Azərbaycanca
Беларуская
Deutsch
English
Français
Қазақ
Lietuvių
Русский
ภาษาไทย
Türkçe
Українська
Сям’я — аб’яднанне асоб, звязаных паміж сабой маральнай і матэрыяльнай агульнасцю і падтрымкай, вядзеннем агульнай гаспадаркі, правамі і абавязкамі, якія вынікаюць са шлюбу, блізкага сваяцтва, усынаўлення. Іншыя сваякі сужэнцаў, непрацаздольныя ўтрыманцы, а ў некаторых выпадках і іншыя асобы могуць быць таксама прызнаны членамі сям’і, калі яны пражываюць сумесна і вядуць агульную гаспадарку.
| Сям’я | |
|---|---|
 | |
| Названа ад | familia[d] |
| Пасада кіраўніка арганізацыі | family head[d] |
| Вывучаецца ў | sociology of the family[d] |
| URL | rdaregistry.info/Element… |
| Адлюстроўваецца на | Family portraits by François-Guillaume Ménageot[d], Funerary monument to the family of actor Gaios Silios Bathyllos[d], Gold-glass portrait of a family[d], La spartizione della polenta in famiglia[d] і Thirst in the fields (peasant family)[d] |
| Мадэльны элемент | Rothschild family[d] |
| Unicode range | U+1F46A-1F46D |
 Медыяфайлы на Вікісховішчы | |
| Тыпы адносін |
| Падзеі |
|
| Пачуцці і эмоцыі |
|
| Учынкі |
| |
| Гвалт у адносінах |
| |
Функцыі сям’і
- Упарадкавання сексуальных зносін
- Першаснага сацыяльнага кантролю
- Эканамічная
- Рэпрадукцыйная (нараджэння дзяцей)
- Сацыялізуючая (выхаваўчая)
- Псіхалагічная — аказанне ўзаемнай падтрымкі і абмен эмоцыямі
Цыкл развіцця сям’і
Стварэнню сям’і папярэднічае шлюб, які звычайна вызначае асаблівасці пабудовы сямейнай арганізацыі. Першай фазай развіцця сям’і з’яўляецца яе пашырэнне. Яно доўжыцца ад шлюбу да нараджэння дзяцей і дасягнення імі рэпрадукцыйнага ўзросту. У гэты перыяд нашчадкі вельмі залежаць ад бацькоў.
Другая фаза — падзел сям’і. Яна пачынаецца з моманту першага шлюбу аднаго з дзяцей і працягваецца пакуль усе дзеці не ажэняцца.
Трэцяя — замяшчэнне ў грамадскай структуры бацькоўскай сям’і сем’ямі дзяцей. Асаблівасць гэтай фазы адбываецца ў залежнасці ад традыцый таго ці іншага грамадства перадаваць сямейную спадчыну. У некаторых супольнасцях дамінуе прымагенетура (ад лац. primum «першы» і genuit «нараджэнне»), калі сямейная маёмасць і першынство перадаюцца толькі першаму дзіцяці (часцей мужчынскага полу). Астатнія дзеці застаюцца ў залежнасці ад яго або вымушаны шукаць самастойнасці за межамі сям’і. У іншых супольнасцях сустракаецца ўльтымагенетура (ад лац. ultimum «апошні» і genuit «нараджэнне») — перадача спадчыны апошняму нашчадку. Яна дазваляе адтэрмінаваць трэцюю фазу. Нашчадак клапоціцца аб састарэлых бацьках.
Тыпы сям’і
Звычайна ў адным грамадстве суіснуюць розныя тыпы сям’і.
Нуклеарная (лац. nucleus «ядро») — малая сям’я, якая звычайна складаецца з мужа, жонкі і дзяцей. Але ў залежнасці ад жыццёвых абставін у яе склад могуць уваходзіць толькі муж і жонка або адзін з бацькоў з дзецьмі. Акрамя таго, палігінныя шлюбы вядуць да фарміравання палігінных сем’яў з мужа, некалькіх жонак і іх дзяцей. У выніку паліандрычных шлюбаў ствараюцца паліандрычныя сямейныя групы з жонкі, яе некалькіх мужоў і сумесных дзяцей.
