Azərbaycanca
Беларуская
Deutsch
English
Français
Қазақ
Lietuvių
Русский
ภาษาไทย
Türkçe
Українська
Чырвонае мора (араб. البحر الأحمر Bahr el-Ahmar, іўр.: ים סוף Yam Suf, фр.: mer Rouge) — унутранае мора Індыйскага акіяна, размешчана паміж Аравійскім паўвостравам і Афрыкай у тэктанічнай упадзіне. На поўначы мора прымыкае да Суэцкага перашыйка, падзеленага на дзве часткі залівамі Суэцкім і Акаба, — праз Суэцкі канал злучаецца з Міжземным морам, а з Аравійскім морам на поўдні злучаецца Баб-эль-Мандэбскім пралівам («вароты слёз (смутку)») з Адэнскім залівам. Чырвонае мора — самае салёнае мора з уваходзячых у склад Сусветнага акіяна.
| Чырвонае мора | |
|---|---|
 Чырвонае мора. Выгляд з космасу | |
| Даўжыня | 2250 км |
| Шырыня | 335 км |
| Плошча | 438 000 км² |
| Аб'ём | 233 000 км³ |
| Найбольшая глыбіня | 2111 м |
| Сярэдняя глыбіня | 490 м |
  Чырвонае мора | |
 Катэгорыя на Вікісховішчы | |
Гістарычная даведка
Існуюць некалькі версій паходжання назвы Чырвонага мора.
Першая версія тлумачыць паходжанне назвы гэтага мора ад няправільнага чытання семіцкага слова, якое складаецца з трох літар «х», «м», «р». З гэтых літар у старажытных надпісах складзена імя семіцкага народа — хім'ярытаў, якія жылі ў Паўднёвай Аравіі да заваявання яе арабамі. У старажытнай паўднёвааравійскай пісьменнасці кароткія галосныя гукі графічна не адлюстроўваліся на пісьме. Таму з'явілася меркаванне, што пры расшыфроўцы арабамі старажытнааравійскіх надпісаў спалучэнне «х», «м» і «р» было прачытана як арабскае «а'хмар» (чырвоны).
Другая версія ставіць назву мора ў залежнасць ад той або іншай часткі свету. У міфічных паданнях многіх народаў свету бакі свету звязаны з вызначанымі колеравымі адценнямі. Напрыклад, чырвоны колер сімвалізуе поўдзень, белы — усход, чорны (у шэрага народаў Азіі) — поўнач. Адсюль назва «Чорнае мора» азначае не «мора з цёмнай, чорнай вадой», а «мора, якое находзіцца на поўначы». Што датычыцца Чырвонага мора, то слова «чырвоны», па-відаць, зазначае яго паўднёвае размяшчэнне, а не колер марской вады.
Згодна з яшчэ адной версіяй, мора было названа так з-за сязоннага цвіцення мікраскапічных водарасцяў Trichodesmium erythraeum паблізу ад паверхні вады. Лішак чырвонага пігменту у водарасці выклікае «цвіценне» вады ў Чырвоным моры, і апошняе становіцца замест сіне-зялёнага рудавата-бурым.
Адно з першых апісанняў Чырвонага мора склаў у ІІ стагоддзі да н.э. грэчаскі гісторык і географ Кнідскі ў сваёй працы «Аб чырвоным моры (Эрытрэйскім)». У шаснаццатым стагоддзе дапускалася таксама назва «Суэцкае».
Фізіка-геаграфічная характарыстыка
Агульныя звесткі
Чырвонае мора абмывае берага Азіі і Афрыкі: Егіпта, Судана, Джыбуці, Эрытрэі, Саудаўскай Аравіі, Емена, Іарданіі, Ізраіля.
Плошча Чырвонага мора раўна 450 000 км²}, амаль 2/3 мора ляжаць у трапічным поясе.
Аб’ём — 251 000 км³.
Па розных адзнаках даўжыня (у напрамку поўнач-поўдзень) складае ад 1932 да 2350 км, шырыня — ад 305 да 360 км. Берагі парэзаны слаба, іх абрысы ў асноўным прадвызначаны скідавай тэктонікай і амаль на ўсім сваім працязе ўсходні і заходні берагі паралельны адзін аднаму.
