Піза

У паняцця ёсць і іншыя значэнні, гл. Піза (значэнні).

Пі́за (італ.: Pisa) — старажытны горад у Італіі, заснаваны этрускамі пры зліцці рэк Аусера (сучасн. Серкіо) і Арно, у 180 годзе да н.э. стаў рымскай калоніяй. У сярэднявеччы Піза зрабілася значным марскім гандлёвым горадам, рака Арно ў той час была суднаходная. Завязаўшы шырокія гандлёвыя сувязі па ўсім Міжземнамор'і, Піза ператварылася ў багатую Пізанскую рэспубліку.

Горад Піза Pisa Герб Сцяг Краіна  Італія Рэгіён Таскана Правінцыя Піза Каардынаты 43°43′ пн. ш. 10°24′ у. д.^HGЯO Кіраўнік Michele Conti^[d] Плошча 185 км² Вышыня цэнтра 4 м Водныя аб’екты Арно Насельніцтва 87353 чалавекі (2008) Шчыльнасць 489 чал./км² Часавы пояс UTC+1, летам UTC+2 Тэлефонны код 050 Паштовы індэкс 56100 Аўтамабільны код PI Афіцыйны сайт comune.pisa.it (італ.)(англ.)(фр.)(ням.)(ісп.) Піза на карце Італіі ±

Медыяфайлы на Вікісховішчы

Горад шырока вядома за кошт сваёй вежы, які нахілена ў бок і здаецца нібыта збіраецца паваліцца. У горадзе на 2014 год налічвалася крыху больш за 89 тысяч чалавек, пры гэтым у метраполіі пражывала каля 200 тысяч чалавек. У горадзе знаходзяцца больш за 20 цэркваў, шмат мастоў і палацаў.

Геаграфія

Горад знаходзіцца на вышыні 4 метры над узроўнем мора. Займае плошчу 185 км². У горадзе працякае рака Арно. У ім пражывае 87353 жыхароў (2008). Шчыльнасць насельніцтва 472 чал/км².

Клімат

Для Пізы, як і для ўсёй цэнтральнай і паўднёвай Італіі, характэрны міжземнаморскі клімат.

Клімат
Паказчык	Сту	Лют	Сак	Кра	Май	Чэр	Ліп	Жні	Вер	Кас	Ліс	Сне	Год
Абсалютны максімум, °C	17,6	21,0	24,0	27,9	30,9	35,0	37,8	38,8	36,2	30,2	24,0	20,4	38,8
Сярэдні максімум, °C	11,4	12,6	15,2	17,8	22,2	26,0	29,4	29,5	25,7	20,9	15,3	11,8	19,82
Сярэдні мінімум, °C	2,2	2,5	4,4	7,2	10,7	14,1	16,7	17,2	14,3	10,7	6,1	3,4	9,13
Абсалютны мінімум, °C	−13,8	−8,4	−8,2	−3,2	2,8	5,8	8,8	8,2	3,8	0,3	−7,2	−7,2	−13,8
Норма ападкаў, мм	63,4	57,5	59,8	89,1	61,5	47,8	25,4	49,4	101,5	140,3	123,5	74,4	893,6
Крыніца: Servizio Meteorologico. Тэмпература і ападкі, 1971-2000.

Гісторыя

Знакамітая Пізанская вежа

Да прыходу рымлян, верагодна, мясцовасць сучаснага горада была населена лігурыйцамі. Пасля 180 года да н.э. горад уваходзіў у склад Рымскай рэспублікі і была адной з яе ваенна-марскіх базаў. Аб існаванні вядома з 313 года. У VII стагоддзі праз Пізу адпраўляліся ваенныя экспедыцыі да візантыйскай Равены. Гэтыя напады здзяйсняліся з дапамогаў папы Рыгора I. Піза была адзіным цэнтрам візантыйскай Тасканы, якая мірна перайшла да ўлады лангабардаў. Праз некаторы час Піза стала галоўным портам паўночнай часткі Тырэнскага мора і стала галоўным гандлёвым цэнтрам паміж Тасканай, Корсікай, Сардзініяй і паўднёвымі берагамі Францыі і Іспаніі.

Пасля таго як Карл Вялікі разграміў лангабардаў пад камандаваннем Дэзідэрыя ў 774 годзе, Піза перажывала крызіс, які неўзабаве хутка скончыўся. Палітычна горада стала часткай герцагства Лука. У 860 годзе Піза была захоплена вікінгамі на чале з Б'ёрнам Жалезнабокім. У 930 годзе Піза стала павятовым цэнтрам у межах маркі .

