Azərbaycanca
Беларуская
Deutsch
English
Français
Қазақ
Lietuvių
Русский
ภาษาไทย
Türkçe
Українська
Адэ́са (укр.: Одеса) — горад на паўночна-заходнім узбярэжжы Чорнага мора, адміністрацыйны цэнтр Адэскай вобласці, самы буйны порт Украіны, а таксама буйны прамысловы, культурны, навуковы і курортны цэнтр; вузел шашэйных дарог і чыгунак.
Горад
Адэса на карце Украіны ±  | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Медыяфайлы на Вікісховішчы |
Насельніцтва горада на 2024 год — 1.000.000 чалавек, пастаяннага насельніцтва — 997 186 чалавек. Па колькасці жыхароў займае трэцяе месца ў краіне пасля Кіева і Харкава. Адэса — Горад-герой.
Гісторыя
2 мая 2014 года ў выніку супрацьстаяння паміж супернікамі і прыхільнікамі Еўрамайдана ў Адэсе загінула, па розных дадзеных, ад 44 да 300 чалавек.
Насельніцтва
- 1795 — 2349 чал.
- 1802 — 9 тыс. чал.
- 1829 — 52 тыс. чал.
- 1849 — 86 729 чал.
- 1873 — 193,5 тыс. чал.
- 1897 — 404 тыс. чал.
- 1939 — 602 тыс. чал.
- 1959 — 667 тыс. чал.
- 1966 — 753 тыс. чал.
- 1974 — 981 тыс. чал.
- 1979 — 1 046 133 чал.
- 1989 — 1 115 371 чал.
- 1995 — 1 060 000 чал.
- 2001 — 1 029 049 чал.
- 2006 — 993 000 чал. (пяты горад Украіны паводле колькасці насельніцтва)
- 2007 — 1 080 270 чал.(чацвёрты горад Украіны паводле колькасці насельніцтва)
- 2009 — 1 008 604 чал.
- 2010 — 1 010 000 чал. (трэці горад Украіны паводле колькасці насельніцтва)
- 2011 — 1 006 787 чал.
- 2012 — 1 007 186 чал.
- 2015 — 1 016 500 чал.
Нацыянальны склад насельніцтва Адэсы (паводле перапісу, праведзенага ў 2001 годзе): 61,6 % украінцы, 29,0 % рускія, 1,3 % балгары, 1,2 % яўрэі, 0,7 % малдаване, 0,6 % беларусы, 0,4 % армяне, 0,2 % палякі.
Адукацыя
- Адэская нацыянальная акадэмія сувязі імя А. С. Папова
- Адэскі нацыянальны політэхнічны ўніверсітэт
- Адэскі нацыянальны ўніверсітэт імя І. І. Мечнікава
Памятныя мясціны
- Адэскі нацыянальны акадэмічны тэатр оперы і балета
- Помнік дэ Рышэльё
- Касцёл Святога Пятра
- Сабор Раства Хрыстова
Вядомыя ўраджэнцы і жыхары
- Леанард Іларыёнавіч Адамаў (1941—1977) — савецкі беларускі футбаліст.
- Ганна Ахматава — расійская паэтэса
- Янка Брыль — беларускі пісьменнік
- (1962—1990) — рок-музыкант, заснавальнік гурта «Бастыён» і сузаснавальнік адэскага рок-клуба.
- Міхаіл Якаўлевіч Гулько (нар. 1918) — беларускі архітэктар.
- Міхаіл Міхайлавіч Жванецкі — пісьменнік-сатырык
- Антон Карніцкі (1912—1944) — беларускі жывапісец.
- Ільф і Пятроў — савецкія пісьменнікі-сатырыкі
- Ігар Аляксандравіч Мяльчук — канадскі лінгвіст
- Таццяна Віктараўна Паплаўская — беларускі мовазнавец
- Усер Давідавіч Розенфельд (1934—2003) — беларускі філосаф і культуролаг.