Пашыраная сям’я складаецца з некалькіх нуклеарных і можа набываць разнастайныя формы. Часцей сустракаюцца пашыраныя патрылакальныя сем’і з мужчыны, яго сыноў, іх жонак і дзяцей. Радзей фарміруюцца пашыраныя матрылакальныя сем’і з жанчыны, яе дочак, іх мужоў і дзяцей, а таксама пашыраныя авункулакальныя сем’і з мужчыны, сыноў яго сястры, іх жонак і дзяцей.
Часам у самастойную форму ці ў адну з форм пашыранай сям’і вылучаюць злучаныя сем’і. Яны складаюцца з некалькіх, часцей за ўсё сваяцкіх сем’яў, якія аб’ядноўваюць намаганні па вядзенню сумеснай гаспадаркі і выхаванню дзяцей. Тыповы прыклад — братэрская злучаная сям’я з братоў, іх жонак і дзяцей. На чале такой сям’і стаіць старэйшы брат.
Тып сям’і залежыць ад розных прычын, у тым ліку асаблівасцей гаспадарчага побыту, фінансавых магчымасцей, наяўнасцю жылля і г. д.
Дзеці ў сям’і
Хоць можна сустрэць сем’і, якія не маюць дзяцей і не збіраюцца імі абзаводзіцца, аднак дзеці — гэта важны элемент сямейных груп, які вызначае іх форму і развіццё. Сям’я з’яўляецца натуральным асяроддзем дзіцяці, на яе ўскладаецца адказнасць за выхаванне і ўтрыманне дзяцей, іх абарону.
Колькасць дзяцей у сям’і часцей залежыць ад планавання, якое сустракаецца ўжо ў традыцыйных грамадствах. У патрыярхальных аграрных супольнасцях, дзе стала патрабуюцца танныя рабочыя рукі, і старыя бацькі маюць магчымасць атрымоўваць догляд і дапамогу ад нашчадкаў, сем’і звычайна былі вялікімі. Але недахоп сродкаў для існавання, вобраз жыцця ці іншыя прычыны часам выклікалі патрэбу ў абмежаванні колькасці дзяцей, што здаўна дасягалася шляхам забароны сексуальных зносін паміж бацькамі, абортаў, засцярогі ад цяжарнасці, , продажам дзяцей у іншыя сем’і ці нават гандлярам рабамі. Вялікі ўплыў на нараджальнасць і колькасць дзяцей у сям’і аказваюць узровень дзіцячай смяротнасці, магчымасць атрымоўваць медыцынскую дапамогу, клопат пра малодшых членах сям’і.
Сямейныя групы заводзяць дзяцей не заўсёды звыклым шляхам. Таксама існуе грамадская працэдура ўсынаўлення. У большасці сучасных краін усынаўленню падлягаюць сіроты ці кінутыя сапраўднымі бацькамі. Клопат пра пошук і выбар прыёмных бацькоў пры гэтым кладзецца на сваякоў, дзяржаўныя ўстановы, рэлігійныя і грамадскія арганізацыі. У некаторых народаў Цэнтральнай Азіі, астравоў Ціхага акіяна, Інданезіі раней было звычайным перадаваць дзяцей бяздзетным сваякам і сябрам. Прычым, такая перадача лічылася шчодрым падарункам ці актам падтрымкі. У гэтых і іншых групах вядомыя выпадкі, калі дзяцей захоплівалі сілком.
З іншага боку, сям’я праз выхаванне, адукацыю і абмен эмоцыямі аказвае непасрэдны ўплыў на дзяцей як будучых членаў грамадства.
Галерэя
-
![image]()
Святое сямейства з Францыскам, Францысканскі касцёл Успення Марыі, Пінск -
![image]()
Сям'я Ромераў, XIX ст. -
![image]()
Сучасная нуклеарная сям'я, Індыя -
![image]()
Пашыраная сям'я, Суматра (пач. XX ст.) -
![image]()
Усынаўленне (малюнак XIX ст.) -
![image]()
Удзел дзяцей у сямейнай працы, Малаві
Гл. таксама
- Шлюб
- Матрыярхат
- Патрыярхат
- Сямейнае права
- Генеалогія
- Інцэст
- Фратрыя
Зноскі
- Coontz S. The Way We Never Were: American Families and the Nostalgia Trap — 1992. — Т. 56, вып. 1. — С. 236. — doi:10.2307/352720
- https://www.etymonline.com/word/family Праверана 22 верасня 2024.
