Azərbaycanca
Беларуская
Deutsch
English
Français
Қазақ
Lietuvių
Русский
ภาษาไทย
Türkçe
Українська
Ю́хан III, Ёхан, Іаан (шведск.: Johan III; 20 снежня 1537, Стэгебаргскі замак — 17 лістапада 1592, Стакгольм) — шведскі кароль у 1568—1592. Сын шведскага караля Густава Васы і Маргарыты Леёнхувуд.
| Юхан III | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Johan III | |||||||
 | |||||||
 | |||||||
| |||||||
| Каранацыя | 10 ліпеня 1569 | ||||||
| Папярэднік | Эрык XIV | ||||||
| Пераемнік | Жыгімонт III | ||||||
| Нараджэнне | 20 снежня 1537
| ||||||
| Смерць | 17 лістапада 1592 (54 гады) | ||||||
| Месца пахавання |
| ||||||
| Род | Ваза | ||||||
| Бацька | Густаў I Ваза | ||||||
| Маці | Маргарыта Леёнхувуд | ||||||
| Жонка | Кацярына Ягелонка і Гуніла Бельке | ||||||
| Дзеці | Жыгімонт Ваза, Ганна Фінляндская, Юхан[d], Сафія Гансдотэр[d], Ізабэла Ваза[d], Лукрэцыя Гюленхайм[d] і Юліўс Гюленхайм[d] | ||||||
| Веравызнанне | лютэранства | ||||||
| Аўтограф |  | ||||||
| Узнагароды |  | ||||||
 Медыяфайлы на Вікісховішчы | |||||||
Біяграфія
Атрымаўшы Фінляндыю ў якасці спадчыннага герцагства, Юхан супраць волі бацькі прыступіў да актыўнай самастойнай палітыкі. Набыццё Рэвеля і Эзэля — уладанняў былога Лівонскага ордэна — дазволіла б Юхану кантраляваць у значнай меры гандаль Захаду з Рускай дзяржавай. На глебе супярэчнасцей з бацькам Юхан на некаторы час зблізіўся са старэйшым братам Эрыкам, па даручэнні якога ездзіў у Англію весці перамовы пра шлюб Эрыка са спадчынніцай англійскага трона Елізаветай. Калі Эрык стаў каралём, адносіны паміж братамі сталі напружанымі, з прычыны таго, што Эрык сам выношваў планы па кантролі над «рускім гандлем».
Юхан, незадаволены палітыкай брата, уступіў у адносіны з Жыгімонтам Аўгустам, каралём варожай Рэчы Паспалітай, ажаніўся з яго сястрой Кацярынай Ягелонкай і пазычыў яму буйную суму грошай, у заклад якой атрымаў сем замкаў у Лівоніі. Шведскі рыксдаг абвінаваціў Юхана ў здрадзе і ў 1563 прысудзіў да смерці — герцаг быў схоплены войскамі Эрыка і пасаджаны ў замак Грыпсхальм. Зняволенне, даволі мяккае, добраахвотна падзяліла з ім Катарына. Значную частку свайго зняволення Юхан прысвячаў багаслоўскім заняткам, асабліва чытанню твораў Айцоў Царквы.
У 1567 у перыяд абвастрэння душэўнай хваробы Эрыка пасля забойства арыстакратаў з дому Стурэ і паслаблення каралеўскай улады, Юхан быў вызвалены. У 1568, калі Эрык акрыяў ад хваробы і стаў вяртацца да старой палітыкі, Юхан і малодшы брат Карл узначалілі паўстанне супраць яго. Эрык быў зрынуты, а Юхан у 1569 абвешчаны каралём. Пры гэтым дваранству і асабліва арыстакратыі былі прадстаўлены шырокія прывілеі.
На момант усшэсця на прастол Швецыя знаходзілася ў стане вайны з Даніяй, Рэччу Паспалітай і Любекам (Паўночная сямігадовая вайна). З Рэччу Паспалітай вайна скончылася натуральным чынам; у 1570 пры пасродніцтве германскага імператара і Францыі быў падпісаны мір з Любекам, Даніі Швецыя абавязвалася выплаціць 150 тыс. , але адносіны з ёй заставаліся напружанымі, хоць вайны да канца кіравання Юхана ўдавалася пазбягаць.
