Каледж

Кале́дж (англ.: college, лац.: collegium — «таварыства, садружнасць») — навучальная ўстанова ў сістэмах адукацыі галоўным чынам Вялікабрытаніі, краін Брытанскай Садружнасці і ЗША.

Па ўзроўню падрыхтоўкі навучэнцаў адрозніваюць тры тыпу каледжаў:

• адпаведныя ўзроўні вышэйшай школы (ўваходзяць у склад універсітэтаў або аўтаномныя ВНУ);
• якія займаюць прамежкавае становішча паміж сярэднімі і вышэйшымі навучальнымі ўстановамі;
• адпаведныя старэйшым класам сярэдняй школы.

Францыя

Адным з першых з’явіўся у 1304 годзе як складовая частка Парыжскага ўніверсітэта.

У XVI стагоддзі каледжы сталі ўжо ўспрымацца як альтэрнатыва кансерватыўным універсітэтам. Яны ствараліся на базе бібліятэк і зводзіліся да чытання дакладаў прафесарамі, вакол якіх збіраліся вольнаслухальнікі. Некаторыя каледжы былі звязаны з дзейнасцю езуітаў.

Вялікабрытанія

Каледжы паўсталі ў пачатку XIII стагоддзя ў Вялікабрытаніі. Гістарычна склаўшыся тып каледжаў ў традыцыйным выглядзе захаваўся ў старадаўніх універсітэтах (Оксфардскім і Кембрыджскім).

Каледжы ў Вялікабрытаніі могуць быць як асобнымі ВНУ, так і ўваходзіць у склад універсітэта.

Таксама ў Вялікабрытаніі па традыцыі каледжамі і называюцца асобныя старадаўнія прывілеяваныя сярэднія школы (Ітан, Ўінчэстэр), па свайму тыпу нічым не адрозніваюцца ад іншых, і некаторыя прыватныя навучальныя ўстановы, маладаступныя дзецям з некаторых сем’яў з-за высокай платы за навучанне.

ЗША

У ЗША першыя каледжы паўсталі ў XVII стагоддзі (на ўзор англійскіх) як вышэйшыя навучальныя ўстановы, якія рыхтавалі святароў і дзяржаўных служачых. На аснове найбольш буйных каледжаў шляхам далучэння да іх медыцынскіх, юрыдычных, тэалагічных школ (або факультэтаў) у першай палове XIX стагоддзя былі створаны першыя універсітэты.

У цяперашні час у ЗША «каледж» і «універсітэт» з’яўляюцца ўзаемазаменнымі паняццямі. Абодва тэрміна азначаюць вышэйшую навучальную ўстанову ў якой можна атрымаць дыплом бакалаўра ці магістра, хоць звычайна каледжы менш па памеры.

У ЗША таксама існуюць двухгадовыя каледжы, якія пасля навучання выдаюць ступень кандыдата ў бакалаўры (англ. ), параўнальную з сярэдняй прафесійнай адукацыяй у краінах СНД. Гэта:

• грамадскія каледжы (англ. );
• пачатковыя каледжы (англ. );
• тэхнічныя каледжы (англ. technical college);
• гарадскія каледжы (англ. ).

Беларусь

У Беларусі дзейнічае сетка каледжаў, якія падрыхтоўваюць спецыялістаў сярэдняга звяна па розных галінах. Сістэма сярэдняй спецыяльнай адукацыі сфарміравалася на базе тэхнікумаў і прафесійна-тэхнічных вучылішчаў, якія функцыянавалі ў савецкі перыяд. У ходзе рэформ 1990-х—2000-х гадоў гэтыя ўстановы пераўтвораны ў каледжы, што дазволіла ўзняць узровень адукацыйных праграм і адаптаваць іх да сучасных патрабаванняў эканомікі.

Каледжы Беларусі працуюць як самастойныя навучальныя ўстановы або як структурныя падраздзяленні вышэйшых навучальных устаноў. Яны ажыццяўляюць падрыхтоўку спецыялістаў у галінах прамысловасці, сельскай гаспадаркі, медыцыны, інфармацыйных тэхналогій, эканомікі, культуры і мастацтва. Выпускнікі каледжаў маюць магчымасць працягнуць навучанне ва ўніверсітэтах па скарочанай праграме.

Каледжы могуць быць дзяржаўныя або прыватныя. Дзяржаўныя каледжы фінансуюцца рэспубліканскім і мясцовымі бюджэтамі, падпарадкоўваюцца Міністэрству адукацыі або іншым профільным ведамствам. Прыватныя каледжы засноўваюцца юрыдычнымі або фізічнымі асобамі і функцыянуюць на камерцыйнай аснове, часта супрацоўнічаюць з бізнесам для падрыхтоўкі спецыялістаў па запатрабаваных кірунках. У некаторых установах прадугледжана змяшаная форма фінансавання, калі разам з бюджэтным навучаннем даступна і платнае.

Расія

У Расіі каледжы з’явіліся пасля распаду СССР у пачатку 1990-х гадоў; у каледжах надаецца сярэдняя прафесійная адукацыя. Выпускнікі атрымліваюць кваліфікацыю тэхнік, менеджар, юрыст, банкаўскі работнік, бухгалтар і гэтак далей. Дыплом каледжа дае права на паступленне ў ВНУ (калі ў выпускніка каледжа не было сярэдняга поўнага агульнай адукацыі).

