Azərbaycanca
Беларуская
Deutsch
English
Français
Қазақ
Lietuvių
Русский
ภาษาไทย
Türkçe
Українська
Бута́н, Карале́ўства Бута́н (дзонг-кэ: འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་), што азначае «Каралеўства грымотнага цмока» — дзяржава ў Паўднёвай Азіі, ва ўсходніх Гімалаях, на поўначы і захадзе мяжуе з Кітаем, на поўдні і ўсходзе з Індыяй.
| |||||
 | |||||
| Гімн: «Друк цэндэн» | |||||
| Заснавана | 17 снежня 1907 | ||||
| Афіцыйная мова | дзонг-кэ | ||||
| Сталіца | Тхімпху | ||||
| Найбуйнейшыя гарады | Тхімпху | ||||
| Форма кіравання | Канстытуцыйная манархія | ||||
| Джыгмэ Кхесар Намг’ял Вангчук | |||||
| Дзярж. рэлігія | будызм () | ||||
| Плошча • Агулам • % воднай паверхні | 136-я ў свеце 38 394 км² <1% | ||||
| Насельніцтва • Ацэнка (2009) • Шчыльнасць | 691.141 чал. (169-я) 18 чал./км² | ||||
| ВУП • Разам (2008) • На душу насельніцтва | $3,49 млрд (157-ы) $5 312 | ||||
| Валюта | Нгултрум | ||||
| Інтэрнэт-дамен | .bt | ||||
| Код ISO (Alpha-2) | BT | ||||
| Код ISO (Alpha-3) | BTN | ||||
| Код МАК | BHU | ||||
| Тэлефонны код | +975 | ||||
| Часавыя паясы | UTC+6 () | ||||
Бутан — таксама і гістарычная назва памежнай тэрыторыі ў Індыі ў штаце Заходняя Бенгалія з цэнтрам . Гэта тэрыторыя была адваявана англічанамі ў Бутана ў 19 стагоддзі.
Па адной з версій назва «Бутан» паходзіць ад Бху-Утан (Bhu-Uttan), што ў перакладзе з санскрыту азначае «высакагор’е» ці «горная краіна». Па іншай версіі, назва паходзіць ад Бхот-Анг (Bhots-ant), што азначае «край Тыбета» ці «поўдзень Тыбета».
З захаду каралеўства мяжуе з індыйскім штатам Сікім (да 1975 года незалежная краіна), з усходу са штатам Аруначал-Прадэш, на поўдні — са штатам Асам, у якім цягнецца шматгадовая грамадзянская краіна, на паўднёвым захадзе — з Заходняй Бенгаліяй.
Дзяржаўны лад
Бутан — канстытуцыйная манархія. Кіраўнік дзяржавы і ўрада — кароль. Вышэйшы заканадаўчы орган — аднапалатная Нацыянальная асамблея са 150 чалавек (100 чалавек выбіраюцца вясковымі старастамі, 10 — манастырамі, 40 членаў прызначаюцца каралём), тэрмін паўнамоцтваў 3 гады. Выканаўчую ўладу ажыццяўляе савет міністраў.
Прырода
Бутан — горная краіна. Вылучаюцца 3 прыродныя паясы: галоўны Гімалайскі хрыбет на поўначы (г.Кула-Кангры, 7554 м), міжгорныя ўпадзіны і даліны цэнтральнай часткі краіны, невысокія горы і перагор’і на поўдні. Клімат мусонны, у далінах трапічны, у гарах больш халодны. У далінах сярэднія тэмпературы паветра ў студзені −4,5 °C, у ліпені +17 °C. Ападкаў ад 5000 мм на поўдні да 1000—1500 мм на найбольш высокіх гарах. Рэкі басейна Брахмапутры цякуць у глыбокіх далінах, маюць вялікія запасы электраэнергіі. Лясы займаюць 64 % тэрыторыі краіны, багатыя каштоўнай драўнінай. У ніжнім поясе вечназялёныя, вышэй лістападныя і хвойныя лясы. Вышэй за 3500-4000 м — высакагорныя лугі, асыпкі і скалы, на найбольш высокіх гарах — вечныя снягі і ледавікі. Запаведнікі Джыгмі-Дорджы, Газа і Манас.
Насельніцтва
Большая частка насельніцтва — бхотыя і блізкія да іх народы тыбецкага паходжання. На поўдні жывуць гурунгі і асамцы. Мужчыны носяць традыцыйнае адзенне гхо. Большасць вернікаў будысты, ёсць індуісты каля 25 % і прыхільнікі старажытных традыцыйных культаў. Шчыльнасць насельніцтва — 34 чалавек/км².
