Azərbaycanca
Türkçe
Мітрапалі́т (грэч. μητροπολίτης) — першы па старажытнасці епіскапскі тытул у хрысціянскай Царкве. Першапачаткова тытул мітрапаліта насілі епіскапы хрысціянскіх цэркваў, рэзідэнцыі — кафедры — якія знаходзіліся ў галоўных гарадах (метраполіях — грэч. Μητρόπολις) — адміністрацыйных цэнтрах правінцый Рымскай імперыі.
У старажытнай Царкве
Першае вядомая згадка тытула Мітрапаліт змешчана ў канонах I Усяленскага сабору (325), які канчаткова вызначыў яго месца ў царкоўнай іерархіі.
Пад старшынствам мітрапалітаў праходзілі Саборы епіскапаў правінцыі (грэч. ἤ ἐπαρχία). Непасрэдна пра іх кажа 34-е Апостальскае правіла: «епіскапам усякага народа належыць ведаць першага з іх, і прызнаваць яго як главу, і нічога, што б перавышала іх уладу, не дзеяць без яго». Іаан Занара ў вытлумачэннях да гэтага канону называе першынствуючых епіскапаў «архірэямі мітраполіі». Гэта значыць мітрапаліт — епіскап цэнтра той ці іншай правінцыі Рымскай імперыі (таксама Візантыйскай імперыі).
Мітрапаліты на Русі
Ад прыняцця хрысціянства мітрапалітамі для Русі былі , якія знаходзіліся пад юрысдыкцыяй Канстанцінопальскіх патрыярхаў. У дататарскія часы мітрапалітаў, за выключэннем Іларыёна, і (усе трое русіны), прызначаў Канстанцінопальскі патрыярх, хоць гэта супярэчыла звычаям ўсходняй царквы, паводле якіх патрыярху належала толькі зацвярджэнне кандыдата, выбранага на месцы, у царкоўнай вобласці. Царкоўная залежнасць кіеўскага мітрапаліта ад патрыярха абмяжоўвалася актамі вышэйшай кананічнага парадку і царкоўнай палітыкі, так што можна казаць пра фактычную аўтакефалію Кіеўскай мітраполіі.
Правы і аўтарытэт мітрапалітаў былі вызначаны апостальскія правіламі, грэчаскім намаканонам і статутамі рускіх князёў (св. Уладзіміра і Яраслава Мудрага). Мітрапаліт, які ў сваёй епархіі меў усе правы епархіяльнага епіскапа, склікаў епіскапаў сваёй мітраполіі на саборы, старшынстваваў на іх і сачыў за выкананнем іх рашэнняў, клапаціўся аб прызначэнні біскупаў на вакантныя кафедры (Кіеўская мітраполія перад татарскім нашэсцем аб'ядноўвала 16 епархіі), зацвярджаў і прысвячаў кандыдатаў на епіскапаў, даглядаў за выкананнем царкоўных пастаноў у епіскапіях сваёй мітраполіі, падпісваў іх, прымаў скаргі на епіскапаў, судзіў на епіскапскіх судах, а пры неабходнасці і здымаў з пасад падначаленых. Мітрапаліт меў нават судовую ўладу над некаторымі грамадзянскімі справамі (паступова яна была абмежавана). Мітрапаліты прадстаўлялі царкву перад вышэйшай свецкай уладай і мелі вялікі ўплыў на ўсе дзяржаўныя справы як дарадцы князя, а ў часы татарскага нашэсця былі абаронцамі насельніцтва перад татарскімі ханамі.
Заняпад Кіеўскага дзяржавы і зруйнаванне Кіева татарамі былі прычынай таго, што з другой пал. 13 ст. кіеўскія мітрапаліты перанеслі свой двор у Маскву. Таму ў 14-15 стст. на некаторы час з'явіліся дзве новыя мітраполіі — для Галіцка-Валынскай () і Літоўскай (Літоўская мітраполія ) дзяржаў. Мітрапаліты з цэнтрам у Маскве і ў Літве тытулаваліся далей як «Мітрапаліт Кіеўскі і ўсяе Русі».
