Каспа р Ха ўзер раней таксама Каспа р Га ўзер ням Kaspar Hauser Casparus Hauser празваны Дзіця Еўропы як мяркуецца 30 кр

Каспа́р Ха́ўзер (раней таксама Каспа́р Га́ўзер, ням.: Kaspar Hauser / Casparus Hauser), празваны «Дзіця Еўропы» (як мяркуецца, 30 красавіка 1812 — 17 снежня 1833) — вядомы сваім таямнічым лёсам знайдыш, адна з загадак XIX стагоддзя. Юнак, які практычна не ўмеў хадзіць і гаварыць, быў знойдзены ў Нюрнбергу, у Пяцідзясятніцу 1828 года, быў забіты невядомым праз пяць гадоў. Нягледзячы на ўсе намаганні і велізарную ўзнагароду, прызначаную баварскім каралём, ні сапраўднае імя, ні паходжанне Каспара, ні прычыну яго забойства, ні асобу забойцы вызначыць так і не ўдалося.

Каспар Хаўзер
ням.: Kaspar Hauser

Каспар Хаўзер, партрэт аўтарства Ёгана Кройля, 1830
Імя пры нараджэнні	невядомае
Род дзейнасці	пісьменнік, мастак, пісар
Дата нараджэння	мерк. 30 красавіка 1812(1812-04-30)
Месца нараджэння	невядома
Дата смерці	17 снежня 1833(1833-12-17)(21 год)
Месца смерці	Ансбах, Германія
Месца пахавання	Ансбах
Грамадзянства	Каралеўства Баварыя
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Паводле расказаў самога Каспара, Замак Бойген (ням.) (, што непадалёк ад Базеля, і гучанне венгерскай і нямецкай моў выклікалі ў яго смутныя ўспаміны дзяцінства, пры тым што ва ўзросце 3 ці 4 гадоў юны Каспар быў заключаны невядомым у падземную камеру, дзе ў поўнай адзіноце жыў да шаснаццаці гадоў, пакуль не быў знойдзены і дастаўлены ў Нюрнберг. У народзе ўпарта хадзілі чуткі, што Каспар — наследны прынц Бадэнскага трона, выкрадзены з калыскі (афіцыйна «памерлы»), трон якога заняў узурпатар. Канчатковага адказу на пытанне, кім быў на самай справе Каспар Хаўзер, няма да цяперашняга часу.

Біяграфія

Пачатак

З’яўленне

26 мая 1828 года на рынкавай плошчы Нюрнберга быў заўважаны незвычайны падлетак прыкладна 16-17 гадоў . Яго сустрэў нейкі шавец Вайхман, аб якім вядома толькі, што ён жыў па суседству з плошчай Уншліт (ням.) (. Выйшаўшы з дому паміж чатырма і пяццю гадзінамі папаўдні, ён накіроўваўся да Новай Брамнай вуліцы (ням.: Neue Torstraße), дзе сустрэў свайго прыяцеля Бэка. Прыяцелі вырашылі адправіцца за горад, папіць піва і патанцаваць, калі заўважылі непадалёк дзіўнага юнака, які гайдаўся, нібы п’яны, ён знакамі паказваў ім спыніцца. Яны зацікавіліся яго паводзінамі і падышлі бліжэй, пасля чаго незнаёмы спытаў іх, як прайсці да прадмесця Ное Торштрасэ.

Вайхман прапанаваў паказаць дарогу, але, прайшоўшы некалькі крокаў, юнак моўчкі працягнуў шаўцу канверт, адрасаваны «Пану камандуючаму 4-м эскадронам 6-га палка лёгкай кавалерыі. Нюрнберг». Шавец паспрабаваў даведацца ў юнака, хто ён і чаго хоча, але не змог дабіцца зразумелага адказу. Ён давёў юнака да бліжэйшага паста гарадской варты і здаў з рук у рукі салдатам. Адтуль невядомы падлетак быў накіраваны да дома камандуючага пана Фрыдрыха фон Весэніга (ням.: von Wessenig), які пражываў у прадмесці.

