Azərbaycanca
Türkçe
З 16 старажытных гарадоў пад назвай Антыёхія (ад імя Антыёх) найбольш вядомая Антыёхія-на-Аронце, (Антыёхія-на-Дафне, Антыёхія Вялікая; стар.-грэч.: Ἀντιόχεια ἡ ἐπὶ Ὀρόντου, Ἀντιόχεια ἡ ἐπὶ Δάφνῃ, Ἀντιόχεια ἡ Μεγάλη) у старажытнай Сірыі (суч. Антак’я, на тэрыторыі сучаснай Турцыі). Слова «Антыёхія» без удакладненняў пазначае менавіта гэты горад.
Антыёхія ў старажытнасці
Антыёхія была адной са сталіц дзяржавы Селеўкідаў. Заснавана Селеўкам I Нікатарам на левым беразе ракі Аронт (у наш час называецца Асі) у 300 да н.э., у часы войнаў дыядохаў, пасля .
Горад быў падзелены на 4 кварталы, кожны з якіх быў акружаны асобнай сцяной, а разам яны былі абнесены яшчэ больш высокай і ўмацаванай сцяной. Знаходзячыся на скрыжаванні караванных шляхоў, Антыёхія кантралявала гандаль паміж Усходам і Захадам. У гады росквіту ў горадзе жыло больш за 500 тыс. чалавек.
Пазней Антыёхія на невялікі час увайшла ў склад Арменіі, потым (з 64 да н.э.) стала рэзідэнцыяй намесніка рымскай правінцыі Сірыя. Антыёхія была чацвёртым па велічыні горадам Рымскай імперыі пасля Рыма, Эфеса і Александрыі. Другім па велічыні горадам у Усходняй Рымскай імперыі і Візантыйскай імперыі. У палацы Селеўка жылі Гней Пампей і Комад, які арганізаваў тут Алімпійскія гульні.
Паводле Новага Запавету, паслядоўнікі Хрыста ўпершыню пачалі называцца хрысціянамі менавіта ў Антыёхіі (Дзеян. 11:26). Пазней Антыёхія стала называцца калыскай хрысціянскага багаслоўя, з ёй звязана . Тут нарадзіўся і пачынаў служэнне прапаведнік Іаан Залатавуст. У Антыёхіі знаходзіўся цэнтр адной з чатырох найстаражытных аўтакефальных цэркваў — Антыяхійскай царквы (пасля заняпаду горада цэнтр патрыярхата перанесены ў Дамаск). Евангеліст Лука, паводле паданняў, якія захаваліся ў некаторых старажытных царкоўных пісьменнікаў (Еўсевія Кесарыйскага, Ераніма, Феафілакта, Еўфімія Зігабена і інш.), нарадзіўся ў Антыёхіі.
Антыёхія пад уладай Візантыі
У IV—VII стст. Антыёхія ўваходзіла ў склад Візантыі. На працягу другой паловы IV стагоддзя Антыёхія набыла ролю найбуйнейшага культурнага і інтэлектуальнага цэнтра рымска-візантыйскага Усходу. Тут квітнела рытарычная школа Лібанія, адным з выхаванцаў якой стаў Св. Іаан Залатавуст. З Антыёхіяй быў звязаны паходжаннем найбуйнейшы познерымскі гісторык Аміян Марцэлін. Наведаўшы Антыёхію перад Персідскім паходам імператар Юліян пераканаўся ў марнасці высілкаў па адраджэнні традыцыйнага язычніцтва. Тут жа жыў і кіраваў аўтар «Хранаграфіі» ад Стварэння свету да Юстыніяна Іаан Малала (VI ст.). У горадзе існавала інтэнсіўнае муніцыпальнае жыццё, канкуравалі мясцовыя «партыі цырка», працягвалі ладзіцца конскія спаборніцтвы і іншыя гледзішчы. Тут былі ўзведзены велічныя хрысціянскія храмы, у т.л. «Вялікая царква», асвячоная ў 341 г., а таксама храм Св. Фёклы, марцірый мучаніка Вавілы і інш. У прыгарадным раёне Дафны былі пабудаваны шматлікія вілы багатых гараджан, упрыгожаныя цудоўнымі мазаікамі. Пераважала грэкамоўнае насельніцтва, якое мела муніцыпальную арганізацыю, але ў горадзе пражывалі таксама і сірыйцы. У ранневізантыйскі час у горадзе часта здараліся разбуральныя прыродныя стыхійныя бедствы (528 г. і інш.). Горад, які пацярпеў ад моцнага землетрасення, у VI стагоддзі быў на кароткі час заваяваны і разбураны іранскім шахам . Юстыніян I аднавіў Антыёхію. Напачатку VII ст. падчас візантыйска-іранскіх войнаў персы таксама захоплівалі горад. У 637 г. Антыёхія была на працяглы час захоплена арабамі-мусульманамі.
