Azərbaycanca
Беларуская
Deutsch
English
Français
Қазақ
Lietuvių
Русский
ภาษาไทย
Türkçe
Українська
Эсто́нская мо́ва (eesti keel) — мова эстонцаў, адносіцца да прыбалтыйска-фінскай галіны фіна-ўгорскай сям'і моў. Афіцыйная мова Эстоніі і Еўрапейскага саюза. Пісьменнасць на аснове лацінскага алфавіта.
| Эстонская мова | |
|---|---|
 | |
| Саманазва | eesti keel |
| Краіны | Эстонія |
| Рэгіёны | Паўночная Еўропа |
| Афіцыйны статус | Эстонія, ЕС |
| Арганізацыя, якая рэгулюе | |
| Агульная колькасць носьбітаў | 1,1 млн чал. |
| Класіфікацыя | |
| Катэгорыя | Мовы Еўразіі |
| |
| Пісьменнасць | лацінка () |
| Моўныя коды | |
| ДАСТ 7.75–97 | эст 850 |
| ISO 639-1 | et |
| ISO 639-2 | est |
| ISO 639-3 | est |
| est | |
| Ethnologue | est |
| ABS ASCL | 1601 |
| IETF | et |
| Glottolog | esto1258 |
 Вікіпедыя на гэтай мове | |
Гісторыя
Некалькі протаэстонскіх гаворак пачалі аддзяляцца ад агульнае прыбалтыйска-фінскай моўнай супольнасці ўжо ў пачатку нашае эры. У 12--13 стагоддзях на іх аснове пачала фарміравацца стараэстонская мова. Пазней на эстонскую мову паўплывалі германскія, балцкія мовы і руская мова. Напрыклад, германізмы можна сустрэць у галіне прафесійнае лексікі, русізмы — у словах, якія былі часта ўжывальнымі ў перыяд Кіеўскае Русі.
Першыя рукапісныя творы па-эстонску датуюцца 16 стагоддзем. Найбольш даўнім рукапісам, які дайшоў да нашага часу, з'яўляецца — пераклад на эстонскую мову трох каталіцкіх малітваў: Pater noster, и .
Афармленне літаратурнага стандарту эстонскай мовы ішло на працягу 19 ст.
Асноўная характарыстыка
Пісьмовасць
Як і іншыя шматлікія фіна-ўгорскія мовы, носьбіты эстонскай мовы карыстаюцца лацінскім алфавітам. Як у іншых прыбалтыйска-фінскіх мовах у эстонскай мове прысутнічаюць літары ä, ö, ü, а таксама літары š, ž, якія ў эстонскай мове з'явіліся пазней. Літары Cc, Qq, Ww, Xx, Ff, Zz, Šš, Žž ужываюцца толькі ў запазычаннях і напісанні ўласных назваў. Літара Õõ у эстонскай была дадана асобна лінгвістам Ота Вільгельмам Мазінгам.
Сучасны выгляд эстонскага алфавіта.
| A a | B b | C c | D d | E e | F f | G g | H h |
| I i | J j | K k | L l | M m | N n | O o | P p |
| Q q | R r | S s | Š š | Z z | Ž ž | T t | U u |
| V v | W w | Õ õ | Ä ä | Ö ö | Ü ü | X x | Y y |
Арфаграфія
Эстонская мова, як і беларуская, у большасці напісанні слоў падпарадкоўваецца фанематычнаму прынцыпу — адна літара адпавядае адной фанеме. Але існуюць некаторыя марфалагічныя і гістарычныя выключэнні. Напрыклад, літара h аглушае на пісьме гукі b, g, d пры скланенні словаў, калі замест іх вымаўляецца p, k, t. Часам літары š, ž могуць замяняць на спалучэнні sh, zh, хоць гэта і лічыцца няправільным.
Сучасныя эстонскія прынцыпы арфаграфіі былі створаны навукоўцам Эдуардам Ахрэнсам на аснове фінскай арфаграфіі ў другой палове 19 ст. Раней ужывалася арфаграфія Бенгта Готфрыда Фарселія і Ягана Горнунга, якая была створана ў 17 ст. Некаторыя прынцыпы нямецкае арфаграфічнай мовы захоўваліся ў эстонскай мове і пазней — напрыклад, літару Ww ужывалі замест Vv да 1930-х гадоў.
