Таледа

Тале́да (ісп.: Toledo) — горад у цэнтральнай частцы Іспаніі, сталіца правінцыі Таледа і аўтаномнай супольнасці Кастылія — Ла-Манча. Размешчаны да паўднёва-захаду ад Мадрыда на рацэ Таха і з’яўляецца цэнтрам архіепіскапства. Насельніцтва ў 2007 годзе складала 78 618 жыхароў. У 1986 годзе гістарычны горад Таледа быў уключаны ў Спіс Сусветнай спадчыны ЮНЕСКА.

Таледа ісп.: Toledo Герб^[d] Сцяг Краіна  Іспанія Каардынаты 39°52′00″ пн. ш. 4°02′00″ з. д.^HGЯO Кіраўнік Малаграс Талон^[d] Першая згадка 192 да н.э. Плошча 232,1 км² Вышыня цэнтра 523 м Водныя аб’екты Таха Насельніцтва ▲86 526 чал. (2024) Часавы пояс UTC+1 і UTC+2 Паштовыя індэксы 45001–45009 Аўтамабільны код TO Афіцыйны сайт toledo.es (ісп.) Таледа на карце Іспаніі

Медыяфайлы на Вікісховішчы

Гісторыя

Першыя пастаянныя паселішчы на тэрыторыі горада былі крэпасцямі, узведзенымі ў эпоху кельта-іберыйцаў. У 192 годзе да н.э. рымляне заснавалі тут фарпост Талетум (па-лацінску: Toletum). Дзякуючы знаходжанню жалезнай руды каля горада, Таледа ператварыўся ў значны пасёлак, які чаканіў уласныя манеты. Раскопкі шыкоўных віл таго часу сведчаць аб глыбокай раманізацыі паселішча, якое мела свой акведук, да сённяшняга дня цалкам разбураны.

Пасля першых нападаў варвараў былі ўмацаваны антычныя сцены. У 411 годзе горад кароткачасова захапілі аланы. У 418 годзе ён перайшоў да вестготаў і заставаўся іх сталіцай да 711 года. За гэты час Таледа стаў цэнтрам каталіцкага архібіскупства. У Сярэднявеччы Таледскія архібіскупы мелі ўласнае войска і прымалі ўдзел у Рэканкісце і ў іншых ваенных аперацыях іспанскіх каралёў.

Маўры заваявалі сталіцу дзяржавы вестготаў у 712 годзе. Росквіт Таледа пад імем Талайтола прыйшоўся на час іх панавання. заваяваў горад 25 мая 1085 года. Таледа стаў адной з рэзідэнцый каралёў Кастыліі і заставаўся ёю да 1561 года, пакуль Філіп II не перанёс сваю рэзідэнцыю на 71 км у Мадрыд, які ляжыць якраз пасярод Пірэнейскага паўвострава і прыкладна на аднолькавай адлегласці ад усіх партоў. Аднак Таледа застаўся рэлігійным цэнтрам.

Насельніцтва

Год Колькасць 1970 44 400 1981 58 000 2001 69 450 2002 70 893 2004 73 485 2005 75 533 Год Колькасць 2006 77 601 2007 78 618 2008 80 810 2009 82 291 2010 82 489 2011 83 108 Год Колькасць 2012 84 019 2014 83 334 2015 83 226 2016 83 459 2017 83 741 2018 84 282 Год Колькасць 2019 84 873 2020 85 811 2021 85 449 2022 85 085 2023 86 070 2024 86 526

Знакамітыя жыхары

Эль Грэка жыў у Таледа з 1577 года да сваёй смерці ў 1614 годзе і стварыў тут шматлікія шэдэўры, у тым ліку «» ў царкве Санта-Томэ.

Гарады-пабрацімы

•  Іракліян, Грэцыя
•  Ажэн, Францыя
•  Ахен, Германія (26 студзеня 1985)
•  Вяліка-Тырнава, Балгарыя (25 сакавіка 1983)
•  Вяліка-Тырнава (абшчына), Балгарыя (25 сакавіка 1983)
•  Гавана, Куба
•  Гуанахуата^[d], Мексіка (1978)
•  Дамаск, Сірыя
•  Корпус-Крысты, ЗША
•  Маябамба, Перу
•  Мелілья, Іспанія
•  Нара, Японія
•  Сант’яга-дэль-Эстэра, Аргенціна
•  Таліда, ЗША
•  Тэджана^[d], Італія
•  Цфат, Ізраіль
•  Эмполі, Італія

Краявід Таледа

Вядомыя асобы

• Хуана I Вар’ятка (1479—1555) — каралева Кастыліі і Леона
• Ільдэфонс Таледскі (607—667) — святы, архіепіскап Таледскі, абат Таледскага бенедыкцінскага манастыра
• Роберт дэ Нола — каталонскі кухар, аўтара першай друкаванай кнігі рэцэптаў на каталанскай мове