У расійскай сістэме адукацыі каледж з’яўляецца адукацыйнай установай сярэдняй прафесійнай адукацыі і фактычна з’яўляецца сінонімам слова «тэхнікум». Розніца ў паняццях «каледж» і «тэхнікум» вызначана ў Тыпавым становішчы аб адукацыйнай установе сярэдняй прафесійнай адукацыі (сярэдняй спецыяльнай навучальнай установе), зацверджаным Пастановай Урада Расійскай Федэрацыі

а) тэхнікум — сярэдняя спецыяльная навучальная ўстанова, якое рэалізуе асноўныя прафесійныя адукацыйныя праграмы сярэдняй прафесійнай адукацыі базавай падрыхтоўкі;

б) каледж — сярэдняя спецыяльная навучальная ўстанова, якое рэалізуе асноўныя прафесійныя адукацыйныя праграмы сярэдняй прафесійнай адукацыі базавай падрыхтоўкі і праграмы сярэдняй прафесійнай адукацыі паглыбленай падрыхтоўкі.

Прыём у каледж праводзіцца на падставе атэстата аб асноўным агульным адукацыі (9 класаў), атэстата аб сярэдняй (поўнай) агульнай адукацыі (11 класаў), дыплома аб пачатковай прафесійнай адукацыі (звычайна ПТВ або прафесійна-тэхнічны ліцэй) або дыплома аб сярэдняй прафесійнай адукацыі.

Сярэднюю спецыяльную адукацыю ў расійскім каледжы можа быць атрымана пасля сярэдняй агульнай адукацыі за 2-3 гады (не больш трох гадоў), у залежнасці ад спецыяльнасці, а пасля 9 класа сярэдняй школы не больш за 4 гадоў.

Тыя, хто навучаюцца ў каледжах маюць статус студэнтаў, ім выдаецца студэнцкі білет і заліковая кніжка. Па заканчэнні выпускнікам выдаецца дыплом аб сярэдняй прафесійнай адукацыі па адпаведнай спецыяльнасці і прысвойваецца кваліфікацыя «тэхнік», «старэйшы тэхнік» і таму падобныя. Дыплом аб сярэдняй прафесійнай адукацыі дае права яго ўладальніку паступаць на працу на адпаведныя пасады, а таксама працягнуць адукацыю ў ВНУ па любой спецыяльнасці, нароўні з выпускнікамі 11-х класаў школ, ПТВ і прафесійных ліцэяў. У многіх ВНУ таксама вядзецца прыём на навучанне па скарочаным (паскораным) праграмах навучання, для абітурыентаў, якія маюць сярэднюю прафесійнае адукацыю па аналагічнай або роднаснай спецыяльнасці.

Таксама існуе такое паняцце, як «вышэйшы каледж» ў Расіі, звычайна пад ім маюць на ўвазе сярэдняе прафесійнае навучальная ўстанова пры ВНУ, напрыклад, «Вышэйшы каледж інфарматыкі НГУ». Хоць існуюць і ВНУ, званыя вышэйшымі каледжамі, напрыклад «Вышэйшы хімічны каледж Расійскай акадэміі навук». Таксама на базе каледжаў могуць размяшчацца філіялы ВНУ (як адзін, так і некалькі).

Тэхнікум

Першапачаткова ў Германіі (ням.: TechnicumTechnicum), затым у СССР і некаторых іншых краінах, цяпер у Расіі і ў некаторых краінах былога СССР (на Украіне, напрыклад) — назва тыпу сярэдніх спецыяльных (прафесійных) навучальных устаноў.

Гл. таксама

• Сярэднія спецыяльныя навучальныя ўстановы Беларусі
• Студэнт

Зноскі

1. Колледж // Большая российская энциклопедия. Т.14. М., 2009, с.485-486.
2. Коллеж де Франс
3. Лицей Людовика Великого
4. Часто задаваемые вопросы о системе высшего образования в США (нявызн.)(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 17 верасня 2016. Праверана 17 кастрычніка 2017.
5. В Беларуси профтехучилища трансформируют в колледжи (руск.). МТРК «Мир» (23 ліпеня 2020).
6. сегодня, СБ-Беларусь. Высшее образование после колледжа: условия, возможности, специальности (руск.)  (нявызн.) ?. www.sb.by (17 красавіка 2014). Праверана 8 лютага 2025.
7. Постановление Правительства Российской Федерации от 18.07.2008 г. № 543, пункт 7
8. Техникум — Энциклопедия Брокгауза и Ефрона — Энциклопедии & Словари
9. Техникум — Большая Советская энциклопедия]
10. http://что-означает.рф/техникум

Спасылкі

• Колледж // Большая советская энциклопедия : ([в 30 т.]) / гл. ред. А. М. Прохоров. — 3-е изд.. — М. : Советская энциклопедия, 1969—1978. (руск.)
• http://dictionary.cambridge.org/dictionary/british/college
• http://www.edu.gov.on.ca/eng/general/elemsec/privsch/index.html