У рэльефе дна вылучаюцца: прыбярэжная водмель (да глыбіні 200 м), найбольш шырокая ў паўднёвай частцы мора, са шматлікімі каралавымі і караннымі астравамі; так званы галоўны трог — вузкая ўпадзіна, займаючая большую частку дна мора, у сярэднім да глыбіні 1000 м; асявы трог — вузкі і глыбокі жолаб, як бы ўразаючыйся ў галоўны трог, з максімальнай глыбінёй, паводле розных крыніц, ад 2603 да 3 040 м. Сярэдняя глыбіня мора складае 437 м.
Астравоў у паўночнай частцы мора мала і толькі паўднёвей 17° яны ствараюць некалькі груп са шматлікімі астравамі: архіпелаг Дахлак у паўднёва-заходняй частцы мора з’яўляецца найбольшымі, а архіпелагі Фарасан, , Ханіш — паменш. Ёсць і асобныя астравы — напрыклад, Камаран.
На поўначы мора размяшчаюцца два заліва — Суэцкі і Акабскі, які злучаецца з Чырвоным морам праз праліў Эль-Тыран. Па заліву Акаба праходзіць разлом, таму глыбіня гэтага заліва дасягае 1 800 м.
Асаблівасць Чырвонага мора ў тым, што ў яго не ўпадае ніводная рака, а рэкі звычайна нясуць з сабой глей і пясок, істотна зніжаючы празрыстасць марской вады. Таму вада ў Чырвоным моры крыштальна чыстая.
Чырвонае мора — самае салёнае мора Сусветнага акіяну. У 1 літры вады тут змяшчаецца 41 г соляў (у адкрытым акіяне — 34 г, у Чорным моры — 18, у Балтыйскім — усяго 5 грам соляў на літр вады). За год над морам выпадае не больш 100 мм ападкаў (і то не ўсюды і выключна ў зімовыя месяцы), тады як выпараецца за той жа час у 20 раз больш — 2 000 мм. Пры поўнай адсутнасці паступлення вада з сушы гэты дэфіцыт вады ў моры кампенсуецца толькі паступленнем вады з Адэнскага заліва. У Баб-эль-Мандэбскім праліве адначасова існуюць плыні, уваходзячыя ў Чырвонае мора і выходзячыя з яго. За год ў мора ўносіцца вады амаль на 1 000 км³ больш, чым выносіцца з яго. Для поўнага абмену вады ў Чырвоным моры патрабуецца ўсяго 15 лет.
У 1886 годзе падчас экспедыцыі на рускім карвеце «» у Чырвоным моры на глыбіні былі выяўленыя воды з анамальна высокай тэмпературай
Геалагічная будова і рэльеф дна
З геалагічнай кропкі гледжання, Чырвонае мора знаходзіцца ў рыфтавой зоне на мяжы Афрыканскай і Аравійскай літасферных пліт.
Чырвонае мора вельмі маладое. Яго фармаванне пачалося каля 25 млн гадоў назад, калі ў зямной кары з'явілася трэшчына і утварылася Усходне-Афрыканская рыфтавая даліна. Пад дзеяннем цэнтрабежнай сілы з-за вярчэння Зямлі Афрыканская пліта аддзялілась ад Аравійскай, і іх разварот з утварэннем «спіралі», якая закручваецца на паўночны ўсход, і паміж імі ў зямной кары ўтварыўся правал, які паступова, на працягу тысячагоддзяў, запаўняўся марской вадой. Пліты рухаюцца стала — адносна роўныя берагі Чырвонага мора разыходзяцца у розныя бакі з хуткасцью 1 см у год або 1 м у стагоддзе --але і з рознай хуткасцью адносна адзін аднаго: рух Афрыканскай пліты быў вельмі павольным, у той час як Аравійская пліта рухалась істотна хутчэй, у выніку чаго Самалійская пліта пачала зрушвацца на ўсход.
Гідралагічны рэжым
Моцныя выпарэнні вады ператварылі Чырвонае мора ў адно з самых салёных на зямным шары: 38-42 грама салей на літр.
Клімат
Клімат на ўзбярэжжы амаль ўсяго Чырвонага мора --трапічны пустынны, і ліш крайняя поўнач адносіцца да міжземнаморскага клімату. Тэмпература паветра ў самы халодны перыяд (снежань-студзень) удзень складае 20-25 градусаў, а ў самы спякотны месяц -- аўгуст перавышае 35-40 градусаў і нават падчас дасягае 50 градусаў. Дзякуючы спякотнаму клімату Егіпта тэмпература вады нават узімку не апускаецца ніжэй +20 градусаў, а ўлетку дасягае +27 градусаў.
