Лепельскі раён

Ле́пельскі раён — адміністрацыйна-тэрытарыяльная адзінка ў складзе Віцебскай вобласці. Раён размешчаны на поўдні Віцебскай вобласці. Мяжуе з 4 раёнамі Віцебскай вобласці: Бешанковіцкім, Докшыцкім, Ушацкім, Чашніцкім, і 2 раёнамі Мінскай вобласці: Барысаўскім і Лагойскім.

Лепельскі раён
Герб Сцяг
Краіна	Беларусь
Уваходзіць у	Віцебская вобласць
Адміністрацыйны цэнтр	Лепель
Дата ўтварэння	17 ліпеня 1924
Кіраўнік	Міхаіл Леанідавіч Кісялевіч^[d]
Афіцыйныя мовы	Родная мова: беларуская 62,88 %, руская 35,7 % Размаўляюць дома: беларуская 32,74 %, руская 64,84 %
Насельніцтва (2009)	35 367 чал. (4-е месца)
Шчыльнасць	19,41 чал./км² (3-е месца)
Нацыянальны склад	беларусы — 89,55 %, рускія — 7,79 %, украінцы — 1,64 %, іншыя — 1,02 %
Плошча	1 822,22 (10-е месца)
Афіцыйны сайт
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Гісторыя

Раён утвораны 17 ліпеня 1924 года ў складзе Барысаўскай акругі БССР. Цэнтр — горад Лепель. 20 жніўня 1924 года падзелены на 12 сельсаветаў: Валосавіцкі (Валасевіцкі), Воранскі, Зацякляскі, Каменскі, Лепельскі, Ляхавіцкі, Несінскі, Палянскі, Прудкоўскі (Прудоцкі), Пышнянскі, Свядскі, Стайскі. У 1927 годзе ўтвораны Весялоўскі нацыянальны польскі сельсавет. З 9 чэрвеня 1927 года раён у складзе Полацкай акругі. Пасля скасавання акруговага падзелу 26 ліпеня 1930 года раён у прамым падпарадкаванні БССР. 8 ліпеня 1931 года да раёна далучаны Сушанскі сельсавет скасаванага Ульскага раёна; Замошскі, Кашчынскі, Красналуцкі, Латыгаліцкі сельсаветы скасаванага Халопеніцкага раёна. 12 лютага 1935 года Кашчынскі, Красналуцкі і Латыгаліцкі сельсаветы перададзены адноўленаму Халопеніцкаму раёну. З 21 чэрвеня 1935 года раён у складзе Лепельскай акругі. 3 верасня 1937 года скасаваны Весялоўскі нацыянальны польскі сельсавет. З 20 лютага 1938 года раён у складзе Віцебскай вобласці. 9 верасня 1946 года Сушанскі сельсавет перададзены ў склад адноўленага Ульскага раёна. 16 ліпеня 1954 года скасаваны Прудкоўскі сельсавет, Воранскі сельсавет перайменаваны ў Заазерскі, Свядскі сельсавет — у Слабадскі. 17 снежня 1956 года да раёна далучаны Сушанскі сельсавет Ульскага раёна. 23 лістапада 1959 года скасаваны Замошскі і Ляхавіцкі сельсаветы. 20 студзеня 1960 года да раёна далучаны Кашчынскі і Красналуцкі сельсаветы скасаванага Халопеніцкага раёна, Домжарыцкі сельсавет скасаванага Бягомльскага раёна. 20 мая 1960 года скасаваны Зацякляскі сельсавет. 25 снежня 1962 года да раёна далучаны Весніцкі, Вялікадолецкі, Гарбаціцкі, Глыбачанскі, Дубраўскі, Жарскі, Кубліцкі, Лутаўскі, Мосарскі, Сарочынскі, Селішчанскі, Старынкаўскі сельсаветы скасаванага Ушацкага раёна. 7 сакавіка 1963 года Лепель атрымаў статус горада абласнога падпарадкавання. 18 сакавіка 1963 года скасаваны Весніцкі і Старынкаўскі сельсаветы. 6 студзеня 1965 года Кашчынскі і Красналуцкі сельсаветы перададзены Чашніцкаму раёну. 30 ліпеня 1966 года Вялікадолецкі, Гарбаціцкі, Глыбачанскі, Дубраўскі, Жарскі, Кубліцкі, Лутаўскі, Мосарскі, Сарочынскі і Селішчанскі сельсаветы перададзены адноўленаму Ушацкаму раёну. 19 лютага 1971 года Палянскі сельсавет перайменаваны ў Чэрскі, Несінскі сельсавет — у Баброўскі. На 1 студзеня 1974 года ў складзе раёна 11 сельсаветаў, 243 населеныя пункты. 19 ліпеня 1989 года Чэрскі сельсавет перайменаваны ў Горскі. 31 ліпеня 1995 года ўтвораны Бароўскі сельсавет. 8 красавіка 2004 года скасаваны Заазерскі і Сушанскі сельсаветы. 28 сакавіка 2005 года горад Лепель і Лепельскі раён аб’яднаны ў адну адміністрацыйную адзінку. 10 кастрычніка 2013 года скасаваны Пышнянскі сельсавет.

