Azərbaycanca
Беларуская
Deutsch
English
Français
Қазақ
Lietuvių
Русский
ภาษาไทย
Türkçe
Українська
Мана́ка (фр.: Monaco), Кня́ства Мана́ка (фр.: Principauté de Monaco) — княства, горад-дзяржава ў Паўднёвай Еўропе. Мае выхад да Міжземнага мора, на сушы мяжуе з Францыяй. Адна з шасці карлікавых дзяржаў Еўропы.
| |||||
 | |||||
| Дэвіз: «Deo Juvante (лац.: «З Божай дапамогай»)» | |||||
| Гімн: «Hymne Monégasque» | |||||
| Дата незалежнасці | 8 студзеня 1297 (ад Генуі) | ||||
| Афіцыйная мова | французская | ||||
| Сталіца | Манака | ||||
| Найбуйнейшыя гарады | Манака/Манака-Віль, Монтэ-Карла, Ла-Кандамін і | ||||
| Форма кіравання | канстытуцыйная манархія | ||||
| Альбер II | |||||
| Дзярж. рэлігія | Хрысціянства (каталіцтва) | ||||
| Плошча • Агулам • % воднай паверхні | 2,02 км² 0 | ||||
| Насельніцтва • Ацэнка (2011) • Шчыльнасць | 35 986 чал. 17 814.85 чал./км² | ||||
| ВУП • Разам (2011) • На душу насельніцтва | $6 109 млн $169 694 | ||||
| Валюта | Еўра¹ | ||||
| Інтэрнэт-дамен | .mc | ||||
| Код ISO (Alpha-2) | MC | ||||
| Код ISO (Alpha-3) | MCO | ||||
| Код МАК | MON | ||||
| Тэлефонны код | +377 | ||||
| Часавыя паясы | +1 | ||||
| ¹да 1999 года французскі франк і | |||||
Дзяржаўны лад
Манака — канстытуцыйная манархія (з 1911 года). Дзейсная канстытуцыя прынятая ў 1962 годзе. Кіраўнік дзяржавы — наследны князь. Заканадаўчая ўлада належыць Нацыянальнаму савету, у які ўваходзяць кіраўнік дзяржавы і 18 членаў, выбраных на ўсеагульных выбарах на 5-гадовы тэрмін. Выканаўчую ўладу ажыццяўляе Урадавы савет з удзелам прадстаўніка Францыі, які вылучаецца на гэту пасаду французскім урадам і зацвярджаецца князем. Існуе таксама дарадчы орган — Каронны савет.
Прырода
Княства займае частку Блакітнага берага Міжземнага мора і паўднёвыя схілы прыморскіх Альпаў. Рэльеф перадгорны і горны. Вышыня да 145 м над узроўнем мора. Клімат міжземнаморскі, з сухім летам і мяккай зімой. Сярэдняя тэмпература студзеня — +8 °С, ліпеня — +23 °С. Ападкаў за год выпадае прыблізна 800 мм. Амаль уся тэрыторыя краіны занятая гарадской забудовай. На стромых схілах гор вечназялёныя зараснікі каменнага дубу, калючага дроку, карлікавай пальмы, кустоўе маквісу з ладаннікам, дзікай фісташкай, размарынам. На схілах прыбярэжных скал — Экзатычны сад з сусветна вядомай калекцыяй субтрапічных раслін: пальмаў, магнолій, алеандраў і кактусаў.
Насельніцтва
Карэнныя жыхары — манегаскі, жыве шмат французаў і італьянцаў, таксама грэкі, немцы, англічане, амерыканцы і інш. Пераважная колькасць жыхароў краіны — каталікі.
