Azərbaycanca
Беларуская
Deutsch
English
Français
Қазақ
Lietuvių
Русский
ภาษาไทย
Türkçe
Українська
Франц Іозеф Гайдн (ням.: Joseph Haydn; 31 сакавіка 1732 — 31 мая 1809) — аўстрыйскі кампазітар, прадстаўнік венскай класічнай школы, адзін з заснавальнікаў такіх музычных жанраў, як сімфонія і струнны квартэт.
| Іозеф Гайдн | |
|---|---|
| ням.: Joseph Haydn | |
 | |
| Асноўная інфармацыя | |
| Поўнае імя | Франц Іозеф Гайдн |
| Дата нараджэння | 31 сакавіка 1732[…] |
| Месца нараджэння |
|
| Дата смерці | 31 мая 1809[…](77 гадоў) |
| Месца смерці |
|
| Месца пахавання |
|
| Краіна |  Аўстрыйская імперыя |
| Бацька | Mathias Haydn[d] |
| Жонка | Anna Haydn[d] |
| Музычная дзейнасць | |
| Педагог | Nicola Porpora[d] |
| Прафесіі | кампазітар, дырыжор, музыказнавец, піяніст |
| Інструменты | арган[d] і фартэпіяна |
| Жанры | класічная музыка |
| Выхаванцы | Paul Wranitzky[d], Фрыдрых Калькбрэнер, Marianna Martines[d], Ignaz Pleyel[d], Franciszek Lessel[d], Antonín Kraft[d], Antonín Vranický[d], Jean-Baptiste Krumpholz[d], Sigismund von Neukomm[d] і Людвіг ван Бетховен |
| Грамадская дзейнасць | |
| Член у |
|
| Узнагароды | ганаровы грамадзянін Вены[d] (1804) |
| Аўтограф |  |
 Медыяфайлы на Вікісховішчы | |
Біяграфія
Нарадзіўся ў аўстрыйскім сяле Рораў, недалёка ад мяжы з Венгрыяй. У 1737 годзе бацькі адправілі яго да сваякоў у горад Гайнбург-на-Дунаі, дзе Ізеф пачаў вучыцца харавым спевам і музыцы. У 1740 г. Іозефа заўважыў Георг фон Ройтэр, дырэктар капэлы венскага сабора св. Стэфана. Ройтэр узяў таленавітага хлопчыка ў капэлу, і той на працягу дзевяці гадоў спяваў у хоры.
У 1749 годзе Іозеф пайшоў з хору і зрабіўся свабодным музыкам. Наступны дзесяцігадовы перыяд быў для яго вельмі цяжкім. Іозеф браўся за розную працу, у тым ліку быў служкам італьянскага кампазітара Ніколі Парпора. Паралельна ён імкнуўся кампенсаваць прабелы ў сваёй музычнай адукацыі. Да гэтага перыяду адносіцца і напісанне першай оперы Гайдна.
У 1759 годзе кампазітар атрымлівае пасаду капельмейстра пры двары графа Карла фон Морціна. Пад кіраўніцтвам Гайдна ўзнік невялікі аркестр, для якога кампазітар напісаў свае першыя сімфоніі. У 1760 годзе Гайдн ажаніўся з Марыяй-Ганнай Келер.
У 1761 годзе Гайдна бяруць другім капэльмайстрам пры двары князёў Эстэрхазі, адной з самых уплывовых і магутных арыстакратычных сем’яў Аўстра-Венгрыі. Пасля смерці ў 1766 г. першага капельмейстра, Грэгары Вернера, яго пасаду атрымлівае Гайдн. За амаль трыццацігадовую кар’еру пры двары Эстэрхазі кампазітар склаў вялікую колькасць твораў.
У 1781 г., падчас знаходжання ў Вене, Гайдн пазнаёміўся і пасябрыўся з Моцартам. У апошнія гады жыў у Вене. У 1792 годзе ён знаёміцца з Бетховенам і бярэ яго ў вучні. Памёр Іозеф Гайдн 31 мая 1809 у Вене.
