Докшыцкі раён

Докшыцкі раён — адміністрацыйна-тэрытарыяльная адзінка ў складзе Віцебскай вобласці. Мяжуе з Пастаўскім, Глыбоцкім, Ушацкім, Лепельскім раёнамі Віцебскай вобласці, Мядзельскім, Лагойскім і Барысаўскім раёнамі Мінскай вобласці.

Докшыцкі раён
Герб Сцяг
Краіна	Беларусь
Уваходзіць у	Віцебская вобласць
Адміністрацыйны цэнтр	Докшыцы
Дата ўтварэння	15 студзеня 1940, 6 студзеня 1965
Дата скасавання	25 снежня 1962
Кіраўнік	Алег Анатольевіч Кавалёнак^[d]
Афіцыйныя мовы	Родная мова: беларуская 90,44 %, руская 8,77 % Размаўляюць дома: беларуская 76,96 %, руская 16,54 %
Насельніцтва (2009)	26 828 чал. (10-е месца)
Шчыльнасць	11,83 чал./км² (16-е месца)
Нацыянальны склад	беларусы — 94,85 %, рускія — 3,02 %, іншыя — 2,13 %
Плошча	2 267,61 (5-е месца)
Вышыня над узроўнем мора  • Найвышэйшы пункт	264,4 м
Часавы пояс	UTC+03:00
Паштовыя індэксы	211722
Код аўтам. нумароў	2
Афіцыйны сайт
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Цэнтр раёна — Докшыцы, які размешчаны каля вытокаў Бярэзіны, за 195 км ад Віцебска і за 132 км ад Мінска.

Геаграфія

Большая частка тэрыторыі раёна размешчана ў межах Верхнебярэзінскай і Нарачана-Вілейскай нізін. На поўначы — адгор’і Свянцянскіх град, у цэнтры — Докшыцкае ўзвышша, на поўдні — адгор’і Плешчаніцкага ўзвышша. Паверхня ўзгорыста-раўнінная. Плоскія забалочаныя ўчасткі чаргуюцца з кароткімі градамі, камавымі ўзгоркамі, озамі. Найвышэйшы пункт Докшыцкага раёна знаходзіцца каля вёскі Лусцічы (264,4 метры над узроўнем мора).

У тэктанічных адносінах раён прымеркаваны да Вілейскага пахаванага выступу Беларускай антэклізы. Зверху залягаюць пароды антрапагенавага ўзросту паазерскага, сожскага, дняпроўскага і бярэзінскага зледзяненняў магутнасцю ад 80 да 160 м. Сярод карысных выкапняў у раёне знаходзяцца торф, пясчана-жвіровы матэрыял, легкаплаўкія гліны.

Докшыцкі раён размешчаны на водападзеле басейнаў Чорнага і Балтыйскага мораў. Тут бяруць свае пачаткі рэкі Вілія і Бярэзіна. Вілія і Сэрвач нясуць свае воды ў Нёман, а Бярэзіна (з прытокам Поня і інш.) — у Дняпро. У водную сетку раёна ўваходзіць шмат малых рэчак: Астраўлянка, Варлынка, Галядза, Гулянка, Дзяражына, Зуйка, Лонва, Прабойніца, , Чарніца, .

На тэрыторыі раёна знаходзяцца азёры Сэрвач, Плаўна, Вольшыца, Медзазол, Межужол, Манец, Дамашкаўскае, Станіслаўскае, Чорнае, Маскавіца, .

Пашыраны дзярновыя і дзярнова-карбанатныя, дзярнова-падзолістыя забалочаныя, дзярнова-падзолістыя і тарфяна-балотныя глебы. Паводле механічнага складу сугліністыя, супясчаныя, пясчаныя і тарфяныя глебы.

Тут знаходзіцца паўночная частка Бярэзінскага біясфернага запаведніка плошчай каля 200 квадратных кіламетраў і тры гідралагічныя заказнікі рэспубліканскага значэння: Верхневілейскі, Галубіцкая пушча, Сэрвач, створаныя для захавання воднай экасістэмы. Галубіцкая пушча і Сэрвач з’яўляюцца заказнікамі міжнароднага значэння.

