Ламбардыя

Ламба́рдыя (італ.: Lombardia, : Lumbardía) — адміністрацыйны рэгіён у Італіі.

Ламбардыя
італ.: Lombardia : Lombardia : Lumbardia
Герб Сцяг
Краіна	Італія
Уваходзіць у	Італія (1946—?)
Уключае	12 правінцый: Бергама, Брэшыя, Кома, Крэмона, , , Мантуя, , Монца-э-Брыянца, Павія, Сондрыа, Варэзэ
Адміністрацыйны цэнтр	Мілан
Дата ўтварэння	1 студзеня 1948
Кіраўнік	Аціліа Фантана^[d]
Насельніцтва	9 426 354
Шчыльнасць	395 чал./км²
Плошча	23 861 км²
Часавы пояс	UTC+1 і UTC+2
Код ISO 3166-2	IT-25
Афіцыйны сайт (італ.)
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Геаграфія

Ламбардыя размешчана ў паўночнай Італіі паміж Альпамі і далінай ракі По. Яна мяжуе з наступнымі рэгіёнамі: П’емонт, Эмілія-Раманья, Венета, Трэнціна-Альта-Адыджэ, а таксама з Швейцарыяй.

У Ламбардыі пражывае адна шостая насельніцтва Італіі. Сталіцай рэгіёну з’яўляецца Мілан — самы вялікі горад у паўночнай Італіі.

Найважнейшыя гарады

Горад	Насельніцтва
Мілан	1 256 211
Брэшыя	187 567
Монца	120 204
Бергама	113 143
Варэзэ	80 511
	78 850
Кома	83.770
	75 916
	72 050
Павія	71 214
Крэмона	70 887
	57 450
	53 797
Ро	50 246

Гісторыя

Карта Ламбардыі.

Возера Кома.

Назва Ламбардыя паходзіць ад імя лангабардаў. У італьянскай мове націск у назве правінцыі прыпадае на апошні склад: «Ламбарды́я». На працягу двух стагоддзяў лангабарды прынялі рэлігію (раней яны былі арыянамі) пераможцаў; іх мовы зліліся і пераможцы падпадаюць пад моцны культурны ўплыў пераможаных; ў IX стагоддзі насельніцтва было ўжо не германскім, а італьянскім.

Калі спынілася італьянская галіна Каралінгаў, Ламбардыя стала аб’ектам барацьбы паміж мясцовымі герцагамі і бургундскімі каралямі, пакуль у 951 годзе Атон I зноў не далучыў яе да рымска-германскай імперыі. Залежнасць ад імперыі была, аднак, чыста фіктыўнай. Навакольныя сеньярыяльныя валодання часткай добраахвотна, часткай паняволі падпарадкоўваліся ёй; феадальныя валадары ахвотна сяліліся ў гарадах, дзе яны, маючы багацце і прыхільнікаў, маглі аказваць значны ўплыў на кіраванне. Многія з гарадоў склалі «», на чале якога стаяў Мілан.

Калі Фрыдрых I Барбароса пачаў свае паходы на Італію, ён сустрэў з боку саюза рашучае процідзеянне. У 1158 годзе, аднак, Мілан здаўся каралю, выплаціў яму даніну і выдаў закладнікаў; Фрыдрых атрымаў магчымасць каранавацца ламбардскай жалезнай каронай. З 28 упаўнаважаных ад 14 ламбардскіх гарадоў і 4 юрыстаў Балонскага ўніверсітэта, якія адстойвалі ідэю неабмежаванасці імператарскай улады, быў складзены камітэт, які быў павінен выпрацаваць законы для ламбардскіх гарадоў. Новымі законамі каралю было дадзена прызначэнне герцагаў, кіраўнікоў (падэста), суддзяў; гарады пазбаўлены права заключаць саюзы, трымаць войскі, набываць новыя землі. Мір на такіх умовах не мог быць трывалым, але новая вайна скончылася ўзяццем і поўным разбурэннем Мілана (1162). Праз два гады ў многіх гарадах зноў адбыліся паўстання; імператарскія кіраўнікі былі выгнаныя і гарады зноў заключылі саюзы, якія хутка зліліся ў адзін ламбардскі.

Страшнае паражэнне Фрыдрыха пры (1176) прывяло спачатку да 6-гадовага перамір’я, а потым да (1183), па якому гарады вярнулі сабе старыя вольнасці; за імператарам засталася толькі цень улады. У наступныя дзесяцігоддзі ламбардскія гарады хутка развілася і багацелі, чаму садзейнічалі крыжовыя паходы; сваёю раскошай яны ўражвалі замежнікаў. Ламбардскі саюз распаўся; яго месца занялі канфедэрацыі, палітычнымі цэнтрамі якіх былі ў Ламбардыі Мілан і Павія, а па-за яе, на поўначы Італіі, Фларэнцыя, Балоння, Піза, Генуя, Венецыя. Канфедэрацыі гэтыя і асобныя гарады варагавалі паміж сабою; саюзы заключаліся, відазмянялася і распадаліся; пастаянна ўзнікалі новыя групоўкі гарадоў, але супраць дамаганняў імператарскай улады ў першы час яны ўсе былі аднадушныя.

