Горад Дніпро

Дніпро або Дняпро^{[неаўтарытэтная крыніца?]} (укр.: Дніпро́), да 1796 — Екацярынаслаў, у 1796—1802 — Новарасійск, у 1802—1926 — Екацярынаслаў, у 1926—2016 — Днепрапятроўск — горад ва Украіне, на Дняпры, адміністрацыйны цэнтр Днепрапятроўскай вобласці. Чыгуначны вузел. Буйны прамысловы цэнтр Украіны. Заснаваны ў 1776 годзе.

Горад Дніпро укр.: Дніпро Герб^[d] Сцяг^[d] Краіна  Украіна Вобласць Днепрапятроўская вобласць Раён Дніпроўскі раён Каардынаты 48°28′03″ пн. ш. 35°02′24″ у. д.^HGЯO Мэр Барыс Філатаў^[d] Заснаваны 1776 Першая згадка 23 красавіка (4 мая) 1776 Плошча 405 км² Вышыня цэнтра 155 ± 1 м Водныя аб’екты Дняпро Насельніцтва ▼968 502 чал. (1 студзеня 2022) Часавы пояс UTC+2, летам UTC+3 Тэлефонны код 0562 Паштовыя індэксы 49000 КААТУУ 1210100000 Афіцыйны сайт dniprorada.gov.ua (укр.) Дніпро на карце Украіны ±

Медыяфайлы на Вікісховішчы

Да рэвалюцыі горад называўся Екацярынаслаў у гонар расійскай імператрыцы. У 1926 годзе ён стаў Днепрапятроўскам у гонар рэвалюцыянера Пятроўскага. 19 мая 2016 года Вярхоўная Рада Украіны ў межах дэкамунізацыі перайменавала Днепрапятроўск у Дніпро.

Насельніцтва

Па даных на 1 студзеня 2017 года наяўнае насельніцтва горада склала 976 525 чалавек наяўнага насельніцтва, у межах гарсавета — уключаючы пгт Авіятарскэ — 978 943 чалавек, на 1 студзеня 2016 года — у горадзе — 983 836 чалавек, у гарсавеце — 986 258 чалавек. На 1 лістапада 2015 года колькасць насельніцтва горада складала 974 341 пастаянны жыхар і 984 466 чалавек наяўнага насельніцтва, у межах гарсавета — уключаючы пгт Авіятарскэ — 976 755 пастаянных жыхароў і 986 887 чалавек наяўнага насельніцтва адпаведна.

З 1976 па 2011 гады Дніпро быў горадам з насельніцтвам больш за 1 мільёна жыхароў. Дасягнуўшы 1 мільёна ў 1976 годзе, насельніцтва горада працягвала расці аж да распаду СССР, дайшоўшы да гістарычнага максімуму ў 1992 годзе, калі ва ўласна горадзе пражывала 1 189 900 чалавек, пасля чаго пачалося скарачэнне колькасці, за выключэннем 2002 года, калі ў рысу горада быў уключаны раней скасаваны пасёлак гарадскога тыпу , пасля чаго насельніцтва горада з 1 065 008 жыхарамі па перапісу 2001 года часова ўзрасла да 2003 года да 1 069 106 чалавек. Нягледзячы на гэта, у 2011 годзе насельніцтва горада апусцілася да 1 004 853 чалавек, а да 2012 года — да 999 577 чалавек.

Нацыянальны склад

Нацыянальны склад жыхароў горада на 1 студзеня 1925 года быў наступным: 42 % складалі рускія, 34 % — яўрэі, 19 % — украінцы, 2 % — палякі, амаль па адным адсотку — беларусы і немцы.

Нацыянальны склад па даных перапісаў (1897 — моўны склад)

	1897	1926	1939	1959	1989	2001
украінцы	15,8 %	36,0 %	54,6 %	61,5 %	62,5 %	72,6 %
рускія	41,8 %	31,6 %	23,4 %	27,9 %	30,0 %	23,5 %
яўрэі	35,4 %	26,8 %	17,9 %	7,6 %	3,2 %	1,0 %
беларусы	1,2 %	1,9 %	1,9 %	1,7 %		1,0 %

Родная мова па даных перапісу 2001 у раёнах Днепрапятроўска і населеных пунктах гарсавета.

