Azərbaycanca
Беларуская
Deutsch
English
Français
Қазақ
Lietuvių
Русский
ภาษาไทย
Türkçe
Українська
Закіса́нне (тс. браджэ́нне, збро́джванне, фермента́цыя) — «гэта такі метабалічны працэс, падчас якога рэгенеруецца , а прадукты расшчаплення арганічнага субстрату могуць служыць адначасна і донарамі, і акцэптарамі вадароду». Закісанне — гэта анаэробны (адбываецца без удзелу кіслароду) метабалічны распад малекул пажыўных рэчываў, напрыклад глюкозы. Згодна выказвання Луі Пастэра, «закісанне — гэта жыццё без кіслароду». Большасць тыпаў закісання здзяйсняюць мікраарганізмы — аблігатныя ці факультатыўныя анаэробы.
| Закісанне | |
|---|---|
 | |
| Матэрыял | арганічная матэрыя[d] |
| Вывучаецца ў | Fermentation theory[d] |
| Мае актыўны інгрэдыент | Малочнакіслыя бактэрыі[d] і дрожджы |
 Медыяфайлы на Вікісховішчы | |
Закісанне не вызваляе ўсю наяўную ў малекуле энергію, таму прамежкавыя прадукты закісання могуць выкарыстоўвацца падчас клетачнага дыхання.
- Паняцце закісанне таксама ўжываецца ў шырэйшым сэнсе, для пазначэння бурнага росту мікраарганізмаў у адпаведным асяроддзі. Пры выкарыстанні ў гэтым сэнсе не робіцца адрознення паміж і метабалізмам.
Закісанне часта выкарыстоўваецца для падрыхтоўкі ці захавання ежы. Кажучы пра закісанне, звычайна маюць на ўвазе закісанне цукру (ператварэнне яго ў спірт) з выкарыстаннем дражджэй, але, напрыклад, пры вытворчасці ёгурту ўжываюцца іншыя тыпы закісання.
Выкарыстанне закісання чалавекам звычайна агадвае ўжыванне адмысловых відаў і штамаў мікраарганізмаў. Віны часам паляпшаюць з выкарыстаннем працэсу .
Гісторыя вывучэння
Лавуазье пад канец XVIII стагоддзя высвятліў, што падчас спіртавога закісання цукар раскладаецца на спірт і вуглякіслы газ. Неўзабаве пасля гэтага Гей-Люсак давёў, што сумарная маса спірту і вуглякіслага газу роўная масе расшчэпленага цукру.
У 30-я гады XIX стагоддзя Ш. Каньяр дэ Латур і Тэадор Шван даканцова вызначылі, што дрожджы (адкрытыя Антоні ван Левенгукам) — гэта жывыя клеткі, і выказалі ідэю пра тое, што закісанне — вынік іх жыццядзейнасці. Гэта ідэя была адпрэчана вядучымі хімікамі таго часу — , і інш.
Закісанне было падрабязна вывучана ў другой палове XIX стагоддзя Луі Пастэрам. Пастэр пераканаўча давёў, насуперак панаваламу тады пункту погляду, што закісанне — працэс не чыста хімічны і адбываецца толькі пры жывых клетках мікраарганізмаў.
У 1893—1898 гг. Э. Бухнер давёў, што закісанне можа адбывацца не толькі ў клетках дражджэй, але і ў бясцэлявым дражджавым экстракце (Нобелеўская прэмія па хіміі 1907 г.). Дзякуючы яго працам стала зразумела, што многія біяхімічныя рэакцыі можна запусціць in vitro.
Біяхімія
Закісанне — гэта працэс, важны ў анаэробных умовах, без . Падчас закісання, як і падчас гліколізу, утвараецца АТФ. Падчас закісання пераўтвараецца ў розныя рэчывы.