Патроху, аднак, партыя гібелінаў, якая стаяла за імператарскую ўладу, набыла перавагу ў многіх гарадах (між іншым у Парме, Мантуі, Ферары, Вероне, П’ячэнцы, Рэджыа, Мадэне, Брэшыі); пазней гэтыя гарады склалі асаблівую канфедэрацыю; ў іншых гарадах панавалі гвельфы, якія стаялі за незалежнасць гарадоў і падтрымлівалі Папу. Паходы Фрыдрыха II на Ламбардыю, адкрытыя бліскучай перамогай пры (1237), скончыліся для яго вельмі сумна: ён быў ушчэнт разбіты пад Пармай і збег з Італіі (1247). Юрыдычна Ламбардыя і Таскана і пасля гэтага заставаліся часткай Германскай імперыі, але фактычна на працягу 60 гадоў нямецкія каралі не заяўлялі дамаганняў на ўладу. У самых ламбардскіх гарадах улада з рук прывілеяваных саслоўяў мала-памалу перайшла ў рукі масы гараджан.

Фермерскія ўгоддзі ў Крэмоне

Гарадамі кіравалі выбарныя асобы, па большай частцы з прадстаўнікоў старажытных высакародных сем’яў, якія набывалі сімпатыі масы. У многіх гарадах гэтым асобам удалося, абапіраючыся на дэмакратыю, захапіць спадчынную ўладу. Такія правіцелі знаходзілі больш зручным далучацца да партыі гібелінаў. У Мілане такім чынам уладу захапіла сям’я . У 1310 годзе нямецкі кароль Генрых VII распачаў новы паход праз Альпы ў Італію; на гэты раз Мілан, у якім правіў , добраахвотна адкрыў свае вароты; Генрых каранаваўся ламбардскай жалезнай каронай і прызначыў Вісконці імператарскія намеснікам і міланскі графам.

Дынастыя Вісконці ў наступныя гады распаўсюдзіла сваю ўладу на Павію, Кома, П’ячэнцу, Крэмону, Брэшыю і інш. Заснаванне магутнай дзяржавы Вісконці ў Ламбардыі выклікала незадавальненне ў іншых гарадах, што засталіся вернымі старадаўнім гвельфскім традыцыям; Раздоры далі Карлу IV аснову зрабіць новы паход на Італію. У 1395 годзе прыняў тытул . Праўленне дынастыі Вісконці, які зрабіў вельмі шмат для распаўсюджвання адукацыі, для развіцця ў Мілане літаратуры і мастацтва, было вельмі дэспатычным; кіраўнікі звярталіся да развіццю шпіёнства, да жорсткіх катаванняў і пакараняў палітычных праціўнікаў; самакіраванне і свабода амаль зніклі.

У 1447 годзе вымерла дынастыя Вісконці, і яе месца заняла дынастыя Сфорца. У 1516 годзе Міланскае герцагства было заваявана Францыскам I Французскім, але дынастыя Габсбургаў, лічачы яго сваім ленам, прыклала значныя намаганні, каб адабраць яго ў Францыі. У 1523 годзе Мілан, Лодзі, , Алесандрыя былі ўзяты войскамі Карла V. У 1530 годзе Папа каранаваў Карла V ламбардскаю жалезнай каронай за два дні да каранацыі яго Імператарскай каронай. З гэтых часоў Ламбардыя стала іспанскай правінцыяй і кіравалася іспанскім віцэ-каралём. Валодаючы Міланам і Неапалем, Іспанія ў рэчаіснасці панавала над усёй Італіяй. Пасля вайны за іспанскую спадчыну, адным з тэатраў якой была Ламбардыя, апошняя — дакладней, Міланскае герцагства (у яго склад не ўваходзілі Бергамо, Брэшыя, але ўваходзілі Алесандрыя и П’аченца) — перайшло да Аўстрыі (1714). Падчас Аўстрыя павінна была саступіць Сардзінскаму каралеўству частку герцагства (каля 8000 км²), за ёй засталася вобласць у 21 000 км².

У 1797 годзе Банапарт утварыў з Ламбардыі Цызальпінскую рэспубліку. Знішчаная Суворавым, але неўзабаве адноўленая, рэспубліка была далучана ў 1802 годзе да Італьянскай рэспубліцы, потым да італьянскага каралеўства. У 1815 годзе Ламбардыя і Венецыя былі вернуты Аўстрыі і ўтварылі Ламбарда-Венецыянскае каралеўства.

