Вільня (рака)

У паняцця ёсць і іншыя значэнні, гл. Вільня (значэнні).

Вільня, Вілейка (літ.: Vilnia, Vilnelė) — рака ў Гродзенскай вобласці Беларусі і Літве, левы прыток ракі Вілія (Нярыс).

Вільня, Вілейка
літ. Vilnia, Vilnelė
Характарыстыка
Даўжыня	82 км
Басейн	633 км²
Расход вады	5,6 м³/с (у межах Вільнюса)
Вадацёк
Выток
• Каардынаты	54°33′27″ пн. ш. 25°44′11″ у. д.^HGЯO
Вусце	Вілія
• Месцазнаходжанне	Вільнюс
• Каардынаты	54°41′20″ пн. ш. 25°17′32″ у. д.^HGЯO
Размяшчэнне
Водная сістэма	Вілія → Нёман → Балтыйскае мора
Беларусь	Гродзенская вобласць
Літва	Вільнюскі павет
Краіны	Беларусь  Літва
выток вусце
выток вусце
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Назва

Рачная назва балцкага паходжання, ад яе бессуфіксальным спосабам (лічыцца за найбольш архаічны) утварылася назва горада Вільня, упершыню ўжытая ў форме Vilna ў лісце Гедзіміна 1323 года.

Гідронім найраней засведчаны ў заходнярускіх летапісах разам з назвай ракі Вяллі (Віліі), у якую Вільня ўцякае: «…подле реки Вели где река Вилнѧ оупадывает оу Велю», «…на оусти реки Вилни, где оу Велю оупадывает».

Корань Viln- таксама ў назвах літоўскіх рэк тыпу Vilnoja, Vilnutis, балацін Vilnaujė, Vilnia-raistis.

Значэнне «хваля» ў літоўскіх слоў vilnià [= вільня́], vilnius (засведчана ўжо ў XVII стагоддзі), vilnė, vilnis. Адсюль vilnyti «хвалявацца, ісці хвалямі; наплываць (хвалямі)».

Далей да аднаго са значэнняў шматзначнага індаеўрапейскага *ṷel- «круціць, віць, каціць».

Рачная назва Вільня матываваная хуткаплыннасцю ракі, якая хутка «накатвае» хвалямі.

Таго ж паходжання і корань Val- са значэннем «валіць, навальвацца, прыбываць», які ў балцкай рачной назве Валажода «Хуткая плынь» (прыток прыпяцкай Пцічы). Яго фанетычны варыянт Vil- у балцкай назве Вілія, ад якой праз прамежкавую форму *Vъlьja утвораная пазнейшая форма «Велья». Назву Vilija маюць таксама дзве ракі на тэрыторыі Літвы і тры ракі на прыпяцкім правабярэжжы.

Сучасная літоўская назоўная форма Vilnelė (< Vilnia) перанятая з пазнейшай памяншальнай формы «Віленка», як яна фіксуецца ў летапісным запісе («рѣка Вильна… Сунтоки, гдѣ Кена и Виленка сходятся»).

Гідраграфія

Даўжыня ракі 82 км. Плошча вадазбору 633 км². Пачынаецца на паўночны захад ад вёскі Кемяны Ашмянскага раёна, на працягу 13 км у вярхоўі цячэ па мяжы Астравецкага і Ашмянскага раёнаў Беларусі з Літвой, астатнія 69 км па тэрыторыі Літвы. Упадае ў Вілію ў Вільнюсе. Сярэдні расход вады ў межах Вільнюса складае 5,6 м³/с.

У ніжнім цячэнні на берагах Вільні знаходзіцца Бельмонт — вядомы турыстычны цэнтр Усходняй Літвы.

Крыніцы

1. ЭПБ 1983.
2. В. Н. Топоров. Vilnius, Wilno, Вильна: город и миф // Балто-славянские этноязыковые контакты. Москва, 1980. С. 11—15.
3. В. Н. Топоров. Vilnius, Wilno, Вильна: город и миф // Балто-славянские этноязыковые контакты. Москва, 1980. С. 16, 17.
4. A. Vanagas. Lietuvių hidronimų etimologinis žodynas. — Vilnius, 1981. — С. 384.
5. J. Pokorny. Indogermanisches etymologisches Wörterbuch. Bern / München 1959 / 1969. C. 1140—1143.
6. V. Mažiulis. Prūsų kalbos etimologijos žodynas. Vilnius, 2013. C. 923.
7. K. Būga. Rinktiniai raštai. T. 1. Vilnius, 1958. C. 519.
8. A. Vanagas. Lietuvių hidronimų etimologinis žodynas. — Vilnius, 1981. — С. 382—384.
9. О. Н. Трубачев. Труды по этимологии: Слово. История. Культура. Т. 4. Москва, 2009. С. 645.

Літаратура

• Вільня, Вілейка // Энцыклапедыя прыроды Беларусі. У 5-і т. Т. 1. Ааліты — Гасцінец / Рэдкал. І. П. Шамякін (гал. рэд.) і інш. — Мн.: БелСЭ імя Петруся Броўкі, 1983. — С. 458. — 575 с., іл. — 10 000 экз.
• Ресурсы поверхностных вод СССР. Описание рек и озёр и расчёты основных характеристик их режима. Т. 5. Белоруссия и Верхнее Поднепровье. Ч. 1–2. – Л., 1971.
• Блакітная кніга Беларусі : Энцыклапедыя / рэдкал.: Н. А. Дзісько і інш. — Мн.: БелЭн, 1994. — 415 с. — 10 000 экз. — ISBN 5-85700-133-1.