Гарады невялікія; толькі шэсць працэнтаў насельніцтва жыве ў гарадах; 90 % жыхароў займаецца сельскай гаспадаркай.
Самыя вялікія гарады (на 1 снежня 2005): Тхімпху (69.083), Пхунчолінг (17.043), горад Паро (15000), (8.469) і Гелепху (6.908).
Гісторыя
Старажытная гісторыя Бутана малавядомая, але знойдзеныя каменныя прылады дазваляюць вызначыць час з’яўлення чалавека на гэтых тэрыторыях прыкладна 10 — 15 стагоддзямі да н.э. У 8 стагоддзі індыйскі ёг (Падмасамбзава) распаўсюдзіў у Бутане будызм. Да пачатку 17 стагоддзя Бутан не ўтвараў адзіную краіну, а складаўся з некалькіх невялікіх княстваў.
, лама ў 1616 годзе аб’яднаў краіну, увёў сістэму падзела свецкай і рэлігійнай улады, а таксама стварыў сістэму абарончых фартоў. Пасля смерці Шабдрунга ў 1651 годзе ў краіне зноў пачалася грамадзянская вайна. У 1772 годзе адбылася першая спроба заваявання Бутана брытанцамі. Заваяванне аднавілася ў 1864 годзе і пасля пяцімесячнай вайны, у 1865 годзе, была падпісана мірная дамова, па якой Бутан вымушаны быў аддаць частку тэрыторыі на поўдні.
17 снежня 1907 года сход прадстаўнікоў будыйскіх манахаў, дзяржаўных дзеячаў і іншых прадстаўнікоў насельніцтва выбраў першага караля, які стаў падтрымліваемы брытанцамі Уг’ен Вангчук. У 1910 годзе кароль падпісаў дамову з Вялікабрытаніяй, у якой згадзіўся з пратэктаратам Брытаніі.
Пасля атрымання незалежнасці Індыяй у 1947 годзе, у 1949 годзе быў падпісаны бутана-індыйскі трактат аб сяброўстве, згодна з якім заваяваныя брытанцамі бутанскія правінцыі былі вернуты Бутану, а Індыя была абавязана весці абаронную і памежную палітыку Бутана, дапамагаць эканамічна. Трэці бутанскі кароль, які кіраваў з 1953 года Джыгмэ Кхесар Намг’ял Вангчук увёў краіну ў міжнароднае жыццё, у 1971 годзе Бутан стаў удзельнікам ААН.
Эканоміка
Большая частка насельніцтва краіны займаецца сельскай гаспадаркай (каля 91 %) — земляробствам (вырошчваюцца рыс, пшаніца, бульба, бавоўна і г. д.) і адгоннай жывёлагадоўляй.
Грашовая адзінка — нгултрум.
Культура
Бутанская культура заснавана на тыбецкай культуры і на будызме.
Дзякуючы свайму месцазнаходжанню Бутан пазбег знешняга культурнага ўплыву. Улады краіны працяглы час прытрымліваліся палітыкі строгага ізаляцыянізму, як культурнага так і эканамічнага. Яшчэ ў другой палове 20 стагоддзя толькі некалькі іншаземцаў мелі магчымасць наведаць Бутан. Дзякуючы ўсяму гэтаму бутанскія традыцыі і звычаі захаваліся ў амаль нязменным стане.
У 1967 годзе пачала выходзіць першая бутанская газета — Куенсель.
У наш час у Бутане налічваецца 15 000 карыстальнікаў Інтэрнэта і 23 000 уладальнікаў мабільных тэлефонаў. Існуюць і радыёстанцыі (Bhutan Broadcasting Service). Бутанскі лама вядомы як рэжысёр, які напісаў сцэнарый фільмаў The Cup (1999) і інш.
Зноскі
- Central Intelligence Agency. Bhutan(недаступная спасылка). The World Factbook. Архівавана з першакрыніцы 28 снежня 2010. Праверана 5 красавіка 2010.
- Bhutan(недаступная спасылка). International Monetary Fund. Архівавана з першакрыніцы 27 жніўня 2011. Праверана 1 кастрычніка 2009.
- https://data.iana.org/time-zones/tzdb-2021e/asia
Літаратура
- Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 3: Беларусы — Варанец / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 1996. — Т. 3. — 511 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0068-4 (т. 3).
