Azərbaycanca
Беларуская
Deutsch
English
Français
Қазақ
Lietuvių
Русский
ภาษาไทย
Türkçe
Українська
Чэшскі алфавіт (чэшск.: Česká abeceda) — варыянт лацінкі, які выкарыстоўваецца пры напісанні на чэшскай мове. Асноўныя прынцыпы алфавіта — «адзін гук — адна літара» і даданне над літарамі для пазначэння гукаў, далёкіх ад лацінскай мовы.
Алфавіты некаторых іншых усходнееўрапейскіх моў: (славянскіх, балтыйскіх, але і іншых, такіх як эстонская) базуюцца на аснове чэшскага алфавіту, у якім прыбіраюцца ці дадаюцца сімвалы ў адпаведнасці з іх патрэбнасцямі ў мове. Найбольш прыкметным адхіленнем ад чэшскай з'яўляецца польская мова, якая распрацоўвалася незалежна ад лацінскай мовы.
Сучасны чэшскі алфавіт складаецца з 42 літар:
- A, , B, C, Č, D, , E, , Ě, F, G, H, Ch (), I, , J, K, L, M, N, , O, Ó, P, Q, R, , S, Š, T, , U, , , V, W, X, Y, , Z, Ž.
Літары Q і W выкарыстоўваюцца выключна ў замежных словах, і замяняюцца на спалучэнні Kv і V як толькі слова становіцца «натуралізаваным»; дыграфы dz і dž таксама выкарыстоўваюцца галоўным чынам для замежных слоў і не маюць асобнага месца ў алфавіце.
Гісторыя
Большасць дыякрытычных літар (літар з ) былі дададзены ў алфавіт падчас рэформ Яна Гуса напачатку XV стагоддзя, каб замяніць дыграфы і трыграфы, якімі былі напісаны чэшскія гукі, у якіх не было эквіваленту ў лацінскім алфавіце (у дагэтуль выкарыстоўваюць дыграфы і нават тэтраграфы).
На працягу XVI стагоддзя літара (гістарычна «Ó», але зараз вымаўляецца як «») была дададзена ў спіс. Адзіным дыграфам у алфавіце засталося літараспалучэнне «Ch», якое спарадкавана паміж літарамі «H» і «I» і перадае гук, падобны на нямецкі гук «Ch» ці беларускі гук «Х». «Ch» лічыцца адной літарай — у некаторых крыжаванках гэта літараспалучэнне займае толькі адзін квадрат, а ў некаторых выпадках вертыкальнага пісьма (як на шыльдах), яно застаецца разам. Перавага сімвала «Ch», заключанага ў адной клетцы ў крыжаванках некалькі зменшылася з шырокім распаўсюджваннем камп’ютараў у Чэхіі.
Для пазначэння доўгіх галосных гукаў у чэшскім алфавіце ўжываецца акут (чэшск.: čárka) (літары , , , Ó, , ) і літара . Гэтыя літары маюць такі ж парадак у алфавіце, як і іх недыякрытычныя «калегі». Калі няма ніякай розніцы, акрамя акцэнтуацыі, дыякрытычныя літары павінны быць адсартаваны пасля звычайных. Знак «гачэк» (чэшск.: Háček) (ˇ) указвае на гістарычную палаталізацыю базавай літары. Літары Č, , Š и Ž у наш час уяўляюць сабой размяшчаюцца ў алфавіце да адпаведных ім базавых літар, у той час як , , з'яўляюцца і знаходзяцца ў такім жа алфавітным парадку, як іх недыякрытычныя «калегі».
