Ніжні Ноўгарад

Ніжні Ноўгарад (руск.: Нижний Новгород; з 1932 да 1990 — Горкі, руск.: Горький) — горад у Расіі, адміністрацыйны цэнтр Ніжагародскай вобласці. Насельніцтва 1 255,2 тыс. чалавек (2011, 5-е месца ў Расіі). Заснаваны ў 1221 годзе. Прамысловы, палітычны і адміністрацыйны цэнтр Прыволжскай федэральнай акругі. Размешчаны па берагах ракі Акі, у месцы яе ўпадзення ў Волгу, у цэнтры Рускай раўніны.

Горад Ніжні Ноўгарад руск.: Нижний Новгород Герб^[d] Сцяг^[d] Краіна  Расія Вобласць Ніжагародская Каардынаты 56°19′37″ пн. ш. 44°00′27″ у. д.^HGЯO Унутранае дзяленне 8 раёнаў Юрый Шалабаеў Заснаваны 1221 Першая згадка 1221 Ранейшыя назвы 1932—1990 — Горкі Плошча 410,68 — 466,5 км² Вышыня цэнтра 200 м Водныя аб’екты Волга, Ака і Пачайна^[d] Насельніцтва 1 267 760 чалавек (2015) Часавы пояс UTC+3 Тэлефонны код 831 Паштовыя індэксы 603XXX Аўтамабільны код 52, 152 Афіцыйны сайт НижнийНовгород.рф (руск.)(англ.)(ісп.)(ням.)(фр.) Ніжні Ноўгарад на карце Расіі ±

Медыяфайлы на Вікісховішчы

Не блытаць з Вялікім Ноўгарадам.

Гісторыя

Сядзіба князёў

Заснаваны вялікім князем Юрыем Усеваладавічам у 1221 годзе на сутоку рэк — Волгі і Акі. У 1350 годзе ў Ніжні Ноўгарад была перанесена сталіца Уладзіміра-Суздальскага княства. Вялікі князь Дзмітрый Канстанцінавіч (1323—1383) намагаўся зрабіць сваю сталіцу канкурэнтам Маскве і пабудаваў каменную крэпасць і некалькі цэркваў.

Наймацнейшая крэпасць Маскоўскага княства

Пасля далучання да Маскоўскага княства ў 1392 годзе, мясцовыя князі ўзялі прозвішча Шуйскія і перасяліліся ў Маскву, дзе занялі важныя пасады і нават на некаторы час апынуліся на чале рускай дзяржавы (Васіль Шуйскі). Ніжні Ноўгарад выкарыстоўваўся як моцны апорны пункт у вайне з Казанскім ханствам. Моцны Крэмль з чырвонай цэглы, адна з найстарэйшых крэпасцяў у Расіі, быў пабудаваны ў 1508—1511 гадах пад кіраўніцтвам італьянскага архітэктара. Крэпасць здолела адолець татарскія аблогі ў 1520 і 1536 гадах.

У 1612 годзе «народнае апалчэнне» пад кіраўніцтвам мясцовага купца і князя разбіла і выгнала з Масквы польска-літоўскія войскі. Галоўная плошча горада перад крамлём названая ў гонар Мініна, сам ён пахаваны на тэрыторыі крэпасці.

У наступным стагоддзі горад служыў важным гандлёвым цэнтрам,. У 17 і 18 стагоддзях атрымаў развіццё адмысловы стыль у іконапісе і архітэктуры — Строганаўскі стыль.

Гандлёвы цэнтр

У 1817 годзе ў Ніжні Ноўгарад быў перанесены Макар’еўскі кірмаш, які пачаў прыцягваць мільёны наведнікаў штогод. У сярэдзіне 19 стагоддзя Ніжні Ноўгарад лічыўся гандлёвай сталіцай Расійскай імперыі. Развіваліся і іншыя галіны эканомікі, і напачатку 20 стагоддзя горад быў адным з эканамічных цэнтраў краіны. У 1909-17 гадах выдавалася газета «Казьма Мінін».

Пісьменнік Максім Горкі нарадзіўся ў Ніжнім Ноўгарадзе ў 1868 годзе. Яшчэ пры яго жыцці ўлады перайменавалі горад у Горкі, пасля вяртання пісьменніка ў СССР у 1932 годзе. Гістарычная назва была вернутая ў 1991 годзе.

У часы СССР горад быў закрыты для наведвання для забеспячэння сакрэтных ваенных распрацовак, якія вяліся на ніжагародскіх прадпрыемствах. Фізік і лаўрэат Нобелеўскай прэміі Андрэй Сахараў быў сасланы ў Горкі да 1986 года.

Прамысловасць

Аўтамабілебудаванне.

Адукацыя

• Ніжагародскі дзяржаўны ўніверсітэт імя М. І. Лабачэўскага
• Ніжагародскае тэатральнае вучылішча

