Azərbaycanca
Беларуская
Deutsch
English
Français
Қазақ
Lietuvių
Русский
ภาษาไทย
Türkçe
Українська
Роберт Бёрнс (англ.: Robert Burns, шатл. гэл.: Raibeart Burns, 25 студзеня 1759 — 21 ліпеня 1796) — шатландскі паэт, фалькларыст, аўтар шматлікіх вершаў і паэм, напісаных на скотсе і шатландскіх дыялектах англійскай мовы.
| Роберт Бёрнс | |
|---|---|
| Robert Burns | |
 | |
| Асабістыя звесткі | |
| Імя пры нараджэнні | Robert Burness (да 1786 года) |
| Дата нараджэння | 25 студзеня 1759[…] |
| Месца нараджэння |
|
| Дата смерці | 21 ліпеня 1796[…](37 гадоў) |
| Месца смерці |
|
| Пахаванне |
|
| Грамадзянства |  |
| Бацька | William Burnes[d] |
| Маці | Agnes Broun[d] |
| Жонка | Jean Armour[d] |
| Дзеці | Elizabeth Bishop (Burns)[d] і Роберт Бёрнс[d] |
| Прафесійная дзейнасць | |
| Род дзейнасці | аўтар песень, паэт, пісьменнік, музыказнавец, фермер |
| Гады творчасці | 1774—1796 |
| Кірунак | Рамантызм |
| Жанр | верш, паэмы, песні, балады, гімн, кантата |
| Мова твораў | шатландская раўнінная мова і шатландскі варыянт англійскай мовы |
| Дэбют | O, Once I Lov'd a Bonnie Lass (1774) |
| Подпіс |  |
| robertburns.org (англ.) | |
 Медыяфайлы на Вікісховішчы | |
Дзень 25 студзеня, які самі шатландцы называюць Бёрнсавай вячэрай (Burns supper), — нацыянальнае свята ў Шатландыі. Гэты дзень адзначаецца прыхільнікамі творчасці паэта ва ўсім свеце.
Біяграфія
Роберт Бёрнс нарадзіўся 25 студзеня 1759 года ў вёсцы Алаўэй (за 3 км на поўдзень ад горада , графства Эйшыр) у сям’і селяніна Уільяма Бёрнеса (William Burness, 1721—1784). У 1765 годзе яго бацька ўзяў у арэнду гаспадарку Маўнт-Оліфант, і хлопчыку прыйшлося працаваць нароўні з дарослымі, трываючы голад і іншыя ліхтугі. З 1783 года Роберт пачынае пісаць вершы на эйшырскім дыялекце. У 1784 годзе памірае бацька, і пасля шэрагу непаспяховых спроб заняцца сельскай гаспадаркай Роберт з братам Гілбертам пераязджае ў Мосгіл. У 1786 годзе выходзіць першая кніга Бёрнса, Poems, Chiefly in the Scottish dialect («Вершы, пераважна на шатландскім дыялекце»). Да пачатковага перыяду творчасці таксама адносяцца: «Джон Ячмень» (John Barleycorn, 1782), «Вясёлыя жабракі» (The Jolly Beggars, 1785), «Малітва святога Вілі» (Holy Willie's Prayer), «Святы кірмаш» (The Holy Fair, 1786). Паэт хутка робіцца вядомым па ўсёй Шатландыі.
Пра вытокі папулярнасці Бёрнса Ёган Гётэ адзначыў:
 | Возьмем Бёрнса. Ці не таму ён вялікі, што старыя песні яго продкаў жылі на вуснах народа, што яму спявалі іх, так бы мовіць, тады яшчэ, калі ён быў у калысцы, што хлопчыкам ён гадаваўся сярод іх і парадніўся з высокай дасканаласцю гэткіх узораў, што ён знайшоў у іх жывую аснову, абапіраючыся на якую мог пайсці далей? І яшчэ, ці не таму ён вялікі, што яго ўласныя песні адразу ж знаходзілі чуллівыя вушы сярод яго народа, што яны затым гучалі яму насустрач з вуснаў жняцоў і вязальшчыц снапоў, што імі віталі яго вясёлыя таварышы ў шынку? Тут і сапраўды мусіла нешта атрымацца. |  |
У 1787 годзе Бёрнс пераязджае ў Эдынбург і прыняты ў вышэйшым свеце сталіцы. У Эдынбургу ён пазнаёміўся з папулярызатарам шатландскага фальклору Джэймсам Джонсанам, разам з якім пачаў выдаваць зборнік «Шатландскі музычны музей» (The Scot's Musical Museum). У гэтым выданні паэт апублікаваў мноства ўласных твораў і шатландскіх балад ва ўласнай апрацоўцы.
