М’янма

М’янма (бірм.: ), да 1989 Бірма — дзяржава ў Паўднёва-Усходняй Азіі, найбуйнейшая краіна паўвострава Індакітай. Гранічыць з Індыяй і Бангладэш на захадзе, Кітаем на поўначы, Лаосам на ўсходзе, Тайландам на паўднёвым усходзе. З поўдня і паўднёвага ўсходу яе барагі абмываюцца водамі Бенгальскага заліва і Андаманскага мора, даўжыня берагавой лініі 1930 км. Плошча краіны 678 км². Самая буйнай рака краіны — рака Іравадзі.

Рэспубліка Саюз М’янма

Герб М’янмы
Дзяржаўны гімн М’янмы
Дата незалежнасці	4 студзеня 1948 (ад Вялікабрытаніі)
Афіцыйная мова	Бірманская
Сталіца	Найп’іда
Найбуйнейшыя гарады	Янгон, Мандалай, Найп’іда
Форма кіравання	Прэзідэнцкая рэспубліка
Прэзідэнт	М’ін Швэ (в.а.) пасада вакантна
Плошча • Агулам • % воднай паверхні	40-я ў свеце 676.578 км² 3,06
Насельніцтва • Ацэнка (2010) • Перапіс (2014) • Шчыльнасць	60.280.000 чал. (24-я) 51.486.253 чал. 73,9 чал./км²  (119-я)
ВУП (ППЗ)   • Разам (2012)   • На душу насельніцтва	$88,751 млрд $1,393
ВУП (намінал)   • Разам (2012)   • На душу насельніцтва	$54,416 млрд $854
ІРЧП (2014)	▲0,536 (нізкі) (148-ы)
Этнахаронім	Бірманцы
Валюта	М’янманскі к’ят (K, MMK)
Інтэрнэт-дамен	.mm
Код ISO (Alpha-2)	MM
Код ISO (Alpha-3)	MMR
Код МАК	MYA
Тэлефонны код	+95
Часавыя паясы

Насельніцтва 49 млн чалавек (2007, ацэнка), бірманцы складаюць 68 %. Большасць вернікаў — будысты.

Сталіца — Найп’іда, да 2005 — Янгон (Рангун).

З 1997 М’янма кіруецца ваенным Дзяржаўным саветам міру і развіцця, правапераемнікам Дзяржаўнага савета па аднаўленню законнасці і парадку (1988—1997). Улады М’янмы праводзяць актыўную знешнюю палітыку на рэгіянальным узроўні (членства ў АСЕАН, саміце Усходняй Азіі), маюць блізкія адносіны з Індыяй і КНР. Адносіны з ЗША, Канадай і ЕС замарожаны на нізкім узроўні па палітычных прычынах.

Геаграфія

Пераважае горны рэльеф. У цэнтральнай частцы — падоўжанае паніжэнне з ракой Іравадзі, якое ў восевай частцы занята раўнінай, на поўдні — нізіннай дэльтай. На захадзе сістэма сярэдневысокіх, глыбока парэзаных складкавых гор; галоўныя хрыбты Пакхайн (на поўначы) і Ракхайн (на поўдні). На крайный поўначы горы да 5881 м (г. Кхакабаразі). На ўсходзе Шанскае нагор’е з чаргаваннем горных хрыбтоў (вышыня каля 1500 м) і катлавін. М’янме належаць у Бенгальскім заліве астравы Манаун, , Прэпарыс, Кока. Уздоўж ўсходняга берага Андаманскага мора месціцца архіпелаг М’ёй, які налічвае больш за 800 астравоў.

Гісторыя

Асноўны артыкул:

Старажытнасць

Чалавек на тэрыторыі сучаснай М’янмы вядомы з ніжняга палеаліту (). У эпоху неаліту, на мяжы III-га і II-га тыс. да н.э., у ўрадлівых рачных далінах і на ўзбярэжжы рассяліліся, мон-кхмерскія плямёны, якія прыйшлі з поўначы, адціснулі на поўдзень карэннае насельніцтва. Яны займаліся матыжным земляробствам, вырабляючы рыс на абрашаных землях, або рыбалоўствам; у гэты час з’яўляецца ганчарны круг і бронзавыя прылады.

Перыяд гарадоў-дзяржаў

Асноўныя артыкулы: П’ю і

Перыяд імператарскай Бірмы

Асноўны артыкул: Паган (дзяржава)

3 IX ст. туг пасяліліся плямёны бірманцаў (м’янма). Яны стварылі дзяржаву Паган, якая дасягнула росквіту ў XI—XIII стст. У канцы XIII ст. Паган разгромлены манголамі і распаўся. У сярэдзіне XVIII ст. адбылося аб’яднанне краіны пад уладай .