Гісторыя
У X—IX ст. да н.э. на тэрыторыі Манака (назва, імаверна, паходзіць ад праіндаеўрапейскага кораня mon — высокае месца, скала) існавала фінікійская калонія (гандлёвая прыстань, крэпасць) з VIII—VI ст. да н.э. — грэчаская (пабудаваны храм Геракла). 3 II ст. да н.э. тэрыторыя Манака ўваходзіла ў Рымскую імперыю, пазней тут панавалі арабы, з ХІ ст. н.э. — генуэзцы, якія ў 1215 годзе пабудавалі тут крэпасць. У 1346 годзе паўстала асобнае княства пад пратэктаратам Генуі. У 1419 годзе ў Манака замацавалася генуэзская дынастыя Грымальдзі. 3 1524 года княства Манака было падуладнаю тэрыторыяй Іспаніі, аднак фармальна захоўвала сваю аўтаномію. У 1641 годзе ў выніку народнага паўстання княства перайшло пад пратэктарат Францыі. У 1731 годзе княства па жаночай лініі перайшло да Дж. Ф. Л. Гаён-Маціньёна, які прыняў прозвішча Грымальдзі і ўступіў на прастол пад імем Анарэ III ([1731-93). У 1793 годзе княства было анексавана Францыяй. Аднаўленне аўтаномнага статусу адбылося на падставе Парыжскага мірнага дагавора 1814 года. Паводле рашэння Венскага кангрэса 1814-15 гадоў, Манака было перададзена пад пратэктарат Сардзінскага каралеўства. Рэвалюцыя 1848 года зрынула ў Манака княжацкую ўладу, ад княства аддзяліліся і фактычна далучыліся да Францыі гарады Мянтона і Ракбрун. У 1849 годзе сардзінскія войскі аднавілі манархію, але Манака перастала быць пратэктаратам Сардзініі. У 1860 годзе пасля пераходу Ніцы ва ўладанне Францыі князь Карл III (1856-89) пагадзіўся на французскі пратэктарат над Манака, у 1861 годзе за 4 млн франкаў фармальна саступіў Францыі свае правы на Мянтону і Ракбрун. Паводле манакска-французскага дагавору 2 лютага 1861 года Францыя прызнала незалежнасць Манака. У 1865 годзе паміж Манака і Францыяй пачаў дзейнічаць мытны саюз. У 1861—1910 гадах у г. Монтэ-Карла пабудаваны комплекс казіно, які пасля будаўніцтва чыгункі паміж Манака і Францыяй (1868) стаў адной з галоўных крыніц папаўнення бюджэту княства. У 1899 годзе ў Манака заснаваны Акіянаграфічны музей — цяпер міжнародны цэнтр акіянаграфічных даследаванняў.
У 1911 годзе пры князю Альберту I (1889—1922) была прынятая канстытуцыя, паводле якой Манака абвешчана канстытуцыйнай манархіяй і ўтвораны выбарны парламент — Нацыянальны савет. Паводле дамовы 1918 года Францыя атрымала права трымаць на тэрыторыі Манака войскі і зацвярджаць заключаныя Манака міжнародныя пагадненні. У 2-ю сусветную вайну Манака акупавалі нямецкія войскі (1942—1944). 3 1949 па 2005 год ў княстве кіраваў князь Рэнье III. У 1962 годзе прынята новая канстытуцыя, якая пашырыла правы Нацыянальнага савета. Выканаўчая ўлада перададзеная Урадаваму савету, быў створаны Каронны савет.
Гаспадарка
Манака — эканамічна развітая краіна з высокім узроўнем даходаў. Аснова эканомікі — гандлёва-фінансавая дзейнасць, турызм і курортная справа, ігральныя дамы, некаторыя галіны прамысловасці. Ільготны падатковы рэжым дазваляе буйным міжнародным банкам шырока выкарыстоўваць Манака для фінансавых аперацый (дзейнічае каля 800 міжнародных кампаній і 50 банкаў). Замежныя прамысловыя, гандлёвыя і фінансавыя прадпрыемствы, у якіх доля капіталу Манака перавышае 25 %, цалкам вызваляюцца ад падаткаў. Падаткі ў Манака намнога меншыя, чым у іншых краінах. Развіты страхавая справа, афшорныя паслугі, гандаль нерухомасцю. Манака — сусветна вядомы курорт з басейнамі, купальнямі, водалячэбніцай. Асноўныя дзяржаўныя даходы прыпадаюць на падаткі з банкаў, атэляў і інш., а таксама ад турызму.
Склалася сучасная індустрыяльная база з экалагічна чыстых прадпрыемстваў лёгкай і перапрацоўчай прамысловасці (у т.л. электратэхнічная і радыёэлектронная, дакладнае машынабудаванне, хіміка-фармацэўтычная, швейная, харчовая. Ажыццяўляецца выпуск паштовых марак, малая металургія, вытворчасць ювелірных вырабаў, сувеніраў.
Электраэнергію Манака атрымлівае з Францыі. Працуе магутная радыёстанцыя «Монтэ-Карла». Ёсць невялікія вінаграднікі і аліўкавыя гаі. Рыбалоўства.
Манака ўтварае адзіную мытную прастору з Францыяй. У экспарце пераважаюць прамысловыя вырабы, у імпарце — харчовыя і спажывецкія тавары. Грашовая адзінка — французскі франк. Манегаскія франкі выпускаюцца для продажу нумізматам.