Выдавецкая справа прыносіла Бёрнсу пэўны даход. Ён паспрабаваў укласці заробленыя ганарарамі сродкі на арэнду фермы, але толькі згубіў свой невялікі капітал. Асноўнай крыніцай сродкаў для існавання з 1791 года была работа на пасадзе зборшчыка падаткаў у Дамфрысе.
Роберт Бёрнс вёў даволі вольны вобраз жыцця, і ў яго было тры незаконнанароджаныя дачкі ад раптоўных і непрацяглых сувязяў. У 1787 годзе ён узяў шлюб са сваёй даўняй каханай Джын Армар. У гэтым шлюбе ў яго нарадзілася пяцёра дзяцей.
У 1787—1794 гадах створаны вядомыя паэмы «Тэм о’Шэнтар» (Tam o'Shanter, 1790) і «Шчырая беднасць» (For A'That and A'That, 1795), «Ода, прысвечаная памяці міс Освальд» (Ode, sacred to the Memory of Mrs. Oswald, 1789).
Па сутнасці, займацца паэзіяй Бёрнс быў вымушаны ў перапынках паміж работай. Апошнія гады ён правёў у галечы і за тыдзень да смерці ледзь не трапіў у пазыковую турму.
Бёрнс памёр 21 ліпеня 1796 года ў Дамфрысе. Яму было толькі 37 гадоў. Па меркаванні біёграфаў XIX ст., адной з прычын заўчаснай смерці паэта было празмернае ўжыванне алкаголю. Гісторыкі XX ст. схіляюцца да таго, што Бёрнс сканаў ад наступстваў цяжкай фізічнай працы ў маладосці і прыроджанага , які ў 1796 годзе ўскладніўся перанесенай дыфтэрыяй.
Асноўныя даты жыцця
- 25 студзеня 1759 — нараджэнне
- 1765 — Роберт з братам паступаюць у школу
- 1766 — пераезд на ферму Маўнт-Оліфант
- 1773 — Роберт піша першыя вершы
- 1777 — пераезд на ферму Лохлі
- 1784 — смерць бацькі, пераезд у Мосгіл
- 1785 — Роберт знаёміцца з Джын, напісаны «Вясёлыя жабракі», «Палявыя мышы» і многія іншыя вершы
- 1786 — Бёрнс перадае права на ферму Мосгіл брату; нараджэнне блізнят; паездка ў Эдынбург
- 1787 — прыём паэта ў Вялікай Ложы Шатландыі; выходзіць першае эдынбургскае выданне паэм; падарожжы па Шатландыі
- 1789 — работа акцызным
- 1792 — прызначэнне ў інспекцыю порта
- 1793 — другое эдынбургскае выданне вершаў у двух тамах
- снежань 1795 — цяжкая хвароба Бёрнса
- 21 ліпеня 1796 — смерць
- 25 ліпеня 1796 — пахаванне, у гэты ж дзень нарадзіўся пяты сын Бёрнса — Максвел
Мова Бёрнса
Хаця Бёрнс і навучаўся ў вясковай школе, але яго настаўнікам быў чалавек з універсітэцкай адукацыяй — Джон Мёрдак (Murdoch, 1747—1824). Шатландыя тады перажывала пік нацыянальнага адраджэння, была адным з самых культурных куткоў Еўропы, у ёй налічвалася пяць універсітэтаў. Пад кіраўніцтвам Мёрдака Бёрнс займаўся, акрамя іншага, паэзіяй . Як сведчаць рукапісы, літаратурнай англійскай мовай Бёрнс валодаў дасканала, выкарыстанне ж шатландскай (паўночны дыялект англійскай, у адрозненне ад гэльскай — кельцкай шатландскай мовы) — свядомы выбар паэта.
