Берн

У паняцця ёсць і іншыя значэнні, гл. Берн (значэнні).

Берн (ням.: Bern, фр.: Berne, італ.: Berna, рэтарам.: Berna) — і фактычная сталіца Швейцарыі, таксама кантона Берн, на рацэ Аарэ. Насельніцтва 136 988 чалавек (2023).

Горад Берн ням.: Bern фр.: Berne італ.: Berna рэтарам.: Berna Герб Сцяг^[d] Краіна  Швейцарыя Каардынаты 46°57′03″ пн. ш. 7°26′19″ у. д.^HGЯO Кіраўнік Marieke Kruit^[d] Заснаваны 1191 Плошча 51,6 км² Вышыня цэнтра 542 м Водныя аб’екты Аарэ Насельніцтва 136.988 чалавек (2023) Часавы пояс UTC+1, летам UTC+2 Тэлефонны код 031 Паштовыя індэксы 3000, 3001, 3003, 3004, 3005, 3006, 3007, 3008, 3010, 3011, 3012, 3013, 3014, 3015, 3018, 3019, 3020, 3024, 3027, 3029 і 3030 Аўтамабільны код BE Афіцыйны сайт bern.ch (ням.)(англ.)(італ.)(фр.) Берн на карце Швейцарыі

Медыяфайлы на Вікісховішчы

Гісторыя

План Берна ў 1638 годзе

Заснаваны ў 1191 годзе герцагам . Ёсць шмат як навуковых, так і народнаэтымалагічных версій паходжання назвы горада. Па адной з народнаэтымалагічных версій горад названы ў гонар мядзведзя (па-нямецку Bär), які быў першай жывёлай злоўленай у гэтых мясцінах падчас палявання заснавальнікам горада Берхтольдам фон Цэрынгенам.

Таксама ёсць версія пра пераносе з Італіі назвы Верона (Verona) з перапрацоўкай яе ў Берн; перанос матывуюць роднаснымі сувязямі мясцовых феадалаў з веронскімі.

Найбольш імавернай цяпер лічыцца паходжанне назвы Берн ад кельцкага bren 'гара' або brena 'шчыліна'.

Першы горад быў пабудаваны з дубовага лесу, але ў 1405 годзе пажар знішчыў драўляныя будынкі, было знішчана каля 550 дамоў, загінула каля 100 чалавек. Пасля ў горадзе будуць будаваць каменныя будынкі, самыя старыя з іх датуюцца XVI—XVII стагоддзямі. Горад хутка пераўтварыўся ў буйны гандлёвы цэнтр, захапіў многія тэрыторыі. Быў адным з удзельнікаў Швейцарскай Канфедэрацыі. У 1848 годзе стаў сталіцай Швейцарыі.

Геаграфія

Берн ляжыць на Швейцарскім плато ў кантоне Берн, на захад ад цэнтра Швейцарыі і за 20 км на поўнач ад Бернскіх Альп. Сельская мясцовасць вакол Берна сфарміравалася ледавікамі падчас апошняга ледавіковага перыяду. Сам жа горад быў пабудаваны на пагорыстым участку на беразе ракі Аарэ, але перарос натуральныя межы ў XIX стагоддзі.

Насельніцтва

Статыстыка колькасці насельніцтва з 1700 па 2023 Год Колькасць 1700 14 219 1730 15 932 1764 14 515 1798 12 186 1818 18 997 1837 24 362 1850 29 670 1880 44 087 1910 90 937 1930 111 783 1950 146 499 1968 166 800 1970 162 405 1981 145 285 Год Колькасць 1982 143 816 1983 142 060 1984 140 612 1985 138 574 1986 137 134 1987 136 292 1988 135 147 1989 134 393 1990 134 629 1991 130 818 1992 130 069 1993 129 423 1994 128 422 1995 127 469 Год Колькасць 1996 125 936 1997 124 412 1998 123 254 1999 122 686 2000 122 484 2001 122 211 2002 122 559 2003 122 299 2004 122 304 2005 122 178 2006 122 422 2007 122 658 2008 122 925 2009 123 466 Год Колькасць 2010 123 841 2011 125 681 2012 127 515 2013 128 848 2014 130 015 2015 131 554 2016 133 115 2017 133 798 2018 133 883 2019 134 591 2020 134 794 2021 134 290 2022 134 506 2023 136 988

Адукацыя і культура

Бернскі ўніверсітэт прыкладных навук

Вядомыя асобы

• Урсула Андрэс (нар. 1936) — швейцарская актрыса, мадэль.
• Альбрэхт фон Галер (1708—1777) — швейцарскі анатам, фізіёлаг, прыродазнавец і паэт.
• Фрыдрых Дзюрэнмат (1921—1990) — швейцарскі празаік, публіцыст, драматург і мастак-экспрэсіяніст
• Фердынанд Ходлер (1853—1918) — швейцарскі мастак.