Ацэнка творчасці
Стыль Гайдна арганічна звязаны з культурай Вены, што сплаўляецца ў сабе італьянскія, паўднёва-нямецкія і іншыя культурныя традыцыі. Музычная культура была прадстаўлена трыма значнымі пластамі — строгі паліфанічны стыль царкоўнай музыкі, італьянскі оперны стыль і гарадскі фальклор. Гэтыя пласты сталі фактарам фармавання індывідуальнага аўтарскага стылю Гайдна. Сам кампазітар лічыў, што больш за ўсё на яго паўплываў Карл Філіп Эмануіл Бах, сын І. С. Баха.
Творчасць Гайдна ахоплівае шырокі спектр жанраў. У Германіі і Аўстрыі Гайдн зрабіўся вядомым дзякуючы сваім араторыям — «Стварэнне свету» і «Пары года». Затое ў ЗША, Англіі і Францыі найбольш папулярныя яго сімфанічныя творы. Хоць сімфанічныя цыклы пісаліся і да Гайдна, лічыцца, што менавіта Гайдн падсумаваў і падняў на новы якасны ўзровень досвед папярэднікаў, адкрыўшы новую эпоху ў развіцці жанру сімфоніі.
У камернай музыцы Гайдн лічыцца заснавальнікам жанру струннага квартэту. 83 квартэты Гайдна напісаныя для пастаяннага складу выканаўцаў (2 скрыпкі, і віяланчэль) маюць 4-часткавую (Алегра ў , павольная частка, менуэт і фінал або Алегрэ, менуэт, павольная частка і фінал) або 5-часткавую форму (Алегрэ, менуэт, павольная частка, менуэт і фінал.
Адкрыццём Гайдна лічыцца таксама форма ронда-санаты, у якой прынцыпы санатнай формы (экспазіцыя, распрацоўка, рэпрызы) зліваюцца з прынцыпамі ронда (А-У-С-А ці А-В-А-С-А-В-А). Фіналы позніх інструментальных твораў напісаныя менавіта ў гэтай форме. Аркестравы ліст Гайдна выяўляе паступовае паслабленне сувязі са старой тэхнікай , у якой клавішны інструмент або арган запаўняў акордамі гукавую прастору і ўтваралі «шкілет», на які накладвалася іншыя лініі сціплых тагачасных аркестраў.
Па словаў Джэймса Вебстэра, «Гайдн меў поспех ва ўсіх музычных жанрах. Ён шырока вядомы як „бацька сімфоніі“ і яшчэ больш справядліва было б назваць Гайдна бацькам струннага квартэта; ні адзін з іншых кампазітараў не наблізіўся да такога спалучэння прадуктыўнасці, якасці і гістарычнага значэння ў гэтых жанрах».
Творы
Поўны каталог твораў Гайдна быў складзены нідэрландскім музыказнаўцам . У гэтым каталогу творы Гайдна рассартыраваныя ў 31 катэгорыю ў адпаведнасці з жанрам. Катэгорыі пазначаюцца рымскімі лічбамі. Кожнаму твору таксама прадстаўлены свой нумар ўнутры катэгорыі, які адбіваецца арабскімі лічбамі.
Сімфонія № 101, 2-я частка
Праблемы з праслухоўваннем? .
Саната 54, Hoboken XVI:40 1-я частка
Праблемы з праслухоўваннем? .
Саната 54, Hoboken XVI:40 2-я частка
Праблемы з праслухоўваннем? .
Канцэрт для віяланчэлі з аркестрам рэ мажор
Праблемы з праслухоўваннем? .
Канцэрт для віяланчэлі з аркестрам рэ мажор, 3-я частка
Праблемы з праслухоўваннем? .