«Бёрнсава страфа»
З імем Бёрнса звязваюць асаблівую форму страфы: шасцірадкоўе па схеме AAABAB з укарочанымі чацвёртым і шостым радкамі. Падобная схема вядомая ў сярэднявечнай лірыцы, у прыватнасці, у правансальскай паэзіі (з XI века), але з XVI ст. папулярнасць яе паволі згасла. Яна захавалася ў Шатландыі, дзе шырока выкарыстоўвалася і да Бёрнса, але звязваецца з яго імем і вядомая ў якасці «Бёрнсавай страфы», хоць афіцыйная яе назва, , ідзе ад першага твора, які праславіў гэтую страфу ў Шатландыі, — «Элегія на смерць Габі Сімпсана, дудара з Кілбархана» (каля 1640) Роберта Семпіла з Белтрыза; «габі» — не ўласнае імя, а мянушка выхадцаў з мястэчка у Заходняй Шатландыі.
Беларускія пераклады
Выбраныя творы Роберта Бёрнса выходзілі асобнымі выданнямі на беларускай мове ў перакладах Язэпа Семяжона — «Шатландская слава» (1957), «Вам слова, Джон Ячмень» (1982). Сярод іншых перакладчыкаў паасобных вершаў Бёрнса — Юрка Гаўрук, Галіна Дубянецкая і Алена Таболіч.
Іншае
- Вядомы амерыканскі музыкант Майкл Джэксан у жніўні 2008 года запісаў дыск з пакладзенымі на музыку вершамі шатландскага паэта. Выдаваць дыск не планавалася.
- Адным з музычных твораў класічнага беларускага вакальна-інструментальнага ансамбля «Песняры» была кампазіцыя на верш «Вясёлыя жабракі» Роберта Бёрнса.
Зноскі
- группа авторов Энциклопедический словарь / под ред. И. Е. Андреевский, К. К. Арсеньев, Ф. Ф. Петрушевский — СПб.: Брокгауз — Ефрон, 1890.
- Encyclopædia Britannica: a dictionary of arts, sciences, literature and general information / H. Chisholm — 11 — New York, Cambridge, England: University Press, 1911.
- Carnegie Hall linked open data — 2017. Праверана 2 мая 2022.
- Daiches D. Robert Burns // Encyclopædia Britannica Праверана 9 кастрычніка 2017.
- Robert Burns // Internet Broadway Database — 2000. Праверана 9 кастрычніка 2017.
- Бёрнс Роберт // Большая советская энциклопедия: [в 30 т.] — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969. Праверана 28 верасня 2015.
- Pas L. v. Genealogics — 2003.
- The Famous Grouse и The Macallan отпраздновали в Москве день рождения Роберта Бернса (руск.)
- День рождения Роберта Бёрнса (руск.)
- М. Н. Гутнер. Бернс // История английской литературы. Том 1. Выпуск второй. М.: Издательство Академии Наук СССР, 1945. (руск.)
- Johann Peter Eckermann. Gespräche mit Goethe in den letzten Jahren seines Lebens. Leipzig, 1827. (ням.)
- Роберт Бернс. Биография (руск.)
- The Death of Robert Burns (англ.)
- Richard Hindle Fowler. Robert Burns. Routledge, 1988. ISBN 0-415-00169-2 (англ.)
- Бёрнс Роберт // Хрэстаматыя па літаратуры народаў свету. Мінск, 1995.
- Майкл Джэксан праспяваў вершы Роберта Бёрнса(недаступная спасылка) // Еўрапейскае радыё для Беларусі, 28 жніўня 2008
- Куды крочаць «Песняры»? // Літаратура і мастацтва, 25 сакавіка 1983
Спасылкі
![image]()
На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Роберт Бёрнс- Вершы Бёрнса ў перакладзе Галіны Дубянецкай у часопісе «Дзеяслоў» Архівавана 28 ліпеня 2011.
- Роберт Бэрнс — старонка ў часопісе «Прайдзісвет»
- Robert Burns Country — «афіцыйны» сайт Роберта Бёрнса (англ.)
