Azərbaycanca
Беларуская
Deutsch
English
Français
Қазақ
Lietuvių
Русский
ภาษาไทย
Türkçe
Українська
Ке́чуа (саманазва Runakuna або Nunakuna, літаральна «народ») — паўднёваамерыканскі народ, этнічныя групы індзейцаў, якія размаўляюць на мове кечуа. Жывуць пераважна ў такіх краінах, як Перу, Эквадор і Балівія. Агульная колькасць — каля 11 млн чалавек.
| Кечуа (Runakuna, Nunakuna) | |
 | |
| Агульная колькасць | 11 млн |
|---|---|
| Рэгіёны пражывання | Паўднёвая Амерыка |
| Мова | Мова кечуа |
| Рэлігія | анімізм, політэізм, каталіцызм |
| Блізкія этнічныя групы | аймара, каньяры |
Паходжанне
Звычайна ў якасці кечуа вызначаюць прадстаўнікоў розных індзейскіх груп, якія размаўляюць на мове кечуа. Аднак мова кечуа славіцца разнастайнасцю гаворак і дыялектаў, так што яе часам прапаноўваюць лічыць моўнай сям'ёй (гл. Генеалагічная класіфікацыя моў). Падобна гэтаму існуе значная рэгіянальная, культурная і гістарычная разнастайнасць паміж групамі кечуа. Сучасныя генетычныя даследаванні выявілі розніцу ў іх паходжанні. Такім чынам праблема фарміравання сучасных кечуа раскрываецца праз генеалогію і распаўсюджанне мовы кечуа.
Андска-ціхаакіянскі рэгіён Паўднёвай Амерыкі — адзін са старажытнейшых, дзе ўзнікла цывілізацыя. Пытанне пра першасныя мовы яе носьбітаў застаецца спрэчным. Мяркуецца, што мова кечуа магла вылучыцца ўжо ў 3 тысячагоддзі да н. э. У наш час існуюць 2 асноўныя гіпотэзы пра месца першапачатковага яе ўжывання:
Яна пачала распаўсюджвацца за межы свайго паходжання ў выніку міграцый, развіцця гандлёвых і культурных сувязяў каля 2 тысяч гадоў таму. Вядома, што кечуа карысталіся насельнікі Уанка. Пасля ўсталявання дзяржавы інкаў кечуа стала галоўнай мовай імперыі. Нават пасля іспанскага заваявання яна да паўстання Тупака Амару II з’яўлялася лінгва франка на захадзе Паўднёвай Амерыкі, ужывалася гандлярамі, прадстаўнікамі адміністрацыі і касцёла. Засваенне мовы кечуа і разам з ёй — пэўных культурных рыс спрыяла фарміраванню народа кечуа.
Асноўныя групы кечуа
У наш час не існуе адзінай класіфікацыі груп кечуа. Яны могуць падзяляцца па краіне і рэгіёну паходжання, дыялекту, гістарычнай тоеснасці і г. д. Толькі ў моўных адносінах вылучаюць каля 46 буйных груп.
Найбольш адметнымі сучаснымі культурнымі групамі кечуа з’яўляюцца:
- Амба-Паска, што насяляюць цэнтральныя горныя раёны Перу. Агульная колькасць (2017 г.) - каля 115 000 чал. Вылучаюцца дзякуючы адзінаму дыялекту. Займаюцца земляробствам, жывёлагадоўляй, здабычай карысных выкапняў. Культура гэтай групы вельмі крэалізавана. Большасць вернікаў — каталікі, якія захоўваюць анімістычныя вераванні.
- Куска — адна з найбуйнейшых груп кечуа. Насяляе рэгіён Куска ў Перу. Налічвае больш за 2 млн чал. Гісторыя фарміравання гэтай групы пачалася болей за 1000 гадоў таму. У перыяд існавання дзяржавы інкаў рэгіён Куска займаў цэнтральнае эканамічнае і палітычнае становішча. Куска захавалі многія традыцыйныя заняткі, фальклор і рамёствы часоў дзяржавы інкаў.
- Уанка — нашчадкі культуры Уанка (Перу). Падзяляюцца на паўночную і паўднёвую дыялектныя групы.
- Кахамарка насяляюць рэгіён Кахамарка ў Перу. Насельніцтва пачало інтэгравацца з узнікненнем цывілізацыі ў 1 тысячагоддзі да н. э. Доўгі час тут захоўваліся іншыя моўныя групы. У нашы дні размаўляюць на 3 асобных дыялектах. Для кахамарка характэрна захаванне тоеснасці не толькі праз мову, але заняткі і вопратку.
- Паўднёвыя балівійцы — адна з найбуйнейшых дыялектных груп, якая налічывае болей за 1,5 млн чалавек. Жывуць у Балівіі і Аргенціне.
- Кічва — паўночная дыялектная група ў Эквадоры і Перу. Налічвае каля 2,5 млн чал. Мова кечуа была прынята продкамі кічва ў эпоху дзяржавы інкаў і пасля іспанскага заваявання.
