У паняцця ёсць і іншыя значэнні гл Дзісна значэнні Дзісна літ Dysna у верхнім цячэнні Дзісенка рака ў Літве і Беларусі у

Дзісна (літ.: Dysna; у верхнім цячэнні Дзісенка) — рака ў Літве і Беларусі (у Віцебскай вобласці), левы прыток Дзвіны. Даўжыня 178 км, у межах Беларусі каля 149 км. Вадазбор 8180 км², у межах Беларусі каля 7730 км². Сярэднегадавы расход вады ў вусці 52,4 м³/с. Агульнае падзенне ракі 39,7 м. Сярэдні нахіл воднай паверхні 0,2 ‰.

Дзісна
літ. Dysna

Характарыстыка
Даўжыня	178 км
Басейн	8 180 км²
Расход вады	52,4 м³/с
Вадацёк
Выток
• Каардынаты	55°28′15″ пн. ш. 26°23′32″ у. д.^HGЯO
Вусце	Дзвіна
• Каардынаты	55°33′57″ пн. ш. 28°13′43″ у. д.^HGЯO
Размяшчэнне
Водная сістэма	Дзвіна → Балтыйскае мора
Краіны	Літва Беларусь
Рэгіён	Віцебская вобласць
вусце
выток вусце
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Назва

Назва Дзісны балцкага паходжання.

Сваёй структурай назва Дзісна блізкая назвам возера Лісна (на ўсходзе ад возера Асвея), рэк Цна (< Tus-n-, ад балцкага *taus- / *tus- «ціхі»), Лусня (прыток пскоўскай ракі Кунья).

У гэтых назвах карані пашыраныя пашыральнікам -n-. Ён жа ў назвах тыпу Стабна, Стабня (< Stab-in-, ад пруск. stabis «камень»).

Карані Dis-, Tus- асобна не засведчаныя. Асобна карані Lis-, Lus- у гідронімах Lissa (цяпер польск. Liza, левы прыток Нарава ля Суража), Ліс(с)а (прыток Пцічы), Лус(с)а (рака на памежжы Цвярской і Смаленскай абласцей).

Рачныя назвы тыпу Ліс(с)а адносяцца да групы гідронімаў з канчаткам -(с)са: Іса, Ліса, Уса, Эса, Дрыса, Пліса, ^[ru], Труса, Таса, Рэса, Выса, Васа (на Падняпроўі, Падзвінні, Панёманні, Павісленні, Павоччы).

З іх некаторыя этымалагізуюцца больш-менш надзейна: Уса ад *aus-/*us- «блішчэць», Іса ад *eis-/*is- «імкнуцца». Балцкае паходжанне вызначаецца і калі корань пашыраецца з дапамогай вядомых балцкіх гідранімічных пашыральнікаў: Іса — *Ісла (< Іслач < Is-l-, ak-), Уса — Усія (Us-ij-), Неса — Несла, Нясета (Nes-, -l-, -et-), Дрыса — Дрысела (Dris-, -el-), Рэса — ^[ru] (Res-, -et-).

У назве Дзісна аснова Di-s- можа быць звязаная з індаеўрапейскім *dei- / dī- «свяціць» (> літоўскае diena «(светлы) дзень»), які таксама бачаць у назве Дзітва. Тады Дзісна мусіла б значыць «Блішчастая (рака)», як і назвы Лучоса, Свіцязь.

Асноўныя прытокі

Справа: Бірвета, Галбіца, Бярозаўка, Мнюта, Плаўня, Авута. Злева: Дрысвята, Янка, Маціца, Раўкета.

На рацэ

Гарады: Дзісна. Гарадскія пасёлкі: Шаркаўшчына.

Агульнае

Выцякае з («Дзісны») у Літве, цячэ па тэрыторыі Браслаўскага (у т.л. па мяжы з Літвой), Пастаўскага, Шаркаўшчынскага і Мёрскага раёнаў па Дзісенскай нізіне — заходняй частцы Полацкай нізіны. Максімальны расход вады 710 м³/с, мінімальны — 5 м³/с (в. Пазікі Мёрскага раёна, за 15 км ад вусця; адпаведна 1963, 1960). Рака замярзае ў 2-й дэкадзе снежня, крыгалом у 1-й дэкадзе сакавіка.

Даліна трапецападобная, шырыня яе 400—600 м, месцамі да 1,5 км. Пойма ў вярхоўі чаргуецца па берагах (шырыня 200—400 м), на астатнім працягу двухбаковая, шырыня яе ў сярэднім цячэнні 80—100 м, у ніжнім да 500 м.

Рэчышча звілістае, на працягу 7,7 км (1 км на ўсход ад вёскі Германоўшчына — 2 км на поўдні ад вёскі Марозаўка Браслаўскага раёна) каналізаванае; шырыня яго 20—30 м, у сярэднім цячэнні да 60 м, у нізоўях да 100 м. Берагі ў вярхоўях нізкія, часткова забалочаныя, на астатнім працягу стромкія, вышынёй 2—7 м, у месцах выхаду грунтавых водаў забалочаныя.

У басейне Дзісны азёры Асвята, Богінскае, Ілава, Крывое, Княж, Раўкета, Старадворскае, Сэклы, Чорнае і інш.

Крыніцы

A. Vanagas. Lietuvių hidronimų etimologinis žodynas. — Vilnius, 1981. — С. 87.
В. Н. Топоров, О. Н. Трубачев. Лингвистический анализ гидронимов Верхнего Поднепровья. Москва, 1962. С. 209.
Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. T. V. Warszawa, 1884. C. 321.
П. Л. Маштаков. Список рек днепровского бассейна. С.-Петербург, 1913. С. 150.
Топоров В. Н. Балтийский элемент в гидронимии Поочья III // Балто-славянские исследования 1988—1996. Москва, 1997. С. 281—282.
H. Krahe. Unsere ältesten Flussnamen. Wiesbaden, 1964. C. 55—57.
A. Vanagas. Lietuvių hidronimų etimologinis žodynas. — Vilnius, 1981. — С. 88.

Літаратура

Ресурсы поверхностных вод СССР. Описание рек и озёр и расчёты основных характеристик их режима. Т. 5. Белоруссия и Верхнее Поднепровье. Ч. 1–2. – Л., 1971.
Природа Белоруссии: Попул. энцикл. / БелСЭ; Редкол.: И. П. Шамякин (гл. ред.) и др. — Мн.: БелСЭ, 1986. — 599 с., 40 л. ил. (руск.)
Блакітная кніга Беларусі : Энцыклапедыя / рэдкал.: Н. А. Дзісько і інш. — Мн.: БелЭн, 1994. — 415 с. — 10 000 экз. — ISBN 5-85700-133-1.

Спасылкі

На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Дзісна (рака)

[1] A. Vanagas. Lietuvių hidronimų etimologinis žodynas. — Vilnius, 1981. — С. 87.

[2] В. Н. Топоров, О. Н. Трубачев. Лингвистический анализ гидронимов Верхнего Поднепровья. Москва, 1962. С. 209.

[3] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. T. V. Warszawa, 1884. C. 321.

[4] П. Л. Маштаков. Список рек днепровского бассейна. С.-Петербург, 1913. С. 150.

[5] Топоров В. Н. Балтийский элемент в гидронимии Поочья III // Балто-славянские исследования 1988—1996. Москва, 1997. С. 281—282.

[6] H. Krahe. Unsere ältesten Flussnamen. Wiesbaden, 1964. C. 55—57.

[7] A. Vanagas. Lietuvių hidronimų etimologinis žodynas. — Vilnius, 1981. — С. 88.