Дынастыя Таўнгу і перыяд каланіялізма

Асноўныя артыкулы: і

Брытанская Бірма (1824—1948)

Асноўныя артыкулы: і

У выніку англа-бірманскіх войнаў (1824—1826, 1852—1853, 1885) М’янма заваявана Вялікабрытаніяй. У 1886—1937 гг. — у складэе Брытанскай Індыі, з 1937 г. — асобная калонія Бірма.

Другая сусветная вайна

Асноўны артыкул: Дзяржава Бірма

Крытычная сітуацыя склалася ў Бірме падчас Другой сусветнай вайны. У кастрычніку 1939 г. па ініцыятыве і быў утвораны «Блок свабоды», які выступіў з патрабаваннем прадастаўлення незалежнасці, у абмен абяцаючы англічанам падтрымку іх ваенных намаганняў. Улады калоніі адказалі адмовай і ў маі 1940 г. ўвялі ў дзеянне Закон аб абароне Бірмы, узяўшы пад варту Ба Мо і інш. патрыётаў. Пазбегнуўшы арышту Аун Сан збег у Кітай, каб усталяваць сувязі з Маа Цзэдун, але раней у кантакт з ім ўвайшлі прадстаўнікі японскіх уладаў. Яны прапанавалі бірманскім нацыяналістам падтрымку ў іх барацьбе за незалежнасць. Прыняўшы прапанову аб супрацоўніцтве, Аун Сан з групай «30 таварышаў» (, , Бо Хму Аун і інш.) у жніўні 1941 г. адправіўся на в. Хайнань, дзе прыступіў да фарміравання будучай . Супраць супрацоўніцтва з Японіяй выступіла толькі (КПБ), якая ўзнікла ў 1939 г. ўнутры Добама Асіаён, але гэтую пазіцыю падзялялі далёка не ўсе сябры партыі, так як з Аун Санам у Японію з’ехалі і многія камуністы.

Пасля 9 снежня 1941 г. Японія абвясціла вайну ЗША і Вялікабрытаніі. Ужо 15 снежня японцы захапілі і пачалі бамбёжкі Рангуна, з якога пацягнуліся калоны бежанцаў. З паўмільёна жыхароў, якія жылі ў Рангуне, да вясны 1942 г. у ім засталося каля ста тысяч, у асноўным бірманцы. У чаканні японскага наступлення 26 снежня 1941 г. у Бангкоку Аун Сан абвясціў аб стварэнні Арміі незалежнасці Бірмы), якая ў хуткім часе вырасла з 200 чал. да 50 тыс. Разумеючы, што становішча крытычнае, прэм’ер-міністр Бірмы У Маун Са звярнуўся да Лондана з просьбай прадаставіць Бірме статус дамініёна. Аднак яго спробы пераканаць брытанскі ўрад ні да чаго не прывялі. Уступіўшы ў канцы 1941 у сакрэтныя кантакты з японцамі, У Маун Са быў арыштаваны і астатнюю частку вайны правёў у лагеры для інтэрнаваных ва Угандзе.

У 1942—45 акупіравана японскімі войскамі, барацьбу супраць якіх узначаліла створаная ў 1944 г. Антыфашысцкая ліга народнай свабоды (АЛНС) на чале з Аун Санам. У маі 1945 г. вызвалена ў выніку ўзброеннага паўстання на чале з АЛНС пры падтрымцы брытанскіх войск.

Перыяд незалежнасці

На парламенцкіх выбарах 1947 г. перамагла АЛНС, яе лідар стаў прэм’ер-міністрам краіны.

4 студзеня 1948 года абвешчаны незалежны Бірманскі саюз. Унутрыпалітычнае становішча краіны было няўстойлівым з-за вострай барацьбы паміж палітычнымі групамі, грамадзянскай вайны супраць камуністычных арганізацый і нацыянальных меншасцей на ўскраінах М’янмы.

2 сакавіка 1962 года вайскоўцы скінулі ўрад . Новы ўрад на чае з прыняў праграму «Бірманскі шлях да сацыялізму» і абвясціў сацыялістычную арыентацыю краіны. Была створана адзіная легальная партыя — . У 1974 годзе прынята новая канстытуцыя, краіна атрымаа назву Бірманскі Сацыяістычны Саюз. Курс на сацыяістычную арыентацыю ў 1960-1980-я гады скончыўся правалам. У выніку масавых народных выступленняў у сакавіку—жніўні 1988 года Не Він падаў у адстаўку.

18 верасня 1988 года адбыўся ваенны пераварот і ўлада перайшла да на чале з генералам Тан Шве.

