN 985-06-0075-6.
• Фане́тыка; Фанеты́ст; Фанетыс́тка; Фанеты́чны // Тлумачальны слоўнік беларускай мовы: У 5-ці т / АН БССР, Інстытут мовазнаўства імя Я. Коласа. — Мн.: Беларус. Сав. Энцыклапедыя імя Петруся Броўкі, 1984. — Т. 5 кн. 2: Улада — Я, Дадатак / [рэдактар М. Р. Суднік]. — С. 108—109. — 608 с. — 18 000 экз.