Стратыграфія

У паняцця ёсць і іншыя значэнні, гл. Стратыграфія (археалогія).

Стратыгра́фія (лац.: stratum «слой» + грэч. graphō «пішу») — раздзел , які вывучае паслядоўнасць фарміравання горных парод, іх першасныя прасторавыя ўзаемаадносіны і геалагічны ўзрост.

Пласты ў правінцыі Сальта (Аргенціна)

Стратыграфія цесна звязаная з палеанталогіяй і геахраналогіяй. У задачу канкрэтных стратыграфічных даследаванняў уваходзіць стратыграфічнае расчляненне і вылучэнне стратыграфічных падраздзяленняў) для асобных участкаў зямной кары (стварэнне лакальных (мясцовых) і рэгіянальных ), правядзенне іх міжрэгіянальных карэляцый.

Для земляў Беларусі распрацаваныя і створаныя рэгіянальныя стратыграфічныя схемы платформавага чахла і .

Гісторыя

Першыя ўяўленні аб адрозненні асадкавых горных парод па часе іх назапашвання звязаны з імем дацкага вучонага Нільса Стэнсена, які адкрыў закон паслядоўнасці напластавання (1669). Фарміраванне стратыграфіі як навукі пачынаецца ў сярэдзіне — другой палове XVIII стагоддзя, калі з’явіліся першыя стратыграфічныя класіфікацыі нямецкіх вучоных (1756), Г. Фюкселя (1762) і А. Г. Вернера (1787), італьянскага даследчыка (1760), праца «Аб пластах зямных» М. В. Ламаносава (1763). У канцы XVIII — пачатку XIX стагоддзяў англійскі вучоны распрацаваў метад раздзялення і карэляцыі асадкавых пластоў на аснове выдзялення характэрных палеанталагічных комплексаў і ўвёў тэрмін «стратыграфія» (1817). Адны з першых стратыграфічных даследаванняў у ваколіцах Парыжа правялі ў 1808 годзе Ж. Кюўе і . Першая міжнародная стратыграфічная шкала з паслядоўнасці сістэм (ярусы лічыліся рэгіянальнымі ) прынятая на 8-й сесіі Міжнароднага геалагічнага кангрэса ў Парыжы ў 1900 годзе на аснове «Хранографа» французскага геолага . З другой паловы 1950-х гадоў пад эгідай Міжнароднай камісіі па стратыграфіі пачалася падрыхтоўка Міжнароднага стратыграфічнага кодэкса, які быў апублікаваны ў 1976 годзе пад рэдакцыяй геолага Х. Д. Хедберга.

У 1977 і 1992 гадах выйшлі ў свет першае і другое выданні Стратыграфічнага кодэкса СССР, у 1983 годзе — Стратыграфічны кодэкс ЗША, у 1994 годзе — Міжнародны стратыграфічны даведнік. У 2006 годзе выдалі свае стратыграфічныя кодэксы — Польшча (польск.: Polskie zasady stratygrafii) і Расійская Федэрацыя (руск.: Стратиграфический кодекс России).

Значны ўклад у развіццё стратыграфіі зрабілі французскія вучоныя Э. Ог, М. Жынью, брытанскія вучоныя У. Аркел, Р. І. Мурчысан, , амерыканскія вучоныя К. Данбар, Х. Хедберг, нямецкія вучоныя І. Вальтэр, , рускія вучоныя , А. П. Карпінскі, , Д. В. Наліўкін, У. В. Менер, , , і інш. Распрацоўка метаду занальнай стратыграфіі, увядзенне ўпершыню ў навуку паняццяў «зона» і «ярус», іх далейшае развіццё звязваюцца з імёнамі А. д’Арбіньі і .