- КОДЭКС РЕСПУБЛІКІ БЕЛАРУСЬ АБ ШЛЮБЕ І СЯМ’І
Літаратура
- Курыловіч Г. М., Сям’я // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 15: Следавікі — Трыо / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 2002. — Т. 15. — С. 348—349. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0251-2 (т. 15).
- Сям’я // Тлумачальны слоўнік беларускай мовы: У 5-ці т / АН БССР, Інстытут мовазнаўства імя Я. Коласа. — Мн.: Беларус. Сав. Энцыклапедыя імя Петруся Броўкі, 1983. — Т. 5 кн. 1: С — Улагодзіць / [рэдактар М. Р. Суднік]. — С. 450. — 663 с.
- Говард М. Сучасная культурная антрапалогія. — Мн.: Тэхналогія, 1995
- Foucault M. The History of Sexuality. Vol. 1. Introduction. — New York: Pantheon Books, 1978
- Нечаева А. М. Семья (в праве) // Юридическая энциклопедия / Отв. ред. Б. Н. Топорнин. — М.: Юристь, 2001. — С. 984—985. — 1272 с. — 8000 экз. — ISBN 5-7975-0429-4 (в пер.) (руск.)
- Семья / Харчев А. Г. // Т. 23. Сафлор — Соан. — М. : Советская энциклопедия, 1976. — С. 244—245. — (Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров; 1969—1978). (руск.)
Спасылкі
- Партал Belfamily Архівавана 22 жніўня 2021.
- Сямейныя праблемы
- Сямейныя стасункі Архівавана 12 чэрвеня 2010.
Аўтар: www.NiNa.Az
Дата публікацыі:
Syam ya ab yadnanne asob zvyazanyh pamizh saboj maralnaj i materyyalnaj agulnascyu i padtrymkaj vyadzennem agulnaj gaspadarki pravami i abavyazkami yakiya vynikayuc sa shlyubu blizkaga svayactva usynaylennya Inshyya svayaki suzhencay nepracazdolnyya ytrymancy a y nekatoryh vypadkah i inshyya asoby moguc byc taksama pryznany chlenami syam i kali yany prazhyvayuc sumesna i vyaduc agulnuyu gaspadarku Syam yaNazvana adfamilia d Pasada kiraynika arganizacyifamily head d Vyvuchaecca ysociology of the family d URLrdaregistry info Element Adlyustroyvaecca naFamily portraits by Francois Guillaume Menageot d Funerary monument to the family of actor Gaios Silios Bathyllos d Gold glass portrait of a family d La spartizione della polenta in famiglia d i Thirst in the fields peasant family d Madelny elementRothschild family d Unicode rangeU 1F46A 1F46D Medyyafajly na VikishovishchySuchasnaya ispanskaya syam ya razam z usimi svayakamiTypy adnosinShlyub Syabroystva Zhonka Kankubinat Palyuboynik palyuboynica Managamiya Muzh Pederastyya Paligamiya Svayactva Ramantychnyya Syam ya Seksualny partnyorPadzeiFlirt Shlyub Razvod Spatkanne Palavy akt Shlyubnaya zdrada ZalyacannePachucci i emocyiCyaga Zakahanasc Kahanne eras Pryhilnasc Reynasc Ramantychnae kahanneUchynki Pasag Shlyubnaya zdrada SeksGvalt u adnosinahAb yuziynyya adnosinyPFunkcyi syam iUparadkavannya seksualnyh znosin Pershasnaga sacyyalnaga kantrolyu Ekanamichnaya Repradukcyjnaya naradzhennya dzyacej Sacyyalizuyuchaya vyhavaychaya Psihalagichnaya akazanne yzaemnaj padtrymki i abmen emocyyamiCykl razviccya syam iStvarennyu syam i papyarednichae shlyub yaki zvychajna vyznachae asablivasci pabudovy syamejnaj arganizacyi Pershaj fazaj razviccya syam i z