Стандартная для славутасцей Нюрнберга мемарыяльная шыльда. На гэтай напісана: «Тут упершыню аб’явіўся Каспар Хаўзер…»

На думку першага біёграфа Каспара Хаўзера (як пазней сталі называць знайдыша), паліцай-прэзідэнта (ням.) (, Ансельма фон Феербаха, паліцыя горада адразу дапусціла шэраг грубых промахаў, якія ў далейшым не дазволілі па гарачых слядах раскрыць магчымае злачынства, якое па законах краіны ўяўлялася бясспрэчным. Паліцэйскія проста не надалі значэння таму, што адбылося; дакументы па факце выяўлення невядомага мелі шмат прабелаў і супярэчнасцей. Імя шаўца, які даставіў падлетка, засталося невядомым. Яго паказанні, запісаныя невядома кім і з чыіх слоў, відавочна супярэчылі фактам. Напрыклад, ён нібыта запэўніваў, што юнак у адказ на яго пытанне «Адкуль ты ўзяўся?» — адказаў «З Рэгенсбурга» і далей, падышоўшы да Новай брамы, заўважыў, што яна скончана нядаўна і таму так называецца.

Аднак, паводле сведчанняў фон Феербаха, які ўпершыню ўбачыў Каспара Хаўзера праз два месяцы, той тлумачыўся з людзьмі пераважна жэстамі і абрыўкамі слоў, а ў дзень свайго выяўлення і зусім не мог нічога сказаць, акрамя «Не ведаю» і «Хачу быць кавалерыстам, як мой бацька», прычым паўтараў гэтыя фразы чыста механічна, відавочна не разумеючы іх сэнсу. Па здагадцы фон Феербаха, шавец палічыў юнака прыдуркаватым і, па сутнасці, прыдумаў астатняе. Гэтак жа незразумела, як Каспар Хаўзер, які з цяжкасцю трымаўся на нагах, наогул мог прайсці патрэбную адлегласць.

Так ці інакш, знайдыш быў дастаўлены да дома капітана фон Весэніга (паводле іншай крыніцы, Каспар Хаўзер прыбыў самастойна, а фон Весэніг меў званне палкоўніка), куды ўвайшоў, не зняўшы шапкі, і на пытанне слугі, што яму трэба, адказаў, што яго накіравалі ў гэты дом і што ён застанецца тут, заключыўшы пры гэтым: «Хачу быць кавалерыстам, як мой бацька». Пазней слуга расказваў, што юнак здаўся яму да крайнасці змучаным. Знайдыш плакаў, з цяжкасцю трымаўся на нагах і яўна пакутаваў ад голаду і смагі. Слуга (па загадзе гаспадыні, якой за адсутнасцю мужа быў перададзены ліст) прапанаваў яму мяса і піва, аднак малады чалавек выплюнуў і тое, і другое, грымасай выказаўшы сваю агіду. Затое ён прагна з’еў кавалак чорнага хлеба, запіўшы яго шклянкай вады. Спробы распытаць яго нічога не далі, невядомы завучана паўтараў «Хачу быць кавалерыстам, як мой бацька», відавочна не разумеючы, пра што яму кажуць, у выніку чаго слуга зрабіў выснову, што перад ім нейкі дзікун. Паколькі фон Весэніга не было дома, слуга праводзіў незнаёмца ў стайню і прапанаваў адпачыць на ахапку саломы, дзе той і заснуў.

Фон Весэніг прыйшоў дадому праз некалькі гадзін, і ўзбуджаныя дзеці тут жа паведамілі яму пра «дзікуна». Капітан адправіўся ў стайню і паспрабаваў разбудзіць невядомага, але той не рэагаваў на крыкі, штуршкі, плясканні па твары і нават спробу паставіць яго на ногі. У рэшце рэшт, пасля доўгіх намаганняў яго ўдалося прывесці ў прытомнасць (паводле іншых звестак, Весэніг пайшоў будзіць Хаўзера ў суправаджэнні трох афіцэраў, і Каспар прачнуўся імгненна). Убачыўшы яркую кавалерыйскую форму, невядомы выказаў зусім дзіцячае захапленне. З наіўным захапленнем малады чалавек дакрануўся да дзяржальна шаблі Весэніга і ціха прамовіў: «Вось такім я хацеў бы быць». На гэта быў адказ афіцэра, што для кавалерыста той занадта малы ростам і што яму варта паспрабаваць свае сілы ў пяхоце. «Не, не, не ў пяхоту… Я хачу быць вось гэтым…», — усклікнуў малады чалавек. Дамагчыся ад незнаёмца звестак аб яго асобу, па-ранейшаму, не ўдавалася, за выключэннем адной фразы — «Хачу быць кавалерыстам, як мой бацька». На пытанне Весэніга, як яго завуць, юнак сказаў: «Мой апякун казаў мне заўсёды адказваць: „Не ведаю, ваша міласць!“». Агаліўшы, нарэшце, сваю галаву, ён дадаў: «Мой апякун раіў мне заўсёды здымаць капялюш і казаць „Ваша міласць“». Пазней, даючы паказанні перад судом, фон Весэніг прызнаўся, што інфантыльнасць невядомага ніяк не спалучалася з яго меркаваным узростам (юнак выглядаў гадоў на 17, з пушком над верхняй губой), і бравы ваенны быў проста збіты з панталыку. У рэшце рэшт, вырашана было даставіць дзіўнага візіцёра ў паліцэйскі ўчастак.