У 1461 канчаткова аформілася Маскоўская мітраполія (з 1589 гг. — патрыярхія), якая прыпыніла сувязі з Царградам, а беларуска-ўкраінскія землі засталіся ў складзе Канстанцінопальскага патрыярхата. У польска-літоўскай дзяржаве правы мітрапаліта абмяжоўвалі як польскія каралі і вялікія князі літоўскія, так і патрыярхі (ад іх залежалі некаторыя брацтвы — стаўрапігіі , і некаторыя манастыры). Мітрапалітаў выбіраў цяпер сабор епіскапаў з удзелам князёў і духавенства, пазней зацвярджаў вялікі князь ці кароль. На працягу 1475—1497 гг. мітрапалітаў выбіралі рускія вяльможы і клір. У 1498 годзе па прызначэнні вялікага князя Аляксандра (а не выбарам на саборы) мітрапалітам стаў . Гэта была першая праява права патранату, што ставіла іерархію у асаблівую залежнасць ад свецкай улады. Зацвярджэнне (бласлаўленне) патрыярха стала толькі фармальнасцю.
Пасля Берасцейскай уніі 1596 нядоўгі час існавала толькі адна Кіеўская мітраполія, аб'яднаная з Рымам (грэка-каталіцкая). З аднаўленнем ў 1620 годзе дзейнічалі дзве — праваслаўная і каталіцкая — кіеўскія мітраполіі. Праваслаўнага мітрапаліта выбіралі тады на сходзе святароў, гетмана і казацкага старшыны (але, напрыклад, Пятра Магілу выбралі праваслаўныя паслы на варшаўскім сейме 1632 года). Кароль Уладзіслаў IV зацвердзіў гэты выбар, а патрыярх блаславіў выбраных. З ростам ўплыву Масквы кіеўскія праваслаўныя мітрапаліты хутка страцілі свае правы і прывілеі. У 1686 годзе яны былі падпарадкаваны маскоўскаму патрыярху. У 1688 годзе ў іх быў забраны тытул «і ўсяе Русі» і наказана тытулавацца «кіеўскі, галіцкі і Малай Расіі». З 1721 кіеўскія мітрапаліты прызначаліся Свяцейшым Сінодам Рускай праваслаўнай царквы. На працягу 1722—1743 гг. у іх нават адабралі тытул мітрапаліта. З 1770 года было забаронена ў тытуле ўжываць словы «і Малай Расіі». Такім чынам, мітрапаліта фактычна зведзены да стану епархіяльных архірэяў.
Фактычна, з канца XVIII стагоддзя аж да аднаўленні патрыяршаства ў канцы 1917 года ў Расійскай імперыі існавалі толькі 3 епархіі, епіскапы якіх звычайна насілі мітрапалічы сан, — , Кіеўская і (з 1818 года). З 1852 года тытул Мітрапаліта Літоўскага і Віленскага атрымалі віленскія епіскапы. Першым Мітрапалітам Літоўскім і Віленскім стаў высокаправялебны Іосіф (Сямашка). У наш час праваслаўныя мітрапаліты з рэзідэнцыяй у Вільні носяць тытул Мітрапаліт Віленскі і Літоўскі.
Сучасны перыяд
У наш час у складзе Рускай Праваслаўнай Царквы паўнавартасныя мітрапалічыя акругі існуюць ў тым ці іншым выглядзе. У прыватнасці такімі з'яўляюцца:
- Беларуская Праваслаўная Царква
- Латвійская Праваслаўная Царква,
- Праваслаўная Царква Малдовы,
- ,
- Руская Праваслаўная Царква Замежжа (РПЦЗ) — тэрытарыяльна пераважна паўночна- і паўднёваамерыканская царкоўная правінцыя,
- Украінская Праваслаўная Царква,
- Японская Праваслаўная Царква.
У 2011 годзе Свяшчэнным Сінодам Рускай праваслаўнай царквы было прынята «Палажэнне аб Мітраполіі Рускай Праваслаўнай Царквы», паводле якога мітраполіі, што з'яўляюцца ўсяго толькі аб'яднаннем епахій на тэрыторыі суб'екта Расійскі Федэрацыі і не маюць аўтаноміі, варта адрозніваць ад мітрапалічых акруг.