Спасылкі
![image]()
На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Бутан
Аўтар: www.NiNa.Az
Дата публікацыі:
U panyaccya yosc i inshyya znachenni gl Butan znachenni Buta n Karale ystva Buta n dzong ke འབ ག ར ལ ཁབ shto aznachae Karaleystva grymotnaga cmoka dzyarzhava y Paydnyovaj Azii va yshodnih Gimalayah na poynachy i zahadze myazhue z Kitaem na poydni i yshodze z Indyyaj Karaleystva Butan dzong ke འབ ག ར ལ ཁབ Scyag Butana Gerb ButanaGimn Druk cenden Zasnavana 17 snezhnya 1907Aficyjnaya mova dzong keStalica ThimphuNajbujnejshyya garady ThimphuForma kiravannya Kanstytucyjnaya manarhiyaDzhygme Khesar Namg yal VangchukDzyarzh religiya budyzm Ploshcha Agulam vodnaj paverhni 136 ya y svece 38 394 km lt 1 Naselnictva Acenka 2009 Shchylnasc 691 141 chal 169 ya 18 chal km VUP Razam 2008 Na dushu naselnictva 3 49 mlrd 157 y 5 312Valyuta NgultrumInternet damen btKod ISO Alpha 2 BTKod ISO Alpha 3 BTNKod MAK BHUTelefonny kod 975Chasavyya payasy UTC 6 Karta Butan taksama i gistarychnaya nazva pamezhnaj terytoryi y Indyi y shtace Zahodnyaya Bengaliya z centram Geta terytoryya byla advayavana anglichanami y Butana y 19 stagoddzi Pa adnoj z versij nazva Butan pahodzic ad Bhu Utan Bhu Uttan shto y perakladze z sanskrytu aznachae vysakagor e ci gornaya kraina Pa inshaj versii nazva pahodzic ad Bhot Ang Bhots ant shto aznachae kraj Tybeta ci poydzen Tybeta Z zahadu karaleystva myazhue z indyjskim shtatam Sikim da 1975 goda nezalezhnaya kraina z ushodu sa shtatam Arunachal Pradesh na poydni sa shtatam Asam u yakim cyagnecca shmatgadovaya gramadzyanskaya kraina na paydnyovym zahadze z Zahodnyaj Bengaliyaj Dzyarzhayny ladButan kanstytucyjnaya manarhiya Kiraynik dzyarzhavy i yrada karol Vyshejshy zakanadaychy organ adnapalatnaya Nacyyanalnaya asambleya sa 150 chalavek 100 chalavek vybirayucca vyaskovymi starastami 10 manastyrami 40 chlenay pryznachayucca karalyom termin paynamoctvay 3 gady Vykanaychuyu yladu azhyccyaylyae savet ministray PryrodaButan gornaya kraina Vyluchayucca 3 pryrodnyya payasy galoyny Gimalajski hrybet na poynachy g Kula Kangry 7554 m mizhgornyya ypadziny i daliny centralnaj chastki krainy nevysokiya gory i peragor i na poydni Klimat musonny u dalinah trapichny u garah bolsh halodny U dalinah syaredniya temperatury pavetra y studzeni 4 5 C u lipeni 17 C Apadkay ad 5000 mm na poydni da 1000 1500 mm na najbolsh vysokih garah Reki basejna Brahmaputry cyakuc u glybokih dalinah mayuc vyalikiya zapasy elektraenergii Lyasy zajmayuc 64 terytoryi krainy bagatyya kashtoynaj drayninaj U nizhnim poyase vechnazyalyonyya vyshej listapadnyya i hvojnyya lyasy Vyshej za 3500 4000 m vysakagornyya lugi asypki i skaly na najbolsh vysokih garah vechnyya snyagi i ledaviki Zapavedniki Dzhygmi Dordzhy Gaza i Manas NaselnictvaHlapchuki z Thimphu y tradycyjnyh stroyah Bolshaya chastka naselnictva bhotyya i blizkiya da ih narody tybeckaga pahodzhannya Na poydni zhyvuc gurungi i asamcy Muzhchyny nosyac tradycyjnae adzenne gho Bolshasc vernikay budysty yosc induisty kalya 25 i pryhilniki starazhytnyh tradycyjnyh kultay Shchylnasc naselnictva 34 chalavek km Garady nevyalikiya tolki shesc pracentay naselnictva zhyve y garadah 90 zhyharoy zajmaecca selskaj gaspadarkaj Samyya vyalikiya