Хоць на апошнім этапе закісання (ператварэння пірувату ў канчатковыя прадукты закісання) не вызваляецца энергія, ён вельмі важны для анаэробнай клеткі, бо на гэтым этапе рэгенеруецца нікакінамідадэніндынуклеатыд (NAD+), які патрэбен для гліколізу. Гэта важна для нармальнай жыццядзейнасці клеткі, бо гліколіз для многіх арганізмаў — адзіная крыніца АТФ у анаэробных умовах.
Падчас закісання адбываецца частковае акісленне субстратаў, пры якім вадарод пераходзіць на NAD+ (). Падчас іншых этапаў закісання яго прамежкавыя прадукты служаць акцэптарамі вадароду, што ўваходзіць у склад NADH; падчас рэгенерацыі NAD+ яны аднаўляюцца, а прадукты аднаўлення выводзяцца з клеткі.
Канчатковыя прадукты закісання валодаюць хімічнай энергіяй (яны не цалкам акіслены), але лічацца адыходамі, бо не могуць быць складнікамі далейшага метабалізму без кіслароду (ці іншых высока-акісленых электронаў) і часта выходзяць з клеткі. Наступствам гэтага з’яўляецца той факт, што атрыманне АТФ закісаннем менш эфектыўна, чым шляхам акісляльнага фасфаралявання, калі піруват цалкам акісляецца да двухвокісу вугляроду. Падчас розных тыпаў закісання на адну малекулу глюкозы атрымваецца ад дзвюх да чатырох малекул АТФ (пар. каля 36 малекул шляхам аэробнага дыхання). Аднак нават у пазваночных закісанне (анаэробнае акісленне глюкозы) выкарыстоўваецца як эфектыўны спосаб атрымання энергіі падчас кароткіх перыядаў інтэнсіўнай мышачнай працы, калі перанос кіслароду да мышц недастатковы для падтрымання аэробнага метабалізму. Закісанне ў пазваночных дапамагае падчас кароткіх перыядаў інтэнсіўнай працы, але не прызначана для працяглага выкарыстання. Прыкладам, у людзей гліколіз з утварэннем малочнай кіслаты дае энергію на перыяд ад 30 секунд да 2 хвілін. Хуткасць генерацыі АТФ прыкладна ў 100 разоў больш, чым пры акісляльным фасфараляванні. Узровень pH у цытаплазме хутка падае, калі ў мышцы назапашваецца малочная кіслата, у канчатковым выніку інгібіруючы ферменты, залучаныя ў працэс гліколізу.
Прадукты рэакцыі закісання
Прадукты закісання — гэта ў ісце адыходы, атрыманыя падчас ператварэння дзеля рэгенерацыі NAD+ без кіслароду. Стандартныя прыклады прадуктаў закісання — этанол (пітны спірт), малочная кіслата, вадарод і вуглякіслы газ. Аднак прадукты закісання могуць быць больш экзатычнымі, такімі як , ацэтон, , і інш.
Асноўныя тыпы закісання
- (ужыццяўляецца дражджамі і некаторымі відамі бактэрый), падчас яго піруват расшчапляецца на этанол і двухвокіс вугляроду. З адной малекулы глюкозы ў выніку атрымваецца дзве малекулы пітнога спірту (этанолу) і дзве малекулы вуглякіслага газу. Гэты тып закісання вельмі важны ў вытворчасці хлеба, , вінаробстве і . Калі ў заквасцы высокая канцэнтрацыя , можа таксама вырабляцца невялікая колькасць метанолу. Звычайна выкарыстоўваецца толькі адзін з прадуктаў; у вытворчасці хлеба алкаголь знікае пры выпечцы, а ў вытворчасці алкаголю двухвокіс вугляроду звычайна сыходзіць у атмасферу, хоць у апошні час яго імкнуцца ўтылізаваць.