У 969 годзе Антыёхія была вернутая ў склад Візантыі. Неўзабаве Антыёхія стала цэнтрам фемы на чале з , які ўзначальваў войскі імперыі на ўсходняй мяжы. Пасля разгромнага паражэння візантыйскай арміі пры Манцыкерце ў 1071 імператар вымушаны быў у абмен на свабоду аддаць Антыёхію туркам-сельджукам. Аднак у горадзе заставаўся візантыйскі гарнізон і намеснік. У 1076 годзе горад пераходзіць пад уладу . 12 снежня 1084 года горад быў захоплены Румскім султанам Сулейманам ібн Кутлумышам (цытадэль горада здалася праз месяц). Затым Антыёхія перайшла пад уладу Мелік-шаха, які прызначыў туды свайго намесніка.
Пасля доўгай аблогі крыжакі ўзялі Антыёхію ў 1098 годзе; але не перадалі горад Візантыі, а заснавалі тут сваю дзяржаву — , якое існавала да 1268. Пасля яго знішчэння горад страціў сваё значэнне.
Сучаснае становішча
У наш час Антыёхія ўяўляе сабой горад Антак’я, цэнтр турэцкага вілаета (з 1516 года).
Літаратура
- Нікіфар Врыеній Гістарычныя запіскі (976—1087)(недаступная спасылка)
- Смбат Спарапет. Летопись / Пер. с древнеармянского; предисл. и примеч. А. Г. Галстяна. Ереван: Айастан, 1974.
- Степаненко В. П. Государство Филарета Варажнуни Архівавана 12 кастрычніка 2012. // Античная древность и средние века. Свердловск, 1975. Вып. 12. С. 86—103.
- Степаненко В. П. К датировке печати Тавтука, проедра и катепана Самосаты // Античная древность и средние века. 1995. Вып. 27. С. 58—64
- Яхья Антиохийский Летопись (извлечения)
- Bouchier Ed. S. A short history of Antioch: 300 B. C.-A. D. 1268. 1921.
- Downey G. A history of Antioch in Syria: from Seleucus to the Arab conquest(недаступная спасылка). Princeton University Press, 1961.
- Downey G. Ancient Antioch. Norman, 1963.
- Liebeschuetz J. H. W. G. Antioch: City and Imperial Administration in the Later Roman Empire. Oxf., 1972.
- Wallace-Hadrill D. S. Christian Antioch: a study of early Christian thought in the East. 1982.
- Cribiore R. The School of Libanius in Late Antique Antioch. Princeton: Princeton University Press, 2007.
- Курбатов Г. Л. Основные проблемы внутреннего развития византийского города: (Антиохия в IV в.). Л., 1971.
- Antioch-on-the-Orontes: The Excavations. L.; Princeton, 1934—1972. Vol. 1-5.
Спасылкі
![image]()
На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Антыёхія- Антиохия // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.) (руск.). — СПб., 1890—1907.
