Azərbaycanca
Беларуская
Deutsch
English
Français
Қазақ
Lietuvių
Русский
ภาษาไทย
Türkçe
Українська
Кракаў — горад на правах павета ў Польшчы. Знаходзіцца на поўдні краіны, на левым беразе Віслы, якая становіцца адсюль суднаходнай. Другі (пасля Варшавы) па колькасці насельніцтва горад краіны. З’яўляецца адміністрацыйным цэнтрам Малапольскага ваяводства. Адлегласць па прамой паміж гарадамі Кракаў — Мінск 657 км, да Варшавы — 252 км.
Горад
Кракаў на карце Польшчы ±  | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Медыяфайлы на Вікісховішчы |
Назва
Магчыма, назва кальцкага паходжання, кельцкія плямёны раней засялялі гэты рэгіён. Ёсць некалькі легенд пра заснаванне і наданне імені гораду, большасць польскіх і чэшскіх паданняў кажуць пра гераічнага князя Крака, які заснаваў горад і даў яму сваё імя.
Неафіцыйная ўрачыстая назва — Каралеўскі сталічны горад Кракаў, яна ўжываецца ў тым ліку на пячатках і гербе, тым часам як заканадаўча вызначаная поўная назва — Горад Кракаў.
Адміністрацыйны падзел
У XIV стагоддзі ў Кракаве было 22 вуліцы, у 1866 годзе ў горадзе і прыгарадах — 113, у 1880 годзе — 135, у 1909 годзе — 161, у 1926 годзе — 457 вуліц. Самая старая вуліца ў Кракаве, гэта вуліца Канонікаў, якая вядзе да замкавай гары.
З 27 сакавіка 1991 года Кракаў падзелены на 18 муніцыпальных раёнаў. Да гэтага выкарыстоўваўся падзел 1951—1973 гадоў, які дзяліў горад на 6 адміністрацыйных раёнаў: Стары горад, Звежынец, Клепаж, Грэгускі, Падружэ, Новая Гута.
Назвы раёнаў паходзяць ад назваў фальваркаў і вёсак, якія сёння ўвайшлі ў склад горада.
Гісторыя
У складзе Польшчы
Гарадзішча на Вавельскім узвышшы вядома з Х ст. Першае згадванне ў гістарычных крыніцах датуецца 965. Спачатку горад уваходзіў у склад дзяржавы Пшэмыслаў, затым дзяржавы Пястаў. У 1000 тут засядае епіскап. Падчас панавання Казіміра I, горад стаў галоўнай княжаскай рэзідэнцыяй. У 1241 амаль цалкам разбураны татарскім нашэсцем, але выгаднае геаграфічнае становішча дапамагло гораду хутка аднавіцца, і ўжо ў 1257 горад атрымаў Магдэбургскае права.
У 1320 у вавельскай базіліцы адбылася каранацыя Уладыслава Лакетыка. Такім чынам аж да 1734 Кракаў стаў месцам каранацыі ўсіх польскіх каралёў. У якасці сталіцы адной з мацнейшых еўрапейскіх дзяржаў горад разбудоўваўся ў розных напрамках.
Пасля заключэння Люблінскай уніі і ўтварэння Рэчы Паспалітай на некаторы час горад страціў сталічны статус. Пераемніццай стала Варшава, якая знаходзілася прыкладна ў геаграфічным цэнтры новаўтворанай краіны.
З заняпадам Рэчы Паспалітай пачаўся заняпад і Кракава. З-за недахопу грошаў моцна цярпелі абарончыя фартыфікацыі, што дазволіла з лёгкасцью захапіць і зруйнаваць горад шведам, падчас «шведскага патопу». Цалкам у XVIII ст. горад захоплівалі шведы, аўстрыйцы, прусы і рускія.