- Франц Аляксеевіч Рубо — расійскі мастак
- Аляксандра Саковіч (1906—1997) — беларуская пісьменніца, мемуарыст
- Армен Сяргеевіч Сардараў (нар. 1948) — беларускі архітэктар.
- Юрый Іосіфавіч Хашчавацкі — беларускі рэжысёр
- Уладзімір Міхайлавіч Мажуль (1939—2008) — беларускі вучоны, доктар біялагічных навук (1986), прафесар (1991).
- Віталь Крывіцкі (нар. 1972) — біскуп Кіеўска-Жытомірскай дыяцэзіі.
- Саламон Шыманавіч Пінкус (1908—1971) — урач-тэрапеўт. Доктар медыцынскіх навук (1968), прафесар (1969).
- Кірыл Іванавіч Прашчаеў (нар. 1973) — доктар медыцынскіх навук, прафесар.
Беларусы Адэсы
З восені 1917 г. Адэсе жыў Сцяпан Некрашэвіч, які працаваў загадчыкам беларускай секцыі пры губернскім аддзеле народнай асветы, у выніку працы якой у Адэсе напачатку 1918 навучальнага года былі адчынены 30 пачатковых беларускіх школ і змешаная беларуская гімназія ў складзе першых чатырох класаў (навучаліся дзеці ўцекачоў з прыфрантавых тэрыторый Беларусі).
5 ліпеня 1999 года было афіцыйна зарэгістравана нацыянальна-культурнае аб’яднанне грамадзян «Беларусь», штаб-кватэра знаходзіцца па вуліцы Садовай 16, налічвае больш 200 членаў. Найбольш актыўныя члены таварыства — прафесійны мастак Вячаслаў Ігнаценка, акадэмік-генетык Адольф Стэльмах, кіраўнік 5-й студыі мясцовай тэлекампаніі, выпускніца журфака БДУ Марына Багрый-Шахматава, дырэктар цэнтралізаванай сеткі дзіцячых бібліятэк г. Адэсы Галіна Лазарава, загадчыца дзіцячага садка Стэфанія Шмыгіна.
Крыніцы
- Труханов офіційно переміг на виборах мера Одеси — Український тиждень, 2020.
- Дзяржаўная служба статыстыкі Украіны Чисельність наявного населення Українина 1 січня 2022 — Кіеў: Дзяржаўная служба статыстыкі Украіны.
- Одесса // Адэса // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.) (руск.). — СПб., 1890—1907.
- Одесса // Историческая энциклопедия. В 16 т. — М.: Издательство «Советская энциклопедия», 1973—1982.
- Одесса // Большая советская энциклопедия : ([в 30 т.]) / гл. ред. А. М. Прохоров. — 3-е изд.. — М. : Советская энциклопедия, 1969—1978. (руск.)
- Основні демографічні показники за 2014 рік (наличное население на 01.01.2015)(нявызн.)(недаступная спасылка). Управление статистики в Одесской области. Архівавана з першакрыніцы 20 лютага 2015.
- Про кількість та склад населення Одеської області за підсумками Всеукраїнського перепису населення 2001 року (укр.)
- Віталій Орлов. Музичний фестиваль «Пікейні жилети» // Одесский-инфо, 21.09.2022 (укр.)
Літаратура
- Адэса // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 1: А — Аршын / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 1996. — Т. 1. — 552 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0036-6 (т. 1).
Спасылкі
![image]()
На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Адэса- Афіцыйны сайт Архівавана 27 лістапада 2020.
- Сайт беларусаў Адэсы Архівавана 28 ліпеня 2013.
- карта і даведнік Адэсы
Фильм об Одессе и одесситах "Кто бы мог подумать?"