- , падчас якога піруват аднаўляецца да , сінтэзуюць малочнакіслыя бактэрыі і іншыя арганізмы. Пры зброджванні малака малочнакіслыя бактэрыі пераўтвараюць лактозу ў малочную кіслату, ператвараючы малако ў кісламалочныя прадукты (ёгурт, і інш.); малочная кіслата надае гэтым прадуктам кіслявы смак.
Малочнакіслае закісанне адбываецца таксама ў мышцах жывёл, калі патрэба ў энергіі вышэй за забяспечваную дыханнем, і кроў не паспявае дастаўляць кісларод.
Пякучыя адчуванні ў мышцах падчас цяжкіх фізічных практыкаванняў стасуюцца з атрыманнем малочнай кіслаты і зрухам да анаэробнага гліколізу, бо кісларод пераўтвараецца ў двухвокіс вугляроду хутчэй, чым арганізм паспявае запасіць кісларод; а боль у мышцах пасля фізічных практыкаванняў выкліканы мышачных валокнаў. Арганізм пераходзіць да гэтага менш эфектыўнага, але больш хуткага метаду атрымання АТФ ва ўмовах нястачы кіслароду. Потым печань пазбаўляецца ад залішняга лактату, пераўтвараючы яго зваротна ў важнае прамежкавае звяно гліколізу — піруват.
Лічыцца, што анаэробны гліколіз быў першай крыніцай энергіі для агульных продкаў усіх жывых арганізмаў да таго, як канцэнтрацыя кіслароду ў атмасферы стала дастаткова высокай, і таму гэта форма генерацыі энергіі ў клетках — старажытнейшая. За вельмі рэдкімі выняткамі яна існуе і ва ўсіх цяпер жылых клетак.
- робяць шматлікія бактэрыі. Воцат (воцатная кіслата) — просты вынік бактэрыяльнай ферментацыі. Падчас марынавання прадуктаў воцатная кіслата засцерагае ежу ад хваробатворных і выклікалых гніенне бактэрый.
Выкарыстанне чалавекам
Асноўная карысць ад закісання — гэта ператварэнне, прыкладам, соку ў віно, збожжа і іншых выточных прадуктаў у піва, а вугляводаў у двухвокіс вугляроду пры гатаванні хлебнага тэсту. Шырока выкарыстоўваецца чалавекам таксама малочнакіслае закісанне для гатавання кісламалочных прадуктаў, гародніны і рыхтоўлі .
Фрукты зброджваюцца ў сваім натуральным стане, таму закісанне як працэс змянення харчовых прадуктаў з’явілася раней чалавечай гісторыі. Аднак людзі з некаторых пор навучыліся кантраляваць працэс закісання. Ёсць важкія довады таго, што людзі зброджвалі напоі ў Вавілоне каля , у Старажытным Егіпце каля , у даіспанскай Мексіцы каля і ў Судане каля Таксама існуюць звесткі пра дражджавы хлеб у Старажытным Егіпце каля і зброджванне малака ў Вавілоне каля Кітайцы, імаверна, першымі сталі зброджваць агародніну.
Па Штэйнкраўзу (Steinkraus; 1995), закісанне ежы мае пяць галоўных функцый:
- Узбагачэнне ежы разнастайнасцю смакаў, водараў і тэкстуры
- Захаванне істотнай колькасці ежы з дапамогай малочнай кіслаты, алкаголю, воцатнай кіслаты і шчолачнага закісання
- Біялагічнае ўзбагачэнне ежы пратэінамі, важнымі амінакіслотамі, важнымі і вітамінамі
- Дэтаксіфікацыя падчас закісання ежы
- Памяншэнне часу і выдаткаў на гатаванне ежы
У закісання ёсць некалькі перавагаў, важных для падрыхтоўкі ці захавання ежы. Падчас закісання можна атрымваць важныя пажыўныя рэчывы ці выдаляць непажыўныя. З дапамогай закісання ежу можна даўжэй захоўваць, бо закісанне можа стварыць умовы, неспрыяльныя для непажаданых мікраарганізмаў. Напрыклад, у выніку марынавання кіслата, атрыманая з дамінавальнай бактэрыі, перашкаджае росту ўсіх іншых мікраарганізмаў.