Біярэсурсы
Паводле якасці і разнастайнасці каралаў, марской флоры і фауны Чырвонаму мору няма роўных у Паўночным паўшарыі. Турыстычны бум, ахапіўшы ў апошнія гады егіпецкае ўзбярэжжа, у значнай ступені звязан менавіта з унікальным і неверагодна багатым падводным светам гэтага трапічнага мора і папулярызацыяй падводнага плавання.
Працягнуўшыяся ўздоўж егіпецкага ўзбярэжжа каралавыя рыфы з'яўляюцца сваеасаблівым жыццёвым цэнтрам, які прыцягвае мноства рыб. Уражвае разнастайнасць відаў каралаў, якія могуць быць круглымі, плоскімі, разгалінаванымі, а таксама мець іншыя фантастычныя формы і колеравыя гаммы -- ад пяшчотна-жоўтага і ружовага да карычневага і сіняга. Но колер захоўвываюць толькі жывыя каралы, пасля іх смерці мяккія пакроўныя тканіны распадаюцца і застаецца толькі белы кальцыявы шкілет.
Эканоміка-геаграфічная даведка
Экалогія
Чырвонае мора забруджваецца. Крыніцай пластыкавых адыходаў служаць не толькі апдачываючыя на пляжах. Ёсць мноства сведчанняў аб адкрытым скіданні смецця з катэраў і паромаў.
Гарады
Прыморскія гарады:
|
|
|
Турызм
Цікавыя факты
- Распаўсюжаным зманам з’яўляецца тое, што ў Баб-эль-Мандэбскім праліве, дзе зходзяцца воды Чырвонага мора і Індыйскага акіяну (канкрэтна Адэнскага заліва), яны быццам бы не змешваюцца, пры гэтым воды адрозніваюцца па колеру. На самой справе паміж Чырвоным морам і Індыйскім акіянам ідзе інтэнсіўны водаабмен. Узімку ў Індыйскім акіяне ўсталёўваецца Паўднёва-Заходняе мусоннае цячэнне, якое пачынаецца ў Бенгальскім заліве, якое разгаліноўваецца, і адна галіна ідзе на поўнач у Чырвонае мора. Летам да мусоннага цячэння, якое пачынаецца ля берагоў Афрыкі, у раёне Адэнскага заліва далучаецца цячэнне з Чырвонага мора. Акрамя таго, у Індыйскім акіяне ёсць глыбінныя водныя масы, якія ўтвараюцца шчыльнымі водамі, якія выцякаюць з Чырвонага мора і Аманскага заліва. Глыбей 3,5-4 тысячы метраў распаўсюджаныя донныя водныя масы, якія фармуюцца з антарктычных пераастуджаных і шчыльных салёных вод Чырвонага мора і Персідскага заліва.
- Чырвонае мора з’яўляецца адзіным у свеце вадаёмам, ў які не ўпадане ніводнай ракі
Зноскі
- Red Sea. Encyclopædia Britannica Online Library Edition. Encyclopædia Britannica. Праверана 14 студзеня 2008.
- Суф
- Красное море // Еврейская энциклопедия Брокгауза и Ефрона. — СПб., 1908—1913.
- s:ru:ВЭ/ВТ/Чырвонае мора // Кобленц — Круз, Александр Иванович. — СПб. ; [М.] : Тип. т-ва , 1913. — ( : [в 18 т.] / под ред. [и др.]; 1911—1915).
- Коковцев, Еврейско-хазарская переписка, 1932, стр. 45
- Красное море (руск.) — артыкул з Вялікай савецкай энцыклапедыі
- Батурын Г. Н. Рудны патэнцыял акіяна(руск.) // : часопіс. — 2002. — № 5. — С. 20-30. — ISSN 0032-874X.
- Физическая география материков и океанов / Под общ. ред. А. М. Рябчикова. — М.: Высшая школа, 1988. — С. 527—530.