Аўстрыйская імперыя
У 1794 горад стаў цэнтрам вызваленчага паўстання Т. Касцюшкі, паражэнне якога прывяло да Трэцяга падзелу Рэчы Паспалітай. Такім чынам горад апынуўся ў складзе Аўстрыі і ўваходзіў у склад Варшаўскага княства, як цэнтр дэпартамента.
У 1815—1846 Кракаў быў маленькай, але фармальна незалежнай дзяржавай. Апошнім месцам прытулку польскай дзяржаўнасці. Менавіта тады пачынаецца маштабная перабудова горада, якая моцна паўплывала на яго сучасны выгляд. Узброеннае паўстанне ў 1846 прывяло да ўводу ў горад аўстрыйскіх войск і ўсталявання тут аўстрыйскай улады аж да 1918.
Польская Рэспубліка
Пасля здабыцця палякамі незалежнасці і ўтварэння Польскай Рэспублікі ў 1918 Кракаў стаў адным з галоўных гарадоў краіны. Тут у Вавельскім замку размясцілася рэзідэнцыя прэзідэнта. З пачаткам Другой Сусветнай вайны, горадам авалодалі нямецкія акупанты, якія вывезлі за час акупацыі (1939—1945) вялікае мноства помнікаў мастацтва, якія захоўваліся ў горадзе на працягу многіх стагоддзяў. За час вайны, яўрэйскае насельніцтва было амаль поўнасцю знішчана, але Кракаў заставаўся адным з нямногіх гарадоў, насельніцтва якога моцна не зменшылася з адыходам немцаў.
Пасля вайны Кракаў пачаў хутка адбудоўваца і рэканструявацца. Вялікая колькасць помнікаў архітэктуры дазволіла гораду звацца адным з найпрыгажэйшых мест свету. У 2000 гораду наданы тытул «Культурная сталіца Еўропы», у 2007 — «» і г.д.
Клімат
| месяц | I | II | III | IV | V | VI | VII | VIII | IX | X | XI | XII | |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| самая высокая дзённая тэмпература (°C) | +1,0 | +2,9 | +7,8 | +13,5 | +19,2 | +21,7 | +23,4 | +23,4 | +18,5 | +13,5 | +6,4 | +2,4 | |
| самая нізкая начная тэмпература (°C) | −5,5 | −4,2 | −0,9 | +3,1 | +8,0 | +11,1 | +12,7 | +12,3 | +8,8 | +4,3 | −0,2 | −3,5 | |
| атмасферныя ападкі (мм) | 34,7 | 29,7 | 35,1 | 50,1 | 73,7 | 94,0 | 81,3 | 76,2 | 59,9 | 49,4 | 40,3 | 37,9 | |
| колькасць дажджавых дзён | 15 | 14 | 14 | 14 | 14 | 15 | 15 | 13 | 12 | 12 | 15 | 16 | |
| крыніца: Światowa Organizacja Meteorologiczna Архівавана 8 красавіка 2016. | |||||||||||||
Насельніцтва
Колькасць насельніцтва горада на працягу апошніх трох стагоддзяў.
Максімальная колькасць насельніцтва была дасягнута ў 2003 і складала 757 685 жыхароў.
Культура
Тэатры
Музеі
- Нацыянальны музей у Кракаве
- Музей Чартарыйскіх
- Музей польскай авіяцыі
- Каралеўскі замак — Вавель
Гістарычны цэнтр
| Гістарычны цэнтр Кракава* | |
|---|---|
| Krakow's Historic Centre** | |
| Сусветная спадчына ЮНЕСКА | |
 | |
| Краіна |  Польшча |
| Тып | Культурны |
| Крытэрыі | IV |
| Спасылка | 29 |
| Рэгіён*** | Еўропа і Паўночная Амерыка |
| Гісторыя ўключэння | |
| Уключэнне | 1978 (2-я сесія) |
| * Міжнародная канвенцыя «ЮНЕСКА» ** Назва ў афіцыйным англ. спісе *** Рэгіён па класіфікацыі ЮНЕСКА | |
Гістарычны цэнтр Кракава (Стары горад, Вавель і Казімеж) быў уключаны ў 1978 у першы спіс аб’ектаў Сусветнай спадчыны ЮНЕСКА. Размешчаны ў падножжа каралеўскага замка Вавель. Амаль адразу тут знаходзяцца самая вялікая ў Еўропе рынкавая плошча і мноства гістарычных жылых дамоў, палацаў і цэркваў з пышнымі інтэр’ерамі. Дадатковым сведчаннем цікавай гісторыі горада з’яўляюцца рэшткі ўмацаванняў XIV ст., сярэднявечнае селішча Казімеж са старажытнымі сінагогамі ў паўднёвай частцы горада, Ягелонскі ўніверсітэт і гатычны кафедральны сабор з магільным склепам польскіх каралёў.