Вакальныя творы
- 24 оперы
- Араторыі
- «Стварэнне свету»
- «Пары года»
- 14 імшаў
Сімфанічная музыка
- 104 сімфоніі, у тым ліку
- «» (№ 45)
- «» (№ 103)
- «Лонданская» (№ 104)
- Канцэрты:
- 20 канцэртаў для фартэпіяна з аркестрам
- 9 канцэртаў для скрыпкі з аркестрам
- 6 канцэртаў для віяланчэлі з аркестрам
- 16 канцэртаў для іншых інструментаў (у тым ліку для басэтлі, барытон, флейты, валторны)
Камерная музыка
- 83 квартэты,
- 12 санат для скрыпкі і фартэпіяна
- 77 струнны квартэт
- 6 дуэтаў для скрыпкі і альта
- 30 трыо для струнных інструментаў
- 35 трыо для фартэпіяна, скрыпкі і віяланчэлі
52 фартэпіянныя санаты
Зноскі
- f. h. Joseph Haydn // Encyclopædia Britannica: dictionary of arts, sciences, and general literature — 9 — 1875. — Т. XI. — С. 538–541.
- W. H. Ha. Haydn, Franz Joseph // Encyclopædia Britannica: a dictionary of arts, sciences, literature and general information / H. Chisholm — 11 — New York, Cambridge, England: University Press, 1911. — Vol. 13. — P. 109–111.
- Knapp R. L., H.C. Robbins Landon, Geiringer K. Joseph Haydn // Encyclopædia Britannica Праверана 9 кастрычніка 2017.
- Joseph Haydn // Internet Broadway Database — 2000. Праверана 9 кастрычніка 2017.
- Dr. Constant v. Wurzbach Haydn, Franz Joseph // Biographisches Lexikon des Kaiserthums Oesterreich: enthaltend die Lebensskizzen der denkwürdigen Personen, welche seit 1750 in den österreichischen Kronländern geboren wurden oder darin gelebt und gewirkt haben — Wien: 1856. — Т. 8. — S. 108.
- Archivio Storico Ricordi — 1808. Праверана 3 снежня 2020.
- Гайднъ // Энциклопедический лексикон — СПб.: 1838. — Т. 13. — С. 102–103.
- Напісанне імя і прозвішча Франц Іозеф Гайдн у адпаведнасці з БЭ ў 18 тамах. Т.4., Мн., 1997, С.437.
- Online edition, article «Joseph Haydn»; downloaded Feb 3, 2007
Літаратура
- Кремлев Ю. А. Йозеф Гайдн. Очерк жизни и творчества. М., 1972
- Новак Л. Йозеф Гайдн. Жизнь, творчество, историческое значение. М., 1973
- Баттерворт Н. Гайдн. Челябинск, 1999
- Lutz Görner: Joseph Haydn. Sein Leben, seine Musik. 3 CDs mit viel Musik nach der Biographie von Hans-Josef Irmen. KKM Weimar 2008, ISBN 978-3-89816-285-2
- Arnold Werner-Jensen, Joseph Haydn, Verlag C. H. Beck, München 2009, ISBN 978-3-406-56268-
- H. C. Robbins Landon, The Symphonies of Joseph Haydn (Universal Edition and Rockliff, 1955)
- Landon, H. C. Robbins; Jones, David Wyn (1988). Haydn: His Life and Music. Indiana University Press. ISBN 978-0-253-37265-9.