Фанетыка
Галосныя
У эстонскай мове дзевяць галосных гукаў, вялікая колькасць . Адсутнічаюць рэдукаваныя гукі.
Зычныя
Фанетычная сістэма характарызуецца выкарыстаннем цвёрдых і мяккіх зычных гукаў, неаспіраваных выбухных зычных (гукі p, t, k прамаўляюцца без прыдыхання ў адрозненне ад германскіх моў) і магчымасцю спалучэння цвёрдых зычных з галоснымі пярэдняга шэрагу (напрыклад, у словах tee, täht, töö, tüvi t вымаўляецца цвёрда, перад галосным i зычныя змякчаюцца). Зычныя гукі b, g, d і запазычаны ž вымаўляюцца глуха ці паўзвонка.
Дыялекты
Эстонская мова ў дыялектным плане падзяляецца на дзве адметныя і моцна адрозныя адна ад адной гаворкі: паўночную і паўднёвую. Часам з паўночных дыялектаў асобна вылучаюць дыялекты кірдэраніку, якія распаўсюджаныя на паўночным усходзе Эстоніі.
Паўночныя дыялекты змяшчаюць у сабе тры групы гаворак. Кескмурэ, альбо сярэдняя група — аснова літаратурнай мовы, распаўсюджаная ў ваколіцах Таліна. Ляэнемурэ, ці заходняя група, распаўсюджаная ў Пярнумаа і Ляэнемаа. Група гаворак Саартэмурэ распаўсюджаная на астравох Саарэмаа і Хіюмаа. Група гаворак ідамурэ, альбо ўсходняя, распаўсюджаная на паўночна-заходнім узбярэжжы возера Пейпсі.
Асобна варта вылучыць паўднёвую дыялектную зону. Яна складаецца з чатырох груп гаворак — мулгіская, тартуская, выруская і сетуская, якія часам вылучаюцца ў асобныя мовы альбо ў адну асобную паўднёваэстонскую мову. Часам гаворка сету лічыцца не асобнай паўднёваэстонскай гаворкай, а часткай гаворкі выру.
Зноскі
- http://www.ethnologue.org/show_language.asp?code=est Эстонская мова на сайце Ethnologue.org
Спасылкі
![image]()
На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Эстонская мова
- Learn to Speak Estonian (англ.)
- Estonian Language Course (англ.)
Аўтар: www.NiNa.Az
Дата публікацыі:
Esto nskaya mo va eesti keel mova estoncay adnosicca da prybaltyjska finskaj galiny fina ygorskaj syam i moy Aficyjnaya mova Estonii i Eyrapejskaga sayuza Pismennasc na asnove lacinskaga alfavita Estonskaya movaSamanazva eesti keelKrainy EstoniyaRegiyony Paynochnaya EyropaAficyjny status Estoniya ESArganizacyya yakaya regulyueAgulnaya kolkasc nosbitay 1 1 mln chal KlasifikacyyaKategoryya Movy EyraziiUralskaya syam ya Fina ygorskaya galinaFina volzhskaya grupaPrybaltyjska finskaya padgrupa dd dd Pismennasc lacinka Moynyya kodyDAST 7 75 97 est 850ISO 639 1 etISO 639 2 estISO 639 3 estestEthnologue estABS ASCL 1601IETF etGlottolog esto1258Vikipedyya na getaj moveGistoryyaNekalki protaestonskih gavorak pachali addzyalyacca ad agulnae prybaltyjska finskaj moynaj supolnasci yzho y pachatku nashae ery U 12 13 stagoddzyah na ih asnove pachala farmiravacca staraestonskaya mova Paznej na estonskuyu movu payplyvali germanskiya balckiya movy i ruskaya mova Napryklad germanizmy mozhna sustrec u galine prafesijnae leksiki rusizmy u slovah yakiya byli chasta yzhyvalnymi y peryyad Kieyskae Rusi Pershyya rukapisnyya tvory pa estonsku datuyucca 16 stagoddzem Najbolsh daynim rukapisam yaki dajshoy da nashaga chasu z yaylyaecca peraklad na estonskuyu movu troh katalickih malitvay Pater noster i Afarmlenne litaraturnaga standartu estonskaj movy ishlo na pracyagu 19 st Asnoynaya haraktarystykaPismovasc Yak