Геаграфія

Паверхня раёна пласкахвалістая. Паўднёва-заходняя частка знаходзіцца ў межах Верхнебярэзінскай нізіны, на паўночным захадзе Пышнагорскае ўзвышша, на паўднёвым усходзе Лукомскае ўзвышша. Найвышэйшы пункт 279 м (за 6 км на паўночны ўсход ад вёскі Новыя Валосавічы), найбольш нізкі пункт 136 м (урэз ракі Ула на ўсход).

У тэктанічных адносінах раён прымеркаваны да Вілейскага пахаванага выступу Беларускай антэклізы. Зверху залягаюць пароды антрапагенавага ўзросту паазерскага (паўночна-ўсходняга), сожскага, дняпроўскага і бярэзінскага зледзяненняў магутнасцю ад 80—120 да 170 м; ніжэй дэвонскія да 130 м, верхнепратэразойскія да 300 м адклады. Асноўнымі мінеральна-сыравіннымі рэсурсамі раёна з’яўляюцца торф, сапрапель, гліны, пяскі і пясчана-жвіровыя адклады, мінеральная вада. Шматлікія азёры маюць значныя запасы сапрапелю.

Глебы сельгасугоддзяў (у %): дзярнова-падзолістыя 54,7, дзярнова-падзолістыя забалочаныя 23, дзярновыя і дзярнова-карбанатныя забалочаныя 8, поймавыя (алювіяльныя) 1,1, тарфяна-балотныя 13,2; паводле механічнага складу (у %): сугліністыя 50,2, супясчаныя 29, пясчаныя 7,6, тарфяныя 13,2.

На тэрыторыі раёна часткова праходзіць водападзел паміж рэкамі Балтыйскага і Чорнага мораў — Бярэзінай і Заходняй Дзвіной. Найбольшыя рэкі Эса з прытокамі Байна, Свядзіца і Бярэшча, Ула (з Бярозаўкай), Зеха, на мяжы з Докшыцкім раёнам — Бярэзіна. На захадзе выток р. Сергуч. У раёне налічваецца 136 азёр. Сярод найбольшых выдзяляюцца: Лепельскае, Окана, Бярэшча, Ворань, Домжарыцкае, Бобрыца, Доўгае, Тэкліц, Астроўна, Пышна, Цеменіца, Какісіна, Дзявочае возера, Чаросава возера і інш.

На тэрыторыі пераважаюць хваёва-шыракалістыя (змешаныя) лясы. Расліннае покрыва па характары ўздзеяння на глебу і іншых прыкметах падраздзяляецца на тры фармацыі: лясную, лугавую, балоцістую. Лясы займаюць 51,3 % ад усёй тэрыторыі раёна. Пераважаюць хваёвыя, яловыя, бярозавыя, чорнаальховыя лясы. Натуральныя лугі і паша займаюць трэцюю частку тэрыторыі раёна. Пераважаюць нізінныя заліўныя лугі. Лугі і паша з’яўляюцца прыроднымі кармавымі ўгоддзямі.

