Azərbaycanca
Беларуская
Deutsch
English
Français
Қазақ
Lietuvių
Русский
ภาษาไทย
Türkçe
Українська
Ніл (грэч. Νειλος, араб. النيل) — самая доўгая рака на Зямлі (даўжыня 6671 км.), цячэ ў цэнтральнай і паўночна-ўсходняй частцы Афрыкі, праходзіць усе кліматычныя зоны кантынента. З-за сваёй вялікай даўжыні знаходзіцца ў абодвух паўшар'ях: выток на 2°16′ пд. ш., а вусце на 31° пн. ш. Вадазбор 2870 тыс. км². Сярэднегадавы расход вады ў вусці 2,6 тыс. м³/сек.
| Ніл | |
|---|---|
| ар. النيل | |
 Ніл у Егіпце | |
| Характарыстыка | |
| Даўжыня | 6671 км |
| Басейн | 3 400 000 км² |
| Расход вады | 2 830 м³/с |
| Вадацёк | |
| Выток | |
| • Каардынаты | 15°38′25″ пн. ш. 32°30′20″ у. д.HGЯO |
| Вусце | Міжземнае мора |
| • Вышыня | 0 м |
| • Каардынаты | 31°27′55″ пн. ш. 30°22′00″ у. д.HGЯO |
| Размяшчэнне | |
| Водная сістэма | Міжземнае мора |
| Краіна | |
 | |
 выток вусце | |
 Медыяфайлы на Вікісховішчы | |
Паходжанне назвы
На старажытнай егіпецкай мове Ніл называўся Ḥ'pī ці Iteru, што азначае «рака» (назва, запісаная іерогліфамі, паказана на рысунку злева: літаральна itrw і азначальнік «»). У копцкай, словы piaro (саідскі дыялект) ці phiaro (бахайрскі дыялект) са значэннем «гэта рака» (літаральна p(h).iar-o «гэты канал вялікі») паходзяць ад тае ж старажытнай назвы.
Беларуская назва Ніл і арабскія назвы en-Nîl і an-Nîl абедзве паходзяць з лацінскага Nilus і старажытнагрэчаскага Νεῖλος. Аднак, далейшая этымалогія аспрэчваецца. Адна з магчымых этымалогій выводзіць назву з семіцкага Nahal са значэннем «рака». Назвы «Белы Ніл» і «Блакітны Ніл», якімі называюцца вярхоўі ракі, узніклі ад арабскай назвы ракі, якая першапачаткова адносілася толькі да суданскага адрэзка, які пачынаецца ў Хартуме.
Сучасныя егіпцяне звычайна называюць раку «Эль-Бахр».
Гісторыя
Ніл — калыска самай старажытнай цывілізацыі на Зямлі. Жыццё старажытных егіпцян канцэнтравалася вакол дэльты і даліны ніжняга Ніла. Першая спроба вызначыць месцазнаходжанне вытока мела месца ў часы Нерона ў 54 — 68 гг. н.э. Але толькі экспедыцыі еўрапейскіх першапраходцаў у 19 ст. атрымалі інфармацыю аб рацэ і яе наваколлі. Першымі, хто трапіў у раён возера Вікторыя былі і . Экспедыцыя нарадзіла гіпотэзу, што Ніл выцякае з возера Вікторыя. Наступным падарожнікам, які адкрыў , пачатак Конга, памылкова прыняты за выток Ніла, быў Давід Лівінгстан. Сапраўдны пачатак Ніла адшукаў Генры Мортан Стэнлі, які дзякуючы дакладнаму вывучэнню ваколіц возера Вікторыя, адкрыў сапраўдны выток — раку Кагеру.
Плынь
Горны Ніл
Выток ракі Ніл — 420-кіламетровая рака Кагера, якая бярэ пачатак у месцы злучэння рэк і . Кагера цячэ па вулканічнай глебе і мае некалькі скальных парогаў, утвараючых вадаспады. Праз 400 км яна ўпадае ў возера Вікторыя, у некалькіх км ад горада Букоба, і выцякае з возера на поўнач пад назвай Ніл Вікторыі. Ніл Вікторыі бярэ пачатак у паўночнай частцы праліва Росберы, які аддзяляе востраў Бувума ад угандыйскага берага возера, а потым цячэ на паўночны захад па крышталічным рэчышчы, утвараючы водныя каскады. Два з іх маюць выгляд вялікіх вадаспадаў — Рыпон і Авена. Праз 200 км Ніл Вікторыі ўпадае ў забалочанае возера К'ёга, з якога выцякае вадаспадамі Мурчысана і цячэ ў возера Альберт. Выцякаючы з яго мае назву Ніл Альберта. Далей мінуючы Афрыканскае ўзвышша цячэ на поўнач.