Аўтар: www.NiNa.Az
Дата публікацыі:
Robert Byorns angl Robert Burns shatl gel Raibeart Burns 25 studzenya 1759 21 lipenya 1796 shatlandski paet falklaryst aytar shmatlikih vershay i paem napisanyh na skotse i shatlandskih dyyalektah anglijskaj movy Robert ByornsRobert BurnsAsabistyya zvestkiImya pry naradzhenni Robert Burness da 1786 goda Data naradzhennya 25 studzenya 1759 1759 01 25 Mesca naradzhennya Alayej d ShatlandyyaData smerci 21 lipenya 1796 1796 07 21 37 gadoy Mesca smerci Damfrys Dumfries d Damfrysshyr d Shatlandyya Karaleystva VyalikabrytaniyaPahavanne St Michael s Church Dumfries d Burns Mausoleum d GramadzyanstvaBacka William Burnes d Maci Agnes Broun d Zhonka Jean Armour d Dzeci Elizabeth Bishop Burns d i Robert Byorns d Prafesijnaya dzejnascRod dzejnasci aytar pesen paet pismennik muzykaznavec fermerGady tvorchasci 1774 1796Kirunak RamantyzmZhanr versh paemy pesni balady gimn kantataMova tvoray shatlandskaya rayninnaya mova i shatlandski varyyant anglijskaj movyDebyut O Once I Lov d a Bonnie Lass 1774 Podpisrobertburns org angl Medyyafajly na Vikishovishchy Dzen 25 studzenya yaki sami shatlandcy nazyvayuc Byornsavaj vyacheraj Burns supper nacyyanalnae svyata y Shatlandyi Gety dzen adznachaecca pryhilnikami tvorchasci paeta va ysim svece BiyagrafiyaRobert Byorns naradziysya 25 studzenya 1759 goda y vyoscy Alayej za 3 km na poydzen ad gorada grafstva Ejshyr u syam i selyanina Uilyama Byornesa William Burness 1721 1784 U 1765 godze yago backa yzyay u arendu gaspadarku Maynt Olifant i hlopchyku pryjshlosya pracavac naroyni z daroslymi tryvayuchy golad i inshyya lihtugi Z 1783 goda Robert pachynae pisac vershy na ejshyrskim dyyalekce U 1784 godze pamirae backa i paslya sheragu nepaspyahovyh sprob zanyacca selskaj gaspadarkaj Robert z bratam Gilbertam perayazdzhae y Mosgil U 1786 godze vyhodzic pershaya kniga Byornsa Poems Chiefly in the Scottish dialect Vershy peravazhna na shatlandskim dyyalekce Da pachatkovaga peryyadu tvorchasci taksama adnosyacca Dzhon Yachmen John Barleycorn 1782 Vyasyolyya zhabraki The Jolly Beggars 1785 Malitva svyatoga Vili Holy Willie s Prayer Svyaty kirmash The Holy Fair 1786 Paet hutka robicca vyadomym pa ysyoj Shatlandyi Pra vytoki papulyarnasci Byornsa Yogan Gyote adznachyy Vozmem Byornsa Ci ne tamu yon vyaliki shto staryya pesni yago prodkay zhyli na vusnah naroda shto yamu spyavali ih tak by movic tady yashche kali yon byy u kalyscy shto hlopchykam yon gadavaysya syarod ih i paradniysya z vysokaj daskanalascyu getkih uzoray shto yon znajshoy u ih zhyvuyu asnovu abapirayuchysya na yakuyu mog pajsci dalej I yashche ci ne tamu yon vyaliki shto yago ylasnyya pesni adrazu zh znahodzili chullivyya vushy syarod yago naroda shto yany zatym guchali yamu nasustrach z vusnay zhnyacoy i vyazalshchyc snapoy shto imi vitali yago vyasyolyya tavaryshy y shynku Tut i sapraydy musila neshta atrymacca Pomnik Robertu Byornsu uzvedzeny Klimentam Uilsanam u Eglintanskim zagaradnym parku paynochny Ejshyr U 1787 godze Byorns perayazdzhae y Edynburg i prynyaty y vyshejshym svece stalicy U Edynburgu yon paznayomiysya z papulyaryzataram shatlandskaga falkloru Dzhejmsam Dzhonsanam razam z yakim pachay vydavac zbornik Shatlandski muzychny muzej The Scot s Musical Museum U getym vydanni