У 1996 годзе на тэрыторыі дзяржаўнай лесагаспадарчай установы «Бягомльскі лясгас» былі створаныя 7 заказнікаў мясцовага значэння. З іх 6 гідралагічных заказнікаў, якія створаны з мэтай захавання ў некранутай прыродзе месцаў росту журавін на балотных масівах:

• гідралагічны заказнік «Атрубак» знаходзіцца паміж вёскамі Атрубак і Мацееўцы ў Докшыцкім лясніцтве (урочышча «Кайданаўскае балота»), плошча — 100 га;
• гідралагічны заказнік «Віржы» знаходзіцца ў Валкалацкім лясніцтве (урочышча «Загацце»), яго плошча 695 га;
• гідралагічны заказнік «Вярэнькі» знаходзіцца паміж вёскамі Вярэнькі і Іванава ў Параф’янаўскім лясніцтве (урочышча «Залатухі»), плошча — 120 га;
• гідралагічны заказнік «Забар’е» знаходзіцца ў Бярозкаўскім, Вітунічскім, Замасточскім лясніцтвах (урочышча «Людзвінава»), плошча — 910 га;
• гідралагічны заказнік «Падомхі» знаходзіцца паміж вёскамі Пасекі, Падомхі, Чырвонае Беразіно ў Параф’янаўскім лясніцтве (урочышча «Бараніха»), плошча — 264 га;
• гідралагічны заказнік «Чачукі» знаходзіцца паміж вёскамі Вянюціна, Порплішча, Дзядкі, Чачукі ў Параф’янаўскім лясніцтве (урочышча «Раеўка»), плошча — 334 га.

Біялагічны заказнік «Зуйка» мясцовага значэння створаны ў 2016 годзе рашэннем Докшыцкага раённага выканаўчага камітэта № 60 з мэтай захавання ў некранутай прыродзе вялікай папуляцыі (каля 1 га) лунніка ажываючага, уключанага ў Чырвоную кнігу Рэспублікі Беларусь. Заказнік знаходзіцца паміж вёскамі Балтрамееўцы і Калягі ў Параф’янаўскім лясніцтве. Плошча яго складае 23,96 га.

Гісторыя

Докшыцкі раён утвораны 15 студзеня 1940 года ў складзе Вілейскай вобласці БССР. Цэнтр — горад Докшыцы. 12 кастрычніка 1940 года падзелены на 14 сельсаветаў: Бярозаўскі, Валодзькаўскі, Гняздзілаўскі, Грабучоўскі, Докшыцкі, Крулеўшчынскі, Несцераўшчынскі, Параф’янаўскі, Порплішчанскі, Старасельскі, Таргунскі, Тумілавіцкі, Юркаўшчынскі, Янкоўскі. З 20 верасня 1944 года раён у складзе Полацкай вобласці, з 8 студзеня 1954 года — у складзе Маладзечанскай вобласці. 16 ліпеня 1954 года скасаваны Гняздзілаўскі, Несцераўшчынскі, Таргунскі сельсаветы, Бярозаўскі сельсавет перайменаваны ў Крыпульскі, Старасельскі сельсавет — у Сітцаўскі, Юркаўшчынскі сельсавет — у Вознаўшчынскі. 24 студзеня 1958 года скасаваны Грабучоўскі і Порплішчанскі сельсаветы, 24 красавіка 1959 года — Валодзькаўскі і Вознаўшчынскі сельсаветы. З 20 студзеня 1960 года раён у складзе Віцебскай вобласці, адначасова да раёна далучаны гарадскі пасёлак Бягомль з падпарадкаванымі пассавету населенымі пунктамі, Асаўскі, Бярозкаўскі, Бярэзінскі, Вітуніцкі, Глінскі сельсаветы і вёскі Бедзіна, Слабада, Федаркі Домжарыцкага сельсавета скасаванага Бягомльскага раёна. 20 мая 1960 года скасаваны Асаўскі і Глінскі сельсаветы, Вітуніцкі сельсавет перайменаваны ў Юхнаўскі. 29 снежня 1961 года ўтвораны Порплішчанскі сельсавет, скасаваны Янкоўскі сельсавет. 25 снежня 1962 года раён скасаваны, яго тэрыторыя далучана да Глыбоцкага раёна.

