Дыяклетыян

Дыяклетыян Гай Аўрэлій Валерый (лац.: Gaius Aurelius Valerius Diocletianus; каля 240, Дыяклея, цяпер каля Шкодэра — 3 снежня 316, Салона) — імператар Рымскай імперыі з 284 па 305 год.

Дыяклетыян
лац.: Gaius Aurelius Valerius Diocletianus Augustus
51-ы рымскі імператар 20 лістапада 284 — 1 мая 305
Папярэднік	Марк Аўрэлій Карын
Пераемнік	Канстанцый I Хлор
консул 284 — 284
консул 285 — 285
консул 287 — 287
Нараджэнне	не раней за 22 снежня 242 і не пазней за 22 снежня 245 Дыяклея^[d], Далмацыя, Рымская імперыя
Смерць	3 снежня 316 Салона, Далмацыя, Рымская імперыя
Месца пахавання	Спліцкі сабор
Імя пры нараджэнні	стар.-грэч.: Gaius Valerius Diocles
Жонка	Прыска^[d]
Дзеці	Галерыя Валерыя^[d]
Веравызнанне	старажытнарымская рэлігія
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Дыяклетыяна лічаць адзіным рымскім імператарам, які добраахвотна пакінуў сталец.

Біяграфія

Бацьку лічаць былым рабом, імя маці не захавалася.

Стаў вайскоўцам, паступова падымаўся па службовай лесвіцы з самых нізоў, пакуль, нарэшце, не стаў начальнікам аховы імператара Кара.

У 284 годзе імператар Кар памёр падчас персідскага паходу, а яго сын Нумерыян у тым самым паходзе быў забіты. Тады салдаты абвясцілі новым імператарам Дыяклетыяна.

Пасля аб’яўлення Дыяклетыяна імператарам пачаліся ваенныя дзеянні паміж яго войскам і войскам Карына. У вырашальнай бітве Карын быў забіты — ва ўладзе канчаткова ўмацаваўся Дыяклетыян.

За час свайго панавання ён правёў рэформы, якія стабілізавалі становішча імперыі, усталяваў дамінат (лац.: dominatus) — неабмежаваную манархію, спрабаваў запаволіць распаўсюджванне хрысціянства.

Адышоў ад спраў у 305 годзе. Пражываў у сваім палацы, які захаваўся да нашых дзён. Займаўся агародніцтвам.

Суправіцелі

У Галію для падаўлення паўстання быў пасланы дасведчаны палкаводзец Максіміян. У 286 годзе ён быў абвешчаны аўгустам — паўнамоцным суправіцелем Дыяклетыяна з правам кіраваць заходняй паловай Імперыі.

Максіміян абраў сваёй сталіцай горад Mediolanum (Мілан). Сам Дыёклетыян размясціўся ў горадзе Nicomedia (Ізміт), адкуль кіраваў усходняй паловай Імперыі.

У 293 годзе Дыяклетыян пераўтварыў сістэму падвойнага супраўлення ў тэтрархію (грэч. τετραρχία — чатырохуладдзе). Новы парадак прадугледжваў кіраванне двух аўгустаў — яго і Максіміяна, і двух цэзараў, якімі ён зрабіў Канстанцыя I Хлора і Галерыя, што былі памочнікамі Максіміяна (на Захадзе) і Дыяклетыяна (на Усходзе).

Павелічэнне колькасці суправіцеляў не азначала падзел самой імперыі — на яе тэрыторыі дзейнічалі адны законы, якія зыходзілі ад імя ўсіх чатырох імператараў. Акрамя таго, абодва цэзары павінны былі падпарадкоўвацца абодвум аўгустам.

Рэформы Дыяклетыяна

Адміністрацыйная рэформа

Колькасць правінцый была даведзена да 100, Рым стаў 101-й правінцыяй. Новыя межы не супадалі з ранейшымі, што перашкаджала сепаратызму рэгіёнаў. Не стала «сенацкіх» і «імператарскіх» правінцый. Усе правінцыі ўключаны ў склад дыяцэзій.

Ваенная рэформа

Раней папаўненне воінскіх часцей адбывалася на добраахвотнай аснове. Зараз буйныя землеўладальнікі былі абавязаны пастаўляць пэўную колькасць рэкрутаў. Варвары, якія жывуць на Рымскіх землях, гэтак жа падлягалі рэкруцкаму набору.

Была павялічана колькасць легіёнаў (да 72), але пры гэтым скараціўся іх колькасны склад (да 1 тыс. чал.). Была павялічана колькасць кавалерыі і ўзрасло яе агульнае значэнне ў структуры ўзброеных сіл. Быў павялічаны флот.

Падатковая рэформа

У залежнасці ад колькасці і якасці апрацоўванай зямлі сельскае насельніцтва плаціла натурай пазямельны падатак (лац.: annona). Такі падатак былі абавязаны плаціць усё, нават сенатары. Тыя, хто не меў зямельных уладанняў (напрыклад, гарадскія жыхары) абкладаліся падушным падаткам. За своечасовай выплатай падаткаў былі абавязаны сачыць гарадскія саветы і ўладальнікі маёнткаў.

Крыніцы

1. https://books.google.se/books?id=De0fAAAAQBAJ&pg=PA39&dq=%22valerius%22+%22Anullinus%22+freed&hl=sv&sa=X&ved=2ahUKEwiSl8XwyOT4AhVzVfEDHXEnBS0Q6AF6BAgKEAI#v=onepage&q=%22valerius%22%20%22Anullinus%22%20freed&f=false — ISBN 978-3-11-091460-3
2. Диоклетиан: римский император, который оставил трон ради выращивания капусты (руск.)
3. БРЭ. Диоклетиан (руск.)
4. Православная энциклопедия. ДИОКЛЕТИАН (руск.)
5. Император Диоклетиан (руск.)