1859 года Ламбардыя далучана да Італіі; з тых часоў яе палітычная гісторыя зліваецца з гісторыяй новага каралеўства.

Эканоміка

Ламбардыя з’яўляецца адным з важных рэгіёнаў у сусветнай эканоміцы. Яе ВУП складае 400 млрд. еўра. Ламбардыя з’яўляецца адным з трох самых багатых рэгіёнаў Еўропы з узроўнем ВУП на душу насельніцтва на 30 % вышэй, чым у іншых частках Італіі. У многіх міжнародных і італьянскіх кампаній ёсць штаб-кватэры ў Мілане.

ВУП Ламбардыі складае 20,7 %. Гэта 305 550,4 еўра. ВУП на душу насельніцтва — 32128,4 еўра на 2007 год.

Канцэрн валодае таксама некалькімі кампаніямі ў галіне прамысловага будаўніцтва, аўтатранспарту і суднаходства і інш. Яму належыць бачная Турынская газета , а таксама гасцініцы, гандлёвыя, рэкламныя прадпрыемствы і многае іншае. Гэта сапраўдная «імперыя» унутры Італьянскай Рэспублікі. Заводы астатніх, менш значных аўтамабільных фірмаў — «Ферары» і , якія выпускаюць гоначныя аўтамабілі, , дзяржаўнай кампаніі Альфа-Рамэа і інш. размешчаны на поўначы — у Мілане, Турыне, Ківаса, Бальцана, Мадэне (Эмілія-Раманья), а таксама каля Неапаля.

Самы магутны ў краіне вузел электратэхнічнага вытворчасці — Міланская правінцыя разам з правінцыямі Варэсе, Бергама і Кома. У апошнія гады будаўніцтва электратэхнічных прадпрыемстваў зрушылася на поўдзень, у раёны гарадоў Неапаля і Бары. Баваўняных прадпрыемства шырока размешчаныя па краіне, асабліва іх шмат на поўначы — у Ламбардыі і П’емонце, чаму спрыяе тут мноства вады і таннай электраэнергія альпійскіх ГЭС. Большасць абутковых фабрык размешчана ў Ламбардыі.

Культура

Кухня

Асноўны артыкул:

Ландшафт шмат у чым вызначыў кулінарныя традыцыі рэгіёну — у горных раёнах на поўначы папулярны мясныя стравы і малочныя прадукты, а таксама стравы з прэснаводнай рыбы. У паўднёвай частцы Ламбардыі растуць сельскагаспадарчыя культуры — кукуруза і рыс, такім чынам папулярныя і рызота. У Ламбардыі таксама займаюцца вінаробства і вырабляюць папулярныя ва ўсім свеце і амарэта.

Вядомыя асобы

• Франчэска Кавалі
• Ян Марыя Бернардоні
• Францыск Станкар
• Анжэла Мэрычы (1474—1540) — каталіцкі святы.
• Алаізій Ганзага (1568—1591) — каталіцкі святы.
• П’ербатыста Піцабала (нар. 1965) — лацінскі Патрыярх Іерусаліма.

Гл. таксама

• Ламбард

Зноскі

1. Art. 131 // Constitution of Italy — 1947.
   <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q719967"></a>

Літаратура

• Виноградов П. Происхождение феодальных отношений в лонгобардской Италии. — СПб.: 1880.
• Кудрявцев «Судьбы Италии». (в «Сочинениях»)
• Leo Entwickelung der Verfassung der lombard. St ädte bis zur Ankunft Kaiser Friedrichs I in Italien. — Гамбург: 1824.
• Bethmann-Hollweg Ursprung der lombardischen St ä dtefreiheit. — 1846.
• Simonyi V. Gesch. d. lombard, und venetian. St ä dte bis 1420 bez. 1707. — Мілан: 1847.
• Hegel K. Gesch. d. St ädtever fassung von Italien. — Лпц.: 1847.
• Handloike Die lombard. St ädte unter der Herrschaft der Bischö fe u. Entstehung der Kommunen. — Берл.: 1883.
• Meyer Lombard. Denkm ä ler des XVI Jahrh. — Штутг.: 1893.
• Cantu C. L’abbate Parini e la Lombardia nel secolo passato. — Мілан: 1892.
• Helfert V. Ausgang der franz ö sischen Herrschaft in Oberitalien. — B.: 1890.
• Ottolini La rivoluzione lombarda del 1848-49. — Міл.: 1887.
• Южаков Политическая летопись // Северный Вестник. — 1889. — № 7.

Спасылкі

• Карта Ламбардыі (англ.)