Каля 8 гадзін вечара зморанага юнака прывялі ў паліцэйскі камісарыят. У гэты час там знаходзілася некалькі малодшых афіцэраў і ніжніх паліцэйскіх чыноў. Спробы дапытаць невядомага па звыклым сцэнарыі — імя, узрост, месца пражывання — нічога не далі. Ад яго можна было дамагчыся толькі трох фраз: «Мой дом» (паводле іншых звестак «Дадому» або «Адвядзіце дадому»), «Не ведаю» і «Хачу быць кавалерыстам, як мой бацька», да чаго дадаваліся слёзы і невыразныя гукі. Юнак, відаць, не ўсведамляў, дзе знаходзіцца, не выказваў ніякіх пачуццяў, яго позірк, рассеяны, як у прыдуркаватага, абыякава слізгаў вакол. Прадпрымаліся спробы ўздзейнічаць на юнака вокрыкамі, але ніякія строгасці не падзейнічалі. Паліцыянты былі зусім збітыя з толку — выпадак відавочна выходзіў за межы звыклага. Аб злачынстве відавочна гаворкі не было, невядомы выклікаў у іх толькі жаль. Спроба накарміць яго мясам і півам скончылася роўна гэтак жа, як і ў мінулы раз, і зноў ён пагадзіўся з’есці кавалак чорнага хлеба і выпіць вады.

Адзін з паліцэйскіх дастаў з кішэні манету. Бліскучы прадмет адразу выклікаў ажыўленне і цалкам дзіцячую рэакцыю. Знайдыш з захапленнем пачаў круціць манету ў руках, пасля чаго стаў паўтараць «конік, конік» (Ross, Ross), жэстамі паказваючы, што манетка падышла б для ўпрыгожвання конскай збруі. Па патрабаванні паліцыі Каспар здолеў сяк-так прачытаць Pater noster.

Нарэшце, хтосьці здагадаўся прынесці яму паперу і чарніла і, практычна не спадзеючыся на поспех, жэстамі прапанаваў напісаць што-небудзь. Аднак невядомы ўпэўнена ўзяў пяро і вывеў на паперы «Каспар Хаўзер». Пад гэтым імем ён і ўвайшоў у гісторыю. Спробы прымусіць яго напісаць назву месца, адкуль ён прыйшоў, канчаліся толькі тым, што юнак паўтараў: «Мой дом. Хачу быць кавалерыстам… Чаму не». Дамагчыся ад яго чаго-небудзь іншага было цалкам немагчыма.

Бо было ўжо позна, спробы ўстанавіць асобу невядомага вырашылі адкласці на заўтра. Аднаму з паліцэйскіх даручылі адвесці Каспара на ноч у Фестнэраву вежу, — мясцовую турму, дзе ўтрымліваліся валацугі. Адлегласць была вельмі невялікай, але Каспар прайшоў яе з велічэзнай цяжкасцю, плакаў і адчуваў сябе дрэнна. Іншая крыніца, наадварот, сведчыць, што затрыманы даволі лёгка для яго самаадчування пераадолеў 90 прыступак вежы, а апынуўшыся, нарэшце, у камеры, сказаў, што ў яго ўжо быў такі пакой. У турме Каспар апынуўся разам з яшчэ адным затрыманым. Юнак упаў на салому і заснуў мёртвым сном.