Транспарт
У Манака 1,7 км чыгункі і каля 50 км асфальтаваных дарог і вуліц. Праз Манака праходзяць чыгунка і шаша Ніца (Францыя) — Генуя (Італія). Ёсць пляцоўкі для верталётаў, якія перавозяць пасажыраў у міжнародны аэрапорт у г. Ніца (Францыя). Марскі порт прымае невялікія гандлёвыя судны і яхты.
Славутасці
Акіянаграфічны інстытут з музеем і акварыумам, міжнароднае гідраграфічнае бюро. Антрапалагічны дагістарычны музей. Батанічны сад. Жылыя кварталы і тэрасавыя сады (XVI—XVIII ст.), Княжацкі палац у Манака (XVI—XIX ст) з фрагментамі крэпасці XIII—XIX ст., капэла Ла Мізерыкорд (XVII ст.).
Турызм
Манака штогод наведвае каля 700 тыс. замежных турыстаў. Турыстаў прываблівае ў Манака сонечнае надвор’е, марскія купанні, архітэктурныя і гістарычныя помнікі, казіно, ігральныя дамы, Акіянаграфічны музей і марскі акварыум з унікальнымі экспанатамі, буйныя міжнародныя тэнісныя турніры, аўтамабільныя ралі Монтэ-Карла, міжнародныя спаборніцтвы па стэндавай стральбе і гольфе, музычныя і цыркавыя фестывалі і інш. 3-за нізкіх падаткаў у Манака жывуць многія багатыя людзі, у т.л. сусветна вядомыя артысты і спартсмены, што з’яўляецца дадатковым фактарам прыцягнення турыстаў.
Міжнароднае супрацоўніцтва
Манака — член ААН (з 1993), Арганізацыі па бяспецы і супрацоўніцтве ў Еўропе, Інтэрпола і іншых міжнародных арганізацый. У Манака знаходзіцца штаб-кватэра Міжнароднай гідраграфічнай арганізацыі.
Крыніцы
- Геаграфічныя назвы і сталіцы дзяржаў-членаў ААН (недаступная спасылка — гісторыя)
- Ministere des Affaires etrangeres (France). Mise a jour : 29.01.09
- Monaco at The World Factbook(недаступная спасылка — гісторыя)
- https://data.iana.org/time-zones/tzdb-2021e/europe
Літаратура
- Манака / І. Афнагель і інш. // БелЭн у 18 т. Т. 10. — Мн., 2000.
Спасылкі
 | Манака на Вікісховішчы |
|---|
Аўтар: www.NiNa.Az
Дата публікацыі:
U panyaccya yosc i inshyya znachenni gl Mana ka fr Monaco Knya stva Mana ka fr Principaute de Monaco knyastva gorad dzyarzhava y Paydnyovaj Eyrope Mae vyhad da Mizhzemnaga mora na sushy myazhue z Francyyaj Adna z shasci karlikavyh dzyarzhay Eyropy Knyastva Manaka fr Principaute de Monaco Scyag Manaka Gerb ManakaDeviz Deo Juvante lac Z Bozhaj dapamogaj Gimn Hymne Monegasque Data nezalezhnasci 8 studzenya 1297 ad Genui Aficyjnaya mova francuzskayaStalica ManakaNajbujnejshyya garady Manaka Manaka Vil Monte Karla La Kandamin iForma kiravannya kanstytucyjnaya manarhiyaAlber IIDzyarzh religiya Hrysciyanstva katalictva Ploshcha Agulam vodnaj paverhni 2 02 km 0Naselnictva Acenka 2011 Shchylnasc 35 986 chal 17 814 85 chal km VUP Razam 2011 Na dushu naselnictva 6 109 mln 169 694Valyuta Eyra Internet damen mcKod ISO Alpha 2 MCKod ISO Alpha 3 MCOKod MAK MONTelefonny kod 377Chasavyya payasy 1 da 1999 goda francuzski frank iKarta krainyDzyarzhayny ladManaka kanstytucyjnaya manarhiya z 1911 goda Dzejsnaya kanstytucyya prynyataya y 1962 godze Kiraynik dzyarzhavy nasledny knyaz Zakanadaychaya ylada nalezhyc Nacyyanalnamu savetu u yaki yvahodzyac kiraynik dzyarzhavy i 18 chlenay vybranyh na yseagulnyh vybarah na 5 gadovy termin Vykanaychuyu yladu azhyccyaylyae Uradavy savet z udzelam pradstaynika Francyi yaki vyluchaecca na getu pasadu francuzskim uradam i zacvyardzhaecca knyazem Isnue taksama daradchy organ Karonny savet PryrodaKnyastva zajmae chastku Blakitnaga beraga Mizhzemnaga mora i paydnyovyya