Асноўныя культурна-гістарычныя помнікі:
- Галоўны Рынак
- і Кафедральны сабор (Вавель)
- Касцёл св. Марыі (13 стагоддзе)
- Касцёл св. Ганны (з магілай Каперніка)
- Базіліка Божага Цела
- Базіліка Святога Арханёла Міхаіла
- Дом Ландау
Вядомыя асобы
- Стэфан Банах
- Алег Арсеневіч Вараб’ёў (нар. 1947) — беларускі архітэктар.
- Тадэвуш Голуй — польскі пісьменнік
- Генрык Гросман (1881—1950) — польскі эканаміст
- Марцін Залескі
- Тадэвуш Касцюшка (1746—1817) — палітычны і ваенны дзеяч, кіраўнік нацыянальна-вызваленчага паўстання 1794
- Ян Матэйка (1838—1893) — польскі мастак.
- Анджэй Мунк (1921—1961) — польскі кінарэжысёр.
- Ежы Штур — акцёр тэатра і кіно
- Віслава Шымборска (1923—2012) — паэтэса, эсэістка, літаратурны крытык, перакладчыца. Лаўрэатка Нобелеўскай прэміі ў галіне літаратуры (1996)
- Казімір Гадлоўскі (1934—1995) — польскі археолаг-славіст.
- Адам Улодак (1922—1986) — польскі паэт, рэдактар, перакладчык.
Гарады-пабрацімы
Гл. таксама
- Вольны горад Кракаў
- Гарады Польшчы
Заўвагі
- Частка з іх, пасля вайны, так і не вярнулася ў горад.
Крыніцы
- Yaqub I. i. (unspecified title)
- Główny Urząd Statystyczny. Baza Demografia. Ludność. Stan, ruch naturalny i wędrówki ludności w I kwartale 2014 r., stan na 31.03.2014. [1]
- Адлегласці паміж гарадамі -
Літаратура
Манаграфіі
- Janina Bieniarzówna, Jan M. Małecki i Józef Mitkowski (red.) «Dzieje Krakowa», 1979, Wyd. Literackie, Kraków ISBN 83-08-00115-7 (całość); тамы:
- «Kraków do schyłku wieków średnich» tom 1, ISBN 83-08-02057-7
- «Kraków w wiekach XVI—XVIII» tom 2, ISBN 83-08-00663-9
- «Kraków w latach 1796—1918» tom 3, ISBN 83-08-00116-5
- «Kraków w latach 1918—1939» tom 4, ISBN 83-08-02764-4
- «Kraków w latach 1939—1945» tom 5, ISBN 83-08-03289-3
- «Kraków w latach 1945—1989» tom 6, ISBN 83-08-03636-8
Часопісы
- Miesięcznik «Kraków» 2005-, ISSN 1733-0459
- Rocznik «Małopolska» 1999-, ISSN 1641—1105
Спасылкі
- Магічны Кракаў (польск.)