Харчовыя прадукты, атрыманыя з дапамогай закісання (па рэгіёнах)
- Па ўсім свеце: спірт, віно, воцат, сыр, ёгурт, піва
- Азія
- Індыя: , , ,
- Паўднёва-Усходняя Азія: , , , , , , , , , , , , , , сакэ, , соевы соус, , , , , пахкі соевы тварог, некаторыя тыпы чаю
- Цэнтральная Азія: кумыс (кабылінае малако), кефір, (вярблюджае малако)
- Афрыка: насенне гібіскусу, востры пярцовы соус, , , , , , , , гары
- Амерыка: сыр, марынаваная гародніна, , насенне лубіну, насенне , шакалад, ваніль, , , рыбіны галовы, морж, цюленевы тлушч, птушка (у эскімоскай кухні)
- Блізкі Усход: , марынаваныя цытрыны, , ,
- Еўропа: сыр, , кісламалочныя прадукты, такія як тварог, кефір і , , сюрстромінг
- Беларусь: , смятана, квас, , , бочкавыя , брага
Гл. таксама
- Дрожджы
- Цеста
Зноскі
- Шлегель Г. Агульная мікрабіялогія. М., Мир, 1987, с.263
- XuMuK.ru — ЗАКІСАННЕ — Хімічная энцыклапедыя
- Закісанне вінаграднага сусла
Літаратура
- Steinkraus, K. H., Ed. (1995). Handbook of Indigenous Fermented Foods. New York, Marcel Dekker, Inc.
- The 1811 Household Cyclopedia+
Спасылкі
- Брожение // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.) (руск.). — СПб., 1890—1907.
- Ферментацыя вінаграднага соку Архівавана 11 лістапада 2010.
Аўтар: www.NiNa.Az
Дата публікацыі:
U getaj staronki nyama praveranyh versij hutchej za ysyo yae yakasc ne acenvalasya na adpavednasc standartam Zakisa nne ts bradzhe nne zbro dzhvanne fermenta cyya geta taki metabalichny praces padchas yakoga regeneruecca a pradukty rasshchaplennya arganichnaga substratu moguc sluzhyc adnachasna i donarami i akceptarami vadarodu Zakisanne geta anaerobny adbyvaecca bez udzelu kislarodu metabalichny raspad malekul pazhyynyh rechyvay napryklad glyukozy Zgodna vykazvannya Lui Pastera zakisanne geta zhyccyo bez kislarodu Bolshasc typay zakisannya zdzyajsnyayuc mikraarganizmy abligatnyya ci fakultatyynyya anaeroby ZakisanneMateryyalarganichnaya materyya d Vyvuchaecca yFermentation theory d Mae aktyyny ingredyentMalochnakislyya bakteryi d i drozhdzhy Medyyafajly na VikishovishchyZakisanne piva y brovary Zakisanne ne vyzvalyae ysyu nayaynuyu y malekule energiyu tamu pramezhkavyya pradukty zakisannya moguc vykarystoyvacca padchas kletachnaga dyhannya Panyacce zakisanne taksama yzhyvaecca y shyrejshym sense dlya paznachennya burnaga rostu mikraarganizmay u adpavednym asyaroddzi Pry vykarystanni y getym sense ne robicca adroznennya pamizh i metabalizmam Zakisanne chasta vykarystoyvaecca dlya padryhtoyki ci zahavannya ezhy Kazhuchy pra zakisanne zvychajna mayuc na yvaze zakisanne cukru peratvarenne yago y spirt z vykarystannem drazhdzhej ale napryklad pry vytvorchasci yogurtu yzhyvayucca inshyya typy zakisannya Vykarystanne zakisannya chalavekam zvychajna agadvae yzhyvanne admyslovyh viday i shtamay mikraarganizmay Viny chasam palyapshayuc z vykarystannem pracesu Gistoryya vyvuchennyaLavuaze pad