6 студзеня 1965 года Докшыцкі раён утвораны зноў, уключаў горад Докшыцы, гарадскі пасёлак Бягомль і 10 сельсаветаў: Бярозкаўскі, Бярэзінскі, Докшыцкі, Крулеўшчынскі, Крыпульскі, Параф’янаўскі, Порплішчанскі, Сітцаўскі, Тумілавіцкі сельсаветы Глыбоцкага раёна і Валкалацкі сельсавет Пастаўскага раёна. На 1 студзеня 1974 года ў складзе раёна 10 сельсаветаў, 322 населеныя пункты. 20 кастрычніка 1995 года Докшыцкі раён і горад Докшыцы аб’яднаны ў адну адміністрацыйную адзінку. 20 чэрвеня 2013 года Бягомльскі пассавет рэарганізаваны ў Бягомльскі сельсавет.

Насельніцтва

У раёне налічваецца 274 населеных пункты, у тым ліку горад Докшыцы і гарадскі пасёлак Бягомль. Гарадское насельніцтва (Докшыцы, Бягомль) складае 9,3 тыс. чал. (2010).

Колькасць насельніцтва раёна мае тэндэнцыю скарачацца:

2009 — 28,8 тыс. чал.

2006 — 30,5 тыс. чал.

1971 — 49,8 тыс. чал.

Адміністрацыйны падзел

Раён падзелены на 11 сельсаветаў: Бягомльскі, Бярозкаўскі, Бярэзінскі, Валкалацкі, Докшыцкі, Крулеўшчынскі, Крыпульскі, Параф’янаўскі, Порплішчанскі, Сітцаўскі і Тумілавіцкі.

Транспарт

Па тэрыторыі раёна праходзяць чыгункі:

• Полацк — Маладзечна,
• Крулеўшчына — Лынтупы,

і рэспубліканскія аўтадарогі:

• Лагойск — Зембін — Глыбокае — граніца Латвійскай Рэспублікі (Урбаны) Р3,
• Мінск — Віцебск М3,
• Ушачы — Вілейка ,
• Багушэўск — Сянно — Лепель — Мядзел .

Культура, СМІ

Бягомльскі музей народнай славы

• Выходзіць газета «Родныя вытокі».
• Бягомльскі музей народнай славы.

Сацыяльная сфера

Адукацыя

Асноўны артыкул: Адукацыя ў Докшыцкім раёне

У сістэму адукацыі раёна ўваходзяць 37 устаноў рознага тыпу: сярэднія агульнаадукацыйныя школы — 8, базавыя — 2, сацыяльна-педагагічныя комплексы «школа-сад» — 3, дашкольныя ўстановы — 20, а таксама ўстановы спецыяльнай адукацыі і пазашкольнага навучання і выхавання: Бягомльская дапаможная школа-інтэрнат, Цэнтр карэкцыйна-развіваючага навучання і рэабілітацыі, раённы Цэнтр дзяцей і моладзі, сацыяльна-педагагічны цэнтр.

Ахова здароўя

Медыцынскае абслугоўванне насельніцтва ў раёне ажыццяўляе ўстанова аховы здароўя «Докшыцкая раённая цэнтральная бальніца».