На тэрыторыі Беларусі стратыграфічныя даследаванні пачаліся на мяжы XIX—XX стагоддзяў з удзелам рускіх вучоных. Планамерныя даследаванні пачаліся 1927 годзе ў Інстытуце геалогіі. У другой палове XX стагоддзя ў Інстытуце геалагічных навук Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі і распрацаваны і абгрунтаваны стратыграфічныя схемы краіны. Удакладненні праходзяць пад кіраўніцтвам Стратыграфічнага камітэта пры . У 2001 годзе выдадзена кніга «Геалогія Беларусі», у якой абагульнены веды па стратыграфіі краіны.

Сярод вядомых беларускіх вучоных у галіне стратыграфіі Л. М. Вазнячук, А. С. Махнач, А. В. Фурсенка, М. Ф. Бліадухо, , , Г. К. Хурсевіч, , , , , Д. П. Плакс, , , Я. К. Яловічава, і інш.

Крыніцы

1. БелЭн 2002.
2.  : [в 35 т.] / гл. ред. Ю. С. Осипов. — М. : Большая Российская энциклопедия, 2004—2017.
3. Кутырло, В. Э. 2018.
4. БелЭн 2002, с. 200—201.

Літаратура

• Андрыеўская З. Я., Руска-беларускі фізіка-геаграфічны слоўнік — Мн.: Народная асвета, 1994. — 367 с. — ISBN 985-03-0054-X — С. 292—293.
• Геаграфія ў тэрмінах і паняццях: Энцыклапедычны даведнік / Беларус. Энцыкл.; Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: БелЭн, 2003. — С. 281—282. — 352 с.: іл. ISBN 985-11-0262-8.
• Стратыгра́фія // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 15: Следавікі — Трыо / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 2002. — Т. 15. — С. 200—201. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0251-2 (т. 15).
• Ісаенка У. Ф. Стратыгра́фія ў археалогіі // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 15: Следавікі — Трыо / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 2002. — Т. 15. — С. 201. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0251-2 (т. 15).
• Стратыгра́фія // Геаграфічныя паняцці і тэрміны: Энцыклапедычны даведнік / Беларус. Энцыкл.; Рэдкал.: М. М. Курловіч і інш. — Мн.: БелЭн, 1993. — С. 274—275. — 333 с. — (Энцыкл. б-чка школьніка). — 14 000 экз. — ISBN 5-85700-085-8.
• Стратиграфия (в геологии) // Большая советская энциклопедия : ([в 30 т.]) / гл. ред. А. М. Прохоров. — 3-е изд.. — М. : Советская энциклопедия, 1969—1978. (руск.)
• Кутырло, В. Э. Асновы стратыграфіі: дапаможнік / В. Э. Кутырло. — Мн.: БДУ, 2018. — 44 с. — 100 экз. — ISBN 978-985-566-593-0. Архівавана 23 мая 2023.
• Рычкова И. В. Основы стратиграфии и геохронологии: учебное пособие / И. В. Рычкова; Томский политехнический университет. — Томск: Изд-во Томского политехнического университета, 2014. — 53 с. (руск.)
• Комаров В. Н., Андрухович А. О., Туров А. В. Основы стратиграфии. Учебное пособие. — М.: МГРИ—РГГРУ, 2018. — 148 с. (руск.)
• Лыюров С. В. Основы стратиграфии: Учебное пособие. — Сыктывкар: Изд-во СыктГУ, 2004. — 236 с. — 330 экз. — ISBN 5-87237-435-6. (руск.)

Спасылкі

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Стратыграфія
• International Commission on Stratigraphy (англ.) (Праверана 24 мая 2023)
• Основы стратиграфии: электронный учебно-методический комплекс для специальности: 1-51 01 01 «Геология и разведка месторождений полезныхископаемых» / БГУ, Фак. географии и геоинформатики, Каф. региональной геологии; сост. Д. Л. Творонович-Севрук. — Минск : БГУ, 2021. — 24 c.: ил.(недаступная спасылка) (руск.) (Праверана 24 мая 2023)