shily prymorskih Alpay Relef peradgorny i gorny Vyshynya da 145 m nad uzroynem mora Klimat mizhzemnamorski z suhim letam i myakkaj zimoj Syarednyaya temperatura studzenya 8 S lipenya 23 S Apadkay za god vypadae pryblizna 800 mm Amal usya terytoryya krainy zanyataya garadskoj zabudovaj Na stromyh shilah gor vechnazyalyonyya zarasniki kamennaga dubu kalyuchaga droku karlikavaj palmy kustoye makvisu z ladannikam dzikaj fistashkaj razmarynam Na shilah prybyarezhnyh skal Ekzatychny sad z susvetna vyadomaj kalekcyyaj subtrapichnyh raslin palmay magnolij aleandray i kaktusay NaselnictvaKarennyya zhyhary manegaski zhyve shmat francuzay i italyancay taksama greki nemcy anglichane amerykancy i insh Peravazhnaya kolkasc zhyharoy krainy kataliki GistoryyaU X IX st da n e na terytoryi Manaka nazva imaverna pahodzic ad praindaeyrapejskaga koranya mon vysokae mesca skala isnavala finikijskaya kaloniya gandlyovaya prystan krepasc z VIII VI st da n e grechaskaya pabudavany hram Gerakla 3 II st da n e terytoryya Manaka yvahodzila y Rymskuyu imperyyu paznej tut panavali araby z HI st n e genuezcy yakiya y 1215 godze pabudavali tut krepasc U 1346 godze paystala asobnae knyastva pad pratektaratam Genui U 1419 godze y Manaka zamacavalasya genuezskaya dynastyya Grymaldzi 3 1524 goda knyastva Manaka bylo paduladnayu terytoryyaj Ispanii adnak farmalna zahoyvala svayu aytanomiyu U 1641 godze y vyniku narodnaga paystannya knyastva perajshlo pad pratektarat Francyi U 1731 godze knyastva pa zhanochaj linii perajshlo da Dzh F L Gayon Macinyona yaki prynyay prozvishcha Grymaldzi i ystupiy na prastol pad imem Anare III 1731 93 U 1793 godze knyastva bylo aneksavana Francyyaj Adnaylenne aytanomnaga statusu adbylosya na padstave Paryzhskaga mirnaga dagavora 1814 goda Pavodle rashennya Venskaga kangresa 1814 15 gadoy Manaka bylo peradadzena pad pratektarat Sardzinskaga karaleystva Revalyucyya 1848 goda zrynula y Manaka knyazhackuyu yladu ad knyastva addzyalilisya i faktychna daluchylisya da Francyi garady Myantona i Rakbrun U 1849 godze sardzinskiya vojski adnavili manarhiyu ale Manaka perastala byc pratektaratam Sardzinii U 1860 godze paslya perahodu Nicy va yladanne Francyi knyaz Karl III 1856 89 pagadziysya na francuzski pratektarat nad Manaka u 1861 godze za 4 mln frankay farmalna sastupiy Francyi svae pravy na Myantonu i Rakbrun Pavodle manakska francuzskaga dagavoru 2 lyutaga 1861 goda Francyya pryznala nezalezhnasc Manaka U 1865 godze pamizh Manaka i Francyyaj pachay dzejnichac mytny sayuz U 1861 1910 gadah u g Monte Karla pabudavany kompleks kazino yaki paslya budaynictva chygunki pamizh Manaka i Francyyaj 1868 stay adnoj z galoynyh krynic papaynennya byudzhetu knyastva U 1899 godze y Manaka zasnavany Akiyanagrafichny muzej cyaper mizhnarodny centr akiyanagrafichnyh dasledavannyay U 1911 godze pry knyazyu Albertu I 1889 1922 byla prynyataya kanstytucyya pavodle yakoj Manaka abveshchana kanstytucyjnaj manarhiyaj i ytvorany vybarny parlament Nacyyanalny savet Pavodle damovy 1918 goda Francyya atrymala prava trymac na terytoryi Manaka vojski i zacvyardzhac zaklyuchanyya Manaka mizhnarodnyya pagadnenni U 2 yu susvetnuyu vajnu Manaka akupavali nyameckiya vojski 1942 1944 3 1949 pa 2005 god y knyastve kiravay knyaz Rene III U 1962 godze prynyata novaya kanstytucyya yakaya pashyryla pravy Nacyyanalnaga saveta Vykanaychaya