Вынікі першага агляду. Адзенне. Лісты

«Яго Высокаблагароддзю, капітану кавалерыі». Факсіміле першага ліста, знойдзенага ў Каспара

Згодна з паліцэйскім вопісам, у момант з’яўлення ў паліцыі на Каспары быў надзеты лямцавы капялюш, пашыты па гарадской модзе, з жоўтай шаўковай стужкай і тонкай палоскай чырвонай скуры, унутры з цяжкасцю распазнаваўся малюнак Мюнхена не вельмі добрай якасці. Вакол шыі быў абкручаны чорны шаўковы шалік. Акрамя таго, на ім была кашуля з грубай тканіны і стракатая не новая камізэлька, а таксама шэрая палатняная куртка сялянскага крою. Больш уважлівы агляд паказаў, што куртка гэтая раней была фракам, але была няўмела перароблена. Фалды былі адрэзаныя, краі зрэзу залатаныя, захаваўся толькі адкладны каўнер. Шэрыя штаны з больш тонкай і мяккай матэрыі, з палатняным лапікам паміж ног, як у штаноў для верхавой язды, належалі, хутчэй за ўсё, конюху або егеру. На нагах у невядомага былі цяжкія батфорты, падбітыя цвікамі, на высокіх абцасах, з прымацаванымі ўнізе конскімі падковамі. Боты відавочна былі яму малыя, іх наскі былі адрэзаныя і пальцы ног тырчалі вонкі.

У кішэнях у Каспара былі знойдзеныя: белая насавая хустка ў чырвоную клетку з чырвонымі ж вышытымі ініцыяламі К. Х., некалькі яркіх ануч чырвонага і блакітнага колераў, пара кішэнных малітоўнікаў, на адным з якіх было ўпрыгожванне ў выглядзе кароны, пасыпанай залатым пяском, ключ, рагавыя пацеркі і некалькі запісак з каталіцкімі малітвамі (падобныя, па словах фон Феербаха, у Паўднёвай Германіі вельмі распаўсюджаны сярод багамольцаў). На некаторых з іх былі адзначаны адрасы друкарань у Зальцбургу, Празе і Бургхаўзене. Змест запісак казаў сам за сябе: «Духоўны шчыт», «Палкая малітва, якую варта паўтараць пастаянна падчас служб», «Малітва анёлу-ахоўніку» і нават запіска, названая «Мастацтва як вярнуць страчаны час і марна патрачаныя гады», што ў дадзенай сітуацыі здавалася змрочнай насмешкай.

У далейшым адзенне Каспара было знішчана з прычыны «драхласці», што выклікала гнеў і абурэнне фон Феербаха, які спрабаваў па бедных слядах аднавіць паходжанне знайдыша. Паводле іншых дадзеных, адзенне хлопца не было старым. Ён быў у яе пераапрануты меркаваным «апекуном» непасрэдна перад першым з’яўленнем Каспара ў свеце людзей пасля яго доўгага знаходжання ў вязніцы. Лёс астатніх прадметаў невядомы, да гэтага часу яны не захаваліся.

Запіска, нібыта напісаная маткай Каспара. Факсіміле

Акрамя таго, пры Каспары быў канверт, які змяшчаў два лісты. На вугле канверта былі бачныя тры неразборлівыя літары, якія можна было прачытаць як G.I.R альбо як C.T.R. Лісты былі напісаныя з сапраўднымі або штучнымі арфаграфічнымі памылкамі ў простанароднай, магчыма, некалькі знарочыстай манеры. Першае з іх казала:

Тэкст ліста пераведзены з нямецкай мовы з захаваннем правіл арфаграфіі і пунктуацыі беларускай мовы.