- www.e-krakow.pl
Аўтар: www.NiNa.Az
Дата публікацыі:
Krakay gorad na pravah paveta y Polshchy Znahodzicca na poydni krainy na levym beraze Visly yakaya stanovicca adsyul sudnahodnaj Drugi paslya Varshavy pa kolkasci naselnictva gorad krainy Z yaylyaecca administracyjnym centram Malapolskaga vayavodstva Adleglasc pa pramoj pamizh garadami Krakay Minsk 657 km da Varshavy 252 km Gorad Krakay polsk Krakow Gerb Scyag Kraina PolshchaVayavodstva MalapolskaePavet Gorad na pravah pavetaKaardynaty 50 04 pn sh 19 57 u d H G Ya OKiraynik Alyaksandr Mishalski d Zasnavany nevyadomaPershaya zgadka 966Ranejshyya nazvy KrakauGorad z 1257Ploshcha 326 8 km Vyshynya centra 188 383 mVodnyya ab ekty VislaNaselnictva 759 144 chalavek 2014 Shchylnasc 2323 chal km Kanfesijny sklad katoliki 90 Chasavy poyas UTC 1 letam UTC 2Telefonny kod 48 48 12Pashtovyya indeksy 30 001 31 999Aytamabilny kod KRTERC 1261011Aficyjny sajt krakow pl polsk Krakay na karce Polshchy Medyyafajly na VikishovishchyNazvaMagchyma nazva kalckaga pahodzhannya kelckiya plyamyony ranej zasyalyali gety regiyon Yosc nekalki legend pra zasnavanne i nadanne imeni goradu bolshasc polskih i cheshskih padannyay kazhuc pra geraichnaga knyazya Kraka yaki zasnavay gorad i day yamu svayo imya Neaficyjnaya yrachystaya nazva Karaleyski stalichny gorad Krakay yana yzhyvaecca y tym liku na pyachatkah i gerbe tym chasam yak zakanadaycha vyznachanaya poynaya nazva Gorad Krakay Administracyjny padzelU XIV stagoddzi y Krakave bylo 22 vulicy u 1866 godze y goradze i prygaradah 113 u 1880 godze 135 u 1909 godze 161 u 1926 godze 457 vulic Samaya staraya vulica y Krakave geta vulica Kanonikay yakaya vyadze da zamkavaj gary Z 27 sakavika 1991 goda Krakay padzeleny na 18 municypalnyh rayonay Da getaga vykarystoyvaysya padzel 1951 1973 gadoy yaki dzyaliy gorad na 6 administracyjnyh rayonay Stary gorad Zvezhynec Klepazh Greguski Padruzhe Novaya Guta Nazvy rayonay pahodzyac ad nazvay falvarkay i vyosak yakiya syonnya yvajshli y sklad gorada GistoryyaU skladze Polshchy Garadzishcha na Vavelskim uzvyshshy vyadoma z H st Pershae zgadvanne y gistarychnyh krynicah datuecca 965 Spachatku gorad uvahodziy u sklad dzyarzhavy Pshemyslay zatym dzyarzhavy Pyastay U 1000 tut zasyadae episkap Padchas panavannya Kazimira I gorad stay galoynaj knyazhaskaj rezidencyyaj U 1241 amal calkam razburany tatarskim nashescem ale vygadnae geagrafichnae stanovishcha dapamaglo goradu hutka adnavicca i yzho y 1257 gorad atrymay Magdeburgskae prava U 1320 u vavelskaj bazilicy adbylasya karanacyya Uladyslava Laketyka Takim chynam azh da 1734 Krakay stay mescam karanacyi ysih polskih karalyoy U yakasci stalicy adnoj z macnejshyh eyrapejskih dzyarzhay gorad razbudoyvaysya y roznyh napramkah Paslya zaklyuchennya Lyublinskaj unii i ytvarennya Rechy Paspalitaj na nekatory chas gorad straciy stalichny status Peraemniccaj stala