Спасылкі
- Гісторыя Чырвонага мора Архівавана 11 лютага 2014. (англ.)
 | Чырвонае мора на Вікісховішчы |
|---|
Аўтар: www.NiNa.Az
Дата публікацыі:
Chyrvonae mora arab البحر الأحمر Bahr el Ahmar iyr ים סוף Yam Suf fr mer Rouge unutranae mora Indyjskaga akiyana razmeshchana pamizh Aravijskim payvostravam i Afrykaj u tektanichnaj upadzine Na poynachy mora prymykae da Sueckaga perashyjka padzelenaga na dzve chastki zalivami Sueckim i Akaba praz Suecki kanal zluchaecca z Mizhzemnym moram a z Aravijskim moram na poydni zluchaecca Bab el Mandebskim pralivam varoty slyoz smutku z Adenskim zalivam Chyrvonae mora samae salyonae mora z uvahodzyachyh u sklad Susvetnaga akiyana Chyrvonae moraChyrvonae mora Vyglyad z kosmasuDayzhynya 2250 kmShyrynya 335 kmPloshcha 438 000 km Ab yom 233 000 km Najbolshaya glybinya 2111 mSyarednyaya glybinya 490 mChyrvonae moraKategoryya na VikishovishchyU panyaccya yosc i inshyya znachenni gl nad Chyrvonym moramChyrvonae mora HurgadaKaralavy ryf u Chyrvonym moryGistarychnaya davedkaIsnuyuc nekalki versij pahodzhannya nazvy Chyrvonaga mora Pershaya versiya tlumachyc pahodzhanne nazvy getaga mora ad nyapravilnaga chytannya semickaga slova yakoe skladaecca z troh litar h m r Z getyh litar u starazhytnyh nadpisah skladzena imya semickaga naroda him yarytay yakiya zhyli y Paydnyovaj Aravii da zavayavannya yae arabami U starazhytnaj paydnyovaaravijskaj pismennasci karotkiya galosnyya guki grafichna ne adlyustroyvalisya na pisme Tamu z yavilasya merkavanne shto pry rasshyfroycy arabami starazhytnaaravijskih nadpisay spaluchenne h m i r bylo prachytana yak arabskae a hmar chyrvony Drugaya versiya stavic nazvu mora y zalezhnasc ad toj abo inshaj chastki svetu U mifichnyh padannyah mnogih naroday svetu baki svetu zvyazany z vyznachanymi koleravymi adcennyami Napryklad chyrvony koler simvalizue poydzen bely ushod chorny u sheraga naroday Azii poynach Adsyul nazva Chornae mora aznachae ne mora z cyomnaj chornaj vadoj a mora yakoe nahodzicca na poynachy Shto datychycca Chyrvonaga mora to slova chyrvony pa vidac zaznachae yago paydnyovae razmyashchenne a ne koler marskoj vady Zgodna z yashche adnoj versiyaj mora bylo nazvana tak z za syazonnaga cvicennya mikraskapichnyh vodarascyay Trichodesmium erythraeum pablizu ad paverhni vady Lishak chyrvonaga pigmentu u vodarasci vyklikae cvicenne vady y Chyrvonym mory i aposhnyae stanovicca zamest sine zyalyonaga rudavata burym Adno z pershyh apisannyay Chyrvonaga mora sklay u II stagoddzi da n e grechaski gistoryk i geograf Knidski y svayoj pracy Ab chyrvonym mory Erytrejskim U shasnaccatym stagoddze dapuskalasya taksama nazva Sueckae Fizika geagrafichnaya haraktarystykaAgulnyya zvestki Suchasnaya karta Chyrvonaga moraKarta Chyrvonaga mora datavanaya 1860 godam Chyrvonae mora abmyvae beraga Azii i Afryki Egipta Sudana Dzhybuci Erytrei Saudayskaj Aravii Emena Iardanii Izrailya Ploshcha Chyrvonaga mora rayna 450 000 km amal 2 3 mora lyazhac u trapichnym poyase Ab yom 251 000 km Pa roznyh adznakah dayzhynya u napramku poynach poydzen skladae ad 1932 da 2350 km shyrynya ad 305 da 360 km Beragi parezany slaba ih abrysy y asnoynym pradvyznachany skidavaj tektonikaj i amal na ysim svaim pracyaze yshodni i zahodni beragi paralelny adzin adnamu U relefe dna vyluchayucca prybyarezhnaya vodmel da glybini 200 m najbolsh shyrokaya y paydnyovaj chastcy mora sa shmatlikimi karalavymi