Зноскі

1. archINFORM — 1994. Праверана 5 лістапада 2018.
   <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q265049"></a>
2. Nomenclátor Geográfico de Municipios y Entidades de Población — 2024.
   <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q131606967"></a>
3. http://www.toledo-turismo.com/es/toledo-en-la-historia_60 Праверана 3 жніўня 2017.
4. https://it-ch.topographic-map.com/map-zb1p3q/Toledo/?zoom=19&center=39.85644%2C-4.02498&popup=39.85655%2C-4.02494
5. National Statistics Institute Municipal Register of Spain of 2024 — 2024.
   <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q845937"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q131440461"></a>
6. https://www.worlddata.info/europe/spain/timezones.php Праверана 5 мая 2025.
7. БелЭн 2002.
8. Большая советская энциклопедия: [в 30 т.] — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969. — Т. 26. — С. 45, 46.
   <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q5061737"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q17378135"></a>
9. Instituto Nacional de Estadística III // Municipal Register of Spain 2001 // Boletín Oficial del Estado — Agencia Estatal Boletín Oficial del Estado, 2002. — вып. 5. — P. 642. — ISSN 0212-033X; 2951-7915; 1138-4018; 1138-7432
   <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q2029273"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q845937"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q5659724"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q17597573"></a>
10. Instituto Nacional de Estadística III // Municipal Register of Spain 2002 // Boletín Oficial del Estado — Agencia Estatal Boletín Oficial del Estado, 2002. — вып. 311. — P. 45846. — ISSN 0212-033X; 2951-7915; 1138-4018; 1138-7432
    <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q2029273"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q17597571"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q5659724"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q845937"></a>
11. Instituto Nacional de Estadística III // Municipal Register of Spain 2004 // Boletín Oficial del Estado — Agencia Estatal Boletín Oficial del Estado, 2004. — вып. 314. — P. 42356. — ISSN 0212-033X; 2951-7915; 1138-4018; 1138-7432
    <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q2029273"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q17597578"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q5659724"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q845937"></a>
12. Instituto Nacional de Estadística III // Municipal Register of Spain 2005 // Boletín Oficial del Estado — Agencia Estatal Boletín Oficial del Estado, 2005. — вып. 287. — P. 39422. — ISSN 0212-033X; 2951-7915; 1138-4018; 1138-7432
    <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q2029273"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q5659724"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q17597568"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q845937"></a>
13. Instituto Nacional de Estadística III // Municipal Register of Spain 2006 // Boletín Oficial del Estado — Agencia Estatal Boletín Oficial del Estado, 2006. — вып. 312. — P. 46628. — ISSN 0212-033X; 2951-7915; 1138-4018; 1138-7432
    <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q2029273"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q5659724"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q17591758"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q845937"></a>
14. III // Municipal Register of Spain 2007 // Boletín Oficial del Estado — Agencia Estatal Boletín Oficial del Estado, 2007. — вып. 311. — P. 53566. — ISSN 0212-033X; 2951-7915; 1138-4018; 1138-7432
    <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q2029273"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q17591756"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q5659724"></a>
15. Instituto Nacional de Estadística III // Municipal Register of Spain 2008 // Boletín Oficial del Estado — Agencia Estatal Boletín Oficial del Estado, 2008. — вып. 312. — P. 52072. — ISSN 0212-033X; 2951-7915; 1138-4018; 1138-7432
    <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q2029273"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q5659724"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q17591753"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q845937"></a>
16. Instituto Nacional de Estadística Municipal Register of Spain 2009 // Boletín Oficial del Estado — Agencia Estatal Boletín Oficial del Estado, 2009. — вып. 309. — P. 109453. — ISSN 0212-033X; 2951-7915; 1138-4018; 1138-7432
    <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q2029273"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q17582342"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q5659724"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q845937"></a>
17. Instituto Nacional de Estadística III // Municipal Register of Spain 2010 // Boletín Oficial del Estado — Agencia Estatal Boletín Oficial del Estado, 2010. — вып. 311. — P. 106195. — ISSN 0212-033X; 2951-7915; 1138-4018; 1138-7432
    <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q2029273"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q17562358"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q5659724"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q845937"></a>
18. Instituto Nacional de Estadística III // Municipal Register of Spain 2011 // Boletín Oficial del Estado — Agencia Estatal Boletín Oficial del Estado, 2011. — вып. 303. — P. 138416. — ISSN 0212-033X; 2951-7915; 1138-4018; 1138-7432
    <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q2029273"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q845937"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q5659724"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q17560796"></a>
19. Instituto Nacional de Estadística III // Municipal Register of Spain 2012 // Boletín Oficial del Estado — Agencia Estatal Boletín Oficial del Estado, 2012. — вып. 313. — ISSN 0212-033X; 2951-7915; 1138-4018; 1138-7432
    <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q2029273"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q17544623"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q5659724"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q845937"></a>
20. Instituto Nacional de Estadística III // Municipal Register of Spain 2014 // Boletín Oficial del Estado — Agencia Estatal Boletín Oficial del Estado, 2014. — вып. 308. — ISSN 0212-033X; 2951-7915; 1138-4018; 1138-7432
    <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q2029273"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q5659724"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q18745698"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q845937"></a>
21. Instituto Nacional de Estadística III // Municipal Register of Spain 2015 // Boletín Oficial del Estado — Agencia Estatal Boletín Oficial del Estado, 2015. — вып. 301. — ISSN 0212-033X; 2951-7915; 1138-4018; 1138-7432
    <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q2029273"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q21994078"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q5659724"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q845937"></a>
22. Instituto Nacional de Estadística III // Municipal Register of Spain 2016 // Boletín Oficial del Estado — Agencia Estatal Boletín Oficial del Estado, 2016. — вып. 304. — ISSN 0212-033X; 2951-7915; 1138-4018; 1138-7432
    <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q2029273"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q5659724"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q28100898"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q845937"></a>
23. Instituto Nacional de Estadística III // Municipal Register of Spain 2017 // Boletín Oficial del Estado — Agencia Estatal Boletín Oficial del Estado, 2017. — вып. 316. — ISSN 0212-033X; 2951-7915; 1138-4018; 1138-7432
    <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q2029273"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q5659724"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q47005544"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q845937"></a>
24. Instituto Nacional de Estadística III // Municipal Register of Spain 2018 // Boletín Oficial del Estado — Agencia Estatal Boletín Oficial del Estado, 2018. — вып. 314. — P. 130903. — ISSN 0212-033X; 2951-7915; 1138-4018; 1138-7432
    <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q2029273"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q60332597"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q5659724"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q845937"></a>
25. Cifras oficiales de población resultantes de la revisión del Padrón municipal a 1 de enero — National Statistics Institute. Праверана 18 сакавіка 2019.
    <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q845937"></a>
26. Instituto Nacional de Estadística III // Municipal Register of Spain 2019 // Boletín Oficial del Estado — Agencia Estatal Boletín Oficial del Estado, 2019. — вып. 311. — P. 141278. — ISSN 0212-033X; 2951-7915; 1138-4018; 1138-7432
    <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q2029273"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q845937"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q5659724"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q81187217"></a>
27. Instituto Nacional de Estadística III // Municipal Register of Spain 2020 // Boletín Oficial del Estado — Agencia Estatal Boletín Oficial del Estado, 2020. — вып. 340. — P. 125898. — ISSN 0212-033X; 2951-7915; 1138-4018; 1138-7432
    <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q2029273"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q104641554"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q5659724"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q845937"></a>
28. National Statistics Institute Municipal Register of Spain of 2021 — 2021.
    <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q110313893"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q845937"></a>
29. National Statistics Institute Municipal Register of Spain of 2022 — 2022. — Т. 90. — С. 1,235.
    <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q111983091"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q845937"></a>
30. National Statistics Institute Municipal Register of Spain of 2023 — 2023.
    <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q845937"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q123821811"></a>