На ўсходзе супернікам Швецыі была Расія, якая імкнулася выйсці да берагоў Балтыкі. Палітычныя супярэчнасці ўзмацняліся асабістай непрыязнасцю Юхана і Івана Грознага. Іван Грозны ў 1572 пачаў ваенныя дзеянні супраць шведаў, і да 1575 у іх руках заставаўся толькі Рэвель. Напачатку 1580-х пад камандаваннем Понтуса Дэлагардзі шведы захапілі ўсю Эстонію і частку Інгерманландыі (Іжорскай зямлі), якую аднак ім прыйшлося пакінуць. Такім чынам, шведы завалодалі Нарвай, аднак сваіх мэт не дамагліся, з прычыны таго, што таварныя патокі былі накіраваны праз Паўночную Дзвіну і гавані, якія кантраляваліся Рэччу Паспалітай. Таму на наступным этапе баявых дзеянняў (1590-я) шведы імкнуліся завалодаць узбярэжжам Белага мора. Гэтага аднак дамагчыся не ўдалося і заключаны ў 1595 Цяўзінскі мір з Расіяй быў безвыніковым.
З узыходжаннем Юхана на прастол арыстакратыя злучала вялікія надзеі, аднак дамагчыся стабільнасці ва ўнутраных справах не ўдалося. Карл фактычна самастойна кіраваў у сваім герцагстве, што выклікала напружанне паміж братамі. Незадавальненне выклікалі цяжар вайны, няўдалая манетная палітыка, вялікія расходы Юхана на ўтрыманне двара і будаўніцтва і да т.п.
Юхан імкнуўся прыслабіць Рэфармацыю і ўзмацніць уплыў Рымска-каталіцкай царквы ў Швецыі. Рэлігійная апазіцыя падтрымлівалася герцагам Карлам, ва ўладаннях якога ўсё заставалася па-ранейшаму, апальныя іерархі і святары знаходзілі ў яго прытулак. Напружанне паміж братамі дасягнула кульмінацыі ў сярэдзіне 1580-х, аднак ім удалося пазбегнуць адкрытага канфлікту і адносіны былі ўрэгуляваны Вадстэнскімі «канстытуцыямі» 1587, палажэнні якіх былі не на карысць Карла.
На працягу ўсяго кіравання Юхан імкнуўся замацаваць саюз Рэчы Паспалітай і Швецыі супраць Расіі. У 1573 і 1574 ён прэтэндаваў на польска-літоўскі трон. Яго сын Жыгімонт, выгадаваны ў каталіцтве, у 1587 быў абраны польскім каралём і вялікім князем літоўскім (Жыгімонт III). Для ўмацавання манархіі на рыксдагу 1590 былі прыняты новыя правілы атрымання прастола ў спадчыну, паводле якіх карона магла перадавацца і па жаночай лініі, у выпадку непаўналецця спадчынніка рэгентам павінен быў стаць «найбліжэйшы сваяк», гэта значыць фактычна Карл.
Юхан праяўляў вялікую цікавасць да архітэктуры, вывучаў французскія і італьянскія працы, запрашаў італьянскіх, французскіх, нідэрландскіх майстроў, якія перабудавалі некаторыя замкі і Вадстэнскі кляштар у рэнесансным духу.
Да шлюбу з Катарынай Юхан у 1555—1561 гг. жыў з Карын Гансдотэр, у якой ад яго нарадзілася 4 дзяцей: Сафія (1556—1583), Аўгуст (1557—1560), Юлій (1559—1581) і Лукрэцыя (1560—1585).
Ад шлюбу з Кацярынай Ягелонкай у Юхана былі дзеці Жыгімонт, Ізабела (1564—1566) і Ганна (1568—1625); ад шлюбу з Гунілай Бельке (1585) — (1584—1618).
Юхан III памёр у 1592 г. Ён быў пахаваны ў той жа пахавальні, дзе ўжо была пахаваная яго жонка, Катарына Ягелонка, у кафедральным саборы Упсалы.
Зноскі
- Lager-Kromnow B. Johan III — С. 182. Праверана 18 сакавіка 2017.
- (unspecified title) Праверана 7 жніўня 2020.
- Lundy D. R. The Peerage
Літаратура
- Söderqvist O. E. Johan III Och Hertig Karl 1568—1575. — Uppsala, 1898.