У Рымска-каталіцкай царкве
У лацінскім абрадзе каталіцкай царквы мітрапалітам называецца глава царкоўнай правінцыі, якая складаецца з дыяцэзій і архідыяцэзій. Мітрапаліт абавязкова павінен быць архібіскупам, а цэнтр мітраполіі павінен супадаць з цэнтрам архідыяцэзіі. Насупраць, існуюць архібіскупы, якія не з'яўляюцца мітрапалітамі — гэта архібіскупы-суфраганы, а таксама тытулярныя архібіскупы. Суфраганныя біскупы і архібіскупы ўзначальваюць свае дыяцэзіі, якія ўваходзяць у мітраполію. Кожны з іх валодае прамой і поўнай юрысдыкцыяй над сваёй дыяцэзіяй, аднак мітрапаліт можа ажыццяўляць абмежаваны нагляд над ім у адпаведнасці з кананічным правам.
Мітрапаліт звычайна ўзначальвае любыя набажэнствы на тэрыторыі мітраполіі, у якіх удзельнічае, а таксама новых біскупаў. Мітрапаліт — першая інстанцыя, да якой могуць апеляваць дыяцэзіяльныя суды. Мітрапаліт мае права прызначыць дыяцэзіі ў тых выпадках, калі пасля смерці кіруючага біскупа царква не ў стане правесці законнае абранне .
Тры лацінскія мітрапаліты гістарычна носяць тытул патрыярха — гэта патрыярхі , Лісабона і Іерусаліма.
Ва ўсходнекаталіцкіх цэрквах тэрмін «мітрапаліт» ужываецца ў тым жа сэнсе, што і ў праваслаўных цэрквах.
Гл. таксама
Зноскі
- Наўгародская епархія з 1 студзеня 1775 года, акрамя вельмі недоўгачасовых перыядаў, кіравалася , а ў 1892 годзе зноў стала архіепархіяй
Літаратура
- Гайдай Л. Історія України в особах, термінах, назвах і поняттях. — Луцьк: Вежа, 2000.
- Рад. енциклопедія історії України.- К., 1971.- т.3.
Спасылкі
![image]()
На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Мітрапаліт- Правительственная иерархия епископской степени: Прот. В. Цыпин. Церковное право. М., 1994.
Аўтар: www.NiNa.Az
Дата публікацыі:
Mitrapali t grech mhtropoliths pershy pa starazhytnasci episkapski tytul u hrysciyanskaj Carkve Pershapachatkova tytul mitrapalita nasili episkapy hrysciyanskih cerkvay rezidencyi kafedry yakiya znahodzilisya y galoynyh garadah metrapoliyah grech Mhtropolis administracyjnyh centrah pravincyj Rymskaj imperyi Mitrapalit Minski i Slucki Filaret Vahrameey U starazhytnaj CarkvePershae vyadomaya zgadka tytula Mitrapalit zmeshchana y kanonah I Usyalenskaga saboru 325 yaki kanchatkova vyznachyy yago mesca y carkoynaj ierarhii Pad starshynstvam mitrapalitay prahodzili Sabory episkapay pravincyi grech ἤ ἐparxia Nepasredna pra ih kazha 34 e Apostalskae pravila episkapam usyakaga naroda nalezhyc vedac pershaga z ih i pryznavac yago yak glavu i nichoga shto b peravyshala ih uladu ne dzeyac bez yago Iaan Zanara y vytlumachennyah da getaga kanonu nazyvae pershynstvuyuchyh episkapay arhireyami mitrapolii Geta znachyc mitrapalit episkap centra toj ci inshaj pravincyi Rymskaj imperyi taksama Vizantyjskaj imperyi Mitrapality na RusiAd prynyaccya hrysciyanstva mitrapalitami dlya Rusi byli yakiya znahodzilisya pad yurysdykcyyaj Kanstancinopalskih patryyarhay U datatarskiya chasy mitrapalitay za vyklyuchennem Ilaryyona i use troe rusiny pryznachay Kanstancinopalski patryyarh hoc geta supyarechyla zvychayam yshodnyaj carkvy pavodle yakih patryyarhu nalezhala tolki zacvyardzhenne kandydata vybranaga na mescy u carkoynaj voblasci Carkoynaya zalezhnasc kieyskaga mitrapalita ad patryyarha