Сярэдні Ніл
Ніл Альберта цячэ на поўнач у вузкую даліну Німул. Праз некалькі соцень км паварочвае на паўночны захад. У гэтым месцы ў Ніл упадае правы прыток . Ніл пачынае цячы на поўнач пад назвай Горны Ніл (Bahr al-Jabal). З гэтага месца рака становіцца суднаходнай. Пасля мясцовасці Джуба Ніл цячэ ў нізіны ўсходняга Судана, а потым паміж 7 і 9° пн. ш. упадае ў сістэму багнаў Ас-Сууд і распадаецца на некалькі рукавоў. Высокая тэмпература паветра ў сухую пару года вядзе да таго, што Горны Ніл амаль цалкам знікае з паверхні зямлі як самастойная рака. На гэтым участку Горны Ніл траціць 2/3 запасаў вады. У паўднёвым Судане Ніл прымае вялікі левы прыток . Дзякуючы яму становіцца вялікай ракой і з гэтага моманту мае назву Белы Ніл (Al-Bahr al-Abyad). Спачатку ён цячэ на ўсход. Але пасля правага прытока , паварочвае на поўнач. Потым плынь Ніла ляжыць праз сухія раўніны, якія ўваходзяць ва ўсходнюю частку Сахары, і рака цячэ праз сталіцу Судана, Хартум. У Хартуме злучаецца з найвялікшым прытокам — Блакітным Нілам (Al-Bahr al-Azraq). Пасля ўпадзення Блакітнага Ніла рака цячэ далей пад назвай Ніл. На ўзвышшы Баюда Ніл мае выгляд літары «S». Сутыкнуўшыся са скаламі, рака ўтварае парогі. У гэтай частцы ракі іх 6, іх абазначаюць рымскімі лічбамі ва ўзрастаючым парадку ў бок пачатку ракі. Парогі суднаходныя толькі пад час высокай вады. Апошнім вялікім прытокам Ніла з'яўляецца Атбара. Потым Ніл праходзіць 2 500 км праз Сахару. Перад упадзеннем у Міжземнае мора раздзяляецца і ўтварае вялікую дэльту.
Дэльта
Ніл упадае ў Міжземнае мора вялікай дэльтай, прыкладна 22 000 км². Яна пачынаецца ў прыгарадзе Каіра, аддаленага ад мора на 175 км. Уздоўж берага дэльта мае шырыню 220 км. Ніл раздзелены на два рукавы:
- усходні — даўжынёй 240 км
- заходні — даўжынёй 325 км.
Дэльта Ніла шчыльна заселеная і эканамічна развітая. Дзякуючы ўрадлівай глебе, тут вырошчваюць цукровы трыснёг, жыта і інш.
Зноскі
- З Кагерай
- Faulkner, Raymond O. (1962). Concise Dictionary of Middle Egyptian. Griffith Institute. p. 33.
- "Nile". Oxford English Dictionary (3 ed.). Oxford, England: Oxford University Press. December 2009.
- «Nile» in the Encyclopædia Britannica, 11th ed., Vol. 19. 1911. Hosted at Wikisource.
- An overview is given by: Carles Múrcia (2006). [https://web.archive.org/web/20140304065941/http://www.aulaorientalis.org/AuOr%20escaneado/AuOr%2025-2007/AuOr%2025-2007-2/2/U-2-5-Murcia-Nil-amazic.pdf Архівавана 4 сакавіка 2014. Архівавана 4 сакавіка 2014. Архівавана 4 сакавіка 2014. грэч. Νεῖλος : El nom grec del riu Nil pot ser d'origen amazic?] Архівавана 4 сакавіка 2014. Aula Orientalis 24: 269—292
- Nile. Online Etymology Dictionary. Праверана January 20, 2013.