- Webster, James; Feder, Georg (2001). «Joseph Haydn». The New Grove Dictionary of Music and Musicians. Published separately as a book: (2002) The New Grove Haydn. New York: Macmillan. 2002. ISBN 0-19-516904-2
Спасылкі
![image]()
На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Франц Іозеф Гайдн
Аўтар: www.NiNa.Az
Дата публікацыі:
U Vikipedyi yosc artykuly pra inshyh lyudzej z prozvishcham Gajdn U Vikipedyi yosc artykuly pra inshyh lyudzej z imem Yozef Franc Iozef Gajdn nyam Joseph Haydn 31 sakavika 1732 31 maya 1809 aystryjski kampazitar pradstaynik venskaj klasichnaj shkoly adzin z zasnavalnikay takih muzychnyh zhanray yak simfoniya i strunny kvartet Iozef Gajdnnyam Joseph HaydnAsnoynaya infarmacyyaPoynae imya Franc Iozef GajdnData naradzhennya 31 sakavika 1732 1732 03 31 Mesca naradzhennya Rohrau d Ercgercagstva Aystryya Svyashchennaya Rymskaya imperyya Data smerci 31 maya 1809 1809 05 31 77 gadoy Mesca smerci Vena Aystryjskaya imperyyaMesca pahavannya Bergkirche d Kraina Aystryjskaya imperyyaBacka Mathias Haydn d Zhonka Anna Haydn d Muzychnaya dzejnascPedagog Nicola Porpora d Prafesii kampazitar dyryzhor muzykaznavec piyanistInstrumenty argan d i fartepiyanaZhanry klasichnaya muzykaVyhavancy Paul Wranitzky d Frydryh Kalkbrener Marianna Martines d Ignaz Pleyel d Franciszek Lessel d Antonin Kraft d Antonin Vranicky d Jean Baptiste Krumpholz d Sigismund von Neukomm d i Lyudvig van BethovenGramadskaya dzejnascChlen u Akademiya prygozhyh mastactvay d Uznagarody ganarovy gramadzyanin Veny d 1804 Aytograf Medyyafajly na VikishovishchyBiyagrafiyaNaradziysya y aystryjskim syale Roray nedalyoka ad myazhy z Vengryyaj U 1737 godze backi adpravili yago da svayakoy u gorad Gajnburg na Dunai dze Izef pachay vuchycca haravym spevam i muzycy U 1740 g Iozefa zayvazhyy Georg fon Rojter dyrektar kapely venskaga sabora sv Stefana Rojter uzyay talenavitaga hlopchyka y kapelu i toj na pracyagu dzevyaci gadoy spyavay u hory U 1749 godze Iozef pajshoy z horu i zrabiysya svabodnym muzykam Nastupny dzesyacigadovy peryyad byy dlya yago velmi cyazhkim Iozef braysya za roznuyu pracu u tym liku byy sluzhkam italyanskaga kampazitara Nikoli Parpora Paralelna yon imknuysya kampensavac prabely y svayoj muzychnaj adukacyi Da getaga peryyadu adnosicca i napisanne pershaj opery Gajdna U 1759 godze kampazitar atrymlivae pasadu kapelmejstra pry dvary grafa Karla fon Morcina Pad kiraynictvam Gajdna yznik nevyaliki arkestr dlya yakoga kampazitar napisay svae pershyya simfonii U 1760 godze Gajdn azhaniysya z Maryyaj Gannaj Keler Rukapis Gajdna U 1761 godze Gajdna byaruc drugim kapelmajstram pry dvary knyazyoy Esterhazi adnoj z samyh uplyvovyh i magutnyh arystakratychnyh sem yay Aystra Vengryi Paslya smerci y 1766 g pershaga kapelmejstra Gregary Vernera yago pasadu atrymlivae Gajdn Za amal tryccacigadovuyu kar eru pry dvary Esterhazi kampazitar sklay vyalikuyu kolkasc tvoray U 1781 g padchas znahodzhannya y Vene Gajdn paznayomiysya i pasyabryysya z Mocartam U aposhniya gady zhyy u Vene U 1792 godze yon znayomicca z Bethovenam i byare yago y vuchni Pamyor Iozef Gajdn 31 maya 1809 u Vene Acenka tvorchasciStyl Gajdna arganichna zvyazany z kulturaj Veny