	украінская	руская	армянская
Новакадацкі раён	53,3 %	45,4 %	0,6 %
Амур-Ніжнедняпроўскі раён	52,6 %	46,6 %	0,1 %
Самарскі раён	51,7 %	47,5 %	0,2 %
Чачэлаўскі раён	47,0 %	51,9 %	0,3 %
Індустрыяльны раён	42,1 %	57,2 %	0,2 %
Бабушкінскі район	41,9 %	57,0 %	0,1 %
Саборны раён	39,4 %	59,5 %	0,1 %
Цэнтральны раён	37,0 %	61,9 %	0,1 %
Дніпро (горад)	45,9 %	53,1 %	0,2 %
Пгт. Таромскае	88,5 %	11,0 %	0,04 %
Дніпро (гарсавет)	46,5 %	52,5 %	0,2 %

Эканоміка

Дніпро — адзін з найбуйнейшых прамысловых, эканамічных і транспартных цэнтраў, цэнтр металургіі Украіны. Асабліва развіта чорная металургія (металургічныя заводы (был. Імя Пятроўскага), імя Бабушкіна, Дняпроўскі трубны завод, Камінмет, Інтерпайп), металаапрацоўка і машынабудаванне (Дніпро — цэнтр ракетабудавання Украіны — ).

Цэнтральны рынак Дняпра — Азёрка, які знаходзіцца на вул. Шміта. Да 1880-х гадоў на гэтым месцы было возера. 16 красавіка 1885 года гарадская дума Екацярынаслава дазволіла некалькім мяшчанам пабудаваць драўляныя мясныя лаўкі на азёрнай плошчы. Воды «возера» з часам былі адведзены на тэрыторыю гарадскога саду, пашырыўшы ўжо які быў там вадаём. На ўтварылася плошчы выраслі гандлёвыя рады гарадскога базару, названага азёрныя.

Харчовая галіна вядомая па такіх гандлёвых марках, як «Олейна», «Бон Буассон», шакалад «Міленіум», малочная фабрыка «Рейнфорд», малочны камбінат «Прыдняпроўскі». У 1937 годзе ў горадзе быў запушчаны  — першы ў СССР вытворца кукурузных шматкоў. Найбуйнейшыя прадпрыемствы іншых галін прамысловасці — Завод цяжкіх прэсаў, (Дняпроўскі шынны завод), , радыёзавод. У 1993 годзе была заснавана сетку , цяпер адна з найбуйнейшых у краіне.

У Дніпро знаходзіцца галоўны офіс найбуйнейшага на Украіне банка — , які ўваходзіў у якая належыць Ігару Каламойскаму і групу (нацыяналізаваны ў снежні 2016 года). У групу напрамую або апасродкавана ўваходзіць больш за 100 прадпрыемстваў на Украіне і свеце. Яе галоўны канкурэнт — , металургічная кампанія, якая спецыялізуецца на вытворчасці труб і колаў для чыгуначнага транспарту. Яе заснавальнікам з’яўляецца Віктар Пінчук. Дніпро неафіцыйна з’яўляецца бізнес-сталіцай Украіны. Большасць украінскіх мільянераў і мільярдэраў жывуць або маюць дняпроўскія карані. Па даных статыстыкі за 2011 год, кожны 1200-ы дніпровец з’яўляецца мільянерам. Для параўнання: у Данецку кожны 1700-ы, а ў Кіеве 3200-ы.

У горадзе працуе 7 кінатэатраў, 60 гасцініц (5 з рэйтынгам 5), 40 афіцыйных аўтасалонаў. У горадзе знаходзіцца Музей .

Днепрапятроўскі цэнтр АН Украіны. 9 ВНУ, 5 тэатраў, 3 музеі.

Адукацыя і навука

Библиотека

Навучанне ў Дняпры ажыццяўляецца ў 163 навучальных установах. У 2010 годзе ў іх пайшло 80 000 школьнікаў, у тым ліку амаль 9 000 — у 1-а класнікаў. Адкрыта 173 дзіцячы сад, 39 пазашкольных ўстановы, 6 дзіцячых дамоў. У дашкольных установах навучаецца 30 тыс. дзяцей.

