Пскоў

Пскоў (руск.: Псков) — горад (з 903 года) у Расіі, адміністрацыйны цэнтр Пскоўскай вобласці. Насельніцтва 187,1 тыс. чалавек (2024). Упершыню згадваецца пад 903 годам.

Горад Пскоў руск.: Псков Герб^[d] Сцяг^[d] Пскоўскі кром Краіна  Расія Пскоўская вобласць горад Пскоў Каардынаты 57°49′ пн. ш. 28°20′ у. д.^HGЯO Унутранае дзяленне 14 мікрараёнаў Кіраўнік Барыс Андрэевіч Ёлкін Заснаваны 903 Першая згадка 903 Ранейшыя назвы Плёскаў Горад з 903 Плошча 95,6 км² Вышыня цэнтра 45 м Афіцыйная мова руская Насельніцтва ▼ 187 129 чалавек (2024) Шчыльнасць 95,6 чал./км² Нацыянальны склад рускія (87,36 %), украінцы (1,45 %), беларусы (0,87 %) Канфесійны склад хрысціяне (пераважна праваслаўныя Маскоўскага патрыярхату); іншыя — каталікі Этнахаронім пскавічы, пскавіч, пскавічка; пскавіця́не, пскавіця́нін, пскавіця́нка Часавы пояс UTC+3 Тэлефонны код 8112 Паштовыя індэксы 180xxx Аўтамабільны код 60 Ідэнтыфікатар 58401 Афіцыйны сайт pskovgorod.ru Пскоў на карце Расіі ±

Медыяфайлы на Вікісховішчы

Геаграфія

Горад размешчаны на рацэ Вялікай (упадае ў Пскоўскае возера) пры зліцці яе з Пскавой.

Клімат

Клімат Пскоў
Паказчык	Сту	Лют	Сак	Кра	Май	Чэр	Ліп	Жні	Вер	Кас	Ліс	Сне
Абсалютны максімум, °C	11,0	11,3	18,5	27,6	32,0	33,6	35,0	34,6	30,3	22,6	14,1	12,4
Сярэдні максімум, °C	−3	−2,3	2,9	11,3	18,0	21,3	23,6	21,8	16,0	9,2	2,5	−1
Сярэдняя тэмпература, °C	−5,6	−5,5	−1	6,3	12,3	16,0	18,3	16,7	11,6	6,0	0,3	−3,4
Сярэдні мінімум, °C	−8,3	−8,8	−4,9	1,3	6,5	10,6	13,0	11,6	7,2	2,7	−1,9	−5,8
Абсалютны мінімум, °C	−34,9	−35,3	−29	−14,7	−4,5	0,4	3,1	1,4	−3,6	−12,5	−23	−28,2
Норма ападкаў, мм	48,0	35,2	35,4	34,7	54,8	87,1	75,6	90,6	65,6	62,1	53,4	47,0
Крыніца: Климат, погода г. Псков

Гісторыя

Упершыню ў летапісе згадваецца пад 903 годам. З X стагоддзя ў складзе Кіеўскай Русі, а з XII ст. належаў Наўгародскай дзяржаве. У 1240 годзе горад захапілі крыжакі, але ў 1242 годзе яго вызвалілі войскі наўгародскага князя Аляксандра Неўскага.

Самай старажытнай часткай горада з’яўляецца дзядзінец, што спачатку меў драўляныя, а потым (з XIII ст.) каменныя ўмацаванні і атрымаў назву Пскоўскі Крэмль, альбо Кром. У плане гэта неправільны шматграннік, абнесены каменнымі сценамі з вежамі, якія складзены з вапняковых пліт шэрага колеру. Найбольш вядомыя вежы маюць назвы Куцякрома (1400) і Смердзя. У сярэдзіне XIII ст. зрабілі каменную паўднёвую частку сцяны Крома, т. зв. Першы ці Персі. Сцяна выходзіць на р. Вялікая, адкуль пачынаюцца ўмацаванні іншых гарадскіх кварталаў.

З XIII ст. да Крома прыбудаваны яшчэ адзін умацаваны гарадскі квартал, які атрымаў назву Даўмонтаў горад. На працягу XIV—XV ст. тут узвялі шэсць каменных храмаў і каменныя палаты. Археолагі знайшлі рэшткі гэтых будынкаў, а таксама сляды старажытных вуліц, вымашчаных драўлянымі плахамі на лагах. Быў знойдзены і драўляны вадаправод у выглядзе труб, што складаліся з двух жолабаў, абгорнутых бяростай.

