Хуры ты старажытныя плямёны па сваёй мове роднасныя урартам Хурыты Выява на мітанійскай цыліндрычнай пячатцыАгульная кол

Хуры́ты † — старажытныя плямёны, па сваёй мове роднасныя урартам.

Хурыты †

Выява на мітанійскай цыліндрычнай пячатцы
Агульная колькасць
Рэгіёны пражывання	Блізкі Усход
Мова	хурыцкая
Рэлігія	політэізм
Блізкія этнічныя групы	урарты, магчыма субарэі

Хурыты вядомы з 3-га тыс. да н.э. ў Паўночнай Месапатаміі і на левых прытоках ракі Тыгр, у 2-м тыс. да н.э. таксама ў верхнім і сярэднім цячэнні ракі Еўфрат, у Сірыі, у гарах Таўра, месцамі ў Палесціне і інш. Xурытаў звязваюць з кура-аракскай культурай. Лічыцца, што цэнтрам іх распаўсюджання было Закаўказзе. У Сірыі і Месапатаміі жылі ўперамежку з семітамі.

У XVI—XIII ст. да н.э. хурыты заснавалі ў Паўночна-Заходняй Месапатаміі дзяржаву Мітані і паўплывалі на Хецкае царства. У 1-м тыс. да н.э. жылі разарванымі арэаламі па заходніх, паўночных і ўсходніх ускраінах Армянскага нагор’я.

Паходжанне

Першыя даследчыкі Мітані прынялі хурытаў за індаеўрапейцаў, паколькі ў тэкстах гэтай дзяржавы сустракаліся індаарыйскія імёны людзей і багоў. Аднак далейшыя даследаванні паказалі, што хурыцкая мова была звязана з урарцкай, але не з індаеўрапейскімі, а індаарыйскія імёны сустракаюцца толькі сярод вышэйшых колаў Мітані.

У нашы дні разглядаюцца тры асноўныя версіі паходжання хурытаў і ўрартаў:

Продкі хурытаў і ўрартаў мігрыравалі з Месапатаміі. Дадзеная версія засноўвалася на быццам бы антрапалагічным падабенстве хурытаў і шумераў, але не знайшла пацверджанняў.
Продкі хурытаў і ўрартаў мігрыравалі з Каўказа. Ігар Дзьяканаў знаходзіў падабенствы ў хурыцкай і . Меркаваная прарадзіма — Кура-аракская культура.
Хурыты з’яўляюцца прамымі нашчадкамі неалітычнага насельніцтва Блізкага Усходу.

Мова

Леў і каменная пліта з самым раннім вядомым тэкстам на хурыцкай мове, 21 ст. да н.э., . Цяпер захоўваецца ў **Луўры**.

Матэрыялы для вывучэння хурыцкай мовы: надпіс хурыцкай жрыцы Цішары з (3-е тыс. да н.э.), рэлігійныя тэксты з Мары і Вавілоніі, акадска-хурыцкія білінгвы (двухмоўныя тэксты) і фрагменты шумерска-хурыцкага слоўніка з Угарыта, рэлігійна-літаратурныя тэксты з Хатусаса (гл. ; 2-е тыс. да н.э.) і інш.

У сваёй пісьменнасці карысталіся рознымі відамі клінапісу.

Рэлігія

Рэлігія хурытаў была політэістычнай, заснаванай на веры ў шматлікіх багоў.

Міфалогія, культы і рытуалы хурытаў не з’яўляліся чымсьці аднастайным, не было адзінай сістэмы^:87. Хурыты актыўна пераймалі ў свой пантэон багоў іншых народаў або атаяснялі іх з ужо наяўнымі. Асабліва актыўна яны ўзаемадзейнічалі з месапатамскім пантэонам^:87.

Існавалі агульнапрызнаныя ва ўсіх хурытаў божаствы, напрыклад Тэшуп (бог буры і цар астатніх багоў^:88). Самая галоўная багіня хурытаў — Шавушка. У яе падпарадкаванні былі пытанні цялеснага кахання і войны^:89. Што характэрна, у Царстве Мітані яе наогул шанавалі як вярхоўную багіню^:90. Богам Сонца і Месяца быў Шыміке^:92. Да найстаражытнейшых запазычаных багоў адносіцца Нерыгал^:94.

Да дахурыцкіх, аднак шанаваных хурытамі багоў можна аднесці бога вайны Аштабі^:97. Існавалі ў хурыцкім пантэоне і так званыя падземныя багі^:97.

Найбольш важныя багі:

Кумарбі — вышэйшы бог, заступнік .
Хепат — багіня жыцця, звязаная з культам мацярынства.
Тэшуб — бог надвор’я, блізкі па функцыях да ўрарцкага бога Тэйшэба.
Шаушка — багіня ўрадлівасці. Культ Шаушкі блізкі да культу Іштар.
Шымегі — бог сонца.

У дзяржаве Мітані вышэйшыя колы таксама шанавалі індаарыйскіх багоў.

Міфалогія

Магчымасці вывучэння хурыцкай міфалогіі абмежаваныя крыніцамі з Хатусы^:99. Большасць хурыцкіх міфаў дайшла да нас на хецкай мове.

У цэнтры даступнай нам хурыцкай міфалогіі стаіць уяўленне пра чаргаванне пакаленняў багоў і іх спадчыннасць^:100. Цікавым прадстаўніком хурыцкай міфалогіі з’яўляецца «Песня пра царства ў нябёсах», якая апавядае пра ўсталяванне панавання бога буры^:101.

З аднаго боку, хурыты запазычылі сюжэты месапатамскай міфалогіі. З другога, яны аказвалі ўплыў на вераванні іншых народаў Блізкага Усходу.

Зноскі

Вильхельм, Гернот. Древний народ хурриты: Очерки истории и культуры. — Москва: Наука, 1992. — 158 с. — (По следам исчезнувших культур Востока). — ISBN 5-02-016596-4.

Літаратура

Хурыты // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 17: Хвінявічы — Шчытні / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 2003. — Т. 17. — С. 76. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0279-2 (т. 17).
Wilhelm, G. The Hurrians / Gernot Wilhelm. — Warminster, 1989. ISBN 0856684422
Вильхельм, Гернот. Древний народ хурриты: Очерки истории и культуры. — Москва: Наука, 1992. — 158 с. — (По следам исчезнувших культур Востока). — ISBN 5-02-016596-4.

Спасылкі

На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Хурыты
The Hurrians Архівавана 30 ліпеня 2016.
Hurrians and subarians
Robert Antonio, The Hurrians. The Rise of the Hurrians Архівавана 27 мая 2011.
Hurrian Empire of Mitanni (Naharina / Hanigalbat)

[wilhelm-1] Вильхельм, Гернот. Древний народ хурриты: Очерки истории и культуры. — Москва: Наука, 1992. — 158 с. — (По следам исчезнувших культур Востока). — ISBN 5-02-016596-4.