Azərbaycanca
Беларуская
Deutsch
English
Français
Қазақ
Lietuvių
Русский
ภาษาไทย
Türkçe
Українська
Чацвярцічны перыяд, або квартэр, або антрапаген — геалагічны перыяд, сучасны этап гісторыі Зямлі, завяршае кайназой. Пачаўся 2,588 мільёна гадоў назад, працягваецца па гэты дзень.
Гэта самы кароткі геалагічны перыяд, але менавіта ў ім сфарміравалася большасць сучасных формаў рэльефу і адбылося шмат важных (з пункту гледжання чалавека) падзей гісторыі Зямлі, найважнейшыя з якіх — і з’яўленне чалавека. Працягласць чацвярцічнага перыяду такая малая, што звычайныя метады адноснага і ізатопнага вызначэння ўзросту часта недастаткова дакладныя і адчувальныя. На такім кароткім інтэрвале часу прымяняецца перш за ўсё радыёвугляродны аналіз і іншыя метады, заснаваныя на распадзе кароткачасовых ізатопаў. Спецыфіка чацвярцічнага перыяду па параўнанні з іншымі геалагічнымі перыядамі выклікала да жыцця асаблівую галіну геалогіі — чацвярцічную.
Чацвярцічны перыяд падзяляецца на дзве эпохі: Плейстацэн і Галацэн.
| Сістэма | Аддзел | Ярус | Узрост, у млн гадоў |
|---|---|---|---|
| Чацвярцічны | Галацэн | 0-0,0117 | |
| Плейстацэн | Позні | 0,0117-0,126 | |
| Сярэдні | 0,126-0,781 | ||
| Ранні | 0,781-1,806 | ||
| Гэлазскі | 1,806-2,588 | ||
| Неаген | Пліяцэн | Пьячэнцкі | больш |
Плейстацэн
Плейстацэн (2,588 млн. — 11,7 тыс. гадоў таму) — час вялікіх зледзяненняў. У гэтай геалагічнай эпосе суровыя ледніковыя эпохі чаргаваліся з адносна цёплымі міжледнікоўямі. У цэлым, клімат плейстацэну падчас мінулых міжледніковій практычна ідэнтычны сучаснаму, але жывёльны свет адрозніваецца: напрыклад, па заканчэнні плейстацэну вымерлі многія прадстаўнікі тундрастэпу або паўднёваамерыканскіх Памп (часткова з-за кліматычных перамен, часткова з-за палявання з боку старажытных людзей): у Паўднёвай Амерыцы зніклі браняносец дэдзікурус, гіганцкая саблязубая котка Smilodon populator (сміладон), капытныя макраухэнія, лянівец мегатерый; у Паўночнай Амерыцы знікаюць апошні прадстаўнік птушак-тыранаў ці фараракаў (фараракас) — тытаніс Уолера, дзясяткі відаў абарыгенных капытных, уключаючы амерыканскіх коней, вярблюдаў, стэпавых пекары, разнастайных аленяў, віларогавых «антылоп» і быкоў; тундрастэп Еўразіі і збольшага Аляскі / Канады пазбавілася такіх жывёл, як мамант, шарсцісты насарог, вялікарогі алень, і . Акрамя таго, неандэртальцы не вытрымалі канкурэнцыі з краманьёнцы і вымерлі (магчыма, былі знішчаны імі).
