Azərbaycanca
Беларуская
Deutsch
English
Français
Қазақ
Lietuvių
Русский
ภาษาไทย
Türkçe
Українська
| Цяпер — 19 мая 2025, 11:08 (UTC) |
|---|
Час — адно з фундаментальных паняццяў філасофіі і фізікі, якое характарызуе усе змены, што адбываюцца ў матэрыяльным свеце. Час непарыўна звязаны з матэрыяю, а дакладней — з яе рухам.
| час | |
|---|---|
| Размернасць | T |
| Адзінкі вымярэння | |
| СІ | с |
| СГС | с |
Уласцівасці часу
У класічнай фізіцы час надзяляецца наступнымі характарыстыкамі:
- аднамернасць — любы момант часу можна прадставіць адным лікам.
- непарыўнасць — у час няма прабелаў; між любымі двума яго момантамі існуе іншых (прамежкавых) момантаў.
- аднароднасць — усе моманты часу аднолькавыя. Гэта, у прыватнасці, азначае, што час не мае пачатку і канца (бо адпаведныя моманты былі б адрозныя ад іншых).
- незваротнасць — перамяшчэнне ў часе магчымае толькі ў адным напрамку: ад мінулага да будучыні. Зваротнае перамяшчэнне немагчымае.
- раўнамернасць — бег часу аднолькавы ўва ўсе яго моманты. Час не можа паскарацца або замаруджвацца.
У адпаведнасці з гэтымі ўласцівасцямі час можна прадставіць як прамую, якая мае кірунак. Кожны пункт гэтай прамой адпавядае пэўнаму моманту ў часе.
Вымярэнне часу
Вымярэнне працягласці нейкага прамежка часу заключаецца ў падлічванні колькасці ўзнікненняў пэўнай перыядычнай з'явы, перыяд узнікнення якой прымаецца за эталон. Прылада, якая здзяйсняе гэтае вымярэнне, называецца гадзіннікам.
З'ява, што лічыцца эталоннай, павінна мець пастаянны перыяд, г.зн. паўтарацца праз аднолькавыя прамежкі часу. Але каб вызначыць, ці сапраўды гэта так, трэба ўжо мець гадзіннік са сваім эталонным прамежкам часу. Выйсце з гэтай супярэчнасці палягае толькі ў аксіяматычным прыняцці перыяду той ці іншай з'явы за эталон. Такім эталонам можна лічыць астранамічныя перыядычныя з'явы, напрыклад, вярчэнне Зямлі вакол Сонца (адзін абарот складае год) ці вярчэнне Зямлі вакол сваёй восі (адзін абарот складае суткі). Меншай хібнасці дазваляюць дасягнуць гадзіннікі, заснаваныя на перыядычных працэсах, якія адбываюцца ў атамах.
Асноўнай адзінкай вымярэння часу ў сістэме СІ з'яўляецца секунда. Іншыя адзінкі вымярэння часу:
- хвіліна — 60 секунд
- гадзіна — 60 хвілін
- суткі — 24 гадзіны
- тыдзень — 7 сутак
- Месяц — ад 28 да 31 сутак (у грыгарыянскім календары)
- год — 12 месяцаў; 365 або 366 сутак (у грыгарыянскім календары).
Паколькі час не мае пачатку, то момант часу можна вызначыць толькі адносна нейкага іншага моманта, які ўмоўна прымаецца за нуль. Такім нулявым момантам (пачаткам ) звычайна прымаецца пачатак года, у якім адбылася пэўная знакавая гістарычная падзея. У найбольш распаўсюджаным на сёння грыгарыянскім календары такой падзеяй з'яўляецца Нараджэнне Хрыстова.
Літаратура
- Час // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 17: Хвінявічы — Шчытні / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 2003. — Т. 17. С. 250—251.
Аўтар: www.NiNa.Az
Дата публікацыі:
Cyaper 19 maya 2025 11 08 UTC Chas adno z fundamentalnyh panyaccyay filasofii i fiziki yakoe haraktaryzue use zmeny shto adbyvayucca y materyyalnym svece Chas neparyyna zvyazany z materyyayu a dakladnej z yae ruham chas t displaystyle t Razmernasc TAdzinki vymyarennyaSI sSGS sDlya adsochvannya chasu vykarystoyvaecca napryklad budzilnik Ulascivasci chasuU klasichnaj fizicy chas nadzyalyaecca nastupnymi haraktarystykami adnamernasc lyuby momant chasu mozhna pradstavic adnym likam neparyynasc u chas nyama prabelay mizh lyubymi dvuma yago momantami isnue inshyh pramezhkavyh momantay adnarodnasc use momanty chasu adnolkavyya Geta u pryvatnasci aznachae shto chas ne mae pachatku i kanca bo adpavednyya momanty byli b adroznyya ad inshyh nezvarotnasc peramyashchenne y chase magchymae tolki y adnym napramku ad minulaga da buduchyni Zvarotnae peramyashchenne nemagchymae raynamernasc beg chasu adnolkavy yva yse yago momanty Chas ne mozha paskaracca abo zamarudzhvacca U adpavednasci z getymi ylascivascyami chas mozhna pradstavic yak pramuyu yakaya mae kirunak Kozhny punkt getaj pramoj adpavyadae peynamu momantu y chase Vymyarenne chasuAsnoyny artykul Vymyarenne pracyaglasci nejkaga pramezhka chasu zaklyuchaecca y padlichvanni kolkasci yzniknennyay peynaj peryyadychnaj z yavy peryyad uzniknennya yakoj prymaecca za etalon Prylada yakaya zdzyajsnyae getae vymyarenne nazyvaecca gadzinnikam Z yava shto lichycca etalonnaj pavinna mec pastayanny peryyad g zn paytaracca praz adnolkavyya pramezhki chasu Ale kab vyznachyc ci sapraydy geta tak treba yzho mec gadzinnik sa svaim etalonnym pramezhkam chasu Vyjsce z getaj supyarechnasci palyagae tolki y aksiyamatychnym prynyacci peryyadu toj ci inshaj z yavy za etalon Takim etalonam mozhna lichyc astranamichnyya peryyadychnyya z yavy napryklad vyarchenne Zyamli vakol Sonca adzin abarot skladae god ci vyarchenne Zyamli vakol svayoj vosi adzin abarot skladae sutki Menshaj hibnasci dazvalyayuc dasyagnuc gadzinniki zasnavanyya na peryyadychnyh pracesah yakiya adbyvayucca y atamah Asnoynaj adzinkaj vymyarennya chasu y sisteme SI z yaylyaecca sekunda Inshyya adzinki vymyarennya chasu hvilina 60 sekund gadzina 60 hvilin sutki 24 gadziny tydzen 7 sutak Mesyac ad 28 da 31 sutak u grygaryyanskim kalendary god 12 mesyacay 365 abo 366 sutak u grygaryyanskim kalendary Pakolki chas ne mae pachatku to momant chasu mozhna vyznachyc tolki adnosna nejkaga inshaga momanta yaki ymoyna prymaecca za nul Takim nulyavym momantam pachatkam zvychajna prymaecca pachatak goda u yakim adbylasya peynaya znakavaya gistarychnaya padzeya U najbolsh raspaysyudzhanym na syonnya grygaryyanskim kalendary takoj padzeyaj z yaylyaecca Naradzhenne Hrystova LitaraturaChas Belaruskaya encyklapedyya U 18 t T 17 Hvinyavichy Shchytni Redkal G P Pashkoy i insh Mn BelEn 2003 T 17 S 250 251