Піджын

Пі́джын (магчыма, ад скажонага анг. business — справа) — лексічна і граматычна спрошчаная мова, якая ўзнікае праз патрэбу моўнай камунікацыі паміж народамі, якія ня маюць для гэтага іншых сродкаў.  Піджын — дапаможная мова, якая не родная ні для каго з карыстальнікаў, і выконвае мінімум функцый у сацыяльна абмежаванай камунікацыйнай прасторы (гандаль, найманне рабочай сілы, паслугі і пад.) пры непастаянных моўных кантактах. Піджын узнікае пры працяглым узаемадзеянні паміж прадстаўнікамі разнамоўных супольнасцей на аснове мовы-крыніцы (мова-лексіфікатар, суперстрат), якая сутыкаецца з мовай або мовамі — субстратамі, уключаючы ў сябе некаторыя іх элементы. Так крыніцай можа выступаць мова каланізатараў, а субстратам — мовы каланізаванага мясцовага насельніцтва.

Калі кантакты паміж моўнымі супольнасцямі пашыраюцца і становяцца сталымі, піджын можа або памярэць, саступіўшы месца адной з моў (часцей мове-субстрату), або пашырыць свае камунікатыўныя функцыі. Ён узбагачаецца, выпрацоўвае свае правілы граматыкі і нормы выкарыстання, не валодаючы якімі яго немагчыма выкарыстоўваць, і становіцца кантактнаю моваю, якую ў лінгвістыцы называюць пашыраным піджынам (ехtended pidgin). Пашыраны значна адрозніваецца ад уласна піджына, пры пастаянных міжэтнічных кантактах ён выкарыстоўваецца ў разнастайных сферах камунікацыі.

У пэўных умовах такі пашыраны піджын можа стаць родным для нейкага моўнага калектыву (натывізацыя), яшчэ больш пашыраючы камунікатыўныя функцыі і ўдасканальваючы структуру (крэалізацыя). Такім чынам піджын ператвараецца ў крэольскую мову.

Паходжанне

Найбольш распаўсюджаная версія паходжання слова піджын выводзіць яго ад кітайскага вымаўлення слова business, першая фіксацыя слова — у 1807 годзе. Тэрмін Pidgin English упершыню фіксуецца ў 1855 годзе, што сведчыць пра перанос значэння слова піджын для абазначэння мовы і пазней яно абазначала толькі піджын на аснове англійскай мовы. У канцы XIX стагоддзя тэрмін пашырыў значэнне і пачаў выкарыстоўвацца для абазначэння любой спрошчанай мовы. Яго этымалогія ад business аспрэчваецца, піджын могуць звязваць са словам fashion (анг. мода) з выкарыстаннем у кітайскім піджыне ў значэнні «манера, мода». Існуе распаўсюджаная , якая выводзіць піджын ад англійскага pigeon (голуб) з тлумачэннем, што гэтая птушка раней выкарыстоўвалася для паштовай сувязі, то-бок камунікацыі.

Тэрміналогія

Слова піджын (pidgin, ранейшае pigion) спачатку адносілася да кітайскай піджын-англійскай, але пазней ужыванне было пашырана для абазначэння любога піджына. Слова таксама можа выкарыстоўвацца як адмысловая назва для мясцовых піджынаў або крэольскіх моў у мясцінах іх ужывання. Так назва крэольскай мовы ток-пісін (Tok Pisin) паходзіць ад англійскага talk pidgin. Носьбіты звычайна называюць яго проста піджын. Тэрмін «жаргон» раней таксама выкарыстоўваўся ў некаторых піджынах і сустракаецца ў іх назвах, як, напрыклад, Chinook Jargon, у сучаснасці ён зрэдку можа выкарыстоўвацца лінгвістамі для абазначэння асабліва рудыментарнага тыпу піджына, але звычайна адносіцца да адмысловага маўлення прафесійных і сацыяльных груп.

Зноскі

1. Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 12: Палікрат — Праметэй / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш.. — Мн. : БелЭн, 2001. — Т. 12. — 576 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0198-2 (т. 12). С. 349.
2. Online Etymology Dictionary/pidgin
3. Дьячков М. В. Креольские языки. М. Наука. 1987.
4. Головко Е. В. Как рождаются языки Полит.ру, 30.01.2012
5. David Crystal. Pidgins and Creoles Pechorin.net. Татьяна Лещинская, перевод с английского.
6. "pidgin, n." OED OnlineOxford University Press
7. Karl Franklin On the Etymology of "Pidgin"
8. Crystal, David (1997), "Pidgin", The Cambridge Encyclopedia of Language (2nd ed.), Cambridge University Press
9. Bakker, Peter (1994), "Pidgins", in Arends, Jacques; Muijsken, Pieter; Smith, Norval (eds.), Pidgins and Creoles: An Introduction, John Benjamins, pp. 26–39
10. Smith, Geoff P. Growing Up with Tok Pisin: Contact, creolization, and change in Papua New Guinea's national language. London: Battlebridge. 2002. p. 4

Гл. таксама

• Панашэму
• Русенорск