Галацэн
Галацэн (пачаўся 11,7 тыс. гадоў таму і працягваецца да гэтага часу) — тыповая міжледніковая эпоха з адносна стабільным кліматам. Пачатак галацэну характарызуецца выміраннем вялікай колькасці відаў жывёл, а сярэдзіна — станаўленнем чалавечай цывілізацыі і пачаткам яе тэхнічнага развіцця. Змены ў складзе фаўны на працягу гэтай эпохі былі адносна невялікія, але канчаткова вымерлі такія жывёлы, як мамант або мегатэрый, у апошнія некалькі сотняў гадоў чалавек таксама знішчыў многія віды жывёл (напрыклад, дронта, эпіорніс, стэлерава карова). Каля 70 гадоў таму клімат стаў некалькі цяплей (звычайна гэта звязваюць з прамысловай дзейнасцю чалавека, як мяркуецца, якая выклікала т. н. глабальнае пацяпленне), расталі Паўночнаамерыканскі і Еўраазіяцкі кантынентальныя ледавікі, распалася Арктычнае ледніковае покрыва, завяршылі існаванне многія горныя ледніковыя шчыты, засталіся толькі шчыты каля палярных шапак (Грэнландыя, Антарктыда). З XX стагоддзя пачалося развіццё генетыкі і геннай інжынерыі (не выключана, што далейшы прагрэс гэтай навукі дасць магчымасць уваскрэсіць некаторыя вымерлыя віды жывёл плейстацэну).
Жыццё ў чацвярцічным перыядзе
Гэта самы кароткі геалагічны перыяд, але менавіта ў чацвярцічным перыядзе сфарміравалася большасць сучасных формаў рэльефу і адбылося мноства істотных падзей у гісторыі Зямлі (з пункту гледжання чалавека), найважнейшыя з якіх — ледавіковая эпоха і з’яўленне чалавека. Працягласць чацвярцічнага перыяду такая малая, што звычайныя палеанталагічныя метады адноснага і ізатопнага вызначэння ўзросту апынуліся недастаткова дакладныя і адчувальныя. На такім кароткім інтэрвале часу прымяняецца перш за ўсё і іншыя метады, заснаваныя на распадзе кароткачасовых ізатопаў. Спецыфіка чацвярцічнага перыяду па параўнанні з іншымі геалагічнымі перыядамі выклікала да жыцця асаблівую галіну геалогіі — чацвярцічную.
Навуковыя супольнасці, якія займаюцца вывучэннем чацвярцічнага перыяду
Галоўнай грамадскай арганізацыяй, якая аб’ядноўвае некалькі тысяч спецыялістаў па разнастайных галінах ведаў пра чацвярцічным перыядзе, з’яўляецца . INQUA быў створаны ў 1928 годзе і з таго часу раз у чатыры гады збірае кангрэсы, якія праводзяцца ў розных краінах. У якасці краін-удзельніц INQUA ў супольнасць уваходзяць нацыянальныя камітэты або камісіі.
Заснавальнікам беларускай школы геолагаў-чацвярцічнікаў з’яўляецца М. М. Цапенка.
У Расіі Камісію па вывучэнню чацвярцічнага перыяду РАН шмат гадоў узначальвае прафесар (Геалагічны інстытут РАН).
Камісіі і навуковыя групы праводзяць свае сімпозіумы, структураваныя больш вузка: напрыклад, канферэнцыя па праблемах вывучэння лёсаў, камісія па кантынентальнай палеагідралогіі, найноўшай тэктоніцы і іншыя. Самы апошні Кангрэс INQUA быў праведзены ў канцы ліпеня 2011 года ў горадзе Берне, Швейцарыя. Гэты, 18-ы па ліку, кангрэс сабраў больш за 2 тысяч удзельнікаў з 75 краін свету.
Зноскі
- Цапенко Маргарита Мстиславовна // Биографический справочник. — Мн.: «Белорусская советская энциклопедия» имени Петруся Бровки, 1982. — Т. 5. — С. 663. — 737 с.
Літаратура
- Иорданский Н. Н. Развитие жизни на земле. — М.: Просвещение, 1981.
- Короновский Н. В., Хаин В. Е., Ясаманов Н. А. Историческая геология : Учебник. — М.: Академия, 2006.
- Ушаков С. А., Ясаманов Н. А. Дрейф материков и климаты Земли. — М.: Мысль, 1984.
- Ясаманов Н. А. Древние климаты Земли. — Л.: Гидрометеоиздат, 1985.
- Ясаманов Н. А. Популярная палеогеография. — М.: Мысль, 1985.