ylada peradadzenaya Uradavamu savetu byy stvorany Karonny savet GaspadarkaManaka ekanamichna razvitaya kraina z vysokim uzroynem dahoday Asnova ekanomiki gandlyova finansavaya dzejnasc turyzm i kurortnaya sprava igralnyya damy nekatoryya galiny pramyslovasci Ilgotny padatkovy rezhym dazvalyae bujnym mizhnarodnym bankam shyroka vykarystoyvac Manaka dlya finansavyh aperacyj dzejnichae kalya 800 mizhnarodnyh kampanij i 50 bankay Zamezhnyya pramyslovyya gandlyovyya i finansavyya pradpryemstvy u yakih dolya kapitalu Manaka peravyshae 25 calkam vyzvalyayucca ad padatkay Padatki y Manaka namnoga menshyya chym u inshyh krainah Razvity strahavaya sprava afshornyya paslugi gandal neruhomascyu Manaka susvetna vyadomy kurort z basejnami kupalnyami vodalyachebnicaj Asnoynyya dzyarzhaynyya dahody prypadayuc na padatki z bankay atelyay i insh a taksama ad turyzmu Sklalasya suchasnaya industryyalnaya baza z ekalagichna chystyh pradpryemstvay lyogkaj i perapracoychaj pramyslovasci u t l elektratehnichnaya i radyyoelektronnaya dakladnae mashynabudavanne himika farmaceytychnaya shvejnaya harchovaya Azhyccyaylyaecca vypusk pashtovyh marak malaya metalurgiya vytvorchasc yuvelirnyh vyrabay suveniray Elektraenergiyu Manaka atrymlivae z Francyi Pracue magutnaya radyyostancyya Monte Karla Yosc nevyalikiya vinagradniki i aliykavyya gai Rybaloystva Manaka ytvarae adzinuyu mytnuyu prastoru z Francyyaj U eksparce peravazhayuc pramyslovyya vyraby u imparce harchovyya i spazhyveckiya tavary Grashovaya adzinka francuzski frank Manegaskiya franki vypuskayucca dlya prodazhu numizmatam TranspartU Manaka 1 7 km chygunki i kalya 50 km asfaltavanyh darog i vulic Praz Manaka prahodzyac chygunka i shasha Nica Francyya Genuya Italiya Yosc plyacoyki dlya vertalyotay yakiya peravozyac pasazhyray u mizhnarodny aeraport u g Nica Francyya Marski port prymae nevyalikiya gandlyovyya sudny i yahty SlavutasciAkiyanagrafichny instytut z muzeem i akvaryumam mizhnarodnae gidragrafichnae byuro Antrapalagichny dagistarychny muzej Batanichny sad Zhylyya kvartaly i terasavyya sady XVI XVIII st Knyazhacki palac u Manaka XVI XIX st z fragmentami krepasci XIII XIX st kapela La Mizerykord XVII st TuryzmManaka shtogod navedvae kalya 700 tys zamezhnyh turystay Turystay pryvablivae y Manaka sonechnae nadvor e marskiya kupanni arhitekturnyya i gistarychnyya pomniki kazino igralnyya damy Akiyanagrafichny muzej i marski akvaryum z unikalnymi ekspanatami bujnyya mizhnarodnyya tenisnyya turniry aytamabilnyya rali Monte Karla mizhnarodnyya spabornictvy pa stendavaj stralbe i golfe muzychnyya i cyrkavyya festyvali i insh 3 za nizkih padatkay u Manaka zhyvuc mnogiya bagatyya lyudzi u t l susvetna vyadomyya artysty i spartsmeny shto z yaylyaecca dadatkovym faktaram prycyagnennya turystay Mizhnarodnae supracoynictvaManaka chlen AAN z 1993 Arganizacyi pa byaspecy i supracoynictve y Eyrope Interpola i inshyh mizhnarodnyh arganizacyj U Manaka znahodzicca shtab kvatera Mizhnarodnaj gidragrafichnaj arganizacyi KrynicyGeagrafichnyya nazvy i stalicy dzyarzhay chlenay AAN nedastupnaya spasylka gistoryya Ministere des Affaires etrangeres France Mise a jour 29 01 09 Monaco at The World Factbook nedastupnaya spasylka gistoryya https data iana org time zones tzdb 2021e europeLitaraturaManaka I Afnagel i insh BelEn u 18 t T 10 Mn 2000 SpasylkiManaka na Vikishovishchy