abmyazhoyvalasya aktami vyshejshaj kananichnaga paradku i carkoynaj palityki tak shto mozhna kazac pra faktychnuyu aytakefaliyu Kieyskaj mitrapolii Pravy i aytarytet mitrapalitay byli vyznachany apostalskiya pravilami grechaskim namakanonam i statutami ruskih knyazyoy sv Uladzimira i Yaraslava Mudraga Mitrapalit yaki y svayoj eparhii mey use pravy eparhiyalnaga episkapa sklikay episkapay svayoj mitrapolii na sabory starshynstvavay na ih i sachyy za vykanannem ih rashennyay klapaciysya ab pryznachenni biskupay na vakantnyya kafedry Kieyskaya mitrapoliya perad tatarskim nashescem ab yadnoyvala 16 eparhii zacvyardzhay i prysvyachay kandydatay na episkapay daglyaday za vykanannem carkoynyh pastanoy u episkapiyah svayoj mitrapolii padpisvay ih prymay skargi na episkapay sudziy na episkapskih sudah a pry neabhodnasci i zdymay z pasad padnachalenyh Mitrapalit mey navat sudovuyu yladu nad nekatorymi gramadzyanskimi spravami pastupova yana byla abmezhavana Mitrapality pradstaylyali carkvu perad vyshejshaj sveckaj uladaj i meli vyaliki yplyy na yse dzyarzhaynyya spravy yak daradcy knyazya a y chasy tatarskaga nashescya byli abaroncami naselnictva perad tatarskimi hanami Zanyapad Kieyskaga dzyarzhavy i zrujnavanne Kieva tatarami byli prychynaj tago shto z drugoj pal 13 st kieyskiya mitrapality peranesli svoj dvor u Maskvu Tamu y 14 15 stst na nekatory chas z yavilisya dzve novyya mitrapolii dlya Galicka Valynskaj i Litoyskaj Litoyskaya mitrapoliya dzyarzhay Mitrapality z centram u Maskve i y Litve tytulavalisya dalej yak Mitrapalit Kieyski i ysyae Rusi U 1461 kanchatkova aformilasya Maskoyskaya mitrapoliya z 1589 gg patryyarhiya yakaya prypynila suvyazi z Cargradam a belaruska ykrainskiya zemli zastalisya y skladze Kanstancinopalskaga patryyarhata U polska litoyskaj dzyarzhave pravy mitrapalita abmyazhoyvali yak polskiya karali i vyalikiya knyazi litoyskiya tak i patryyarhi ad ih zalezhali nekatoryya bractvy stayrapigii i nekatoryya manastyry Mitrapalitay vybiray cyaper sabor episkapay z udzelam knyazyoy i duhavenstva paznej zacvyardzhay vyaliki knyaz ci karol Na pracyagu 1475 1497 gg mitrapalitay vybirali ruskiya vyalmozhy i klir U 1498 godze pa pryznachenni vyalikaga knyazya Alyaksandra a ne vybaram na sabory mitrapalitam stay Geta byla pershaya prayava prava patranatu shto stavila ierarhiyu u asablivuyu zalezhnasc ad sveckaj ulady Zacvyardzhenne blaslaylenne patryyarha stala tolki farmalnascyu Paslya Berascejskaj unii 1596 nyadoygi chas isnavala tolki adna Kieyskaya mitrapoliya ab yadnanaya z Rymam greka katalickaya Z adnaylennem y 1620 godze dzejnichali dzve pravaslaynaya i katalickaya kieyskiya mitrapolii Pravaslaynaga mitrapalita vybirali tady na shodze svyataroy getmana i kazackaga starshyny ale napryklad Pyatra Magilu vybrali pravaslaynyya pasly na varshayskim sejme 1632 goda Karol Uladzislay IV zacverdziy gety vybar a patryyarh blaslaviy vybranyh Z rostam yplyvu Maskvy kieyskiya pravaslaynyya mitrapality hutka stracili svae pravy i pryvilei U 1686 godze yany byli padparadkavany maskoyskamu patryyarhu U 1688 godze y ih byy zabrany tytul i ysyae Rusi i nakazana tytulavacca kieyski galicki i Malaj Rasii Z 1721 kieyskiya mitrapality pryznachalisya Svyacejshym Sinodam