paet apublikavay mnostva ylasnyh tvoray i shatlandskih balad va ylasnaj apracoycy Vydaveckaya sprava prynosila Byornsu peyny dahod Yon pasprabavay uklasci zaroblenyya ganararami srodki na arendu fermy ale tolki zgubiy svoj nevyaliki kapital Asnoynaj krynicaj srodkay dlya isnavannya z 1791 goda byla rabota na pasadze zborshchyka padatkay u Damfryse Robert Byorns vyoy davoli volny vobraz zhyccya i y yago bylo try nezakonnanarodzhanyya dachki ad raptoynyh i nepracyaglyh suvyazyay U 1787 godze yon uzyay shlyub sa svayoj daynyaj kahanaj Dzhyn Armar U getym shlyube y yago naradzilasya pyacyora dzyacej U 1787 1794 gadah stvorany vyadomyya paemy Tem o Shentar Tam o Shanter 1790 i Shchyraya bednasc For A That and A That 1795 Oda prysvechanaya pamyaci mis Osvald Ode sacred to the Memory of Mrs Oswald 1789 Pa sutnasci zajmacca paeziyaj Byorns byy vymushany y perapynkah pamizh rabotaj Aposhniya gady yon pravyoy u galechy i za tydzen da smerci ledz ne trapiy u pazykovuyu turmu Byorns pamyor 21 lipenya 1796 goda y Damfryse Yamu bylo tolki 37 gadoy Pa merkavanni biyografay XIX st adnoj z prychyn zaychasnaj smerci paeta bylo prazmernae yzhyvanne alkagolyu Gistoryki XX st shilyayucca da tago shto Byorns skanay ad nastupstvay cyazhkaj fizichnaj pracy y maladosci i pryrodzhanaga yaki y 1796 godze yskladniysya peranesenaj dyfteryyaj Asnoynyya daty zhyccya 25 studzenya 1759 naradzhenne 1765 Robert z bratam pastupayuc u shkolu 1766 peraezd na fermu Maynt Olifant 1773 Robert pisha pershyya vershy 1777 peraezd na fermu Lohli 1784 smerc backi peraezd u Mosgil 1785 Robert znayomicca z Dzhyn napisany Vyasyolyya zhabraki Palyavyya myshy i mnogiya inshyya vershy 1786 Byorns peradae prava na fermu Mosgil bratu naradzhenne bliznyat paezdka y Edynburg 1787 pryyom paeta y Vyalikaj Lozhy Shatlandyi vyhodzic pershae edynburgskae vydanne paem padarozhzhy pa Shatlandyi 1789 rabota akcyznym 1792 pryznachenne y inspekcyyu porta 1793 drugoe edynburgskae vydanne vershay u dvuh tamah snezhan 1795 cyazhkaya hvaroba Byornsa 21 lipenya 1796 smerc 25 lipenya 1796 pahavanne u gety zh dzen naradziysya pyaty syn Byornsa MaksvelMova ByornsaPomnik paetu y Londane Hacya Byorns i navuchaysya y vyaskovaj shkole ale yago nastaynikam byy chalavek z universiteckaj adukacyyaj Dzhon Myordak Murdoch 1747 1824 Shatlandyya tady perazhyvala pik nacyyanalnaga adradzhennya byla adnym z samyh kulturnyh kutkoy Eyropy u yoj nalichvalasya pyac universitetay Pad kiraynictvam Myordaka Byorns zajmaysya akramya inshaga paeziyaj Yak svedchac rukapisy litaraturnaj anglijskaj movaj Byorns valoday daskanala vykarystanne zh shatlandskaj paynochny dyyalekt anglijskaj u adroznenne ad gelskaj kelckaj shatlandskaj movy svyadomy vybar paeta Byornsava strafa Z imem Byornsa zvyazvayuc asablivuyu formu strafy shasciradkoye pa sheme AAABAB z ukarochanymi chacvyortym i shostym radkami Padobnaya shema vyadomaya y syarednyavechnaj lirycy u pryvatnasci u pravansalskaj paezii z XI veka ale z XVI st papulyarnasc yae pavoli zgasla Yana zahavalasya y Shatlandyi dze shyroka vykarystoyvalasya i da Byornsa ale zvyazvaecca z yago imem i vyadomaya y yakasci Byornsavaj strafy hoc aficyjnaya yae nazva idze ad pershaga tvora yaki praslaviy getuyu strafu y Shatlandyi Elegiya na smerc Gabi Simpsana dudara