У 2008 годзе ў Дняпры праходзіла Усеўкраінская алімпіяда па матэматыцы. У 2009 годзе горад прымаў паўфінал Усеўкраінскай студэнцкай алімпіяды па праграмаванні (ўсходні рэгіён). У 2006, 2011 і 2012 гадах у горадзе праходзіла Усеўкраінская алімпіяда па інфарматыцы.

Сістэма вышэйшых навучальных устаноў Дніяпра аб’ядноўвае 38 ВНУ, 14 — IV і ІІІ, а таксама 22 — І і ІІ узроўняў акрэдытацыі. Першая ВНУ горада — , адкрытае 30-га верасня (12 кастрычніка) 1899 года. У рэйтынгу ВНУ «Топ-200 Украіна» заняў 7-е месца, а  — 9-е месца. Усяго ў ВНУ горада навучаецца больш за 100 тыс. студэнтаў.

• Дніпроўскі гуманітарны ўніверсітэт
• Дніпроўскі дзяржаўны аграрна-эканамічны ўніверсітэт
• Дніпроўскі нацыянальны ўніверсітэт імя Алеся Ганчара
• Дніпроўскі нацыянальны ўніверсітэт чыгуначнага транспарту
• Днепрапятроўскі дзяржаўны ўніверсітэт унутраных спраў
• Нацыянальны тэхнічны ўніверсітэт «Дніпроўская політэхніка»
• Украінскі дзяржаўны хіміка-тэхналагічны ўніверсітэт
• Універсітэт імя Альфрэда Нобеля
• Універсітэт мытнай справы і фінансаў
• Днепрапятроўская акадэмія музыкі
• Дніпроўская медыцынская акадэмія
• Нацыянальная металургічная акадэмія Украіны
• Прыдняпроўская дзяржаўная акадэмія будаўніцтва і архітэктуры
• Прыдняпроўская дзяржаўная акадэмія фізічнай культуры і спорту

Культура

Музеі

Асноўны артыкул:

Мемарыяльны дом-музей акадэміка Яварніцкага

Дыярама «Бітва за Дняпро»

• імя акадэміка Д. І. Яварніцкага — адзін з найбуйнейшых музеяў Украіны
•  — Музей дому культуры УУС

Арт-аб’екты

«Днепрапятроўскі ўзыход» — інсталяцыя сусветна вядомага мастака Алафура Эліасана на тэрыторыі электрасталеплавільнай комплексу Інтэрпайп Сталь. Штучнае сонца 60-метровай вышыні відаць з любога пункта гарызонту. Асветленае знутры ў гадзіны світання і змяркання, яно выглядае як пастаянна ўзыходзячае або вечаровае свяціла.

Памятныя мясціны

• Палац Пацёмкіна (18 ст.)
• Праабражэнскі кафедральны сабор (19 ст.)

Транспарт

Унутрыгарадскі транспарт прадстаўлены тралейбуснымі, і , а таксама развітой сеткай , метрапалітэн.

На гарадскіх маршрутах у сярэднім у суткі працуе (2013 г.):

• 213 трамваяў,
• 158 тралейбусаў,
• 4 цягнікі метро (па 3 вагоны),
• 128 аўтобусаў вялікай і сярэдняй ёмістасці,
• 2255 мікрааўтобусаў,
• 1200 легкавых таксі,

Працягласць маршрутаў складае (колцавае адлегласць):

• трамвайных — 176,9 км
• тралейбусных — 412,6 км
• метрапалітэна — 7,9 км
• аўтатранспартных — 2410 км