У 1309 годзе ўзводзяць трэцяе кола гарадскіх сцен і з’яўляецца ўмацаваны «Сярэдні горад». У кан. XIV — пач. XV ст. гарадскія сцены дабудавалі і павялічылі іх таўшчыню да 4 метраў, а таксама зрабілі 6 вежаў з байніцамі. У другой палове XIV ст. узводзіцца новы каменны сабор св. Троіцы, 20 каменных храмаў у розных частках горада і чацвёртае кола гарадскіх сцен, абнесенае глыбокім ірвом. Асобны раён горада называўся Запскоўскім і знаходзіўся на другім беразе рэчкі Пскавы.

У канцы XII ст. за рэчкай Вялікай, на адлегласці 1,5 км ад дзядзінца, быў узведзены першы мураваны Спаса-Міражскі сабор. Храм быў зроблены ў тэхніцы мяшанай муроўкі, дзе чаргаваліся рады тонкай цэглы — плінфы і каменных пліт. Сабор быў распісаны ўнікальнымі фрэскамі. Яшчэ адзін прыгожы сабор Нараджэння Багародзіцы быў узведзены ў 1310 ў Снетагорскім манастыры. Храм быў складзены з каменнай пліты і меў шыкоўны фрэскавы роспіс.

З XIV ст. склалася самастойная пскоўская будаўнічая школа. Пскоўскія дойліды стварылі аднакупальную, трохапсідную кубічную кампазіцыю храма, а таксама асобны тып бесслуповага храма з сістэмай прыступкавых скляпенняў. Плоскія пабеленыя сцены падзялялі плоскімі лапаткамі на тры часткі з паўкруглымі аркамі ў завяршэнні храма. У якасці прыкладу можна прывесці царкву Успення ў Мялетаве (1463). Адной з адметных рысаў пскоўскай школы былі высокія шматпралётныя званіцы.

Пазней, у XVI—XVII стагоддзях у Пскове будавалі вялікія, у некалькі паверхаў, купецкія дамы з тоўстымі сценамі. У сценах былі лесвіцы, пераходы, нішы і схованкі. Аконныя праёмы рабіліся ў выглядзе амбразур, зачыняліся каванымі аканіцамі і кратамі. З боку двара быў высокі ганак на шырокіх слупах з аркамі (да прыкладу — палаты Паганкіных, збудаваныя каля 1645). Пскоўскіх дойлідаў запрашалі на працу ў розныя гарады, у тым ліку, і ў Маскву.

У XIV—XV ст. расквітнела пскоўская школа жывапісу. Творы маюць павышаную экспрэсію вобразаў, падкрэсленасць блікаў і выразнасць мазка пэндзля (напр., фрэскі сабора Раства Багародзіцы і царквы Успення). Да другой паловы XIV ст. адносяцца ўнікальныя абразы «Сабор Маці Божай» і «Параскева Пятніца, Варвара і Улляна».

У XV ст. ўзнікае славуты пскоўска-пячорскі манастыр у мясцовасці Пячора, які меў абароннае значэнне. У 1473 збудавалі першую падземную пячорную Успенскую царкву. У XVI ст. вакол манастыра ўзнікае пасад, які абнеслі разам з манастыром каменнай сцяной з 9 вежамі. Уваход ішоў праз Святыя вароты з вежай. У XVI ст. у манастыры зрабілі шматпралётную двух’ярусную вежу-званіцу з гадзіннікам. У XVI—XVII стст. тут будуюць 4 цэрквы, якія дайшлі да нашых дзён.

У 1465 годзе ўзнікае пятае кола гарадскіх сцен Пскова. Горад дзяліўся на 7 канцоў. За межамі горада з’явіліся рамесныя слабоды. У цэнтрах канцоў альбо слабод пачалі будаваць храмы, якія адначасова былі і складамі зброі.

З 1510 у складзе Рускай дзяржавы. У XVI—XVII стст. горад працягваў стабільна развівацца, узрасла шчыльнасць забудовы ў межах сцен Акольнага горада, асвойваліся ўсе прыдатныя для пражывання ўчасткі. У XVI ст. гарадскія сцены мелі даўжыню 9 км і 37 вежаў, з якіх вылучалася вежа Грамячая, збудаваная ў 1524 годзе. За межамі гарадскіх сцен развіваўся пасад. Разам з пасадам тэрыторыя Пскова ў XVI—XVII стст. складала каля 428 га; у горадзе і на пасадзе налічвалася каля 40 парафіяльных цэркваў і 46 манастыроў. Насельніцтва Пскова да сяр. XVI ст. склала каля 30 тыс. чал. У Пскове дзейнічалі Нямецкі (Нямецка-шведскі) і Любецкі (Ганзейскі) гасціныя двары.