Аўтар: www.NiNa.Az
Дата публікацыі:
U panyaccya yosc i inshyya znachenni gl Adesa znachenni Ade sa ukr Odesa gorad na paynochna zahodnim uzbyarezhzhy Chornaga mora administracyjny centr Adeskaj voblasci samy bujny port Ukrainy a taksama bujny pramyslovy kulturny navukovy i kurortny centr vuzel shashejnyh darog i chygunak Gorad Adesa ukr Odesa Gerb d Scyag d Kraina UkrainaVoblasc Adeskaya voblascRayon d Kaardynaty 46 28 39 pn sh 30 43 57 u d H G Ya OUnutranae dzyalenne 4 garadskiya rayonyMer Genadz Truhanay d Zasnavany XV stagoddzePershaya zgadka 1415Ranejshyya nazvy HadzhybejGorad z 1794Ploshcha 236 9 km Vyshynya centra 40 1 mVodnyya ab ekty Adeski zaliy d Naselnictva 1 010 537 chal 1 studzenya 2022 Chasavy poyas UTC 2 letam UTC 3Telefonny kod 048Pashtovyya indeksy 65000 65480Aytamabilny kod BH i NN 16Aficyjny sajt omr gov uaAdesa na karce Ukrainy Medyyafajly na Vikishovishchy Naselnictva gorada na 2024 god 1 000 000 chalavek pastayannaga naselnictva 997 186 chalavek Pa kolkasci zhyharoy zajmae trecyae mesca y kraine paslya Kieva i Harkava Adesa Gorad geroj Gistoryya2 maya 2014 goda y vyniku supracstayannya pamizh supernikami i pryhilnikami Eyramajdana y Adese zaginula pa roznyh dadzenyh ad 44 da 300 chalavek Naselnictva1795 2349 chal 1802 9 tys chal 1829 52 tys chal 1849 86 729 chal 1873 193 5 tys chal 1897 404 tys chal 1939 602 tys chal 1959 667 tys chal 1966 753 tys chal 1974 981 tys chal 1979 1 046 133 chal 1989 1 115 371 chal 1995 1 060 000 chal 2001 1 029 049 chal 2006 993 000 chal pyaty gorad Ukrainy pavodle kolkasci naselnictva 2007 1 080 270 chal chacvyorty gorad Ukrainy pavodle kolkasci naselnictva 2009 1 008 604 chal 2010 1 010 000 chal treci gorad Ukrainy pavodle kolkasci naselnictva 2011 1 006 787 chal 2012 1 007 186 chal 2015 1 016 500 chal Nacyyanalny sklad naselnictva Adesy pavodle perapisu pravedzenaga y 2001 godze 61 6 ukraincy 29 0 ruskiya 1 3 balgary 1 2 yayrei 0 7 maldavane 0 6 belarusy 0 4 armyane 0 2 palyaki AdukacyyaAdeskaya nacyyanalnaya akademiya suvyazi imya A S Papova Adeski nacyyanalny politehnichny yniversitet Adeski nacyyanalny yniversitet imya I I MechnikavaRynak Pryvoz Rybnae mescaPamyatnyya myascinyAdeski nacyyanalny akademichny teatr opery i baleta Pomnik de Ryshelyo Kascyol Svyatoga Pyatra Sabor Rastva HrystovaVyadomyya yradzhency i zhyharyAsnoyny artykul Vyadomyya asoby Adesy Leanard Ilaryyonavich Adamay 1941 1977 savecki belaruski futbalist Ganna Ahmatava rasijskaya paetesa Yanka Bryl belaruski pismennik 1962 1990 rok muzykant zasnavalnik gurta Bastyyon i suzasnavalnik adeskaga rok kluba Mihail Yakaylevich Gulko nar 1918 belaruski arhitektar Mihail Mihajlavich Zhvanecki pismennik satyryk Anton Karnicki 1912 1944 belaruski zhyvapisec Ilf i Pyatroy saveckiya pismenniki satyryki Igar Alyaksandravich Myalchuk kanadski lingvist Taccyana Viktarayna Paplayskaya belaruski movaznavec User Davidavich Rozenfeld 1934 2003 belaruski filosaf i kulturolag Franc Alyakseevich