Баварская мяжа
месца не названа
1828 г.
Яго Высокаблагароддзю капітану кавалерыі!
Я вам пасылаю хлопчыка, які запэўнівае, што хоча служыць свайму каралю верай і праўдай. 7 кастрычніка 1812 года мне яго перадалі, а я сам бедны падзёншчык і сваіх дзяцей дзесяць душ, а мне і на сябе не хапае, яшчэ і працы шмат. Яго маці мне яго аддала, каб я яго выхаваў, а дзе яна ёсць, я не ведаю і ўладам тут не стаў паведамляць, што хлопчык у мяне. Я сам сабе падумаў, што трэба яго вырасціць як сына. Ён у мяне выхаваны ў хрысціянскай веры, а з 1812 года я яму не дазваляў з дому зрабіць ні кроку, так што ніхто не ведае, дзе яго трымалі, а сам ён таксама ні ведае, ні што ў мяне за дом, ні дзе ён ёсць, так што пытайцеся яго колькі хочаце, ён вам усё роўна нічога не скажа. Чытаць і пісаць я яго навучыў, і ён цяпер піша прама як я, ні адрозніш, а калі яго спытаеш чаго ён для сябе хоча, адказвае што хоча быць кавалерыстам, як яго бацька, а яшчэ, былі б у яго бацькі, а іх няма, стаў бы навукоўцам. Яму толькі раз пакажы, ён усё адразу на ляту і схопіць.
Я з ім толькі дабраўся да ноймарскай дарогі, а адтуль ён далей тупаў сам, я яму сказаў, што калі ён стане салдатам, я адразу з’яўлюся і завяду яго дадому, а калі не, я бы з-за яго трапіў у гісторыю.
Выдатны капітан, не мучце вы яго пытаннямі, ён усё роўна не ведае, дзе я ёсць, я яго звёз пасярод ночы, і яму зараз дарогу дадому нізашто не знайсці. Ваш пакорны слуга, імя я вам сваё не скажу, таму што не хачу, каб мяне за гэта пабілі.
У яго пры сабе няма ні гроша, таму што ў мяне ў самога ў кішэні пуста, так што калі не хочаце яго сабе ўзяць, можаце выпусціць яму кішкі або павесіць у сябе над камінам.

Арыгінальны тэкст (ням.)

Von der Bäiernschen Gränz Daß Orte ist unbenannt
1828
Hochwohlgebohner Hr. Rittmeister!
Ich schücke ihner ein Knaben der möchte seinen König getreu dienen
Verlangte Er, dieser Knabe ist mir gelegt worden. 1812 den 7 Ockober, und ich selber ein armer Taglöhner, ich habe auch selber 10 Kinder, ich habe selber genug zu thun daß ich mich fortbringe, und seine Mutter hat mir um Die erziehung daß Kind gelegt, aber ich habe sein Mutter nicht erfragen Könen, jetz habe ich auch nichts gesagt, daß mir der Knabe gelegt ist worden, auf den Landgericht. Ich habe mir gedenckt ich müßte ihm für mein Sohn haben, ich habe ihm Christlichen Erzogen, und habe ihm Zeit 1812 Keinen Schrit weit aus dem Haus gelaßen daß Kein Mensch nicht weiß da von wo Er auferzogen ist worden, und Er selber weiß nichts wie mein Hauß Heißt und daß ort weiß er auch micht, sie derfen ihm schon fragen er kan es aber nicht sagen, daß lessen und schreiben Habe ich ihm schon gelehrte er kan auch mein Schrift schreiben wie ich schreibe, und wan wir ihm fragen was er werde so sagte er will auch ein Schwolische werden waß sein Vater gewessen ist, Will er auch werden, wer er Eltern häte wir er keine hate wer er ein gelehrter bursche worden. Sie derfen im nur was zeigen so kan er es schon. Ich habe im nur bis Neumark geweißt da hat erselber zu ihnen hingehen müßen ich habe zu ihm gesagt wen er einmal Soldat ist, kome ich gleich und suche ihm Heim sonst häte ich mich Von mein Hals gebracht
Bester Hr. Rittmeister sie derfen ihm gar nicht tragtiren er weiß mein Orte nicht wo ich bin, ich habe im mitten bei der nacht fortgeführth er weiß nicht mehr zu Hauß,
Ich empfehle mich gehorsamt Ich mache mein Namen nicht Kuntbar den ich Konte gestraft werden,
Und er hat Kein Kreuzer geld nicht bey ihm weil ich selber nichts habe wen Sie im nicht Kalten so müßen Sie im abschlagen oder in Raufang auf henggen

У прыкладзенай да ліста кароценькай запісцы, нібыта ад маці Каспара, гаварылася:
Тэкст запіскі пераведзены з нямецкай мовы з захаваннем правіл арфаграфіі і пунктуацыі беларускай мовы.