Пскоў — адна з баз рускіх войскаў падчас Лівонскай вайны 1558—1583, у кан. 1550-х — пач. 1560-х гг. па загадзе цара Івана IV Грознага ўзмоцнены крапасныя сцены Акольнага горада: з дапамогай драўляных прыбудоў пашыраны старыя вежы, з унутранага боку каменнай сцяны ўзведзена драўляная з забітых зямлёй драўляных зрубаў. Важнай старонкай у гісторыі горада стала Пскоўская абарона (1581—1582).

У Смутны час Пскоў да верасня 1608 г. заставаўся верным маскоўскаму ўраду, восенню — зімой 1607 г. у пскоўскія турмы былі дасланыя 400 удзельнікаў паўстання Балотнікава (1606—1607). З верасня 1608 г. да пач. 1610 ваяводамі Пскова былі стаўленікі Ілжэдзмітрыя II, у гэты час у горадзе перыядычна ўспыхвалі сацыяльныя канфлікты, у траўні 1609 горад пацярпеў ад наймацнейшага пажару. У снежні 1611 — маі 1612 у Пскоў знаходзіўся Лжэдзмітрый III. У 1613 на Пскоў і яго наваколлі здзяйснялі напады шведскія войскі і атрады А. І. Лісоўскага. У 1615 г. горад вытрымаў аблогу шведскіх войскаў пад камандаваннем караля Густава II Адольфа.

У XVII ст. Пскоў займаў важнае месца ў знешнім гандлі Рускай дзяржавы. У горадзе склаліся вядомыя купецкія прозвішчы (Карамышавы, Меншыкавы, Паганкіны, Падзноевы, Постнікавы, Русінавы). Тут адбылося адно буйное гарадское Пскоўскае паўстанне (1650).

Адзін з важных цэнтраў збору рускіх войскаў падчас руска-шведскай вайны (1656—1658) і Паўночнай вайны (1700—1721). У 1701—1705 пад асабістым кантролем цара Пятра I горад умацаваны абарончым поясам бастыёнаў, паўбастыёнаў і іншых збудаванняў, у складзе якіх выкарыстоўваліся ўмацаванні XVI—XVII стст. і царкоўныя будынкі, якія прымыкалі да крапасных сцен. Пасля завяршэння Паўночнай вайны і пераносу дзяржаўнай мяжы на захад Пскоў страціў сваё ранейшае ваеннае значэнне.

Цэнтр Пскоўскага павета і Пскоўскай правінцыі (1719—1776) Санкт-Пецярбургскай (да 1710 Інгерманландскай) губерні (1708—1727), Наўгародскай губерні (1727—1772), Пскоўскай губерні (1772—1776). Цэнтр Пскоўскай губерні (1776—1927; у 1777—1796 Пскоўскае намесніцтва). У 2-й пал. XIX — пач. XX ст. адкрыты рух па чыгуначных лініях: Луга — Пскоў (1859), Пскоў — Востраў (1860), Рыга — Валк — Пскоў (1889), Балагое — Пскоў (1897), Нарва — Пскоў — Полацк (1916; разбурана ў 1941—1944).

З 1915 года ў Пскове падчас Першай сусветнай вайны размяшчаўся штаб Паўночнага фронта.

Савецкая ўлада ўстаноўлена 26 кастрычніка (8 лістапада) 1917 года. 24—28 лютага 1918 года горад заняты германскімі войскамі, якія знаходзіліся ў ім да лістапада 1918 года. 25 лістапада 1918 года заняты часцямі РСЧА, 24-26 мая 1919 года — белымі войскамі (у т. л. атрадамі пад камандаваннем С. Булак-Балаховіча) і ваеннымі фарміраваннямі Эстонскай Рэспублікі. 26 жніўня 1919 года пасля жорсткага бою зноў заняты Чырвонай Арміяй.