i karannymi astravami tak zvany galoyny trog vuzkaya ypadzina zajmayuchaya bolshuyu chastku dna mora u syarednim da glybini 1000 m asyavy trog vuzki i glyboki zholab yak by yrazayuchyjsya y galoyny trog z maksimalnaj glybinyoj pavodle roznyh krynic ad 2603 da 3 040 m Syarednyaya glybinya mora skladae 437 m Astravoy u paynochnaj chastcy mora mala i tolki paydnyovej 17 yany stvarayuc nekalki grup sa shmatlikimi astravami arhipelag Dahlak u paydnyova zahodnyaj chastcy mora z yaylyaecca najbolshymi a arhipelagi Farasan Hanish pamensh Yosc i asobnyya astravy napryklad Kamaran Na poynachy mora razmyashchayucca dva zaliva Suecki i Akabski yaki zluchaecca z Chyrvonym moram praz praliy El Tyran Pa zalivu Akaba prahodzic razlom tamu glybinya getaga zaliva dasyagae 1 800 m Asablivasc Chyrvonaga mora y tym shto y yago ne ypadae nivodnaya raka a reki zvychajna nyasuc z saboj glej i pyasok istotna znizhayuchy prazrystasc marskoj vady Tamu vada y Chyrvonym mory kryshtalna chystaya Chyrvonae mora samae salyonae mora Susvetnaga akiyanu U 1 litry vady tut zmyashchaecca 41 g solyay u adkrytym akiyane 34 g u Chornym mory 18 u Baltyjskim usyago 5 gram solyay na litr vady Za god nad moram vypadae ne bolsh 100 mm apadkay i to ne ysyudy i vyklyuchna y zimovyya mesyacy tady yak vyparaecca za toj zha chas u 20 raz bolsh 2 000 mm Pry poynaj adsutnasci pastuplennya vada z sushy gety deficyt vady y mory kampensuecca tolki pastuplennem vady z Adenskaga zaliva U Bab el Mandebskim pralive adnachasova isnuyuc plyni uvahodzyachyya y Chyrvonae mora i vyhodzyachyya z yago Za god y mora ynosicca vady amal na 1 000 km bolsh chym vynosicca z yago Dlya poynaga abmenu vady y Chyrvonym mory patrabuecca ysyago 15 let U 1886 godze padchas ekspedycyi na ruskim karvece u Chyrvonym mory na glybini byli vyyaylenyya vody z anamalna vysokaj temperaturaj Gealagichnaya budova i relef dna Z gealagichnaj kropki gledzhannya Chyrvonae mora znahodzicca y ryftavoj zone na myazhy Afrykanskaj i Aravijskaj litasfernyh plit Chyrvonae mora velmi maladoe Yago farmavanne pachalosya kalya 25 mln gadoy nazad kali y zyamnoj kary z yavilasya treshchyna i utvarylasya Ushodne Afrykanskaya ryftavaya dalina Pad dzeyannem centrabezhnaj sily z za vyarchennya Zyamli Afrykanskaya plita addzyalilas ad Aravijskaj i ih razvarot z utvarennem spirali yakaya zakruchvaecca na paynochny yshod i pamizh imi y zyamnoj kary ytvaryysya praval yaki pastupova na pracyagu tysyachagoddzyay zapaynyaysya marskoj vadoj Plity ruhayucca stala adnosna roynyya beragi Chyrvonaga mora razyhodzyacca u roznyya baki z hutkascyu 1 sm u god abo 1 m u stagoddze ale i z roznaj hutkascyu adnosna adzin adnago ruh Afrykanskaj plity byy velmi pavolnym u toj chas yak Aravijskaya plita ruhalas istotna hutchej u vyniku chago Samalijskaya plita pachala zrushvacca na yshod Gidralagichny rezhym Mocnyya vyparenni vady peratvaryli Chyrvonae mora y adno z samyh salyonyh na zyamnym shary 38 42 grama salej na litr Klimat Klimat na yzbyarezhzhy amal ysyago Chyrvonaga mora trapichny pustynny i lish krajnyaya poynach adnosicca da mizhzemnamorskaga klimatu Temperatura pavetra y samy halodny peryyad snezhan studzen udzen skladae 20 25 gradusay a y samy spyakotny mesyac aygust peravyshae 35 40 gradusay i navat padchas dasyagae 50 gradusay Dzyakuyuchy spyakotnamu klimatu Egipta temperatura vady navat uzimku ne apuskaecca nizhej 20 gradusay