- Інга жывуць на поўдні Калумбіі. Атаясняюць сябе з інкамі. Размаўляюць на паўночным дыялекце інга кічва. Характэрны білінгвізм.
- Каньяры — насельнікі поўдню Эквадора, якія атаясняюць сябе са старажытным народам, што панаваў да заваявання інкаў, аднак размаўляюць на некалькіх дыялектах мовы кечуа.
Выдатныя прадстаўнікі
- Бенджамін Брат — амерыканскі акцёр
- Дыега Кіспэ Ціта — выдатны лацінаамерыканскі мастак XVII ст.
- Альянта Умала — прэзідэнт Перу
Зноскі
- Quechua Origins and Diversity
- The Genetic History of Peruvian Quechua-Lamistas and Chankas: Uniparental DNA Patterns among Autochthonous Amazonian and Andean Populations
- Quechua About World Languages
- Quechuistics:The language of the Inka
- Quechua: The cultural heart of the Andes(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 26 красавіка 2015. Праверана 27 ліпеня 2017.
- Quechua Archives - Intercontinental Cry(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 10 жніўня 2020. Праверана 27 ліпеня 2017.
- Quechua - UCLA Language Materials Project Архівавана 31 студзеня 2018.
- Quechua, Ambo-Pasco in Peru
- Quechua de Ambo-Pasco(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 13 студзеня 2017. Праверана 28 ліпеня 2017.
- Quechua, Cuzco in Peru
- Kingdoms of the Incas
- The story of The Huancas
- Chavin Civilization
- Quechua, Cajamarca
- Quechua de Cajamarca(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 28 лістапада 2017. Праверана 28 ліпеня 2017.
- Quechua, South Bolivian in Bolivia
- Indigenous Peoples of the World — The Quichua
- Гл.: Michael A. Malpass, Sonia Alconini, Distant Provinces in the Inka Empire: Toward a Deeper Understanding of Inka Imperialism
- Inga Archives - Intercontinental Cry(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 10 жніўня 2020. Праверана 28 ліпеня 2017.
Спасылкі
![image]()
На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Кечуа (народ)- Indigenous Peoples of the World — The Quichua
- Quechua: Countries and Their Cultures
- The Quechua: Guardians of the Potato
- History of the Quechua-Speaking People
- Traditional Quechua Clothing Архівавана 11 жніўня 2017.
Аўтар: www.NiNa.Az
Дата публікацыі:
U panyaccya yosc i inshyya znachenni gl Kechua Ke chua samanazva Runakuna abo Nunakuna litaralna narod paydnyovaamerykanski narod etnichnyya grupy indzejcay yakiya razmaylyayuc na move kechua Zhyvuc peravazhna y takih krainah yak Peru Ekvador i Baliviya Agulnaya kolkasc kalya 11 mln chalavek Kechua Runakuna Nunakuna Agulnaya kolkasc 11 mlnRegiyony prazhyvannya Paydnyovaya Ameryka Peru 3500 tys Ekvador 2568 tys Baliviya 2910 tys Mova Mova kechuaReligiya animizm politeizm katalicyzmBlizkiya etnichnyya grupy ajmara kanyaryPahodzhanneZvychajna y yakasci kechua vyznachayuc pradstaynikoy roznyh indzejskih grup yakiya razmaylyayuc na move kechua Adnak mova kechua slavicca raznastajnascyu gavorak i dyyalektay tak shto yae chasam prapanoyvayuc lichyc moynaj syam yoj gl Genealagichnaya klasifikacyya moy Padobna getamu isnue znachnaya regiyanalnaya kulturnaya i gistarychnaya raznastajnasc pamizh grupami kechua Suchasnyya genetychnyya dasledavanni vyyavili roznicu y ih pahodzhanni Takim chynam prablema farmiravannya suchasnyh kechua raskryvaecca praz genealogiyu i raspaysyudzhanne movy kechua Andska cihaakiyanski regiyon Paydnyovaj Ameryki adzin sa starazhytnejshyh dze yznikla cyvilizacyya Pytanne pra pershasnyya movy yae nosbitay zastaecca sprechnym Myarkuecca shto mova kechua magla vyluchycca yzho y 3 tysyachagoddzi da n e U nash chas isnuyuc 2 asnoynyya gipotezy pra mesca pershapachatkovaga yae yzhyvannya Gornyya voblasci Peru vakol Kuska Prybyarezhnyya rayony paynochnaga Peru Yana pachala raspaysyudzhvacca za mezhy svajgo pahodzhannya y vyniku migracyj razviccya gandlyovyh i kulturnyh suvyazyay kalya 2 tysyach gadoy tamu Vyadoma shto kechua karystalisya naselniki Uanka Paslya ystalyavannya dzyarzhavy inkay kechua stala galoynaj movaj imperyi Navat paslya ispanskaga zavayavannya yana da paystannya Tupaka Amaru II z yaylyalasya