Аўтар: www.NiNa.Az
Дата публікацыі:
Geahranalagichnaya shkalaEon Era PeryyadF a n e r a z o j Kajnazoj ChacvyarcichnyNeagenPaleagenMezazoj MelYuraTryyasPaleazoj PermKarbonDevonSilurArdovikKembryjD a k e m b r y j P r a t e r a z o j Nea praterazoj EdyyakaryjKryagenijTonijMeza praterazoj StenijEktazijKalimijPalea praterazoj StateryjAraziryjRyasijSideryjA r h e j NeaarhejMezaarhejPaleaarhejEaarhejKatarhejKrynica Chacvyarcichny peryyad abo kvarter abo antrapagen gealagichny peryyad suchasny etap gistoryi Zyamli zavyarshae kajnazoj Pachaysya 2 588 milyona gadoy nazad pracyagvaecca pa gety dzen Geta samy karotki gealagichny peryyad ale menavita y im sfarmiravalasya bolshasc suchasnyh formay relefu i adbylosya shmat vazhnyh z punktu gledzhannya chalaveka padzej gistoryi Zyamli najvazhnejshyya z yakih i z yaylenne chalaveka Pracyaglasc chacvyarcichnaga peryyadu takaya malaya shto zvychajnyya metady adnosnaga i izatopnaga vyznachennya yzrostu chasta nedastatkova dakladnyya i adchuvalnyya Na takim karotkim intervale chasu prymyanyaecca persh za ysyo radyyovuglyarodny analiz rusk i inshyya metady zasnavanyya na raspadze karotkachasovyh izatopay Specyfika chacvyarcichnaga peryyadu pa paraynanni z inshymi gealagichnymi peryyadami vyklikala da zhyccya asablivuyu galinu gealogii chacvyarcichnuyu Chacvyarcichny peryyad padzyalyaecca na dzve epohi Plejstacen i Galacen Sistema Addzel Yarus Uzrost u mln gadoyChacvyarcichny Galacen 0 0 0117Plejstacen Pozni 0 0117 0 126Syaredni 0 126 0 781Ranni 0 781 1 806Gelazski 1 806 2 588Neagen Pliyacen Pyachencki bolshPlejstacenAsnoyny artykul Plejstacen Plejstacen 2 588 mln 11 7 tys gadoy tamu chas vyalikih zledzyanennyay U getaj gealagichnaj epose surovyya lednikovyya epohi chargavalisya z adnosna cyoplymi mizhlednikoyyami U celym klimat plejstacenu padchas minulyh mizhlednikovij praktychna identychny suchasnamu ale zhyvyolny svet adroznivaecca napryklad pa zakanchenni plejstacenu vymerli mnogiya pradstayniki tundrastepu abo paydnyovaamerykanskih Pamp chastkova z za klimatychnyh peramen chastkova z za palyavannya z boku starazhytnyh lyudzej u Paydnyovaj Amerycy znikli branyanosec dedzikurus giganckaya sablyazubaya kotka Smilodon populator smiladon kapytnyya makrauheniya lyanivec megateryj u Paynochnaj Amerycy znikayuc aposhni pradstaynik ptushak tyranay ci fararakay fararakas tytanis Uolera dzyasyatki viday abarygennyh kapytnyh uklyuchayuchy amerykanskih konej vyarblyuday stepavyh pekary raznastajnyh alenyay vilarogavyh antylop i bykoy tundrastep Eyrazii i zbolshaga Alyaski Kanady pazbavilasya takih zhyvyol yak mamant sharscisty nasarog vyalikarogi alen i Akramya tago neandertalcy ne vytrymali kankurencyi z kramanyoncy i vymerli magchyma byli znishchany imi GalacenAsnoyny artykul Galacen Galacen pachaysya 11 7 tys gadoy tamu i pracyagvaecca da getaga chasu typovaya mizhlednikovaya epoha z adnosna stabilnym klimatam Pachatak galacenu haraktaryzuecca vymirannem vyalikaj kolkasci viday zhyvyol a syaredzina stanaylennem chalavechaj cyvilizacyi i pachatkam yae tehnichnaga razviccya Zmeny y skladze fayny na pracyagu getaj epohi byli