a yletku dasyagae 27 gradusay Biyaresursy Pavodle yakasci i raznastajnasci karalay marskoj flory i fauny Chyrvonamu moru nyama roynyh u Paynochnym paysharyi Turystychny bum ahapiyshy y aposhniya gady egipeckae yzbyarezhzha u znachnaj stupeni zvyazan menavita z unikalnym i neveragodna bagatym padvodnym svetam getaga trapichnaga mora i papulyaryzacyyaj padvodnaga plavannya Pracyagnuyshyyasya yzdoyzh egipeckaga yzbyarezhzha karalavyya ryfy z yaylyayucca svaeasablivym zhyccyovym centram yaki prycyagvae mnostva ryb Urazhvae raznastajnasc viday karalay yakiya moguc byc kruglymi ploskimi razgalinavanymi a taksama mec inshyya fantastychnyya formy i koleravyya gammy ad pyashchotna zhoytaga i ruzhovaga da karychnevaga i sinyaga No koler zahoyvyvayuc tolki zhyvyya karaly paslya ih smerci myakkiya pakroynyya tkaniny raspadayucca i zastaecca tolki bely kalcyyavy shkilet Ekanomika geagrafichnaya davedkaEkalogiya Smecce na yzbyarezhzhy paynochnej Nabek Chyrvonae mora zabrudzhvaecca Krynicaj plastykavyh adyhoday sluzhac ne tolki apdachyvayuchyya na plyazhah Yosc mnostva svedchannyay ab adkrytym skidanni smeccya z kateray i paromay Garady Prymorskiya garady Akaba العقبة ሕርጊጎ Aseb ዓሳብ دهب Ejlat אילת حلايب الحديدة Hurgada الغردقة Dzhyda جدة مرسى علم ምጽዋ نويبع ميناء سفاجا Port Sudan بورت سودان شرم الشيخ سوما باي سواكن Suec السويس طابا El Kusejr القصير ينبع الرايس Turyzm Panaramny vyglyad na zaliy Akaba z plyazhu paydnyovej Ejlata Izrail na zadnem plane vidna Akaba Iardaniya Cikavyya faktyMaisej vyadze grupu lyudzej praz Chyrvonae mora cud Razdzyalenne mora adzin z cuday yakiya apisanyya y BibliiRaspaysyuzhanym zmanam z yaylyaecca toe shto y Bab el Mandebskim pralive dze zhodzyacca vody Chyrvonaga mora i Indyjskaga akiyanu kankretna Adenskaga zaliva yany byccam by ne zmeshvayucca pry getym vody adroznivayucca pa koleru Na samoj sprave pamizh Chyrvonym moram i Indyjskim akiyanam idze intensiyny vodaabmen Uzimku y Indyjskim akiyane ystalyoyvaecca Paydnyova Zahodnyae musonnae cyachenne yakoe pachynaecca y Bengalskim zalive yakoe razgalinoyvaecca i adna galina idze na poynach u Chyrvonae mora Letam da musonnaga cyachennya yakoe pachynaecca lya beragoy Afryki u rayone Adenskaga zaliva daluchaecca cyachenne z Chyrvonaga mora Akramya tago u Indyjskim akiyane yosc glybinnyya vodnyya masy yakiya ytvarayucca shchylnymi vodami yakiya vycyakayuc z Chyrvonaga mora i Amanskaga zaliva Glybej 3 5 4 tysyachy metray raspaysyudzhanyya donnyya vodnyya masy yakiya farmuyucca z antarktychnyh peraastudzhanyh i shchylnyh salyonyh vod Chyrvonaga mora i Persidskaga zaliva Chyrvonae mora z yaylyaecca adzinym u svece vadayomam y yaki ne ypadane nivodnaj rakiZnoskiRed Sea nyavyzn Encyclopaedia Britannica Online Library Edition Encyclopaedia Britannica Praverana 14 studzenya 2008 Suf Krasnoe more Evrejskaya enciklopediya Brokgauza i Efrona SPb 1908 1913 s ru VE VT Chyrvonae mora Koblenc Kruz Aleksandr Ivanovich SPb M Tip t va ru 1913 ru v 18 t pod red ru i dr 1911 1915 Kokovcev Evrejsko hazarskaya perepiska 1932 str 45 Krasnoe more rusk artykul z Vyalikaj saveckaj encyklapedyi Baturyn G N Rudny patencyyal akiyana rusk chasopis 2002 5 S 20 30 ISSN 0032 874X Fizicheskaya geografiya materikov i okeanov Pod obsh red A M Ryabchikova M Vysshaya shkola 1988 S 527 530 SpasylkiGistoryya Chyrvonaga mora Arhivavana 11 lyutaga 2014 angl Chyrvonae mora na Vikishovishchy