Алфавітная табліца
| Літара | Назва | Вымаўленне (IPA) | Алафоны |
|---|---|---|---|
| A a | а (á) | [a] | |
| Á á | доўгая а (dlouhé á) | [a:] | |
| B b | бэ (bé) | [b] | [p] |
| C c | цэ (cé) | [ts] | [dz] |
| Č č | чэ (čé) | [tʃ] | [dʒ] |
| D d | дэ (dé) | [d] | [t] |
| Ď ď | дзе (ďé) | [ɟ] | [c] |
| E e | э (é) | [ɛ] | |
| É é | э доўгая (dlouhé é) | [ɛ:] | |
| Ě ě | е (ije) | [ɛ, jɛ] | |
| F f | эф (ef) | [f] | |
| G g | гэ (gé) | [g] | [k] |
| H h | ѓа (há) | [ɦ] | [x], příp. [[neznělá glotální frikativa|[h]]] |
| Ch ch | ха (chá) | [x] | [ɣ] nebo [[znělá glotální frikativa|[ɦ]]] |
| I i | і (í) | [ɪ] | |
| Í í | і доўгая (dlouhé í) | [i:] | |
| J j | йе (jé) | [j] | |
| K k | ка (ká) | [k] | [g] |
| L l | эл (el) | [l] | |
| M m | эм (em) | [m] | [ɱ] |
| N n | эн (en) | [n] | [ŋ] |
| Ň ň | энь (eň) | [ɲ] | |
| O o | о (ó) | [o] | |
| Ó ó | о доўгая (dlouhé ó) | [o:] | |
| P p | пэ (pé) | [p] | [b] |
| Q q | квэ (kvé) | [kv] | |
| R r | эр (er) | [r] | |
| Ř ř | эрж (eř) | [r̝] | [r̝°] |
| S s | эс (es) | [s] | [z] |
| Š š | эш (eš) | [ʃ] | [ʒ] |
| T t | тэ (té) | [t] | [d] |
| Ť ť | це (ťé) | [c] | [ɟ] |
| U u | у (ú) | [ʊ] | |
| Ú ú | у доўгая (dlouhé ú) | [u:] | |
| Ů ů | у з кружком (ů s kroužkem) | [u:] | |
| V v | вэ (vé) | [v] | [f] |
| W w | падвойная вэ (dvojité vé) | [v] | [f] |
| X x | ікс (iks) | [ks] | [gz] |
| Y y | іпсілон (ypsilon) | [ɪ] | |
| Ý ý | іпсілон доўгі (dlouhé ypsilon) | [i:] | |
| Z z | зэт (zet) | [z] | [s] |
| Ž ž | жэт (žet) | [ʒ] | [ʃ] |
Літара ě пазначае той жа гук, што і e, а літара y — той жа гук, што і i; аднак ě і i у пэўных выпадках пазначаюць таксама змену чытання папярэдняга зычнага.
Камп'ютарныя кадзіроўкі
У праграмаванні для чэшскага алфавіта існуюць розныя , некаторыя з іх:
- Кадзіраванне Каменіцкі на ранніх DOS-мадэлях камп'ютараў і ў .
- Юнікод
Гл. таксама
- Славацкі алфавіт
Зноскі
- Падрабязнасці гл. www.cestina.cz (чэшск.)
Спасылкі
- Чэшская мова
- FAQ па чэшскай кадыроўцы Архівавана 29 жніўня 2006. і спіс вядомых кадыровак (чэшск.)
