У паняцця ёсць і іншыя значэнні гл Запыт Герцагіня перанакіроўваецца сюды пра фільм гл Ге рцаг ням Herzog фр duc англ du

Ге́рцаг (ням.: Herzog, фр.: duc, англ.: duke, італ.: duca от лац.: dux) у старажытных германцаў — ваенны правадыр, які абіраўся родаплемянной знаццю; у Заходняй Еўропе, у перыяд , — племянны князь, а ў перыяд феадальнай раздробненасці — буйны тэрытарыяльны валадар, які займае першае месца пасля караля ў ваенна-леннай іерархіі.

Дон Фернанда Альварэс дэ Таледа, вялікі герцаг Альба

З утварэннем і пашырэннем Франкскай дзяржавы германскія герцагі былі пераўтвораны ў службовых асоб караля, якім падпарадкоўваліся кіраўнікі асобных абласцей — графы. Імператар Карл Вялікі (768—814), змагаючыся з племянным сепаратызмам, скасаваў герцагскую ўладу. Пасля яго смерці яна пасля адрадзілася ў Францыі, Італіі і Германіі.

На чале герцагстваў, якія працягвалі захоўваць свае этнічныя асаблівасці, паўсталі найбуйнейшыя феадалы; у далейшым яны ператварыліся ў найбольш значных тэрытарыяльных валадароў.

У Германіі і Італіі з ростам палітычнай раздробненасці герцагствамі сталі звацца шматлікія зноў утвораныя тэрытарыяльныя ўладанні. У Францыі з ліквідацыяй феадальнай раз'яднанасці і зацвярджэннем абсалютызму каралеўскай улады слова «герцаг» стала пазначаць вышэйшы дваранскі тытул. У Скандынаўскіх краінах, Англіі і Пірэнейскіх дзяржавах, дзе не існавала племянных герцагстваў, тытул «герцаг» прысвойваўся прадстаўнікам вышэйшай знаці, першым чынам членам каралеўскай фаміліі і роднасных ёй сямействаў.

У Англіі герцагі складаюць другі разрад прынцаў, які ідзе непасрэдна за прынцамі каралеўскай крыві, перад маркізамі. Аўстрыя для абазначэння прынцаў і прынцэс імператарскай крыві ўвяла ў 1453 годзе тытул «эрцгерцаг».

У Германіі суверэнныя герцагі з 1844 гады насілі прэдыкат (англ.) ( «Seine (Ihre) Hoheit» (Яго/Яе Высокасць). Уладарныя і медыятызаваныя імперскія князі, у якасці субсідыяльнага тытула мелі тытулы герцагаў (, Шварцэнбергі), як і ўсе іншыя імперскія князі, з 1825 года насілі прэдыкат «Seine (Ihre) Durchlaucht» (Яго/Яе Светласць).

У Англіі герцагі маюць прэдыкат «His Grace The Most High, Noble and Potent Prince» (Яго Міласць Найвышэйшы, Найвысакародны і Наймагутны Прынц), «Her Grace The Most Noble Duchess» (Яе Міласць Найвысакародная Герцагіня).

У Іспаніі герцагі і іх спадчыннікі, а таксама гранды Іспаніі і іх спадчыннікі носяць прэдыкат «El Excelentísimo Señor» (Правасхадзіцельны Сеньёр).

У Італіі суверэнныя герцагі з 1630 гады насілі прэдыкат «Sua Altezza» (Яго Высокасць).

Некаторыя валадары герцагстваў у Германіі набылі тытул «Вялікага герцага». У наш час такі тытул мае вялікі герцаг Люксембургскі Генрых з прэдыкатам «Яго Каралеўская Высокасць».

У познееўрапейскай гісторыі тытул герцага зацвярджаецца, як правіла, за членамі каралеўскіх фамілій. Акрамя герцагскіх тытулаў суверэнных манархаў і тытулаў алаідальнага (феадальнага) паходжання, існуюць дваранскія тытулы герцагаў, падараваныя манархамі сваім падданым па каралеўскай прэрагатыве.

Практыка прысваення новых тытулаў герцага дагэтуль існуе ў Іспаніі, Злучаным Каралеўстве і Бельгіі, у другім і трэцім выпадку толькі членам каралеўскай сям'і, як дадатковыя. Папскі Прастол пасля Другога Ватыканскага Сабора спыніў практыку прысваення гэтага дваранскага тытула выбітным каталіцкім парафіянам. Манархі Нідэрландаў спынілі прысвойваць усе віды дваранскіх тытулаў у 1931 годзе, а па стане на цяперашні час спадчынны тытул герцага ў Нідэрландах не носіць ніводная сям'я, і гэты тытул у Нідэрландах выйшаў з ужывання. У Швецыі і Нарвегіі дваранскія тытулы таксама больш не прысвойваюцца.

У царскай Расіі тытул герцага лічыўся раўназначным тытулу князя. Некаторы час тытул «герцага Іжорскага» насіў Аляксандр Меншыкаў. Часта мяркуюць, што ён з'яўляўся адзіным рускім дваранінам, якія насілі тытул герцага. Аднак гэта не адпавядае рэчаіснасці (гл. ).

Герцагскія кароны

Англійская герцагская карона
Бельгійская і нідэрландская герцагская карона
Іспанская герцагская карона
Французская герцагская карона
Карона герцага і пэра Францыі
герцага банапартысцкай Францыі

Гл. таксама

Дучэ (скарачэнне ад «Герцаг (Дучэ) »)

Літаратура

Герцог, дворянский титул // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.) (руск.). — СПб., 1890—1907.