Дзіця ахрышчанае.
Яго завуць Каспарам.
Вам жа трэба будзе яму прыдумаць прозвішча, дзіця аддаецца Вам.
Па выхаванні яго бацька быў кавалерыст.
Калі яму будзе сямнаццаць, адпраўце яго ў Нюрнберг у Шосты полк лёгкай кавалерыі, дзе служыў яго бацька.
Я ж вас прашу яго пакінуць у сябе да сямнаццаці гадоў.
Нарадзіўся ён трыццатага красавіка ў годзе 1812.
Я простая бедная дзяўчынка, мне гадаваць дзіця няма чым.
А яго бацька памёр.

Арыгінальны тэкст (ням.)

Das Kind ist schon getauft
Sie Heist Kasper in Schreib
name misen sie im selber — geben. Das Kind möchten
Sie auf Zihen Sein Vater
ist ein Schwolische gewesen
wen er 17 Jahr alt ist So
schicken Sie im nach Nirnberg
zu 6ten Schwolische
Begiment da ist auch sein
Vater gewesen ich bitte um
die erzikung bis 17 Jahre
gebohren ist er im 30 Aperil
1812 im Jaher ich bin ein
armes Mägdlein ich kann
Das Kind nicht ernehren
Sein Vater ist gestorben.

Пры тым, што ліст быў напісаны , а запіска — простаю лацінкай, почырк у тым і ў іншым выпадку быў, відаць, аднолькавы.

Першыя два месяцы

Першую ноч Каспар правёў у турэмнай камеры ў кампаніі нейкага валацугі, затрыманага за п’яныя бясчынствы, чыё імя не захавалася. Яму было даручана паспрабаваць разгаварыцца з суседам, аднак той неўзабаве пераканаўся ў поўнай бессэнсоўнасці падобных спроб і, назваўшы яго «аслом», задаволіўся тым, што разам са сваім з’еў і прынесены Каспару сняданак, — знайдыш па-ранейшаму адмаўляўся ад усяго, акрамя чорнага хлеба і чыстай вады.

Каспарам зацікавіўся наглядчык гарадской турмы Андрэас Хільтэль. Пашкадаваўшы юнака, ён пазбавіў яго ад не надта прыемнай кампаніі валацугі і перавёў у невялікі пакой па суседстве з апартаментамі, у якіх пражывала яго ўласная сям’я. У дзвярах пакоя была зроблена патаемная адтуліна, якая дазваляла Хільтэлю непрыкметна назіраць за Каспарам, які нічога не падазраваў. Налаўчыўшыся ў выкрыцці разнастайных хітрасцей зняволеных, турэмшчык хацеў сам пераканацца, што перад ім не хлус і не прытворшчык. Неўзабаве ён адкінуў усякія сумненні. Сам-насам Каспар паводзіў сябе роўна гэтак жа, як у прысутнасці старонніх — днём сядзеў спіной да сцяны, выцягнуўшы ногі на падлозе і гледзячы перад сабой у нікуды, ноччу — моцна спаў. Хільтэль стаў запрашаць Каспара да сабе, і той у хуткім часе пасябраваў з яго дзецьмі — адзінаццацігадовым Юліюсам і трохгадовай Маргарэт — і нават стаў садзіцца за адзін стол з сям’ёй. Ён па-ранейшаму ўпарта адмаўляўся ад любой ежы, акрамя звыклай для сябе. Таксама ён стаў паступова рабіць поспехі ў мове, лёгка і хутка засвойваючы новыя для сябе словы, у той час як ніжняя сківіца, якая выступала і рабіла яго спачатку падобным на малпу, мала-памалу ўстала на месца.

Паўль Ёган Ансельм фон Феербах, паліцай-прэзідэнт апеляцыйнага суда ў Ансбаху, які адным з першых выказаў здагадку пра каралеўскае паходжанне Каспара

Пазней Хільтэль узгадваў:

Усе яго паводзіны былі, можна сказаць, чыстым адлюстраваннем дзіцячай нявіннасці; у ім не было ніякай фальшы; што было ў яго на душы, то ён і казаў, наколькі яму дазвалялі магчымасці маўлення. Бясспрэчны доказ яго нявіннасці і прастадушнасці ён даў таксама пры выпадку, калі я і мая жонка першы раз яго апраналі і мылі; яго паводзіны пры гэтым былі, як у дзіцяці, цалкам натуральнымі і без усялякага сораму.

Да гэтага турэмшчык дадаў, што Каспар быў неверагодна брудны, «быццам бы не мыўся з нараджэння», пыл і адмерлы эпітэлій схадзілі з яго пластамі.