shto splaylyaecca y sabe italyanskiya paydnyova nyameckiya i inshyya kulturnyya tradycyi Muzychnaya kultura byla pradstaylena tryma znachnymi plastami strogi palifanichny styl carkoynaj muzyki italyanski operny styl i garadski falklor Getyya plasty stali faktaram farmavannya indyvidualnaga aytarskaga stylyu Gajdna Sam kampazitar lichyy shto bolsh za ysyo na yago payplyvay Karl Filip Emanuil Bah syn I S Baha Tvorchasc Gajdna ahoplivae shyroki spektr zhanray U Germanii i Aystryi Gajdn zrabiysya vyadomym dzyakuyuchy svaim aratoryyam Stvarenne svetu i Pary goda Zatoe y ZShA Anglii i Francyi najbolsh papulyarnyya yago simfanichnyya tvory Hoc simfanichnyya cykly pisalisya i da Gajdna lichycca shto menavita Gajdn padsumavay i padnyay na novy yakasny yzroven dosved papyarednikay adkryyshy novuyu epohu y razvicci zhanru simfonii U kamernaj muzycy Gajdn lichycca zasnavalnikam zhanru strunnaga kvartetu 83 kvartety Gajdna napisanyya dlya pastayannaga skladu vykanaycay 2 skrypki i viyalanchel mayuc 4 chastkavuyu Alegra y pavolnaya chastka menuet i final abo Alegre menuet pavolnaya chastka i final abo 5 chastkavuyu formu Alegre menuet pavolnaya chastka menuet i final Adkryccyom Gajdna lichycca taksama forma ronda sanaty u yakoj pryncypy sanatnaj formy ekspazicyya raspracoyka repryzy zlivayucca z pryncypami ronda A U S A ci A V A S A V A Finaly poznih instrumentalnyh tvoray napisanyya menavita y getaj forme Arkestravy list Gajdna vyyaylyae pastupovae paslablenne suvyazi sa staroj tehnikaj u yakoj klavishny instrument abo argan zapaynyay akordami gukavuyu prastoru i ytvarali shkilet na yaki nakladvalasya inshyya linii sciplyh tagachasnyh arkestray Pa slovay Dzhejmsa Vebstera Gajdn mey pospeh va ysih muzychnyh zhanrah Yon shyroka vyadomy yak backa simfonii i yashche bolsh spravyadliva bylo b nazvac Gajdna backam strunnaga kvarteta ni adzin z inshyh kampazitaray ne nabliziysya da takoga spaluchennya praduktyynasci yakasci i gistarychnaga znachennya y getyh zhanrah TvoryPoyny katalog tvoray Gajdna byy skladzeny niderlandskim muzykaznaycam U getym katalogu tvory Gajdna rassartyravanyya y 31 kategoryyu y adpavednasci z zhanram Kategoryi paznachayucca rymskimi lichbami Kozhnamu tvoru taksama pradstayleny svoj numar ynutry kategoryi yaki adbivaecca arabskimi lichbami Simfoniya 101 2 ya chastka source source Simfoniya 101 2 ya chastkaPrablemy z prasluhoyvannem Sanata 54 Hoboken XVI 40 1 ya chastka source source Sanata 54 Hoboken XVI 40 1 ya chastkaPrablemy z prasluhoyvannem Sanata 54 Hoboken XVI 40 2 ya chastka source source Sanata 54 Hoboken XVI 40 2 ya chastkaPrablemy z prasluhoyvannem Kancert dlya viyalancheli z arkestram re mazhor source source Kancert dlya viyalancheli z arkestram re mazhorPrablemy z prasluhoyvannem Kancert dlya viyalancheli z arkestram re mazhor 3 ya chastka source source Kancert dlya viyalancheli z arkestram re mazhor 3 ya chastkaPrablemy z prasluhoyvannem Vakalnyya tvory 24 opery Aratoryi Stvarenne svetu Pary goda 14 imshaySimfanichnaya muzyka 104 simfonii u tym liku 45 103 Londanskaya 104 Kancerty 20 kancertay dlya fartepiyana z arkestram 9 kancertay dlya skrypki z arkestram 6 kancertay dlya viyalancheli z arkestram 