Аўтар: www.NiNa.Az
Дата публікацыі:
Cheshski alfavit cheshsk Ceska abeceda varyyant lacinki yaki vykarystoyvaecca pry napisanni na cheshskaj move Asnoynyya pryncypy alfavita adzin guk adna litara i dadanne nad litarami dlya paznachennya gukay dalyokih ad lacinskaj movy Alfavity nekatoryh inshyh ushodneeyrapejskih moy slavyanskih baltyjskih ale i inshyh takih yak estonskaya bazuyucca na asnove cheshskaga alfavitu u yakim prybirayucca ci dadayucca simvaly y adpavednasci z ih patrebnascyami y move Najbolsh prykmetnym adhilennem ad cheshskaj z yaylyaecca polskaya mova yakaya raspracoyvalasya nezalezhna ad lacinskaj movy Suchasny cheshski alfavit skladaecca z 42 litar A B C C D E E F G H Ch I J K L M N O o P Q R S S T U V W X Y Z Z Litary Q i W vykarystoyvayucca vyklyuchna y zamezhnyh slovah i zamyanyayucca na spaluchenni Kv i V yak tolki slova stanovicca naturalizavanym dygrafy dz i dz taksama vykarystoyvayucca galoynym chynam dlya zamezhnyh sloy i ne mayuc asobnaga mesca y alfavice GistoryyaBolshasc dyyakrytychnyh litar litar z byli dadadzeny y alfavit padchas reform Yana Gusa napachatku XV stagoddzya kab zamyanic dygrafy i trygrafy yakimi byli napisany cheshskiya guki u yakih ne bylo ekvivalentu y lacinskim alfavice u dagetul vykarystoyvayuc dygrafy i navat tetragrafy Na pracyagu XVI stagoddzya litara gistarychna o ale zaraz vymaylyaecca yak byla dadadzena y spis Adzinym dygrafam u alfavice zastalosya litaraspaluchenne Ch yakoe sparadkavana pamizh litarami H i I i peradae guk padobny na nyamecki guk Ch ci belaruski guk H Ch lichycca adnoj litaraj u nekatoryh kryzhavankah geta litaraspaluchenne zajmae tolki adzin kvadrat a y nekatoryh vypadkah vertykalnaga pisma yak na shyldah yano zastaecca razam Peravaga simvala Ch zaklyuchanaga y adnoj kletcy y kryzhavankah nekalki zmenshylasya z shyrokim raspaysyudzhvannem kamp yutaray u Chehii Dlya paznachennya doygih galosnyh gukay u cheshskim alfavice yzhyvaecca akut cheshsk carka litary o i litara Getyya litary mayuc taki zh paradak u alfavice yak i ih nedyyakrytychnyya kalegi Kali nyama niyakaj roznicy akramya akcentuacyi dyyakrytychnyya litary pavinny byc adsartavany paslya zvychajnyh Znak gachek cheshsk Hacek ˇ ukazvae na gistarychnuyu palatalizacyyu bazavaj litary Litary C S i Z u nash chas uyaylyayuc saboj razmyashchayucca y alfavice da adpavednyh im bazavyh litar u toj chas yak z yaylyayucca i znahodzyacca y takim zha alfavitnym paradku yak ih nedyyakrytychnyya kalegi Alfavitnaya tablicaCheshski alfavit Ceska abeceda Litara Nazva Vymaylenne IPA AlafonyA a a a a A a doygaya a dlouhe a a B b be be b p C c ce ce ts dz C c che ce tʃ dʒ D d de de d t D d dze de ɟ c E e e e ɛ E e e doygaya dlouhe e ɛ E e e ije ɛ jɛ F f ef ef f G g ge ge g k H h ѓa ha ɦ x prip neznela glotalni frikativa h Ch ch ha cha x ɣ nebo znela glotalni frikativa ɦ I i i i ɪ I i i doygaya dlouhe i i J j je je j K k ka ka k g L l el el l M m em em m ɱ N n en en n ŋ N n en en ɲ O o o o o o o o doygaya dlouhe o o P p pe pe p b Q q kve kve kv R r er er r R r erzh er r r S s es es s z S s esh es ʃ ʒ T t te te t d T t ce te c ɟ U u u u ʊ U u u doygaya dlouhe u u U u u z kruzhkom u s krouzkem u V v ve ve v f W w padvojnaya ve dvojite ve v f X x iks iks ks gz Y y ipsilon ypsilon ɪ Y y ipsilon doygi dlouhe ypsilon i Z z zet zet z s Z z zhet zet ʒ ʃ Litara e paznachae toj zha guk shto i e a litara y toj zha guk shto i i adnak e i i u peynyh vypadkah paznachayuc taksama zmenu chytannya papyarednyaga zychnaga Kamp yutarnyya kadziroykiU pragramavanni dlya cheshskaga alfavita isnuyuc roznyya nekatoryya z ih Kadziravanne Kamenicki angl na rannih DOS madelyah kamp yutaray i y YunikodGl taksamaSlavacki alfavitZnoskiPadrabyaznasci gl www cestina cz cheshsk SpasylkiCheshskaya mova FAQ pa cheshskaj kadyroycy Arhivavana 29 zhniynya 2006 i spis vyadomyh kadyrovak cheshsk