Прыкладна праз два тыдні пасля з’яўлення Каспара ў Нюрнбергу пра яго даведаўся доктар Даўмер. Ён прыйшоў у турэмны замак наведаць знайдыша. Ён напоўніўся жалем да юнака, які шмат у чым адчуваў сябе страчаным сярод гуляшчых разявак. Даўмер цвёрда вырашыў выклапатаць у гарадскіх улад дазвол узяць знайдыша да сабе, што яму ўдалося толькі 18 ліпеня 1828.

Бургамістр Нюрнберга Якаб Фрыдрых Біндэр пачуў пра дзіўнага знайдыша ў той жа дзень або днём пазней. Ён паспрабаваў пагаварыць з юнаком на допыце ў гарадскім магістраце, але, калі не дабіўся нічога новага («Каспар Хаўзер, каталік, хоча быць кавалерыстам, як бацька»), 28 мая 1828 года запрасіў да яго доктара Проя, лекара Нюрнбергскага гарадскога суда, які павінен быў высветліць, гэта хворы ці ашуканец. Выснова Проя была адназначнай — гаворка ідзе пра адзіны ў сваім родзе асаблівы выпадак. У сваім заключэнні Прой робіць выснову: «Гэты чалавек не з’яўляецца ні вар’ятам, ні тупалобым, але ён відавочна быў гвалтоўна пазбаўлены ўсякага чалавечага і грамадскага выхавання».

На працягу некалькіх наступных дзён Біндэр працягваў наведваць знайдыша, часам адзін, часам з сябрамі, пры гэтым старанна і цярпліва выпытваў у яго аб мінулым жыцці, сям’і і месцы знаходжання. У канчатковым выніку, да 7 ліпеня 1828 года яму ўдалося скончыць сваю «пракламацыю» і пасля апублікаваць яе 14 ліпеня таго ж года. Гэты дакумент з’яўляецца, па сутнасці справы, першым, у якім Каспар сам расказвае пра сябе. Акрамя таго, Біндэр запатрабаваў, каб яму далі абодва лісты, знойдзеныя пры Каспары, і пасля ўважлівага даследавання абвясціў ліст «маці» фальшыўкай. Для дакумента, напісанага нібыта 17 гадоў таму, папера і чарніла мелі занадта свежы выгляд. Акрамя таго, почырк у абодвух выпадках быў, на яго думку, адным і тым жа, чарніла выкарыстоўвалася аднолькавае. «Гэты момант, — сказаў на заканчэнне Біндэр, — вераломны і злачынны іх аўтар выпусціў з-пад увагі»).

У хуткім часе Каспар стаў знакаміты. «Дзікія дзеці (руск.) (» у гэты час былі як раз модным феноменам, ва ўсіх на слыху яшчэ заставалася гісторыя Віктара, дзікага хлопчыка з Аверона, які памёр якраз у год з’яўлення Каспара. Навіна распаўсюдзілася імгненна, дайшоўшы да Нью-Ёрка, Бостана і Філадэльфіі. Газеты перадрукоўвалі рэпартажы адна ў аднае і наперабой прадказвалі, кім можа быць знайдыш на самай справе. Да Каспара пачалося сапраўднае паломніцтва, людзі ішлі літаральна натоўпамі, каб убачыць новы цуд. Хтосьці задавольваўся тым, што проста глядзеў ці абмяркоўваў яго з прыяцелямі, хтосьці спрабаваў растлумачыць (словамі або жэстамі), падспудна навучаючы Каспара новым для яго навыкам і звычаям, прынятым у чалавечым грамадстве.

Бургамістр Біндэр, які ўзяўся апекаваць Хаўзера, не перашкаджаў наведванням шматлікіх наведвальнікаў у разліку на тое, што хто-небудзь з іх пазнае яго ці паведаміць пра яго якія-небудзь падрабязнасці. Больш таго, да юнака быў прыстаўлены сяржант, у чые абавязкі ўваходзіла вадзіць маладога чалавека па шматлюдных месцах: яны бывалі на плошчах, у парках, у піўных і г. д. Мноства лекараў, юрыстаў і вучоных прапаноўвалі свае паслугі і веды ў разгадцы таямніцы Каспара Хаўзера, — так усхваляваў усю краіну яго лёс. Утрымліваўся Хаўзер за кошт Нюрнбергскага муніцыпалітэта і ўвесь гэты час лічыўся яго пестуном.