Літаратура
- Нил, река в Африке // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.) (руск.). — СПб., 1890—1907.
Спасылкі
![image]()
На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Ніл- Ніл — рака часу (руск.)
Аўтар: www.NiNa.Az
Дата публікацыі:
Nil grech Neilos arab النيل samaya doygaya raka na Zyamli dayzhynya 6671 km cyache y centralnaj i paynochna yshodnyaj chastcy Afryki prahodzic use klimatychnyya zony kantynenta Z za svayoj vyalikaj dayzhyni znahodzicca y abodvuh payshar yah vytok na 2 16 pd sh a vusce na 31 pn sh Vadazbor 2870 tys km Syarednegadavy rashod vady y vusci 2 6 tys m sek Nilar النيلNil u EgipceHaraktarystykaDayzhynya 6671 kmBasejn 3 400 000 km Rashod vady 2 830 m sVadacyokVytok Kaardynaty 15 38 25 pn sh 32 30 20 u d H G Ya OVusce Mizhzemnae mora Vyshynya 0 m Kaardynaty 31 27 55 pn sh 30 22 00 u d H G Ya ORazmyashchenneVodnaya sistema Mizhzemnae moraKraina Sudan Egipet Uganda Paydnyovy Sudan Burundzi Ruanda Efiopiyavytokvusce Medyyafajly na VikishovishchyPahodzhanne nazvyNazva Nila ieroglifami na egipeckaj move Na starazhytnaj egipeckaj move Nil nazyvaysya Ḥ pi ci Iteru shto aznachae raka nazva zapisanaya ieroglifami pakazana na rysunku zleva litaralna itrw i aznachalnik U kopckaj slovy piaro saidski dyyalekt ci phiaro bahajrski dyyalekt sa znachennem geta raka litaralna p h iar o gety kanal vyaliki pahodzyac ad tae zh starazhytnaj nazvy Belaruskaya nazva Nil i arabskiya nazvy en Nil i an Nil abedzve pahodzyac z lacinskaga Nilus i starazhytnagrechaskaga Neῖlos Adnak dalejshaya etymalogiya asprechvaecca Adna z magchymyh etymalogij vyvodzic nazvu z semickaga Nahal sa znachennem raka Nazvy Bely Nil i Blakitny Nil yakimi nazyvayucca vyarhoyi raki uznikli ad arabskaj nazvy raki yakaya pershapachatkova adnosilasya tolki da sudanskaga adrezka yaki pachynaecca y Hartume Suchasnyya egipcyane zvychajna nazyvayuc raku El Bahr GistoryyaNil kalyska samaj starazhytnaj cyvilizacyi na Zyamli Zhyccyo starazhytnyh egipcyan kancentravalasya vakol delty i daliny nizhnyaga Nila Pershaya sproba vyznachyc mescaznahodzhanne vytoka mela mesca y chasy Nerona y 54 68 gg n e Ale tolki ekspedycyi eyrapejskih pershaprahodcay u 19 st atrymali infarmacyyu ab race i yae navakolli Pershymi hto trapiy u rayon vozera Viktoryya byli i Ekspedycyya naradzila gipotezu shto Nil vycyakae z vozera Viktoryya Nastupnym padarozhnikam yaki adkryy pachatak Konga pamylkova prynyaty za vytok Nila byy David Livingstan Sapraydny pachatak Nila adshukay Genry Mortan Stenli yaki dzyakuyuchy dakladnamu vyvuchennyu vakolic vozera Viktoryya adkryy sapraydny vytok raku Kageru PlynGorny Nil Vytok raki Nil 420 kilametrovaya raka Kagera yakaya byare pachatak u mescy zluchennya rek i Kagera cyache pa vulkanichnaj glebe i mae nekalki skalnyh parogay utvarayuchyh vadaspady Praz 400 km yana ypadae y vozera Viktoryya u nekalkih km ad gorada Bukoba i vycyakae z vozera na poynach pad nazvaj Nil Viktoryi Nil Viktoryi byare pachatak u paynochnaj chastcy praliva Rosbery yaki addzyalyae vostray Buvuma ad ugandyjskaga beraga vozera a potym cyache na paynochny zahad pa kryshtalichnym rechyshchy utvarayuchy vodnyya kaskady Dva z