yaylyaecca yae pashyrenne Yano doyzhycca ad shlyubu da naradzhennya dzyacej i dasyagnennya imi repradukcyjnaga yzrostu U gety peryyad nashchadki velmi zalezhac ad backoy Drugaya faza padzel syam i Yana pachynaecca z momantu pershaga shlyubu adnago z dzyacej i pracyagvaecca pakul use dzeci ne azhenyacca Trecyaya zamyashchenne y gramadskaj struktury backoyskaj syam i sem yami dzyacej Asablivasc getaj fazy adbyvaecca y zalezhnasci ad tradycyj tago ci inshaga gramadstva peradavac syamejnuyu spadchynu U nekatoryh supolnascyah daminue prymagenetura ad lac primum pershy i genuit naradzhenne kali syamejnaya mayomasc i pershynstvo peradayucca tolki pershamu dzicyaci chascej muzhchynskaga polu Astatniya dzeci zastayucca y zalezhnasci ad yago abo vymushany shukac samastojnasci za mezhami syam i U inshyh supolnascyah sustrakaecca yltymagenetura ad lac ultimum aposhni i genuit naradzhenne peradacha spadchyny aposhnyamu nashchadku Yana dazvalyae adterminavac trecyuyu fazu Nashchadak klapocicca ab sastarelyh backah Typy syam iZvychajna y adnym gramadstve suisnuyuc roznyya typy syam i Nuklearnaya lac nucleus yadro malaya syam ya yakaya zvychajna skladaecca z muzha zhonki i dzyacej Ale y zalezhnasci ad zhyccyovyh abstavin u yae sklad moguc uvahodzic tolki muzh i zhonka abo adzin z backoy z dzecmi Akramya tago paliginnyya shlyuby vyaduc da farmiravannya paliginnyh sem yay z muzha nekalkih zhonak i ih dzyacej U vyniku paliandrychnyh shlyubay stvarayucca paliandrychnyya syamejnyya grupy z zhonki yae nekalkih muzhoy i sumesnyh dzyacej Pashyranaya syam ya skladaecca z nekalkih nuklearnyh i mozha nabyvac raznastajnyya formy Chascej sustrakayucca pashyranyya patrylakalnyya sem i z muzhchyny yago synoy ih zhonak i dzyacej Radzej farmiruyucca pashyranyya matrylakalnyya sem i z zhanchyny yae dochak ih muzhoy i dzyacej a taksama pashyranyya avunkulakalnyya sem i z muzhchyny synoy yago syastry ih zhonak i dzyacej Chasam u samastojnuyu formu ci y adnu z form pashyranaj syam i vyluchayuc zluchanyya sem i Yany skladayucca z nekalkih chascej za ysyo svayackih sem yay yakiya ab yadnoyvayuc namaganni pa vyadzennyu sumesnaj gaspadarki i vyhavannyu dzyacej Typovy pryklad braterskaya zluchanaya syam ya z bratoy ih zhonak i dzyacej Na chale takoj syam i staic starejshy brat Typ syam i zalezhyc ad roznyh prychyn u tym liku asablivascej gaspadarchaga pobytu finansavyh magchymascej nayaynascyu zhyllya i g d Dzeci y syam iHoc mozhna sustrec sem i yakiya ne mayuc dzyacej i ne zbirayucca imi abzavodzicca adnak dzeci geta vazhny element syamejnyh grup yaki vyznachae ih formu i razviccyo Syam ya z yaylyaecca naturalnym asyaroddzem dzicyaci na yae yskladaecca adkaznasc za vyhavanne i ytrymanne dzyacej ih abaronu Kolkasc dzyacej u syam i chascej zalezhyc ad planavannya yakoe sustrakaecca yzho y tradycyjnyh gramadstvah U patryyarhalnyh agrarnyh supolnascyah dze stala patrabuyucca tannyya rabochyya ruki i staryya backi mayuc magchymasc atrymoyvac doglyad