Аўтар: www.NiNa.Az
Дата публікацыі:
Z 16 starazhytnyh garadoy pad nazvaj Antyyohiya ad imya Antyyoh najbolsh vyadomaya Antyyohiya na Aronce Antyyohiya na Dafne Antyyohiya Vyalikaya star grech Ἀntioxeia ἡ ἐpὶ Ὀrontoy Ἀntioxeia ἡ ἐpὶ Dafnῃ Ἀntioxeia ἡ Megalh u starazhytnaj Siryi such Antak ya na terytoryi suchasnaj Turcyi Slova Antyyohiya bez udakladnennyay paznachae menavita gety gorad Antyyohiya y chasy VizantyiAntyyohiya na karce TurcyiAntyyohiya y starazhytnasciAntyyohiya byla adnoj sa stalic dzyarzhavy Seleykiday Zasnavana Seleykam I Nikataram na levym beraze raki Aront u nash chas nazyvaecca Asi u 300 da n e u chasy vojnay dyyadohay paslya Gorad byy padzeleny na 4 kvartaly kozhny z yakih byy akruzhany asobnaj scyanoj a razam yany byli abneseny yashche bolsh vysokaj i ymacavanaj scyanoj Znahodzyachysya na skryzhavanni karavannyh shlyahoy Antyyohiya kantralyavala gandal pamizh Ushodam i Zahadam U gady roskvitu y goradze zhylo bolsh za 500 tys chalavek Paznej Antyyohiya na nevyaliki chas uvajshla y sklad Armenii potym z 64 da n e stala rezidencyyaj namesnika rymskaj pravincyi Siryya Antyyohiya byla chacvyortym pa velichyni goradam Rymskaj imperyi paslya Ryma Efesa i Aleksandryi Drugim pa velichyni goradam u Ushodnyaj Rymskaj imperyi i Vizantyjskaj imperyi U palacy Seleyka zhyli Gnej Pampej i Komad yaki arganizavay tut Alimpijskiya gulni Fartuna gorada Antyyohii Rymskaya kopiya z grechaskaga aryginala I st n e Vatykan Baginya yvyanchana krapasnymi scenami gorada a lya yae nog plyve yunak yaki simvalizue raku Aront Pavodle Novaga Zapavetu paslyadoyniki Hrysta ypershynyu pachali nazyvacca hrysciyanami menavita y Antyyohii Dzeyan 11 26 Paznej Antyyohiya stala nazyvacca kalyskaj hrysciyanskaga bagasloyya z yoj zvyazana Tut naradziysya i pachynay sluzhenne prapavednik Iaan Zalatavust U Antyyohii znahodziysya centr adnoj z chatyroh najstarazhytnyh aytakefalnyh cerkvay Antyyahijskaj carkvy paslya zanyapadu gorada centr patryyarhata peraneseny y Damask Evangelist Luka pavodle padannyay yakiya zahavalisya y nekatoryh starazhytnyh carkoynyh pismennikay Eyseviya Kesaryjskaga Eranima Feafilakta Eyfimiya Zigabena i insh naradziysya y Antyyohii Antyyohiya pad uladaj VizantyiU IV VII stst Antyyohiya yvahodzila y sklad Vizantyi Na pracyagu drugoj palovy IV stagoddzya Antyyohiya nabyla rolyu najbujnejshaga kulturnaga i intelektualnaga centra rymska vizantyjskaga Ushodu Tut kvitnela rytarychnaya shkola Libaniya adnym z vyhavancay yakoj stay Sv Iaan Zalatavust Z Antyyohiyaj byy zvyazany pahodzhannem najbujnejshy poznerymski gistoryk Amiyan Marcelin Navedayshy Antyyohiyu perad Persidskim pahodam imperatar Yuliyan perakanaysya y marnasci vysilkay pa adradzhenni tradycyjnaga yazychnictva Tut zha zhyy i kiravay aytar Hranagrafii ad Stvarennya svetu da Yustyniyana Iaan Malala VI st U goradze isnavala intensiynae municypalnae zhyccyo kankuravali myascovyya partyi cyrka pracyagvali ladzicca konskiya spabornictvy i inshyya gledzishchy Tut byli yzvedzeny velichnyya hrysciyanskiya hramy u t l Vyalikaya