Rubo rasijski mastak Alyaksandra Sakovich 1906 1997 belaruskaya pismennica memuaryst Armen Syargeevich Sardaray nar 1948 belaruski arhitektar Yuryj Iosifavich Hashchavacki belaruski rezhysyor Uladzimir Mihajlavich Mazhul 1939 2008 belaruski vuchony doktar biyalagichnyh navuk 1986 prafesar 1991 Vital Kryvicki nar 1972 biskup Kieyska Zhytomirskaj dyyacezii Salamon Shymanavich Pinkus 1908 1971 urach terapeyt Doktar medycynskih navuk 1968 prafesar 1969 Kiryl Ivanavich Prashchaey nar 1973 doktar medycynskih navuk prafesar Belarusy AdesyZ voseni 1917 g Adese zhyy Scyapan Nekrashevich yaki pracavay zagadchykam belaruskaj sekcyi pry gubernskim addzele narodnaj asvety u vyniku pracy yakoj u Adese napachatku 1918 navuchalnaga goda byli adchyneny 30 pachatkovyh belaruskih shkol i zmeshanaya belaruskaya gimnaziya y skladze pershyh chatyroh klasay navuchalisya dzeci ycekachoy z pryfrantavyh terytoryj Belarusi 5 lipenya 1999 goda bylo aficyjna zaregistravana nacyyanalna kulturnae ab yadnanne gramadzyan Belarus shtab kvatera znahodzicca pa vulicy Sadovaj 16 nalichvae bolsh 200 chlenay Najbolsh aktyynyya chleny tavarystva prafesijny mastak Vyachaslay Ignacenka akademik genetyk Adolf Stelmah kiraynik 5 j studyi myascovaj telekampanii vypusknica zhurfaka BDU Maryna Bagryj Shahmatava dyrektar centralizavanaj setki dzicyachyh bibliyatek g Adesy Galina Lazarava zagadchyca dzicyachaga sadka Stefaniya Shmygina KrynicyTruhanov oficijno peremig na viborah mera Odesi Ukrayinskij tizhden 2020 lt a href https wikidata org wiki Track Q5289635 gt lt a gt Dzyarzhaynaya sluzhba statystyki Ukrainy Chiselnist nayavnogo naselennya Ukrayinina 1 sichnya 2022 Kiey Dzyarzhaynaya sluzhba statystyki Ukrainy lt a href https wikidata org wiki Track Q115154676 gt lt a gt lt a href https wikidata org wiki Track Q1899 gt lt a gt lt a href https wikidata org wiki Track Q7603543 gt lt a gt Odessa Adesa Enciklopedicheskij slovar Brokgauza i Efrona V 86 tomah 82 t i 4 dop rusk SPb 1890 1907 Odessa Istoricheskaya enciklopediya V 16 t M Izdatelstvo Sovetskaya enciklopediya 1973 1982 Odessa Bolshaya sovetskaya enciklopediya v 30 t gl red A M Prohorov 3 e izd M Sovetskaya enciklopediya 1969 1978 rusk Osnovni demografichni pokazniki za 2014 rik nalichnoe naselenie na 01 01 2015 nyavyzn nedastupnaya spasylka Upravlenie statistiki v Odesskoj oblasti Arhivavana z pershakrynicy 20 lyutaga 2015 Pro kilkist ta sklad naselennya Odeskoyi oblasti za pidsumkami Vseukrayinskogo perepisu naselennya 2001 roku ukr Vitalij Orlov Muzichnij festival Pikejni zhileti Odesskij info 21 09 2022 ukr LitaraturaAdesa Belaruskaya encyklapedyya U 18 t T 1 A Arshyn Redkal G P Pashkoy i insh Mn BelEn 1996 T 1 552 s 10 000 ekz ISBN 985 11 0035 8 ISBN 985 11 0036 6 t 1 SpasylkiNa Vikishovishchy yosc medyyafajly pa teme Adesa Aficyjny sajt Arhivavana 27 listapada 2020 Sajt belarusay Adesy Arhivavana 28 lipenya 2013 karta i davednik Adesy Film ob Odesse i odessitah Kto by mog podumat