i inshyya shmatlikiya fina ygorskiya movy nosbity estonskaj movy karystayucca lacinskim alfavitam Yak u inshyh prybaltyjska finskih movah u estonskaj move prysutnichayuc litary a o u a taksama litary s z yakiya y estonskaj move z yavilisya paznej Litary Cc Qq Ww Xx Ff Zz Ss Zz uzhyvayucca tolki y zapazychannyah i napisanni ylasnyh nazvay Litara Oo u estonskaj byla dadana asobna lingvistam Ota Vilgelmam Mazingam Suchasny vyglyad estonskaga alfavita A a B b C c D d E e F f G g H hI i J j K k L l M m N n O o P pQ q R r S s S s Z z Z z T t U uV v W w O o A a O o U u X x Y yArfagrafiya Estonskaya mova yak i belaruskaya u bolshasci napisanni sloy padparadkoyvaecca fanematychnamu pryncypu adna litara adpavyadae adnoj faneme Ale isnuyuc nekatoryya marfalagichnyya i gistarychnyya vyklyuchenni Napryklad litara h aglushae na pisme guki b g d pry sklanenni slovay kali zamest ih vymaylyaecca p k t Chasam litary s z moguc zamyanyac na spaluchenni sh zh hoc geta i lichycca nyapravilnym Suchasnyya estonskiya pryncypy arfagrafii byli stvorany navukoycam Eduardam Ahrensam na asnove finskaj arfagrafii y drugoj palove 19 st Ranej uzhyvalasya arfagrafiya Bengta Gotfryda Farseliya i Yagana Gornunga yakaya byla stvorana y 17 st Nekatoryya pryncypy nyameckae arfagrafichnaj movy zahoyvalisya y estonskaj move i paznej napryklad litaru Ww uzhyvali zamest Vv da 1930 h gadoy FanetykaGalosnyya U estonskaj move dzevyac galosnyh gukay vyalikaya kolkasc Adsutnichayuc redukavanyya guki Zychnyya Fanetychnaya sistema haraktaryzuecca vykarystannem cvyordyh i myakkih zychnyh gukay neaspiravanyh vybuhnyh zychnyh guki p t k pramaylyayucca bez prydyhannya y adroznenne ad germanskih moy i magchymascyu spaluchennya cvyordyh zychnyh z galosnymi pyarednyaga sheragu napryklad u slovah tee taht too tuvi t vymaylyaecca cvyorda perad galosnym i zychnyya zmyakchayucca Zychnyya guki b g d i zapazychany z vymaylyayucca gluha ci payzvonka DyyalektyPaydnyovaestonskiya dyyalekty Estonskaya mova y dyyalektnym plane padzyalyaecca na dzve admetnyya i mocna adroznyya adna ad adnoj gavorki paynochnuyu i paydnyovuyu Chasam z paynochnyh dyyalektay asobna vyluchayuc dyyalekty kirderaniku yakiya raspaysyudzhanyya na paynochnym ushodze Estonii Paynochnyya dyyalekty zmyashchayuc u sabe try grupy gavorak Keskmure albo syarednyaya grupa asnova litaraturnaj movy raspaysyudzhanaya y vakolicah Talina Lyaenemure ci zahodnyaya grupa raspaysyudzhanaya y Pyarnumaa i Lyaenemaa Grupa gavorak Saartemure raspaysyudzhanaya na astravoh Saaremaa i Hiyumaa Grupa gavorak idamure albo yshodnyaya raspaysyudzhanaya na paynochna zahodnim uzbyarezhzhy vozera Pejpsi Asobna varta vyluchyc paydnyovuyu dyyalektnuyu zonu Yana skladaecca z chatyroh grup gavorak mulgiskaya tartuskaya vyruskaya i setuskaya yakiya chasam vyluchayucca y asobnyya movy albo y adnu asobnuyu paydnyovaestonskuyu movu Chasam gavorka setu lichycca ne asobnaj paydnyovaestonskaj gavorkaj a chastkaj gavorki vyru Znoskihttp www ethnologue org show language asp code est Estonskaya mova na sajce Ethnologue orgSpasylkiNa Vikishovishchy yosc medyyafajly pa teme Estonskaya movaRazdzel Vikipedyi na moveLearn to Speak Estonian angl Estonian Language Course angl