Насельніцтва

Статыстыка колькасці насельніцтва з 1811 па 2025 Год Колькасць 1811 14 400 ± 100 1812 31 900 ± 0 1856 35 800 ± 100 1863 41 500 ± 100 1897 90 000 ± 1 000 1913 111 400 ± 100 1914 111 600 ± 100 1923 135 400 ± 100 1926 222 000 ± 100 1931 350 300 ± 100 1939 643 689 1956 876 000 ± 1 000 1959 941 000 ± 1 000 1959 941 962 1962 1 025 000 ± 1 000 1967 1 120 000 ± 1 000 Год Колькасць 1970 1 170 133 1973 1 238 000 ± 1 000 1975 1 305 000 ± 1 000 1976 1 305 000 ± 1 000 1979 1 344 474 1982 1 373 000 ± 1 000 1985 1 405 000 ± 1 000 1986 1 401 000 ± 1 000 1987 1 425 000 ± 1 000 1989 1 438 133 1990 1 404 000 ± 1 000 1991 1 445 000 ± 1 000 1992 1 441 000 ± 1 000 1993 1 433 000 ± 1 000 1994 1 425 000 ± 1 000 1995 1 379 000 ± 0 Год Колькасць 1996 1 372 000 ± 1 000 1997 1 371 000 ± 1 000 1998 1 364 000 ± 1 000 1999 1 364 900 ± 0 2000 1 357 000 ± 1 000 2001 1 343 300 ± 100 2002 1 311 252 2003 1 309 000 ± 0 2004 1 296 800 ± 100 2005 1 289 500 ± 100 2006 1 283 600 ± 100 2007 1 278 300 ± 100 2008 1 274 700 ± 100 2009 1 272 527 2010 1 250 619 2011 1 250 600 ± 100 Год Колькасць 2012 1 254 592 2013 1 259 921 2014 1 263 873 2015 1 267 760 2016 1 266 871 2017 1 264 075 2018 1 259 013 2020 1 252 236 2021 1 244 254 2021 1 226 076 2023 1 213 477 2024 1 204 985 2025 1 198 245

Транспарт

• Ніжагародскі метрапалітэн
• Ніжагародскі трамвай

Вядомыя ўраджэнцы і жыхары

• Мікалай Мікалаевіч Багалюбаў (1909—1992) — савецкі матэматык і фізік-тэарэтык
• Юрый Міхайлавіч Багданаў (нар. 1944) — беларускі паэт.
• Максім Адамавіч Багдановіч (1891—1917) — беларускі паэт, перакладчык
• Мілій Аляксеевіч Балакіраў (1836—1910) — рускі кампазітар, піяніст, дырыжор, кіраўнік «Магутнай купкі»
• Наталля Міхайлаўна Вадзянава (нар. 1982) — расійская супермадэль, актрыса і філантроп
• Васіль Паўлавіч Васільеў (1818—1900) — рускі вучоны-сінолаг
• Максім Горкі (1868—1936) — рускі савецкі пісьменнік
• Ніна Іванаўна Гусельнікава (нар. 1924) — беларуская і руская артыстка оперы.
• Юрый Аляксандравіч Іваноў (нар. 1931) — беларускі інжынер-будаўнік.
• Іван Пятровіч Кулібін (1735—1818) — расійскі механік-самавучка і вынаходнік
• Канстанцін Іванавіч Лосеў (нар. 1933) — беларускі артыст оперы і аперэты (барытон).
• Мікалай Арцем’евіч Маер (1932—2012) — беларускі хімік. Доктар хімічных навук (1976), прафесар (1989).
• Ірына Алегаўна Сітнікава (нар. 1945) — беларускі архітэктар.
• Паліна Анціпаўна Стрэпетава (1850—1903) — руская актрыса.
• Калерыя Іосіфаўна Сцепанцэвіч (нар. 1926) — беларускі музыказнавец, педагог.
• Уладзімір Андрэевіч Сцяклоў (1864—1926) — рускі матэматык, арганізатар і гісторык навукі, акадэмік Пецярбургскай акадэміі навук (1912).
• Валянціна Анатольеўна Цяплова (нар. 1940) — беларускі гісторык, педагог.

Зноскі

1. Федеральная служба государственной регистрации, кадастра и картографии. Доклад О состоянии и использовании земель Нижегородской области в 2010 году. Приложение 10. стр. 136
2. Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2015 года
3. Генеральный план города Нижнего Новгорода. Пояснительная записка стр. 4
4. https://web.archive.org/web/20170731141731/http://www.gks.ru/free_doc/doc_2017/bul_dr/mun_obr2017.rar Праверана 31 ліпеня 2017.
5. 26. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2018 года — Federal State Statistics Service. Праверана 23 студзеня 2019.
   <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q2624680"></a>
6. https://web.archive.org/web/20200822004543/https://rosstat.gov.ru/storage/mediabank/CcG8qBhP/mun_obr2020.rar
7. Итоги Всероссийской переписи населения 2020 года (по состоянию на 1 октября 2021 года)
   <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q126684906"></a>
8. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2023 года — Росстат, 2023.
   <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q126719912"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q2624680"></a>
9. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2024 года — М.: Росстат, 2024.
   <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q126076461"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q2624680"></a>
10. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2025 года — М.: Росстат, 2025.
    <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q2624680"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q133797648"></a>

Літаратура

• Мартыненка Т. Р. Ні́жні Но́ўгарад // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 11: Мугір — Паліклініка / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 2000. — Т. 11. — С. 327—328. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0188-5 (т. 11).
• Ни́жний Но́вгород // Большой словарь географических названий (руск.) / Гл. ред. . — Екатеринбург: У-Фактория, 2003. — С. 450. — 832 с. — 10 000 экз. — ISBN 5-94799-148-9.
• Ни́жний Но́вгород // Географические названия Росии: Топонимический словарь: более 4000 единиц / . — М.: АСТ; Астрель, 2008. — С. 312. — 523 с. — 3 000 экз. — ISBN 978-5-17-054966-5 (Аст), ISBN 978-5-271-20728-0 (Астрель). (руск.)
• Горький; Ни́жний Но́вгород // Географический энциклопедический словарь: Географические названия (руск.) / Гл. ред. А. Ф. Трёшников; Ред. кол.: Э. Б. Алаев, П. М. Алампиев (зам. гл. ред.) и др. — 2-е изд., исправл. и дополн. — М.: Советская энциклопедия, 1989. — С. 135, 334. — 592 с. — 210 000 экз. — ISBN 5-85270-057-6.