Літаратура

• Тале́да // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 15: Следавікі — Трыо / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 2002. — Т. 15. — С. 401. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0251-2 (т. 15).
• Толе́до // Географические названия мира: Топонимический словарь: Ок. 5000 единиц (руск.) / ; Отв. ред. P. A. Агеева. — 2-е изд., стереотип.. — М.: Русские сло­вари: ООО «Издательство Астрель»: ООО «Издательство ACT», 2002. — С. 419. — 512 с. — ISBN 5-17-001389-2 (ООО «Издательство ACT»), ISBN 5-271-00446-5 (ООО «Издательство Астрель»), ISBN 5-93259-014-9 (Издательство «Русские словари»).
• Толе́до // Географический энциклопедический словарь: Географические названия (руск.) / Гл. ред. А. Ф. Трёшников; Ред. кол.: Э. Б. Алаев, П. М. Алампиев (зам. гл. ред.) и др. — 2-е изд., исправл. и дополн. — М.: Советская энциклопедия, 1989. — С. 482. — 592 с. — 210 000 экз. — ISBN 5-85270-057-6.
• Толе́до // Словарь географических названий зарубежных стран / отв. ред. А. М. Комков. — 3-е изд., перераб. и доп. — М. : Недра, 1986. — С. 369. — 459 с. — 70 000 экз. (руск.)
• Толе́до // Энциклопедический географический словарь (руск.). — М.: РИПОЛ классик, 2011. — С. 676. — 800 с. — (Словари но­вого века). — 5 000 экз. — ISBN 978-5-386-03063-6.

Спасылкі

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Таледа
• Афіцыйны сайт
• Легенды Таледа