У XII—XIII стагоддзях горад вёў вялікае будаўніцтва ў раманскім стылі, гэта значыць над яго ўпрыгожваннем працавала сямейства таленавітых мастакоў і рамеснікаў Пізы, у гэты час расквітае Пізанская школа жывапісу. Нягледзячы на тое, што пізанскія грамадзяне заручыліся падтрымкай імператараў Свяшчэннай Рымскай імперыі і ўмацавалі свае пазіцыі ў гады крыжовых паходаў, канец залатому веку Пізанскай дзяржаўнасці паклала паражэнне ад генуэзцаў у ў 1284 годзе. Прычынай паслаблення марской моцы горада стала заіленаванне ракі Арна. Змена рэчышча ракі канчаткова адрэзала Пізу ад марскога гандлю.

Архітэктура

У той час як званіца сабору, вядомая як Пізанская вежа, з'яўляецца самым вядомым вобразам гораду. Адным з многіх твораў мастацтва і архітэктуры з'яўляецца гарадская плошча П’яцца дэі Міраколі (італ.: Piazza dei Miracoli — «Плошча цудаў»), якая знаходзіцца на поўначы ад гістарычнага цэнтра горада.

Насельніцтва

Год Колькасць 1971 103 600 1986 104 000 1997 93 000 2008 87 353 Год Колькасць 2015 89 940 2016 89 745 2017 90 488 2018 90 118 Год Колькасць 2019 90 096 2020 90 036 2021 89 969 2022 89 002 Год Колькасць 2023 88 737

Гарады-пабрацімы

•  Ocala^[d], ЗША
•  Іглезіяс^[d], Італія
•  Іерыхон, Дзяржава Палесціна (28 верасня 2000)
•  Ака, Ізраіль
•  Анжэ, Францыя
•  Кальяры, Італія
•  Кольдынг, Данія (2007)
•  Кольдынг, Данія (2007)
•  Корал-Гейблс^[d], ЗША
•  Найлс^[d], ЗША
•  Родас, Грэцыя
•  Сант’яга-дэ-Кампастэла, Іспанія
•  Уна (Германія), Германія
•  Ханчжоу, Кітай

Вядомыя асобы

• Фібаначы
• Арацыо Джэнтылескі

Гл. таксама

• Dictatus papae

Зноскі

1. PISA/S.GIUSTO (нявызн.). Servizio Meteorologico. Праверана 26 красавіка 2014.
2. Большая советская энциклопедия: [в 30 т.] — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969. — Т. 19. — С. 523.
   <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q5061737"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q17378135"></a>
3. Большой словарь географических названий / под ред. В. М. Котляков — Екатеринбург: Русское географическое общество, 2003. — С. 506. — 832 с. — ISBN 5-94799-148-9
   <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q113510146"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q726762"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q887"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q4236098"></a>
4. http://demo.istat.it/bilmens2016gen/index02.html — ISTAT.
   <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q214195"></a>
5. Popolazione Residente al 1° Gennaio 2017 — ISTAT. Праверана 9 верасня 2017.
   <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q214195"></a>
6. Popolazione Residente al 1° Gennaio 2018 — ISTAT. Праверана 16 сакавіка 2019.
   <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q214195"></a>
7. Popolazione Residente al 1° Gennaio 2019 — ISTAT.
   <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q214195"></a>
8. http://www.jericho-city.ps/page.php?id=SFj7cMA9gRa77982AH7al1ubtb5
9. https://www.comune.pisa.it/it/ufficio-scheda/2019/Gerico.html

Літаратура

• Шунейка Я. Ф. (архітэктура). Пі́за // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 12: Палікрат — Праметэй / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 2001. — Т. 12. — С. 350—351. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0198-2 (т. 12).
• Пи́за // Т. 19. Отоми — Пластырь. — М. : Советская энциклопедия, 1975. — С. 523. — (Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров; 1969—1978). (руск.)
• Пи́за // Большой словарь географических названий (руск.) / Гл. ред. . — Екатеринбург: У-Фактория, 2003. — С. 506. — 832 с. — 10 000 экз. — ISBN 5-94799-148-9.
• Пи́за // Географические названия мира: Топонимический словарь: Ок. 5000 единиц (руск.) / ; Отв. ред. P. A. Агеева. — 2-е изд., стереотип.. — М.: Русские сло­вари: ООО «Издательство Астрель»: ООО «Издательство ACT», 2002. — С. 330. — 512 с. — ISBN 5-17-001389-2 (ООО «Издательство ACT»), ISBN 5-271-00446-5 (ООО «Издательство Астрель»), ISBN 5-93259-014-9 (Издательство «Русские словари»).
• Пи́за // Географический энциклопедический словарь: Географические названия (руск.) / Гл. ред. А. Ф. Трёшников; Ред. кол.: Э. Б. Алаев, П. М. Алампиев (зам. гл. ред.) и др. — 2-е изд., исправл. и дополн. — М.: Советская энциклопедия, 1989. — С. 373. — 592 с. — 210 000 экз. — ISBN 5-85270-057-6.

Спасылкі

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Піза
• Гарадскі партал
• Гістарычны партал Пізы