Насельніцтва

На тэрыторыі раёна знаходзіцца 224 населеныя пункты.

Колькасць насельніцтва:

2006 — 39,5 тыс.

2010 — 35,3 тыс.

Буйныя населеныя пункты Лепельскага раёна: вёскі Бароўка, Грыгаравічы, Домжарыцы, в. Лядна, в. Матырына, Новыя Валосавічы, в. Поўсвіж, в. Слабада, в. Суша. Аграгарадкі: Баброва, Вялікі Поўсвіж, Камень, Стаі, Старое Лядна, Чарэйшчына.

Адміністрацыйны падзел

Падзяляецца на 9 сельсаветаў: Баброўскі, Бароўскі, Валосавіцкі, Горскі, Домжарыцкі, Каменскі, Лепельскі, Слабадскі, Стайскі.

Сацыяльная сфера

Адукацыя

Асноўны артыкул: Адукацыя ў Лепельскім раёне

Сетка ўстаноў адукацыі Лепельскага раёна прадстаўлена 37 установамі. З іх адна гімназія, пяць сярэдніх школ, тры базавыя школы, чатыры вучэбна-педагагічныя комплексы «дзіцячы сад-школа», сямнаццаць устаноў дашкольнай адукацыі, адна пазашкольная ўстанова, адна спецыяльнай адукацыі і адзін каледж.

Ахова здароўя

Медыцынскае абслугоўванне насельніцтва ў раёне ажыццяўляе ўстанова аховы здароўя «».

Гаспадарка

Сельскагаспадарчая вытворчасць з’яўляецца адной з вядучых галін раёна як па аб’ёме вырабленай прадукцыі, так і па колькасці занятага працаздольнага насельніцтва. Сельскагаспадарчай вытворчасцю займаюцца 14 сельскагаспадарчых прадпрыемстваў, Віцебская абласная дзяржаўная сортавыпрабавальная станцыя, падсобныя гаспадаркі УА «Лепельскі дзяржаўны прафесійны ліцэй» і Мінскі завод шасцярэнь і інш. Спецыялізацыяй гаспадарак з’яўляецца вытворчасць малака і мяса буйной рагатай жывёлы з развіццём вытворчасці зерня і льнаводствам у раслінаводстве. Дамінуючае палажэнне ў структуры пасяўных плошчаў раёна займаюць збожжавыя.

У прамысловым комплексе раёна працуюць звыш 1,7 тыс. чал. Буйнейшымі прадпрыемствамі з’яўляюцца: ААТ «Малочнакансервавы камбінат» (выпускае масла, цэльнамалочную прадукцыю, сухое малако, каўбасныя вырабы, мясныя кансервы); КУПП «Прамшвеймэбля» (асноўная прадукцыя — кухонная мэбля і спецвопратка); РУСГВП «Лепельскі вопытны рамонтна-механічны завод» (выпускае абсталяванне для птушкафабрык, каробкі перамены перадач для трактара К-700, рамонтную прадукцыю для сельскай гаспадаркі); ДРУП «Лепельскі электрамеханічны завод» (вытворчасць шасцерань, ГНП з дрэва); КУП «Лепельскі камбікармовы завод», філіял РУП «Віцебскхлебпрам» «Лепельскі хлебазавод», ДЛУ «Лепельскі лясгас», УП «Каапнарыхтпрам», ААТ «Лепельскі ільнозавод».

Транспарт

Па тэрыторыі раёна праходзіць чыгунка Орша — Лепель. Аўтамабільныя дарогі Мінск — Віцебск, Лепель — Полацк, Орша — Лепель, Лепель — Ула, Докшыцы — Лепель — Чашнікі, Лепель — Ушачы.