Вядомыя ўраджэнцы і жыхары

Асноўны артыкул: Вядомыя асобы Дніпра

• Марыя Уладзіміраўна Адамейка (1929—1990) — спявачка, Заслужаная артыстка Беларускай ССР.
• Леў Уладзіміравіч Голуб (1904—1994) — беларускі кінарэжысёр, сцэнарыст.
• Юльян Дрэйзін (1879—1942) — музыказнавец, публіцыст, перакладчык, педагог.
• Ілья Іосіфавіч Кабакоў (нар. 1933) — амерыканскі мастак.
• Уладлен Рыгоравіч Лахоня (нар. 1934) — беларускі архітэктар.
• Іосіф Абрамавіч Ражба (1907—1995) — беларускі акцёр.
• Аляксандр Паўлавіч Стагорскі (1910—1987) — віяланчэліст, музычны педагог.
• Васіль Піліпавіч Маргелаў (1908—1990) — савецкі военачальнік, камандуючы паветрана-дэсантнымі войскамі СССР у 1954—1959 і 1961—1979 гадах, Герой Савецкага Саюза (1944).
• Юлія Цімашэнка (нар. 1960) — украінскі палітык, лідар палітычнага руху «Батьківщина».
• Васіль Паўлавіч Юбкін (1920—1968) — удзельнік Вялікай Айчыннай вайны, Герой Савецкага Саюза.
• Канстанцін Яроменка — расійскі спартсмен.
• Аляксандр Іовіч Валошын (1922—1989) — Герой Савецкага Саюза.
• Дзмітрый Мікалаевіч Камеко (нар. 1985) — украінскі міні-футбаліст і трэнер па міні-футболу.
• Віктар Якаўлевіч Станіцын (1897—1976) — акцёр і рэжысёр, Народны артыст СССР (1948).
• Усевалад Міхайлавіч Увядзенскі (1920—1979) — хімік, фармаколаг. Доктар фармацэўтычных навук (1972), кандыдат хімічных навук (1958), прафесар (1973).

Гл. таксама

• Баскетбольны клуб «Дніпро»

Заўвагі

1. паводле роднай мовы

Крыніцы

1. Міський голова — Dnipro City Council. Праверана 16 верасня 2023.
   <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q4163221"></a>
2. https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/Dniepr;3893156.html
3. Дзяржаўная служба статыстыкі Украіны Чисельність наявного населення України на 1 січня 2022 року — Кіеў: Дзяржаўная служба статыстыкі Украіны.
   <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q115154676"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q1899"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q7603543"></a>
4. Напісанне ў адпаведнасці з ТКП 177-2009 (03150) «Спосабы і правілы перадачы геаграфічных назваў і тэрмінаў Украіны на беларускую мову»
5. Украінскі Днепрадзяржынск стаў Камянскім, Днепрапятроўск — Дняпром — svaboda.org, 19 траўня 2016, 11:38
6. Описание населённых мест Екатеринославской губернии на 1-е января 1925 (руск.). — Екатеринослав: Типо-Литография Екатерининской ж. д., 1925. — С. 635.
7. Першы ўсеагульны перапіс насельніцтва Расійскай Імперыі 1897 г. Размеркаванне насельніцтва па роднай мове і паветах 50 губерняў Еўрапейскай Расіі Демоскоп
8. Нацыянальны склад насельніцтва гарадоў (па мове) Архівавана 13 жніўня 2015. Усерасійскі перапіс насельніцтва 1897 года
9. Усесаюзная перапіс насельніцтва 1926 года. Нацыянальны склад насельніцтва па рэгіёнах рэспублік СССР (гл. УССР, Днепрапятроўская акруга, гарадскія паселішчы, горад Днепрапятроўск) // Демоскоп
10. Усесаюзная перапіс насельніцтва 1939 году. Нацыянальны склад насельніцтва раёнаў, гарадоў і буйных сеў саюзных рэспублік СССР
11. Кабузан В. М. Украінцы ў свеце: Дынаміка колькасці і рассялення 20-я гады XVIII стагоддзя — 1989 год: фарміраванне этнічных і палітычных межаў украінскага этнасу / Інстытут расійскай гісторыі РАН. — М.: Навука, 2006. — 658 с.
12. Размеркаванне насельніцтва па роднай мове, Днепрапятроўская вобласць Архівавана 31 мая 2016.

Літаратура

• Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 6: Дадаізм — Застава / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 1998. — Т. 6. — 576 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0106-0 (т. 6).

Спасылкі

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Дніпро

• Даведнік паслуг Дніпры