На параменцкіх выбарах 1990 года 80% галасоў заваявала галоўная апазіцыййная сіла — на чале з . Дзяржаўны савет па аднаўленні законнасці і парадку адмовіўся перадаць уладу парламент і арыштаваў лідэраў апазіцыі. У студзені 1993 года ён стварыў Нацыянальную канстытуцыйную канферэнцыю (НКК) для распрацоўкі новай канстытуцыі. У 1995 годзе прадстаўнікі Нацыянальнай лігі за дэмакратыю выйшлі з НКК і стварылі Парламенцкі прадстаўніўчы камітэт дэпутатаў, выбраных у 1990 годзе.

Насельніцтва

Каля 75 % складаюць бама (бірманцы), народ тыбета-бірманскай моўнай групы, да якой у М’янме належаць карэны (больш за 3,5 млн.чалавек), араканцы, (болей за 2,5 млн. чалавек), чыны (каля 0,9 млн.чалавек), качыны (каля 0,7 млн чалавек), кая (каля 150 тыс.чалавек); да тайскай моўнай групы адносяцца шаны (больш за 3 млн чалавек), да аўстраазіяцкай сям’і — моны (каля 0,7 млн.чалавек) і мокен. На поўдні і ў буйных гарадах — каля 0,5 млн выхадцаш з Індыі і Бангладэш, 0,4 млн.кітайцаў. Сярод вернікаў пераважаюць будысты (каля 90 %); мусульман 4 %, хрысціян і індуістаў — па 1,5 %. Сярэднегадавы прырост насельніцтва 1,65 %. Сярэдняя шчыльнасць каля 71 чал./км². Большасць насельніцтва сканцэнтравана ў даліне дэльты Іравадзі, дзе шчыльнасць дасягае 1000 чал./км². Павышаная шчыльнасць на марскім узбярэжжы, рэдкая — у горных і лясных раёнах (1-5 чал./км²). У гарадах 26 % насельніцтва. Найбуйнейшыя гарады: Янгон, Мандалай, Басейн, Малам’яйн, . У сельскай гаспадарцы занята 67 % працаздольнага насельніцтва, у прамысловасці — 10 %.

Беларуска-м’янмарскія адносіны

Дыпламатычныя адносіны паміж Рэспублікай Беларусь і Рэспублікай Саюз М’янма ўсталяваныя 22 верасня 1999 года. У ліпені 2000 г. Рэспубліку Беларусь з афіцыйным візітам наведаў Міністр замежных спраў М’янмы Він Аунг.

У ліпені 2010 г. адбыўся візіт намесніка Міністра замежных спраў Рэспублікі Беларусь С. Ф. Алейніка ў М’янму. У студзені 2011 Беларусь наведаў намеснік міністра замежных спраў М’янмы Маунг М’інт.

26 верасня 2011 г Пасол В. Я. Садоха ўручыў даверчыя граматы ў якасці Надзвычайнага і Паўнамоцнага Пасла Рэспублікі Беларусь у Рэспубліцы Саюз М’янма. У верасні 2011 г. у г. Нью-Ёрку ў рамках Генеральнай Асамблеі ААН адбылася сустрэча Міністра замежных спраў Рэспублікі Беларусь С. М. Мартынава з Міністрам замежных спраў Рэспублікі Саюз М’янма Вунай Маунг Лвінам. У 2011 годзе грамадзянін М’янмы Аунг Мое Мінт прызначаны Ганаровым консулам Беларусі ў М’янме.

Прэзідэнт Рэспублікі Беларусь Аляксандр Лукашэнка лічыць перспектыўным супрацоўніцтва з Рэспублікай Саюз М’янма. Аб гэтым беларускі лідар заявіў 4 лістапада 2004 г. на сустрэчы з Вярхоўным галоўнакамандуючым Узброенымі сіламі М’янмы Мін Аунг Хлаінгам. Прэзідэнт таксама заявіў аб гатоўнасці Беларусі да супрацоўніцтва з М’янмай у ваенна-тэхнічнай сферы, падрыхтоўцы кадраў.

Зноскі

1. The 2014 Myanmar Population and Housing Census. Highlights of the Main Results. Census Report Volume 2 – A (англ.)
2. UNDP: Human Development Report 2015 – Work for Human Development (англ.)
3. https://data.iana.org/time-zones/tzdb-2021e/asia
4. Сустрэча з Вярхоўным галоўнакамандуючым Узброенымі сіламі М’янмы Мін Аунг Хлаінгам [1]//.Прэс-служба Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь

Літаратура

• Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 11: Мугір — Паліклініка / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 2000. — Т. 11. — 560 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0188-5 (т. 11).