z Kilbarhana kalya 1640 Roberta Sempila z Beltryza gabi ne ylasnae imya a myanushka vyhadcay z myastechka u Zahodnyaj Shatlandyi Belaruskiya perakladyVybranyya tvory Roberta Byornsa vyhodzili asobnymi vydannyami na belaruskaj move y perakladah Yazepa Semyazhona Shatlandskaya slava 1957 Vam slova Dzhon Yachmen 1982 Syarod inshyh perakladchykay paasobnyh vershay Byornsa Yurka Gayruk Galina Dubyaneckaya i Alena Tabolich InshaeVyadomy amerykanski muzykant Majkl Dzheksan u zhniyni 2008 goda zapisay dysk z pakladzenymi na muzyku vershami shatlandskaga paeta Vydavac dysk ne planavalasya Adnym z muzychnyh tvoray klasichnaga belaruskaga vakalna instrumentalnaga ansamblya Pesnyary byla kampazicyya na versh Vyasyolyya zhabraki Roberta Byornsa Znoskigruppa avtorov Enciklopedicheskij slovar pod red I E Andreevskij K K Arsenev F F Petrushevskij SPb Brokgauz Efron 1890 lt a href https wikidata org wiki Track Q1690980 gt lt a gt lt a href https wikidata org wiki Track Q4065721 gt lt a gt lt a href https wikidata org wiki Track Q19908137 gt lt a gt lt a href https wikidata org wiki Track Q1782723 gt lt a gt lt a href https wikidata org wiki Track Q4361720 gt lt a gt lt a href https wikidata org wiki Track Q602358 gt lt a gt Encyclopaedia Britannica a dictionary of arts sciences literature and general information H Chisholm 11 New York Cambridge England University Press 1911 lt a href https wikidata org wiki Track Q5607942 gt lt a gt lt a href https wikidata org wiki Track Q867541 gt lt a gt Carnegie Hall linked open data 2017 Praverana 2 maya 2022 lt a href https wikidata org wiki Track Q30500746 gt lt a gt Daiches D Robert Burns Encyclopaedia Britannica Praverana 9 kastrychnika 2017 lt a href https wikidata org wiki Track Q5375741 gt lt a gt Robert Burns Internet Broadway Database 2000 Praverana 9 kastrychnika 2017 lt a href https wikidata org wiki Track Q31964 gt lt a gt Byorns Robert Bolshaya sovetskaya enciklopediya v 30 t 3 e izd M Sovetskaya enciklopediya 1969 Praverana 28 verasnya 2015 lt a href https wikidata org wiki Track Q5061737 gt lt a gt lt a href https wikidata org wiki Track Q17378135 gt lt a gt Pas L v Genealogics 2003 lt a href https wikidata org wiki Track Q19847329 gt lt a gt lt a href https wikidata org wiki Track Q19847326 gt lt a gt The Famous Grouse i The Macallan otprazdnovali v Moskve den rozhdeniya Roberta Bernsa rusk Den rozhdeniya Roberta Byornsa rusk M N Gutner Berns Istoriya anglijskoj literatury Tom 1 Vypusk vtoroj M Izdatelstvo Akademii Nauk SSSR 1945 rusk Johann Peter Eckermann Gesprache mit Goethe in den letzten Jahren seines Lebens Leipzig 1827 nyam Robert Berns Biografiya rusk The Death of Robert Burns angl Richard Hindle Fowler Robert Burns Routledge 1988 ISBN 0 415 00169 2 angl Byorns Robert Hrestamatyya pa litaratury naroday svetu Minsk 1995 Majkl Dzheksan praspyavay vershy Roberta Byornsa nedastupnaya spasylka Eyrapejskae radyyo dlya Belarusi 28 zhniynya 2008 Kudy krochac Pesnyary Litaratura i mastactva 25 sakavika 1983SpasylkiNa Vikishovishchy yosc medyyafajly pa teme Robert Byorns Vershy Byornsa y perakladze Galiny Dubyaneckaj u chasopise Dzeyasloy Arhivavana 28 lipenya 2011 Robert Berns staronka y chasopise Prajdzisvet Robert Burns Country aficyjny sajt Roberta Byornsa angl