lingva franka na zahadze Paydnyovaj Ameryki uzhyvalasya gandlyarami pradstaynikami administracyi i kascyola Zasvaenne movy kechua i razam z yoj peynyh kulturnyh rys spryyala farmiravannyu naroda kechua Asnoynyya grupy kechuaDzyaychynka kechua z Kuska U nash chas ne isnue adzinaj klasifikacyi grup kechua Yany moguc padzyalyacca pa kraine i regiyonu pahodzhannya dyyalektu gistarychnaj toesnasci i g d Tolki y moynyh adnosinah vyluchayuc kalya 46 bujnyh grup Najbolsh admetnymi suchasnymi kulturnymi grupami kechua z yaylyayucca Amba Paska shto nasyalyayuc centralnyya gornyya rayony Peru Agulnaya kolkasc 2017 g kalya 115 000 chal Vyluchayucca dzyakuyuchy adzinamu dyyalektu Zajmayucca zemlyarobstvam zhyvyolagadoylyaj zdabychaj karysnyh vykapnyay Kultura getaj grupy velmi krealizavana Bolshasc vernikay kataliki yakiya zahoyvayuc animistychnyya veravanni Kuska adna z najbujnejshyh grup kechua Nasyalyae regiyon Kuska y Peru Nalichvae bolsh za 2 mln chal Gistoryya farmiravannya getaj grupy pachalasya bolej za 1000 gadoy tamu U peryyad isnavannya dzyarzhavy inkay regiyon Kuska zajmay centralnae ekanamichnae i palitychnae stanovishcha Kuska zahavali mnogiya tradycyjnyya zanyatki falklor i ramyostvy chasoy dzyarzhavy inkay Uanka nashchadki kultury Uanka Peru Padzyalyayucca na paynochnuyu i paydnyovuyu dyyalektnyya grupy Kahamarka nasyalyayuc regiyon Kahamarka y Peru Naselnictva pachalo integravacca z uzniknennem cyvilizacyi y 1 tysyachagoddzi da n e Doygi chas tut zahoyvalisya inshyya moynyya grupy U nashy dni razmaylyayuc na 3 asobnyh dyyalektah Dlya kahamarka harakterna zahavanne toesnasci ne tolki praz movu ale zanyatki i vopratku Paydnyovyya balivijcy adna z najbujnejshyh dyyalektnyh grup yakaya nalichyvae bolej za 1 5 mln chalavek Zhyvuc u Balivii i Argencine Kichva paynochnaya dyyalektnaya grupa y Ekvadory i Peru Nalichvae kalya 2 5 mln chal Mova kechua byla prynyata prodkami kichva y epohu dzyarzhavy inkay i paslya ispanskaga zavayavannya Inga zhyvuc na poydni Kalumbii Atayasnyayuc syabe z inkami Razmaylyayuc na paynochnym dyyalekce inga kichva Harakterny bilingvizm Kanyary naselniki poydnyu Ekvadora yakiya atayasnyayuc syabe sa starazhytnym narodam shto panavay da zavayavannya inkay adnak razmaylyayuc na nekalkih dyyalektah movy kechua Vydatnyya pradstaynikiBendzhamin Brat amerykanski akcyor Dyega Kispe Cita vydatny lacinaamerykanski mastak XVII st Alyanta Umala prezident PeruZnoskiQuechua Origins and Diversity The Genetic History of Peruvian Quechua Lamistas and Chankas Uniparental DNA Patterns among Autochthonous Amazonian and Andean Populations Quechua About World Languages Quechuistics The language of the Inka Quechua The cultural heart of the Andes nyavyzn nedastupnaya spasylka Arhivavana z pershakrynicy 26 krasavika 2015 Praverana 27 lipenya 2017 Quechua Archives Intercontinental Cry nyavyzn nedastupnaya spasylka Arhivavana z pershakrynicy 10 zhniynya 2020 Praverana 27 lipenya 2017 Quechua UCLA Language Materials Project Arhivavana 31 studzenya 2018 Quechua Ambo Pasco in Peru Quechua de Ambo Pasco nyavyzn nedastupnaya spasylka Arhivavana z pershakrynicy 13 studzenya 2017 Praverana 28 lipenya 2017 Quechua Cuzco in Peru Kingdoms of the Incas The story of The Huancas Chavin Civilization Quechua Cajamarca Quechua de Cajamarca nyavyzn nedastupnaya spasylka Arhivavana z pershakrynicy 28 listapada 2017 Praverana 28 lipenya 2017 Quechua South Bolivian in Bolivia Indigenous Peoples of the World The Quichua Gl Michael A Malpass Sonia Alconini Distant Provinces in the Inka Empire Toward a Deeper Understanding of Inka Imperialism Inga Archives Intercontinental Cry nyavyzn nedastupnaya spasylka Arhivavana z pershakrynicy 10 zhniynya 2020 Praverana 28 lipenya 2017 SpasylkiNa Vikishovishchy yosc medyyafajly pa teme Kechua narod Indigenous Peoples of the World The Quichua Quechua Countries and Their Cultures The Quechua Guardians of the Potato History of the Quechua Speaking People Traditional Quechua Clothing Arhivavana 11 zhniynya 2017