Ruskaj pravaslaynaj carkvy Na pracyagu 1722 1743 gg u ih navat adabrali tytul mitrapalita Z 1770 goda bylo zabaronena y tytule yzhyvac slovy i Malaj Rasii Takim chynam mitrapalita faktychna zvedzeny da stanu eparhiyalnyh arhireyay Faktychna z kanca XVIII stagoddzya azh da adnaylenni patryyarshastva y kancy 1917 goda y Rasijskaj imperyi isnavali tolki 3 eparhii episkapy yakih zvychajna nasili mitrapalichy san Kieyskaya i z 1818 goda Z 1852 goda tytul Mitrapalita Litoyskaga i Vilenskaga atrymali vilenskiya episkapy Pershym Mitrapalitam Litoyskim i Vilenskim stay vysokapravyalebny Iosif Syamashka U nash chas pravaslaynyya mitrapality z rezidencyyaj u Vilni nosyac tytul Mitrapalit Vilenski i Litoyski Suchasny peryyad U nash chas u skladze Ruskaj Pravaslaynaj Carkvy paynavartasnyya mitrapalichyya akrugi isnuyuc y tym ci inshym vyglyadze U pryvatnasci takimi z yaylyayucca Belaruskaya Pravaslaynaya Carkva Latvijskaya Pravaslaynaya Carkva Pravaslaynaya Carkva Maldovy Ruskaya Pravaslaynaya Carkva Zamezhzha RPCZ terytaryyalna peravazhna paynochna i paydnyovaamerykanskaya carkoynaya pravincyya Ukrainskaya Pravaslaynaya Carkva Yaponskaya Pravaslaynaya Carkva U 2011 godze Svyashchennym Sinodam Ruskaj pravaslaynaj carkvy bylo prynyata Palazhenne ab Mitrapolii Ruskaj Pravaslaynaj Carkvy pavodle yakoga mitrapolii shto z yaylyayucca ysyago tolki ab yadnannem epahij na terytoryi sub ekta Rasijski Federacyi i ne mayuc aytanomii varta adroznivac ad mitrapalichyh akrug U Rymska katalickaj carkveGeraldychny namyot agulny dlya ysih gerbay katalickih mitrapalitay z paliumam U lacinskim abradze katalickaj carkvy mitrapalitam nazyvaecca glava carkoynaj pravincyi yakaya skladaecca z dyyacezij i arhidyyacezij Mitrapalit abavyazkova pavinen byc arhibiskupam a centr mitrapolii pavinen supadac z centram arhidyyacezii Nasuprac isnuyuc arhibiskupy yakiya ne z yaylyayucca mitrapalitami geta arhibiskupy sufragany a taksama tytulyarnyya arhibiskupy Sufragannyya biskupy i arhibiskupy yznachalvayuc svae dyyacezii yakiya yvahodzyac u mitrapoliyu Kozhny z ih valodae pramoj i poynaj yurysdykcyyaj nad svayoj dyyaceziyaj adnak mitrapalit mozha azhyccyaylyac abmezhavany naglyad nad im u adpavednasci z kananichnym pravam Mitrapalit zvychajna yznachalvae lyubyya nabazhenstvy na terytoryi mitrapolii u yakih udzelnichae a taksama novyh biskupay Mitrapalit pershaya instancyya da yakoj moguc apelyavac dyyaceziyalnyya sudy Mitrapalit mae prava pryznachyc dyyacezii y tyh vypadkah kali paslya smerci kiruyuchaga biskupa carkva ne y stane pravesci zakonnae abranne Try lacinskiya mitrapality gistarychna nosyac tytul patryyarha geta patryyarhi Lisabona i Ierusalima Va yshodnekatalickih cerkvah termin mitrapalit uzhyvaecca y tym zha sense shto i y pravaslaynyh cerkvah Gl taksamaMitrapoliya EpiskapZnoskiNaygarodskaya eparhiya z 1 studzenya 1775 goda akramya velmi nedoygachasovyh peryyaday kiravalasya a y 1892 godze znoy stala arhieparhiyajLitaraturaGajdaj L Istoriya Ukrayini v osobah terminah nazvah i ponyattyah Luck Vezha 2000 Rad enciklopediya istoriyi Ukrayini K 1971 t 3 SpasylkiNa Vikishovishchy yosc medyyafajly pa teme Mitrapalit Pravitelstvennaya ierarhiya episkopskoj stepeni Prot V Cypin Cerkovnoe pravo M 1994