16 kancertay dlya inshyh instrumentay u tym liku dlya basetli baryton flejty valtorny Kamernaya muzyka 83 kvartety 12 sanat dlya skrypki i fartepiyana 77 strunny kvartet 6 duetay dlya skrypki i alta 30 tryo dlya strunnyh instrumentay 35 tryo dlya fartepiyana skrypki i viyalancheli 52 fartepiyannyya sanatyZnoskif h Joseph Haydn Encyclopaedia Britannica dictionary of arts sciences and general literature 9 1875 T XI S 538 541 lt a href https wikidata org wiki Track Q20096917 gt lt a gt lt a href https wikidata org wiki Track Q4502845 gt lt a gt lt a href https wikidata org wiki Track Q28719750 gt lt a gt W H Ha Haydn Franz Joseph Encyclopaedia Britannica a dictionary of arts sciences literature and general information H Chisholm 11 New York Cambridge England University Press 1911 Vol 13 P 109 111 lt a href https wikidata org wiki Track Q5781573 gt lt a gt lt a href https wikidata org wiki Track Q28719751 gt lt a gt lt a href https wikidata org wiki Track Q5607942 gt lt a gt lt a href https wikidata org wiki Track Q867541 gt lt a gt Knapp R L H C Robbins Landon Geiringer K Joseph Haydn Encyclopaedia Britannica Praverana 9 kastrychnika 2017 lt a href https wikidata org wiki Track Q5375741 gt lt a gt Joseph Haydn Internet Broadway Database 2000 Praverana 9 kastrychnika 2017 lt a href https wikidata org wiki Track Q31964 gt lt a gt Dr Constant v Wurzbach Haydn Franz Joseph Biographisches Lexikon des Kaiserthums Oesterreich enthaltend die Lebensskizzen der denkwurdigen Personen welche seit 1750 in den osterreichischen Kronlandern geboren wurden oder darin gelebt und gewirkt haben Wien 1856 T 8 S 108 lt a href https wikidata org wiki Track Q25856 gt lt a gt lt a href https wikidata org wiki Track Q665807 gt lt a gt lt a href https wikidata org wiki Track Q88742232 gt lt a gt Archivio Storico Ricordi 1808 Praverana 3 snezhnya 2020 lt a href https wikidata org wiki Track Q3621644 gt lt a gt Gajdn Enciklopedicheskij leksikon SPb 1838 T 13 S 102 103 lt a href https wikidata org wiki Track Q21282464 gt lt a gt lt a href https wikidata org wiki Track Q28719090 gt lt a gt lt a href https wikidata org wiki Track Q4532135 gt lt a gt Napisanne imya i prozvishcha Franc Iozef Gajdn u adpavednasci z BE y 18 tamah T 4 Mn 1997 S 437 Online edition article Joseph Haydn downloaded Feb 3 2007LitaraturaKremlev Yu A Jozef Gajdn Ocherk zhizni i tvorchestva M 1972 Novak L Jozef Gajdn Zhizn tvorchestvo istoricheskoe znachenie M 1973 Battervort N Gajdn Chelyabinsk 1999 Lutz Gorner Joseph Haydn Sein Leben seine Musik 3 CDs mit viel Musik nach der Biographie von Hans Josef Irmen KKM Weimar 2008 ISBN 978 3 89816 285 2 Arnold Werner Jensen Joseph Haydn Verlag C H Beck Munchen 2009 ISBN 978 3 406 56268 H C Robbins Landon The Symphonies of Joseph Haydn Universal Edition and Rockliff 1955 Landon H C Robbins Jones David Wyn 1988 Haydn His Life and Music Indiana University Press ISBN 978 0 253 37265 9 Webster James Feder Georg 2001 Joseph Haydn The New Grove Dictionary of Music and Musicians Published separately as a book 2002 The New Grove Haydn New York Macmillan 2002 ISBN 0 19 516904 2SpasylkiNa Vikishovishchy yosc medyyafajly pa teme Franc Iozef Gajdn