kanec XVIII stagoddzya vysvyatliy shto padchas spirtavoga zakisannya cukar raskladaecca na spirt i vuglyakisly gaz Neyzabave paslya getaga Gej Lyusak davyoy shto sumarnaya masa spirtu i vuglyakislaga gazu roynaya mase rasshcheplenaga cukru U 30 ya gady XIX stagoddzya Sh Kanyar de Latur i Teador Shvan dakancova vyznachyli shto drozhdzhy adkrytyya Antoni van Levengukam geta zhyvyya kletki i vykazali ideyu pra toe shto zakisanne vynik ih zhyccyadzejnasci Geta ideya byla adprechana vyaduchymi himikami tago chasu i insh Zakisanne bylo padrabyazna vyvuchana y drugoj palove XIX stagoddzya Lui Pasteram Paster perakanaycha davyoy nasuperak panavalamu tady punktu poglyadu shto zakisanne praces ne chysta himichny i adbyvaecca tolki pry zhyvyh kletkah mikraarganizmay U 1893 1898 gg E Buhner davyoy shto zakisanne mozha adbyvacca ne tolki y kletkah drazhdzhej ale i y byascelyavym drazhdzhavym ekstrakce Nobeleyskaya premiya pa himii 1907 g Dzyakuyuchy yago pracam stala zrazumela shto mnogiya biyahimichnyya reakcyi mozhna zapuscic in vitro BiyahimiyaZakisanne geta praces vazhny y anaerobnyh umovah bez Padchas zakisannya yak i padchas glikolizu utvaraecca ATF Padchas zakisannya peraytvaraecca y roznyya rechyvy Hoc na aposhnim etape zakisannya peratvarennya piruvatu y kanchatkovyya pradukty zakisannya ne vyzvalyaecca energiya yon velmi vazhny dlya anaerobnaj kletki bo na getym etape regeneruecca nikakinamidadenindynukleatyd NAD yaki patreben dlya glikolizu Geta vazhna dlya narmalnaj zhyccyadzejnasci kletki bo glikoliz dlya mnogih arganizmay adzinaya krynica ATF u anaerobnyh umovah Padchas zakisannya adbyvaecca chastkovae akislenne substratay pry yakim vadarod perahodzic na NAD Padchas inshyh etapay zakisannya yago pramezhkavyya pradukty sluzhac akceptarami vadarodu shto yvahodzic u sklad NADH padchas regeneracyi NAD yany adnaylyayucca a pradukty adnaylennya vyvodzyacca z kletki Kanchatkovyya pradukty zakisannya valodayuc himichnaj energiyaj yany ne calkam akisleny ale lichacca adyhodami bo ne moguc byc skladnikami dalejshaga metabalizmu bez kislarodu ci inshyh vysoka akislenyh elektronay i chasta vyhodzyac z kletki Nastupstvam getaga z yaylyaecca toj fakt shto atrymanne ATF zakisannem mensh efektyyna chym shlyaham akislyalnaga fasfaralyavannya kali piruvat calkam akislyaecca da dvuhvokisu vuglyarodu Padchas roznyh typay zakisannya na adnu malekulu glyukozy atrymvaecca ad dzvyuh da chatyroh malekul ATF par kalya 36 malekul shlyaham aerobnaga dyhannya Adnak navat u pazvanochnyh zakisanne anaerobnae akislenne glyukozy vykarystoyvaecca yak efektyyny sposab atrymannya energii padchas karotkih peryyaday intensiynaj myshachnaj pracy kali peranos kislarodu da myshc nedastatkovy dlya padtrymannya aerobnaga metabalizmu Zakisanne y pazvanochnyh dapamagae padchas karotkih peryyaday intensiynaj pracy ale ne pryznachana dlya pracyaglaga vykarystannya