Спасылкі
![image]()
На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Юхан III
Аўтар: www.NiNa.Az
Дата публікацыі:
U Vikipedyi yosc artykuly pra inshyh lyudzej z imem Iaan III Yu han III Yohan Iaan shvedsk Johan III 20 snezhnya 1537 Stegebargski zamak 17 listapada 1592 Stakgolm shvedski karol u 1568 1592 Syn shvedskaga karalya Gustava Vasy i Margaryty Leyonhuvud Yuhan IIIJohan III3 i karol Shvecyi Gotay i Venday29 verasnya 1568 17 listapada 1592Karanacyya 10 lipenya 1569Papyarednik Eryk XIVPeraemnik Zhygimont IIINaradzhenne 20 snezhnya 1537 1537 12 20 Stegeborg Castle d kamuna Syoderchyoping len Estergyotland ShvecyyaSmerc 17 listapada 1592 1592 11 17 54 gady Stakgolm ShvecyyaMesca pahavannya Kafedralny sabor UpsalyRod VazaBacka Gustay I VazaMaci Margaryta LeyonhuvudZhonka Kacyaryna Yagelonka i Gunila BelkeDzeci Zhygimont Vaza Ganna Finlyandskaya Yuhan d Safiya Gansdoter d Izabela Vaza d Lukrecyya Gyulenhajm d i Yuliys Gyulenhajm d Veravyznanne lyuteranstvaAytografUznagarody Medyyafajly na VikishovishchyBiyagrafiyaAtrymayshy Finlyandyyu y yakasci spadchynnaga gercagstva Yuhan suprac voli backi prystupiy da aktyynaj samastojnaj palityki Nabyccyo Revelya i Ezelya uladannyay byloga Livonskaga ordena dazvolila b Yuhanu kantralyavac u znachnaj mery gandal Zahadu z Ruskaj dzyarzhavaj Na glebe supyarechnascej z backam Yuhan na nekatory chas zbliziysya sa starejshym bratam Erykam pa daruchenni yakoga ezdziy u Angliyu vesci peramovy pra shlyub Eryka sa spadchynnicaj anglijskaga trona Elizavetaj Kali Eryk stay karalyom adnosiny pamizh bratami stali napruzhanymi z prychyny tago shto Eryk sam vynoshvay plany pa kantroli nad ruskim gandlem Yuhan nezadavoleny palitykaj brata ustupiy u adnosiny z Zhygimontam Aygustam karalyom varozhaj Rechy Paspalitaj azhaniysya z yago syastroj Kacyarynaj Yagelonkaj i pazychyy yamu bujnuyu sumu groshaj u zaklad yakoj atrymay sem zamkay u Livonii Shvedski ryksdag abvinavaciy Yuhana y zdradze i y 1563 prysudziy da smerci gercag byy shopleny vojskami Eryka i pasadzhany y zamak Grypshalm Znyavolenne davoli myakkae dobraahvotna padzyalila z im Kataryna Znachnuyu chastku svajgo znyavolennya Yuhan prysvyachay bagasloyskim zanyatkam asabliva chytannyu tvoray Ajcoy Carkvy U 1567 u peryyad abvastrennya dusheynaj hvaroby Eryka paslya zabojstva arystakratay z domu Sture i paslablennya karaleyskaj ulady Yuhan byy vyzvaleny U 1568 kali Eryk akryyay ad hvaroby i stay vyartacca da staroj palityki Yuhan i malodshy brat Karl uznachalili paystanne suprac yago Eryk byy zrynuty a Yuhan u 1569 abveshchany karalyom Pry getym dvaranstvu i asabliva arystakratyi byli pradstayleny shyrokiya pryvilei Na momant usshescya na prastol Shvecyya znahodzilasya y stane vajny z Daniyaj Rechchu Paspalitaj i Lyubekam Paynochnaya syamigadovaya vajna Z Rechchu Paspalitaj vajna skonchylasya naturalnym chynam u 1570 pry pasrodnictve germanskaga imperatara i Francyi byy padpisany mir z Lyubekam Danii Shvecyya abavyazvalasya vyplacic 150 tys ale adnosiny z yoj zastavalisya napruzhanymi hoc vajny da kanca kiravannya Yuhana ydavalasya pazbyagac Na yshodze supernikam Shvecyi byla Rasiya yakaya imknulasya vyjsci da beragoy Baltyki Palitychnyya supyarechnasci yzmacnyalisya asabistaj nepryyaznascyu Yuhana i Ivana Groznaga