Славутасці

Асноўны артыкул: Спіс гісторыка-культурных каштоўнасцей Лепельскага раёна

• Царква Нараджэння Хрыстова ў Лепелі
• Царква ў імя Святога Велікамучаніка Георгія Перамоганосца ў Лепелі
• Свята-Петрапаўлаўская царква ў в. Грыгаравічы
• Свята-Мікалаеўская царква ў в. Макараўшчына
• Касцёл Святога Казіміра ў Лепелі
• Сядзіба і парк у в. Фатынь (кан. 19 — пач. 20 ст.)
• Помнікі савецкім воінам і партызанам
• Цар-дуб у в. Тадуліна, узрост якога 400 гадоў

Вядомыя ўраджэнцы і жыхары

• Антон Васілеўскі, беларускі пісьменнік
• Анатоль Вярцінскі (1931, в. Дзямешкава - 2022) — беларускі паэт, драматург, публіцыст, літаратурны крытык, перакладчык
• Тодар Кляшторны (1903, Парэчча — 1937) — беларускі паэт, перакладчык, ахвяра камуністычных рэпрэсій
• Уладзімір Матыль, савецкі рэжысёр
• Ф. П. Занько (1921, в. Занькі — 1979), кавалер ордэна Славы 3 ступеняў
• Уладзімір Міхно, беларускі пісьменнік
• Іван Мікітавіч Туфтаў (1912, вёска Гарадзінец — 1974), Герой Савецкага Саюза
• Вольга Хіжынкава, Міс Беларусь-2008
• Павел Уладзіміравіч Ялугін (1910, вёска Янова — 1990), Герой Савецкага Саюза

Гл. таксама

• Лепельскі павет
• Лепельскі край
• Лепельскі веснік

Крыніцы

1. http://lepel.vitebsk-region.gov.by/ru/Rayispolkom/
2. Вынікі перапісу 2009 года
3. «Дзяржаўны зямельны кадастр Рэспублікі Беларусь» (па стане на 1 студзеня 2011 г.)
4. Белорусская ССР. Административно-территориальное деление. На 1 января 1974 года. (руск.). — Выданне 5-е. — Мн.: Беларусь, 1974. — С. 49. — 248 с. — 10 000 экз.
5. Решение Витебского областного Совета депутатов от 8 апреля 2004 г. № 55 Об изменении административно-территориального устройства районов Витебской области Архівавана 5 кастрычніка 2021.
6. Решение Витебского областного Совета депутатов от 10 октября 2013 г. № 292 Об изменении административно-территориального устройства некоторых районов Витебской области Архівавана 17 ліпеня 2021.
7. Решение Лепельского районного Совета депутатов от 30.03.2009 № 107 «О преобразовании сельского населенного пункта Лепельского района в агрогородок»

Літаратура

• Административно-территориальное устройство БССР: справочник: в 2 т. / Главное архивное управление при Совете Министров БССР, Институт философии и права Академии наук БССР. — Минск: «Беларусь», 1985―1987.
• Административно-территориальное устройство Республики Беларусь (1981—2010 гг.): справочник. — Минск: БелНИИДАД, 2012. — 172 с.
• Лепельскі раён // Рэспубліка Беларусь : вобласці і раёны : энцыклапедычны даведнік / склад. Л. В. Календа. — Мн., 2004. — С. 134—137.
• Лепельскі раён // Энцыклапедыя прыроды Беларусі : у 5 т. / рэдкал. : Г. П. Шамякін [і інш.]. — Мн., 1984. — Т. 3. — С. 156—157.
• Памяць: Лепельскі раён : гісторыка-дакументальныя хронікі гарадоў і раёнаў Беларусі / рэдкал.: В. Я. Ланікіна [і інш]. — Мн., 1999. — 640 с.

Спасылкі

• Лепельскі раённы выканаўчы камітэт Архівавана 30 красавіка 2020.
• Спіс населенных пунктаў Лепельскага раёна па сельсаветам
• Фотаздымкі на сайце Radzima.org
• Рэсурс Віцебскай абласной бібліятэкі «Прыдзвінскі край: гісторыя і сучаснасць»
• Мапы і агульныя звесткі на emaps-online Архівавана 29 верасня 2010.
• Гісторыка-культурныя каштоўнасці Лепельскага раёна на сайце «Дорогами Беларуси» (руск.)
• Славутасці на партале globustut.by (руск.)