Prykladam u lyudzej glikoliz z utvarennem malochnaj kislaty dae energiyu na peryyad ad 30 sekund da 2 hvilin Hutkasc generacyi ATF prykladna y 100 razoy bolsh chym pry akislyalnym fasfaralyavanni Uzroven pH u cytaplazme hutka padae kali y myshcy nazapashvaecca malochnaya kislata u kanchatkovym vyniku ingibiruyuchy fermenty zaluchanyya y praces glikolizu Pradukty reakcyi zakisannyaPradukty zakisannya geta y isce adyhody atrymanyya padchas peratvarennya dzelya regeneracyi NAD bez kislarodu Standartnyya pryklady praduktay zakisannya etanol pitny spirt malochnaya kislata vadarod i vuglyakisly gaz Adnak pradukty zakisannya moguc byc bolsh ekzatychnymi takimi yak aceton i insh Asnoynyya typy zakisannya uzhyccyaylyaecca drazhdzhami i nekatorymi vidami bakteryj padchas yago piruvat rasshchaplyaecca na etanol i dvuhvokis vuglyarodu Z adnoj malekuly glyukozy y vyniku atrymvaecca dzve malekuly pitnoga spirtu etanolu i dzve malekuly vuglyakislaga gazu Gety typ zakisannya velmi vazhny y vytvorchasci hleba vinarobstve i Kali y zakvascy vysokaya kancentracyya mozha taksama vyrablyacca nevyalikaya kolkasc metanolu Zvychajna vykarystoyvaecca tolki adzin z praduktay u vytvorchasci hleba alkagol znikae pry vypechcy a y vytvorchasci alkagolyu dvuhvokis vuglyarodu zvychajna syhodzic u atmasferu hoc u aposhni chas yago imknucca ytylizavac padchas yakoga piruvat adnaylyaecca da sintezuyuc malochnakislyya bakteryi i inshyya arganizmy Pry zbrodzhvanni malaka malochnakislyya bakteryi peraytvarayuc laktozu y malochnuyu kislatu peratvarayuchy malako y kislamalochnyya pradukty yogurt i insh malochnaya kislata nadae getym praduktam kislyavy smak Malochnakislae zakisanne adbyvaecca taksama y myshcah zhyvyol kali patreba y energii vyshej za zabyaspechvanuyu dyhannem i kroy ne paspyavae dastaylyac kislarod Pyakuchyya adchuvanni y myshcah padchas cyazhkih fizichnyh praktykavannyay stasuyucca z atrymannem malochnaj kislaty i zruham da anaerobnaga glikolizu bo kislarod peraytvaraecca y dvuhvokis vuglyarodu hutchej chym arganizm paspyavae zapasic kislarod a bol u myshcah paslya fizichnyh praktykavannyay vyklikany myshachnyh valoknay Arganizm perahodzic da getaga mensh efektyynaga ale bolsh hutkaga metadu atrymannya ATF va ymovah nyastachy kislarodu Potym pechan pazbaylyaecca ad zalishnyaga laktatu peraytvarayuchy yago zvarotna y vazhnae pramezhkavae zvyano glikolizu piruvat Lichycca shto anaerobny glikoliz byy pershaj krynicaj energii dlya agulnyh prodkay usih zhyvyh arganizmay da tago yak kancentracyya kislarodu y atmasfery stala dastatkova vysokaj i tamu geta forma generacyi energii y kletkah starazhytnejshaya Za velmi redkimi vynyatkami yana isnue i va ysih cyaper zhylyh kletak robyac shmatlikiya bakteryi Vocat vocatnaya kislata prosty vynik bakteryyalnaj fermentacyi Padchas marynavannya praduktay vocatnaya kislata zasceragae ezhu ad hvarobatvornyh