Насельніцтва

Год Колькасць 1926 43 200 1939 60 000 1959 81 000 1970 126 700 1974 146 000 Год Колькасць 1979 175 700 1987 202 000 1989 203 800 1996 207 000 1998 208 500 Год Колькасць 2002 202 800 2010 203 300 2010 203 279 2016 208 145 2017 209 840 Год Колькасць 2018 210 501 2020 210 340 2021 209 400 2023 189 315 2025 185 486

Адукацыя

• Пскоўскі дзяржаўны ўніверсітэт

Гарады-пабрацімы

•  Арль, Францыя
•  Беласток, Польшча
•  Валміера, Латвія
•  Гера, Германія (1969)
•  Даўгаўпілс, Латвія (13 сакавіка 2006)
•  Дзербент, Расія
•  Неймеген, Нідэрланды
•  Нойс, Германія (1990)
•  Перт, Вялікабрытанія
•  Роанак, ЗША
•  Северадзвінск, Расія (28 лістапада 2014)
•  Сургут, Расія
•  камуна Нортэлье, Швецыя

Вядомыя асобы

• Мікіта Валер’евіч Васільеў (нар. 1992) — расійскі футбаліст.
• Сільвестр Ваявудзкі (1892—1938) — польскі грамадска-палітычны дзеяч.
• Веніямін Аляксандравіч Каверын — пісьменнік.
• Уладзілен Аляксандравіч Кузняцоў (1931—2008) — беларускі вучоны, доктар геолага-мінералагічных навук (1973).
• Павел Віктаравіч Трамповіч — беларускі навуковец і дыпламат.
• Сяргей Юр’евіч Шавялёў — Герой Расійскай Федэрацыі.

Гл. таксама

• Пскоўская дзяржава
• 76-я гвардзейская дэсантна-штурмавая дывізія

Крыніцы

1. Большая российская энциклопедия
2. Большая советская энциклопедия: [в 30 т.] — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969. — Т. 21. — С. 199.
   <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q5061737"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q17378135"></a>
3. Знания, Большая российская энциклопедия — 2022. Праверана 5 снежня 2024.
   <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q98103166"></a>
4. Географический энциклопедический словарь: Географические названия / под ред. В. М. Котляков — 3-е изд. — М.: Большая российская энциклопедия, 1989. — С. 386. — 903 с. — ISBN 5-85270-216-1
   <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q120475222"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q5061737"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q4236098"></a>
5. Большой словарь географических названий / под ред. В. М. Котляков — Екатеринбург: Русское географическое общество, 2003. — С. 523. — 832 с. — ISBN 5-94799-148-9
   <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q113510146"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q726762"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q887"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q4236098"></a>
6. Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т.13: Праміле — Рэлаксін — С. 106.
   <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q24038858"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q13028710"></a>
7. 26. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2018 года — Federal State Statistics Service. Праверана 23 студзеня 2019.
   <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q2624680"></a>
8. https://pskovstat.gks.ru/storage/mediabank/nas200325_1.htm
9. https://pskovstat.gks.ru/storage/mediabank/NAS230403_1.htm
10. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2025 года — М.: Росстат, 2025.
    <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q2624680"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q133797648"></a>
11. https://www.gera.de/sixcms/detail.php?id=17947
12. https://old.daugavpils.lv/en/46
13. https://www.daugavpils.lv/en/assets/upload/Daugavpils_majas_lapai_EN_18.pdf
14. https://www.severodvinsk.info/?idmenu=237
15. http://admsurgut.ru/rubric/120/Partnery-Surguta

Літаратура

• Пскоў // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 13: Праміле — Рэлаксін / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 2001. — Т. 13. — С. 106. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0216-4 (т. 13).
• Псков // Т. 21. Проба — Ременсы. — М. : Советская энциклопедия, 1975. — С. 199—200. — (Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров; 1969—1978). (руск.)
• Псков // Города России: энциклопедия (руск.) / Гл. ред. . — М.: Научное издательство «Большая Российская энциклопедия»; ТЕРРА — Книжный клуб, 1998. — С. 523. — 559 с. — ISBN ISBN 5-300-01747-7.
• Псков // Географический энциклопедический словарь: Географические названия (руск.) / Гл. ред. А. Ф. Трёшников; Ред. кол.: Э. Б. Алаев, П. М. Алампиев (зам. гл. ред.) и др. — 2-е изд., исправл. и дополн. — М.: Советская энциклопедия, 1989. — С. 386. — 592 с. — 210 000 экз. — ISBN 5-85270-057-6.

Спасылкі

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Пскоў
• А. Трусаў. Пскоўская рэспубліка // Наша Слова № 27 (662) 14 ліпеня 2004 Архівавана 20 лістапада 2008.