garady na 1 snezhnya 2005 Thimphu 69 083 Phuncholing 17 043 gorad Paro 15000 8 469 i Gelephu 6 908 GistoryyaStarazhytnaya gistoryya Butana malavyadomaya ale znojdzenyya kamennyya prylady dazvalyayuc vyznachyc chas z yaylennya chalaveka na getyh terytoryyah prykladna 10 15 stagoddzyami da n e U 8 stagoddzi indyjski yog Padmasambzava raspaysyudziy u Butane budyzm Da pachatku 17 stagoddzya Butan ne ytvaray adzinuyu krainu a skladaysya z nekalkih nevyalikih knyastvay lama y 1616 godze ab yadnay krainu uvyoy sistemu padzela sveckaj i religijnaj ulady a taksama stvaryy sistemu abaronchyh fartoy Paslya smerci Shabdrunga y 1651 godze y kraine znoy pachalasya gramadzyanskaya vajna U 1772 godze adbylasya pershaya sproba zavayavannya Butana brytancami Zavayavanne adnavilasya y 1864 godze i paslya pyacimesyachnaj vajny u 1865 godze byla padpisana mirnaya damova pa yakoj Butan vymushany byy addac chastku terytoryi na poydni 17 snezhnya 1907 goda shod pradstaynikoy budyjskih manahay dzyarzhaynyh dzeyachay i inshyh pradstaynikoy naselnictva vybray pershaga karalya yaki stay padtrymlivaemy brytancami Ug en Vangchuk U 1910 godze karol padpisay damovu z Vyalikabrytaniyaj u yakoj zgadziysya z pratektaratam Brytanii Paslya atrymannya nezalezhnasci Indyyaj u 1947 godze u 1949 godze byy padpisany butana indyjski traktat ab syabroystve zgodna z yakim zavayavanyya brytancami butanskiya pravincyi byli vernuty Butanu a Indyya byla abavyazana vesci abaronnuyu i pamezhnuyu palityku Butana dapamagac ekanamichna Treci butanski karol yaki kiravay z 1953 goda Dzhygme Khesar Namg yal Vangchuk uvyoy krainu y mizhnarodnae zhyccyo u 1971 godze Butan stay udzelnikam AAN EkanomikaBolshaya chastka naselnictva krainy zajmaecca selskaj gaspadarkaj kalya 91 zemlyarobstvam vyroshchvayucca rys pshanica bulba bavoyna i g d i adgonnaj zhyvyolagadoylyaj Grashovaya adzinka ngultrum KulturaNacyyanalnaya bibliyateka Butana Butanskaya kultura zasnavana na tybeckaj kultury i na budyzme Dzyakuyuchy svajmu mescaznahodzhannyu Butan pazbeg zneshnyaga kulturnaga yplyvu Ulady krainy pracyagly chas prytrymlivalisya palityki strogaga izalyacyyanizmu yak kulturnaga tak i ekanamichnaga Yashche y drugoj palove 20 stagoddzya tolki nekalki inshazemcay meli magchymasc navedac Butan Dzyakuyuchy ysyamu getamu butanskiya tradycyi i zvychai zahavalisya y amal nyazmennym stane U 1967 godze pachala vyhodzic pershaya butanskaya gazeta Kuensel U nash chas u Butane nalichvaecca 15 000 karystalnikay Interneta i 23 000 uladalnikay mabilnyh telefonay Isnuyuc i radyyostancyi Bhutan Broadcasting Service Butanski lama vyadomy yak rezhysyor yaki napisay scenaryj filmay The Cup 1999 i insh ZnoskiCentral Intelligence Agency Bhutan nyavyzn nedastupnaya spasylka The World Factbook Arhivavana z pershakrynicy 28 snezhnya 2010 Praverana 5 krasavika 2010 Bhutan nyavyzn nedastupnaya spasylka International Monetary Fund Arhivavana z pershakrynicy 27 zhniynya 2011 Praverana 1 kastrychnika 2009 https data iana org time zones tzdb 2021e asiaLitaraturaBelaruskaya encyklapedyya U 18 t T 3 Belarusy Varanec Redkal G P Pashkoy i insh Mn BelEn 1996 T 3 511 s 10 000 ekz ISBN 985 11 0035 8 ISBN 985 11 0068 4 t 3 SpasylkiNa Vikishovishchy yosc medyyafajly pa teme Butan