i vyklikalyh gnienne bakteryj Vykarystanne chalavekamAsnoynaya karysc ad zakisannya geta peratvarenne prykladam soku y vino zbozhzha i inshyh vytochnyh praduktay u piva a vuglyavoday u dvuhvokis vuglyarodu pry gatavanni hlebnaga testu Shyroka vykarystoyvaecca chalavekam taksama malochnakislae zakisanne dlya gatavannya kislamalochnyh praduktay garodniny i ryhtoyli Frukty zbrodzhvayucca y svaim naturalnym stane tamu zakisanne yak praces zmyanennya harchovyh praduktay z yavilasya ranej chalavechaj gistoryi Adnak lyudzi z nekatoryh por navuchylisya kantralyavac praces zakisannya Yosc vazhkiya dovady tago shto lyudzi zbrodzhvali napoi y Vavilone kalya u Starazhytnym Egipce kalya u daispanskaj Meksicy kalya i y Sudane kalya Taksama isnuyuc zvestki pra drazhdzhavy hleb u Starazhytnym Egipce kalya i zbrodzhvanne malaka y Vavilone kalya Kitajcy imaverna pershymi stali zbrodzhvac agarodninu Pa Shtejnkrayzu Steinkraus 1995 zakisanne ezhy mae pyac galoynyh funkcyj Uzbagachenne ezhy raznastajnascyu smakay vodaray i tekstury Zahavanne istotnaj kolkasci ezhy z dapamogaj malochnaj kislaty alkagolyu vocatnaj kislaty i shcholachnaga zakisannya Biyalagichnae yzbagachenne ezhy prateinami vazhnymi aminakislotami vazhnymi i vitaminami Detaksifikacyya padchas zakisannya ezhy Pamyanshenne chasu i vydatkay na gatavanne ezhy U zakisannya yosc nekalki peravagay vazhnyh dlya padryhtoyki ci zahavannya ezhy Padchas zakisannya mozhna atrymvac vazhnyya pazhyynyya rechyvy ci vydalyac nepazhyynyya Z dapamogaj zakisannya ezhu mozhna dayzhej zahoyvac bo zakisanne mozha stvaryc umovy nespryyalnyya dlya nepazhadanyh mikraarganizmay Napryklad u vyniku marynavannya kislata atrymanaya z daminavalnaj bakteryi perashkadzhae rostu ysih inshyh mikraarganizmay Harchovyya pradukty atrymanyya z dapamogaj zakisannya pa regiyonah Pa ysim svece spirt vino vocat syr yogurt piva Aziya Indyya Paydnyova Ushodnyaya Aziya sake soevy sous pahki soevy tvarog nekatoryya typy chayu Centralnaya Aziya kumys kabylinae malako kefir vyarblyudzhae malako Afryka nasenne gibiskusu vostry pyarcovy sous gary Ameryka syr marynavanaya garodnina nasenne lubinu nasenne shakalad vanil rybiny galovy morzh cyulenevy tlushch ptushka u eskimoskaj kuhni Blizki Ushod marynavanyya cytryny Eyropa syr kislamalochnyya pradukty takiya yak tvarog kefir i syurstroming Belarus smyatana kvas bochkavyya bragaGl taksamaDrozhdzhy CestaZnoskiShlegel G Agulnaya mikrabiyalogiya M Mir 1987 s 263 XuMuK ru ZAKISANNE Himichnaya encyklapedyya Zakisanne vinagradnaga suslaLitaraturaSteinkraus K H Ed 1995 Handbook of Indigenous Fermented Foods New York Marcel Dekker Inc The 1811 Household Cyclopedia SpasylkiLagatyp VikisloynikiU Vikisloyniku yosc artykul zakisanne Brozhenie Enciklopedicheskij slovar Brokgauza i Efrona V 86 tomah 82 t i 4 dop rusk SPb 1890 1907 Fermentacyya vinagradnaga soku Arhivavana 11 listapada 2010