i dapamogu ad nashchadkay sem i zvychajna byli vyalikimi Ale nedahop srodkay dlya isnavannya vobraz zhyccya ci inshyya prychyny chasam vyklikali patrebu y abmezhavanni kolkasci dzyacej shto zdayna dasyagalasya shlyaham zabarony seksualnyh znosin pamizh backami abortay zascyarogi ad cyazharnasci prodazham dzyacej u inshyya sem i ci navat gandlyaram rabami Vyaliki yplyy na naradzhalnasc i kolkasc dzyacej u syam i akazvayuc uzroven dzicyachaj smyarotnasci magchymasc atrymoyvac medycynskuyu dapamogu klopat pra malodshyh chlenah syam i Syamejnyya grupy zavodzyac dzyacej ne zaysyody zvyklym shlyaham Taksama isnue gramadskaya pracedura ysynaylennya U bolshasci suchasnyh krain usynaylennyu padlyagayuc siroty ci kinutyya sapraydnymi backami Klopat pra poshuk i vybar pryyomnyh backoy pry getym kladzecca na svayakoy dzyarzhaynyya ystanovy religijnyya i gramadskiya arganizacyi U nekatoryh naroday Centralnaj Azii astravoy Cihaga akiyana Indanezii ranej bylo zvychajnym peradavac dzyacej byazdzetnym svayakam i syabram Prychym takaya peradacha lichylasya shchodrym padarunkam ci aktam padtrymki U getyh i inshyh grupah vyadomyya vypadki kali dzyacej zahoplivali silkom Z inshaga boku syam ya praz vyhavanne adukacyyu i abmen emocyyami akazvae nepasredny yplyy na dzyacej yak buduchyh chlenay gramadstva GalereyaSvyatoe syamejstva z Francyskam Francyskanski kascyol Uspennya Maryi Pinsk Syam ya Romeray XIX st Suchasnaya nuklearnaya syam ya Indyya Pashyranaya syam ya Sumatra pach XX st Usynaylenne malyunak XIX st Udzel dzyacej u syamejnaj pracy MalaviGl taksamaShlyub Matryyarhat Patryyarhat Syamejnae prava Genealogiya Incest FratryyaZnoskiCoontz S The Way We Never Were American Families and the Nostalgia Trap 1992 T 56 vyp 1 S 236 doi 10 2307 352720 lt a href https wikidata org wiki Track Q3502844 gt lt a gt lt a href https wikidata org wiki Track Q126968383 gt lt a gt https www etymonline com word familyPraverana 22 verasnya 2024 KODEKS RESPUBLIKI BELARUS AB ShLYuBE I SYaM ILitaraturaKurylovich G M Syam ya Belaruskaya encyklapedyya U 18 t T 15 Sledaviki Tryo Redkal G P Pashkoy i insh Mn BelEn 2002 T 15 S 348 349 10 000 ekz ISBN 985 11 0035 8 ISBN 985 11 0251 2 t 15 Syam ya Tlumachalny sloynik belaruskaj movy U 5 ci t AN BSSR Instytut movaznaystva imya Ya Kolasa Mn Belarus Sav Encyklapedyya imya Petrusya Broyki 1983 T 5 kn 1 S Ulagodzic redaktar M R Sudnik S 450 663 s Govard M Suchasnaya kulturnaya antrapalogiya Mn Tehnalogiya 1995 Foucault M The History of Sexuality Vol 1 Introduction New York Pantheon Books 1978 Nechaeva A M Semya v prave Yuridicheskaya enciklopediya Otv red B N Topornin M Yurist 2001 S 984 985 1272 s 8000 ekz ISBN 5 7975 0429 4 v per rusk Semya Harchev A G T 23 Saflor Soan M Sovetskaya enciklopediya 1976 S 244 245 Bolshaya sovetskaya enciklopediya v 30 t gl red A M Prohorov 1969 1978 rusk SpasylkiPartal Belfamily Arhivavana 22 zhniynya 2021 Syamejnyya prablemy Syamejnyya stasunki Arhivavana 12 chervenya 2010