Ivan Grozny y 1572 pachay vaennyya dzeyanni suprac shveday i da 1575 u ih rukah zastavaysya tolki Revel Napachatku 1580 h pad kamandavannem Pontusa Delagardzi shvedy zahapili ysyu Estoniyu i chastku Ingermanlandyi Izhorskaj zyamli yakuyu adnak im pryjshlosya pakinuc Takim chynam shvedy zavalodali Narvaj adnak svaih met ne damaglisya z prychyny tago shto tavarnyya patoki byli nakiravany praz Paynochnuyu Dzvinu i gavani yakiya kantralyavalisya Rechchu Paspalitaj Tamu na nastupnym etape bayavyh dzeyannyay 1590 ya shvedy imknulisya zavalodac uzbyarezhzham Belaga mora Getaga adnak damagchysya ne ydalosya i zaklyuchany y 1595 Cyayzinski mir z Rasiyaj byy bezvynikovym Grabnica Yuhana III u Upsalskim sabory Z uzyhodzhannem Yuhana na prastol arystakratyya zluchala vyalikiya nadzei adnak damagchysya stabilnasci va ynutranyh spravah ne ydalosya Karl faktychna samastojna kiravay u svaim gercagstve shto vyklikala napruzhanne pamizh bratami Nezadavalnenne vyklikali cyazhar vajny nyaydalaya manetnaya palityka vyalikiya rashody Yuhana na ytrymanne dvara i budaynictva i da t p Yuhan imknuysya pryslabic Refarmacyyu i yzmacnic uplyy Rymska katalickaj carkvy y Shvecyi Religijnaya apazicyya padtrymlivalasya gercagam Karlam va yladannyah yakoga ysyo zastavalasya pa ranejshamu apalnyya ierarhi i svyatary znahodzili y yago prytulak Napruzhanne pamizh bratami dasyagnula kulminacyi y syaredzine 1580 h adnak im udalosya pazbegnuc adkrytaga kanfliktu i adnosiny byli yregulyavany Vadstenskimi kanstytucyyami 1587 palazhenni yakih byli ne na karysc Karla Na pracyagu ysyago kiravannya Yuhan imknuysya zamacavac sayuz Rechy Paspalitaj i Shvecyi suprac Rasii U 1573 i 1574 yon pretendavay na polska litoyski tron Yago syn Zhygimont vygadavany y katalictve u 1587 byy abrany polskim karalyom i vyalikim knyazem litoyskim Zhygimont III Dlya ymacavannya manarhii na ryksdagu 1590 byli prynyaty novyya pravily atrymannya prastola y spadchynu pavodle yakih karona magla peradavacca i pa zhanochaj linii u vypadku nepaynaleccya spadchynnika regentam pavinen byy stac najblizhejshy svayak geta znachyc faktychna Karl Yuhan prayaylyay vyalikuyu cikavasc da arhitektury vyvuchay francuzskiya i italyanskiya pracy zaprashay italyanskih francuzskih niderlandskih majstroy yakiya perabudavali nekatoryya zamki i Vadstenski klyashtar u renesansnym duhu Da shlyubu z Katarynaj Yuhan u 1555 1561 gg zhyy z Karyn Gansdoter u yakoj ad yago naradzilasya 4 dzyacej Safiya 1556 1583 Aygust 1557 1560 Yulij 1559 1581 i Lukrecyya 1560 1585 Ad shlyubu z Kacyarynaj Yagelonkaj u Yuhana byli dzeci Zhygimont Izabela 1564 1566 i Ganna 1568 1625 ad shlyubu z Gunilaj Belke 1585 1584 1618 Yuhan III pamyor u 1592 g Yon byy pahavany y toj zha pahavalni dze yzho byla pahavanaya yago zhonka Kataryna Yagelonka u kafedralnym sabory Upsaly ZnoskiLager Kromnow B Johan III S 182 Praverana 18 sakavika 2017 lt a href https wikidata org wiki Track Q28961279 gt lt a gt unspecified title Praverana 7 zhniynya 2020 Lundy D R The Peerage lt a href https wikidata org wiki Track Q67129259 gt lt a gt lt a href https wikidata org wiki Track Q21401824 gt lt a gt LitaraturaSoderqvist O E Johan III Och Hertig Karl 1568 1575 Uppsala 1898 SpasylkiNa Vikishovishchy yosc medyyafajly pa teme Yuhan III