Varshava yakaya znahodzilasya prykladna y geagrafichnym centry novaytvoranaj krainy Z zanyapadam Rechy Paspalitaj pachaysya zanyapad i Krakava Z za nedahopu groshay mocna cyarpeli abaronchyya fartyfikacyi shto dazvolila z lyogkascyu zahapic i zrujnavac gorad shvedam padchas shvedskaga patopu Calkam u XVIII st gorad zahoplivali shvedy aystryjcy prusy i ruskiya Aystryjskaya imperyya U 1794 gorad stay centram vyzvalenchaga paystannya T Kascyushki parazhenne yakoga pryvyalo da Trecyaga padzelu Rechy Paspalitaj Takim chynam gorad apynuysya y skladze Aystryi i yvahodziy u sklad Varshayskaga knyastva yak centr departamenta U 1815 1846 Krakay byy malenkaj ale farmalna nezalezhnaj dzyarzhavaj Aposhnim mescam prytulku polskaj dzyarzhaynasci Menavita tady pachynaecca mashtabnaya perabudova gorada yakaya mocna payplyvala na yago suchasny vyglyad Uzbroennae paystanne y 1846 pryvyalo da yvodu y gorad aystryjskih vojsk i ystalyavannya tut aystryjskaj ulady azh da 1918 Polskaya Respublika Paslya zdabyccya palyakami nezalezhnasci i ytvarennya Polskaj Respubliki y 1918 Krakay stay adnym z galoynyh garadoy krainy Tut u Vavelskim zamku razmyascilasya rezidencyya prezidenta Z pachatkam Drugoj Susvetnaj vajny goradam avalodali nyameckiya akupanty yakiya vyvezli za chas akupacyi 1939 1945 vyalikae mnostva pomnikay mastactva yakiya zahoyvalisya y goradze na pracyagu mnogih stagoddzyay Za chas vajny yayrejskae naselnictva bylo amal poynascyu znishchana ale Krakay zastavaysya adnym z nyamnogih garadoy naselnictva yakoga mocna ne zmenshylasya z adyhodam nemcay Paslya vajny Krakay pachay hutka adbudoyvaca i rekanstruyavacca Vyalikaya kolkasc pomnikay arhitektury dazvolila goradu zvacca adnym z najprygazhejshyh mest svetu U 2000 goradu nadany tytul Kulturnaya stalica Eyropy u 2007 i g d Klimatmesyac I II III IV V VI VII VIII IX X XI XIIsamaya vysokaya dzyonnaya temperatura C 1 0 2 9 7 8 13 5 19 2 21 7 23 4 23 4 18 5 13 5 6 4 2 4samaya nizkaya nachnaya temperatura C 5 5 4 2 0 9 3 1 8 0 11 1 12 7 12 3 8 8 4 3 0 2 3 5atmasfernyya apadki mm 34 7 29 7 35 1 50 1 73 7 94 0 81 3 76 2 59 9 49 4 40 3 37 9kolkasc dazhdzhavyh dzyon 15 14 14 14 14 15 15 13 12 12 15 16krynica Swiatowa Organizacja Meteorologiczna Arhivavana 8 krasavika 2016 NaselnictvaKolkasc naselnictva gorada na pracyagu aposhnih troh stagoddzyay Maksimalnaya kolkasc naselnictva byla dasyagnuta y 2003 i skladala 757 685 zhyharoy KulturaDama z garnastaem L da Vinchy muzej ChartaryjskihTeatry Muzei Nacyyanalny muzej u Krakave Muzej Chartaryjskih Muzej polskaj aviyacyi Karaleyski zamak VavelGistarychny centr Gistarychny centr Krakava Krakow s Historic Centre Susvetnaya spadchyna YuNESKAKraina PolshchaTyp KulturnyKryteryi IVSpasylka 29Regiyon Eyropa i Paynochnaya AmerykaGistoryya yklyuchennyaUklyuchenne 1978 2 ya sesiya Mizhnarodnaya kanvencyya YuNESKA Nazva y aficyjnym angl spise Regiyon pa