ih mayuc vyglyad vyalikih vadaspaday Rypon i Avena Praz 200 km Nil Viktoryi ypadae y zabalochanae vozera K yoga z yakoga vycyakae vadaspadami Murchysana i cyache y vozera Albert Vycyakayuchy z yago mae nazvu Nil Alberta Dalej minuyuchy Afrykanskae yzvyshsha cyache na poynach Syaredni Nil Delta Nil Alberta cyache na poynach u vuzkuyu dalinu Nimul Praz nekalki socen km pavarochvae na paynochny zahad U getym mescy y Nil upadae pravy prytok Nil pachynae cyachy na poynach pad nazvaj Gorny Nil Bahr al Jabal Z getaga mesca raka stanovicca sudnahodnaj Paslya myascovasci Dzhuba Nil cyache y niziny yshodnyaga Sudana a potym pamizh 7 i 9 pn sh upadae y sistemu bagnay As Suud i raspadaecca na nekalki rukavoy Vysokaya temperatura pavetra y suhuyu paru goda vyadze da tago shto Gorny Nil amal calkam znikae z paverhni zyamli yak samastojnaya raka Na getym uchastku Gorny Nil tracic 2 3 zapasay vady U paydnyovym Sudane Nil prymae vyaliki levy prytok Dzyakuyuchy yamu stanovicca vyalikaj rakoj i z getaga momantu mae nazvu Bely Nil Al Bahr al Abyad Spachatku yon cyache na yshod Ale paslya pravaga prytoka pavarochvae na poynach Potym plyn Nila lyazhyc praz suhiya rayniny yakiya yvahodzyac va yshodnyuyu chastku Sahary i raka cyache praz stalicu Sudana Hartum U Hartume zluchaecca z najvyalikshym prytokam Blakitnym Nilam Al Bahr al Azraq Paslya ypadzennya Blakitnaga Nila raka cyache dalej pad nazvaj Nil Na yzvyshshy Bayuda Nil mae vyglyad litary S Sutyknuyshysya sa skalami raka ytvarae parogi U getaj chastcy raki ih 6 ih abaznachayuc rymskimi lichbami va yzrastayuchym paradku y bok pachatku raki Parogi sudnahodnyya tolki pad chas vysokaj vady Aposhnim vyalikim prytokam Nila z yaylyaecca Atbara Potym Nil prahodzic 2 500 km praz Saharu Perad upadzennem u Mizhzemnae mora razdzyalyaecca i ytvarae vyalikuyu deltu DeltaAsnoyny artykul Delta Nila Nil upadae y Mizhzemnae mora vyalikaj deltaj prykladna 22 000 km Yana pachynaecca y prygaradze Kaira addalenaga ad mora na 175 km Uzdoyzh beraga delta mae shyrynyu 220 km Nil razdzeleny na dva rukavy ushodni dayzhynyoj 240 km zahodni dayzhynyoj 325 km Delta Nila shchylna zaselenaya i ekanamichna razvitaya Dzyakuyuchy yradlivaj glebe tut vyroshchvayuc cukrovy trysnyog zhyta i insh ZnoskiZ Kageraj Faulkner Raymond O 1962 Concise Dictionary of Middle Egyptian Griffith Institute p 33 Nile Oxford English Dictionary 3 ed Oxford England Oxford University Press December 2009 Nile in the Encyclopaedia Britannica 11th ed Vol 19 1911 Hosted at Wikisource An overview is given by Carles Murcia 2006 https web archive org web 20140304065941 http www aulaorientalis org AuOr 20escaneado AuOr 2025 2007 AuOr 2025 2007 2 2 U 2 5 Murcia Nil amazic pdf Arhivavana4 sakavika 2014 Arhivavana 4 sakavika 2014 Arhivavana 4 sakavika 2014 grech Neῖlos El nom grec del riu Nil pot ser d origen amazic Arhivavana 4 sakavika 2014 Aula Orientalis 24 269 292 Nile nyavyzn Online Etymology Dictionary Praverana January 20 2013 LitaraturaNil reka v Afrike Enciklopedicheskij slovar Brokgauza i Efrona V 86 tomah 82 t i 4 dop rusk SPb 1890 1907 SpasylkiNa Vikishovishchy yosc medyyafajly pa teme Nil Nil raka chasu rusk