carkva asvyachonaya y 341 g a taksama hram Sv Fyokly marciryj muchanika Vavily i insh U prygaradnym rayone Dafny byli pabudavany shmatlikiya vily bagatyh garadzhan uprygozhanyya cudoynymi mazaikami Peravazhala grekamoynae naselnictva yakoe mela municypalnuyu arganizacyyu ale y goradze prazhyvali taksama i siryjcy U rannevizantyjski chas u goradze chasta zdaralisya razburalnyya pryrodnyya styhijnyya bedstvy 528 g i insh Gorad yaki pacyarpey ad mocnaga zemletrasennya u VI stagoddzi byy na karotki chas zavayavany i razburany iranskim shaham Yustyniyan I adnaviy Antyyohiyu Napachatku VII st padchas vizantyjska iranskih vojnay persy taksama zahoplivali gorad U 637 g Antyyohiya byla na pracyagly chas zahoplena arabami musulmanami U 969 godze Antyyohiya byla vernutaya y sklad Vizantyi Neyzabave Antyyohiya stala centram femy na chale z yaki yznachalvay vojski imperyi na yshodnyaj myazhy Paslya razgromnaga parazhennya vizantyjskaj armii pry Mancykerce y 1071 imperatar vymushany byy u abmen na svabodu addac Antyyohiyu turkam seldzhukam Adnak u goradze zastavaysya vizantyjski garnizon i namesnik U 1076 godze gorad perahodzic pad uladu 12 snezhnya 1084 goda gorad byy zahopleny Rumskim sultanam Sulejmanam ibn Kutlumysham cytadel gorada zdalasya praz mesyac Zatym Antyyohiya perajshla pad uladu Melik shaha yaki pryznachyy tudy svajgo namesnika Sceny Antyyohii y chasy kryzhakoy Paslya doygaj ablogi kryzhaki yzyali Antyyohiyu y 1098 godze ale ne peradali gorad Vizantyi a zasnavali tut svayu dzyarzhavu yakoe isnavala da 1268 Paslya yago znishchennya gorad straciy svayo znachenne Suchasnae stanovishchaU nash chas Antyyohiya yyaylyae saboj gorad Antak ya centr tureckaga vilaeta z 1516 goda LitaraturaNikifar Vryenij Gistarychnyya zapiski 976 1087 nedastupnaya spasylka Smbat Sparapet Letopis Per s drevnearmyanskogo predisl i primech A G Galstyana Erevan Ajastan 1974 Stepanenko V P Gosudarstvo Filareta Varazhnuni Arhivavana 12 kastrychnika 2012 Antichnaya drevnost i srednie veka Sverdlovsk 1975 Vyp 12 S 86 103 Stepanenko V P K datirovke pechati Tavtuka proedra i katepana Samosaty Antichnaya drevnost i srednie veka 1995 Vyp 27 S 58 64 Yahya Antiohijskij Letopis izvlecheniya Bouchier Ed S A short history of Antioch 300 B C A D 1268 1921 Downey G A history of Antioch in Syria from Seleucus to the Arab conquest nedastupnaya spasylka Princeton University Press 1961 Downey G Ancient Antioch Norman 1963 Liebeschuetz J H W G Antioch City and Imperial Administration in the Later Roman Empire Oxf 1972 Wallace Hadrill D S Christian Antioch a study of early Christian thought in the East 1982 Cribiore R The School of Libanius in Late Antique Antioch Princeton Princeton University Press 2007 Kurbatov G L Osnovnye problemy vnutrennego razvitiya vizantijskogo goroda Antiohiya v IV v L 1971 Antioch on the Orontes The Excavations L Princeton 1934 1972 Vol 1 5 SpasylkiNa Vikishovishchy yosc medyyafajly pa teme Antyyohiya Antiohiya Enciklopedicheskij slovar Brokgauza i Efrona V 86 tomah 82 t i 4 dop rusk SPb 1890 1907