klasifikacyi YuNESKA Gistarychny centr Krakava Stary gorad Vavel i Kazimezh byy uklyuchany y 1978 u pershy spis ab ektay Susvetnaj spadchyny YuNESKA Razmeshchany y padnozhzha karaleyskaga zamka Vavel Amal adrazu tut znahodzyacca samaya vyalikaya y Eyrope rynkavaya ploshcha i mnostva gistarychnyh zhylyh damoy palacay i cerkvay z pyshnymi inter erami Dadatkovym svedchannem cikavaj gistoryi gorada z yaylyayucca reshtki ymacavannyay XIV st syarednyavechnae selishcha Kazimezh sa starazhytnymi sinagogami y paydnyovaj chastcy gorada Yagelonski yniversitet i gatychny kafedralny sabor z magilnym sklepam polskih karalyoy Asnoynyya kulturna gistarychnyya pomniki Galoyny Rynak i Kafedralny sabor Vavel Kascyol sv Maryi 13 stagoddze Kascyol sv Ganny z magilaj Kapernika Bazilika Bozhaga Cela Bazilika Svyatoga Arhanyola Mihaila Dom LandauVyadomyya asobyStefan Banah Aleg Arsenevich Varab yoy nar 1947 belaruski arhitektar Tadevush Goluj polski pismennik Genryk Grosman 1881 1950 polski ekanamist Marcin Zaleski Tadevush Kascyushka 1746 1817 palitychny i vaenny dzeyach kiraynik nacyyanalna vyzvalenchaga paystannya 1794 Yan Matejka 1838 1893 polski mastak Andzhej Munk 1921 1961 polski kinarezhysyor Ezhy Shtur akcyor teatra i kino Vislava Shymborska 1923 2012 paetesa eseistka litaraturny krytyk perakladchyca Layreatka Nobeleyskaj premii y galine litaratury 1996 Kazimir Gadloyski 1934 1995 polski arheolag slavist Adam Ulodak 1922 1986 polski paet redaktar perakladchyk Garady pabracimyBardo Francyya Bracislava Slavakiya Vilnyus Litva Zagrab Harvatyya Zalaturn Shvejcaryya Insbruk Aystryya Kiey Ukraina Kuska Peru Kurytyba Braziliya La Serena Chyli Lahor Pakistan Lejpcyg Germaniya Lyuven Belgiya Lvoy Ukraina Milan Italiya Flarencyya Italiya Nyurnberg Germaniya Arlean Francyya Pech Vengryya Rochester ZShA Sevilya Ispaniya Fes Maroka Edynburg ShatlandyyaGl taksama najvyalikshaya syarednyavechnaya ploshcha EyropyVolny gorad Krakay Garady PolshchyZayvagiChastka z ih paslya vajny tak i ne vyarnulasya y gorad KrynicyYaqub I i unspecified title lt a href https wikidata org wiki Track Q504531 gt lt a gt Glowny Urzad Statystyczny Baza Demografia Ludnosc Stan ruch naturalny i wedrowki ludnosci w I kwartale 2014 r stan na 31 03 2014 1 Adleglasci pamizh garadami LitaraturaManagrafii Janina Bieniarzowna Jan M Malecki i Jozef Mitkowski red Dzieje Krakowa 1979 Wyd Literackie Krakow ISBN 83 08 00115 7 calosc tamy Krakow do schylku wiekow srednich tom 1 ISBN 83 08 02057 7 Krakow w wiekach XVI XVIII tom 2 ISBN 83 08 00663 9 Krakow w latach 1796 1918 tom 3 ISBN 83 08 00116 5 Krakow w latach 1918 1939 tom 4 ISBN 83 08 02764 4 Krakow w latach 1939 1945 tom 5 ISBN 83 08 03289 3 Krakow w latach 1945 1989 tom 6 ISBN 83 08 03636 8 Chasopisy Miesiecznik Krakow 2005 ISSN 1733 0459 Rocznik Malopolska 1999 ISSN 1641 1105SpasylkiMagichny Krakay polsk www e krakow pl