adnosna nevyalikiya ale kanchatkova vymerli takiya zhyvyoly yak mamant abo megateryj u aposhniya nekalki sotnyay gadoy chalavek taksama znishchyy mnogiya vidy zhyvyol napryklad dronta epiornis stelerava karova Kalya 70 gadoy tamu klimat stay nekalki cyaplej zvychajna geta zvyazvayuc z pramyslovaj dzejnascyu chalaveka yak myarkuecca yakaya vyklikala t n glabalnae pacyaplenne rastali Paynochnaamerykanski i Eyraaziyacki kantynentalnyya ledaviki raspalasya Arktychnae lednikovae pokryva zavyarshyli isnavanne mnogiya gornyya lednikovyya shchyty zastalisya tolki shchyty kalya palyarnyh shapak Grenlandyya Antarktyda Z XX stagoddzya pachalosya razviccyo genetyki i gennaj inzhyneryi ne vyklyuchana shto dalejshy pragres getaj navuki dasc magchymasc uvaskresic nekatoryya vymerlyya vidy zhyvyol plejstacenu Zhyccyo y chacvyarcichnym peryyadzeGeta samy karotki gealagichny peryyad ale menavita y chacvyarcichnym peryyadze sfarmiravalasya bolshasc suchasnyh formay relefu i adbylosya mnostva istotnyh padzej u gistoryi Zyamli z punktu gledzhannya chalaveka najvazhnejshyya z yakih ledavikovaya epoha i z yaylenne chalaveka Pracyaglasc chacvyarcichnaga peryyadu takaya malaya shto zvychajnyya paleantalagichnyya metady adnosnaga i izatopnaga vyznachennya yzrostu apynulisya nedastatkova dakladnyya i adchuvalnyya Na takim karotkim intervale chasu prymyanyaecca persh za ysyo i inshyya metady zasnavanyya na raspadze karotkachasovyh izatopay Specyfika chacvyarcichnaga peryyadu pa paraynanni z inshymi gealagichnymi peryyadami vyklikala da zhyccya asablivuyu galinu gealogii chacvyarcichnuyu Navukovyya supolnasci yakiya zajmayucca vyvuchennem chacvyarcichnaga peryyaduGaloynaj gramadskaj arganizacyyaj yakaya ab yadnoyvae nekalki tysyach specyyalistay pa raznastajnyh galinah veday pra chacvyarcichnym peryyadze z yaylyaecca INQUA byy stvorany y 1928 godze i z tago chasu raz u chatyry gady zbirae kangresy yakiya pravodzyacca y roznyh krainah U yakasci krain udzelnic INQUA y supolnasc uvahodzyac nacyyanalnyya kamitety abo kamisii Zasnavalnikam belaruskaj shkoly geolagay chacvyarcichnikay z yaylyaecca M M Capenka U Rasii Kamisiyu pa vyvuchennyu chacvyarcichnaga peryyadu RAN shmat gadoy uznachalvae prafesar Gealagichny instytut RAN Kamisii i navukovyya grupy pravodzyac svae simpoziumy strukturavanyya bolsh vuzka napryklad kanferencyya pa prablemah vyvuchennya lyosay kamisiya pa kantynentalnaj paleagidralogii najnoyshaj tektonicy i inshyya Samy aposhni Kangres INQUA byy pravedzeny y kancy lipenya 2011 goda y goradze Berne Shvejcaryya Gety 18 y pa liku kangres sabray bolsh za 2 tysyach udzelnikay z 75 krain svetu ZnoskiCapenko Margarita Mstislavovna Biograficheskij spravochnik Mn Belorusskaya sovetskaya enciklopediya imeni Petrusya Brovki 1982 T 5 S 663 737 s LitaraturaIordanskij N N Razvitie zhizni na zemle M Prosveshenie 1981 Koronovskij N V Hain V E Yasamanov N A Istoricheskaya geologiya Uchebnik M Akademiya 2006 Ushakov S A Yasamanov N A Drejf materikov i klimaty Zemli M Mysl 1984 Yasamanov N A Drevnie klimaty Zemli L Gidrometeoizdat 1985 Yasamanov N A Populyarnaya paleogeografiya M Mysl 1985