Вядомыя асобы

• Кастусь Акула, сапр. Аляксандр Качан (1925, Верацеі — 2008), беларускі пісьменнік, журналіст, выдавец, грамадскі дзеяч беларускай эміграцыі
• Віктар Бабіч (1935, Зальхоўе — 1997), Герой Сацыялістычнай Працы
• Лявон Карась (1923, Дзямідзенкі — 1954), беларускі журналіст, грамадскі дзеяч
• Міхаіл Міхайлавіч Кавалёў (1947, Новая Вёска), беларускі матэматык, Доктар фізіка-матэматычных навук.
• Сяргей Карніловіч (1929, аг. Таргуны — 1993), дзеяч беларускай эміграцыі.
• Галіна Пятроўна Крываблоцкая (1953, в. Янкі), беларускі мастак.
• Янка Юхнавец (1921, в. Забродак — 2004), беларускі паэт, пісьменнік
• (1950, Валасатка), беларускі навуковец-педагог. Кандыдат педагагічных навук, дацэнт.
• (1932, хутар Кучына — 1983), Заслужаны работнік прамысловасці Беларусі (1976).
• (1874, Нарвідполле — 1966), расійскі і польскі доктар, прафесар
• Зоя Пятроўна Мельнікава (1954, Навасёлкі), беларускі літаратуразнавец, доктар філалагічных навук, прафесар.
• Казімір Мельхіёравіч Хршчановіч (1794, маёнтак Быстроцк (каля в. Шунеўка) — 1871), беларускі архітэктар. Вядомы як аўтар многіх значных будынкаў Мінска.
• Іосіф Казіміравіч Гоферт (1826, в. Лайкова — 1906), расійскі жывапісец-акварэліст, партрэтыст, фатограф.
• Лявон Гмырак (1891, в. Параф'янава — 1915), беларускі крытык, публіцыст і празаік.
• Ян Бабровіч (1902, в. Параф'янава — 1943), дзеяч рэвалюцыйнага руху ў Заходняй Беларусі, публіцыст.
• Леаніла Усцінаўна Гарэцкая (Чарняўская) (1893, аг. Таргуны — 1976), беларускі празаік, перакладчык, педагог, жонка класiка беларускай лiтаратуры Максiма Гарэцкага.
• Віталь Міхайлавіч Баравой (1916, суч. Параф'янаўскі с/с. — 2008), беларускі святар Рускай Праваслаўнай Царквы, протапрасвітар, прафесар, доктар багаслоўя, настаўнік.
• Станіслаў Бжастоўскі (1733, Валкалата — 1769), вялікалітоўскі дзяржаўны і ваенны дзеяч, ваявода інфлянцкі (1767—1769).

Крыніцы

1. http://dokshitsy.vitebsk-region.gov.by/ru/Rayispolkom/
2. Вынікі перапісу 2009 года
3. «Дзяржаўны зямельны кадастр Рэспублікі Беларусь» (па стане на 1 студзеня 2011 г.)
4. Указ Прэзідыума Вярхоўнага Савета БССР Аб ліквідаванні некаторых раёнаў Беларускай ССР ад 20 студзеня 1960 г. // Збор законаў, указаў Прэзідыума Вярхоўнага Савета Беларускай ССР, пастаноў і распараджэнняў Савета Міністраў Беларускай ССР. — 1960, № 2.
5. Белорусская ССР. Административно-территориальное деление. На 1 января 1974 года. (руск.). — Выданне 5-е. — Мн.: Беларусь, 1974. — С. 47. — 248 с. — 10 000 экз.
6. Решение Витебского областного Совета депутатов от 20 июня 2013 г. № 278 О некоторых вопросах административно-территориального устройства районов Витебской области

Літаратура

• Памяць: гісторыка-дакументальная хроніка Докшыцкага раёна / рэдкал.: Г. Пашкоў і інш.; маст. Э. Жакевіч. — Мн., 2004. — 749 с.
• Административно-территориальное устройство БССР: справочник: в 2 т. / Главное архивное управление при Совете Министров БССР, Институт философии и права Академии наук БССР. — Минск: «Беларусь», 1985―1987.
• Административно-территориальное устройство Республики Беларусь (1981—2010 гг.): справочник. — Минск: БелНИИДАД, 2012. — 172 с.
• Барыс С. В. Побыт жыхароў Докшыцкага раёна ў 1-й палове ХХ ст. // Пытанні мастацтвазнаўства, этналогіі і фалькларыстыкі. Вып. 18 / Цэнтр даследаванняў беларускай культуры, мовы і літаратуры НАН Беларусі; навук. рэд. А. І. Лакотка. — Мінск : Права і эканоміка, 2015. — 376 с. ISSN 2221-9919

Спасылкі

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Докшыцкі раён
• Докшыцкі раённы выканаўчы камітэт
• Спіс населенных пунктаў Докшыцкага раёна па сельсаветах
• Рэсурс Віцебскай абласной бібліятэкі «Прыдзвінскі край: гісторыя і сучаснасць»
• Пералік аб’ектаў гісторыка-культурнай спадчыны Докшыцкага раёна
• Выдатныя мясціны на партале globustut.by (руск.)
• Фотаздымкі адметных мясцін Докшыцкага раёна на сайце Radzima.org