Гарады-пабрацімы

•  Bernville^[d], ЗША
•  New Bern^[d], ЗША
•  Беневента, Італія
•  Вадуц, Ліхтэнштэйн
•  Вена, Аўстрыя
•  Дніпро, Украіна (21 лютага 2008)
•  Зальцбург, Аўстрыя (2007)
•  Кіеў, Украіна (5 снежня 2019)
•  Санта-Дамінга, Дамініканская Рэспубліка

Зноскі

1. Географический энциклопедический словарь: Географические названия / под ред. В. М. Котляков — 3-е изд. — М.: Большая российская энциклопедия, 2003. — С. 7. — 903 с. — ISBN 5-85270-216-1
   <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q120475222"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q5061737"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q4236098"></a>
2. https://www.post.ch/de/pages/plz-suche
3. https://dam-api.bfs.admin.ch/hub/api/dam/assets/32229143/master
4. Historische Lexikon der Schweiz, Dictionnaire historique de la Suisse, Dizionario storico della Svizzera — Bern: 1998. Праверана 26 ліпеня 2017.
   <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q70"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q642074"></a>
5. Берн // Большая советская энциклопедия: [в 30 т.] — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969. — Т. 3. — С. 249.
   <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q5061737"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q17378135"></a>
6. https://www.pxweb.bfs.admin.ch/pxweb/de/ — Federal Statistical Office. Праверана 15 чэрвеня 2020.
   <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q285453"></a>
7. http://www.pxweb.bfs.admin.ch/Dialog/varval.asp?ma=px-d-01-2A00&ti=St%E4ndige+und+nichtst%E4ndige+Wohnbev%F6lkerung+nach+institutionellen+Gliederungen%2C+Geschlecht%2C+Zivilstand+und+Geburtsort&path=../Database/German_01%20-%20Bev%F6lkerung/01.2%20-%20Bev%F6lkerungsstand%20und%20-bewegung/&lang=1&prod=01&openChild=true&secprod=2 Праверана 4 чэрвеня 2014.
8. https://www.bfs.admin.ch/asset/de/px-x-0102010000_101 — Federal Statistical Office.
   <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q285453"></a>
9. https://www.bfs.admin.ch/asset/de/px-x-0102010000_101 — Federal Statistical Office. Праверана 18 лістапада 2022.
   <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q285453"></a>
10. https://www.pxweb.bfs.admin.ch/pxweb/en/px-x-0102020000_201/-/px-x-0102020000_201.px/table/tableViewLayout2/ — Federal Statistical Office.
    <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q764739"></a>
11. https://www.bfs.admin.ch/bfs/de/home/statistiken/bevoelkerung/stand-entwicklung.assetdetail.32229143.html
12. http://oblrada.dp.gov.ua/wp-content/uploads/2017/08/%D0%98%D0%BD%D0%B2%D0%B5%D1%81%D1%82%D0%B8%D1%86%D1%96%D0%B9%D0%BD%D0%B8%D0%B9-%D0%BF%D0%B0%D1%81%D0%BF%D0%BE%D1%80%D1%82-%D0%94%D0%BD%D1%96%D0%BF%D1%80%D0%BE%D0%BF%D0%B5%D1%82%D1%80%D0%BE%D0%B2%D1%81%D1%8C%D0%BA%D0%BE%D1%97-%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D1%96_08-08-min.pdf
13. https://dniprorada.gov.ua/uk/articles/item/9756/u-dnipropetrovska-zjavilos-dva-novih-mistapobratima-solnok-ta-zugdidi
14. http://www.stadt-salzburg.at/internet/service/aktuell/aussendungen/2007/euro08_partnerschaftsprojekt_salzburg_be_213227.htm
15. https://kyivcity.gov.ua/kyiv_ta_miska_vlada/pro_kyiv/mista-pobratimi_z_yakimi_kiyevom_pidpisani_dokumenti_pro_poridnennya_druzhbu_spivrobitnitstvo_partnerstvo/

Гл. таксама

• Бернская канвенцыя