Магчыма, з-за газетнай шуміхі або нейкім іншым спосабам навіна аб знайдышы дайшла да Паўля Ёгана Ансельма Рытэра фон Феербаха (руск.) (, галоўнага суддзі апеляцыйнага суда Ансбаха, які праславіўся тым, што ў заканадаўчым парадку забараніў у Баварыі прымяненне катаванняў. 15 ліпеня, адразу пасля выхаду з друку «Пракламацыі» Біндэра, Феербах накіраваў бургамістру рэзкі пратэст, патрабуючы неадкладна выключыць гэты матэрыял з друку, бо ён можа спудзіць злачынца і прымусіць яго прыняць меры, каб замесці сляды. На яго думку, для высвятлення ўсіх абставін справы трэба было правесці правільнае расследаванне і ўсе матэрыялы неадкладна перадаць у суд вышэйшай інстанцыі. Нюрнберг адказаў неадкладна, папрасіўшы прабачэння за сваю неасцярожнасць. Па запэўненнях Біндэра, «пракламацыі» паспелі апублікаваць толькі дзве мясцовыя газеты, і працэс быў спынены ў самым пачатку. Але, нягледзячы на ўсе намаганні, распаўсюджванне сенсацыі спыніць не ўдалося. У наступным годзе толькі ў нямецкамоўных газетах (Германскага саюза і Аўстрыі) з’явілася 25 артыкулаў, прысвечаных Каспару, усяго ж за першыя тры гады з друку выйшла каля 70 кніг і брашур аб «Нюрнбергскім знайдышы».

11 ліпеня фон Феербах разам з некалькімі сябрамі наведаў Каспара. Ён таксама прыйшоў да высновы, што той не з’яўляецца ні вар’ятам, ні падманшчыкам, што ён проста хлопчык, якому патрэбныя сям’я і дом. Бясконцыя натоўпы наведвальнікаў стымулявалі цікавасць Каспара да ўсяго навакольнага і пастаянна дастаўлялі яму новыя звесткі аб навакольным свеце, але ў той жа час падвяргалі яго нервовую сістэму сур’ёзнаму выпрабаванню. Як сказаў на заканчэнне фон Феербах, далей гэта працягвацца не можа, і калі Каспара не пазбавіць ад назойлівай цікаўнасці, ён «загіне ад нервовай ліхаманкі або ператворыцца ў прыдуркаватага». Асцярогі гэтыя неўзабаве спраўдзіліся — некалькімі днямі пазней Каспар небяспечна захварэў, і доктар Остэрхаўзэн, які лячыў яго, заключыў, што гаворка ідзе пра нервовую ліхаманку, выкліканую празмернай колькасцю новых уражанняў.

Фізічны стан

Паводле дакументаў той эпохі, Каспар у момант свайго першага з’яўлення быў юнаком каля 1,5 м росту, прапарцыянальна складзеным, шырокім у плячах. Зубы мудрасці (руск.) ( з’явіліся ў яго толькі праз тры гады, што з упэўненасцю дазволіла вызначыць яго ўзрост як 16-17 гадоў. Мяккія валасы светла-каштанавага колеру віліся буйнымі кольцамі, колер твару быў бледным, але гэта не надавала юнаку хваравітага выгляду. Кісці рук маленькія, вытанчаныя, мяккія і слабыя, ступні, якія, відаць, не прывыклі да абутку, таксама былі маленькімі, падэшва мяккай, як у немаўляці, у момант яго прыходу ў паліцэйскі ўчастак пакрытая пухірамі ад цеснага абутку. На абедзвюх руках сляды прышчэпак ад воспы, на правай каля локця — след нядаўняга ўдару палкай.

Калі Каспар плакаў, яго твар скажаўся грымасай, калі быў задаволены, усміхаўся нібы немаўля. Вялікія блакітныя вочы былі яркімі і жывымі, але спачатку цалкам пазбаўленымі выразу. Таксама, нібы немаўля, ён амаль не мог карыстацца рукамі, у звычайным становішчы трымаючы пальцы растапыранымі ў розныя бакі, злучыўшы вялікі палец з указальным у кола. Пры неабходнасці ўзяць які-небудзь прадмет ён дзейнічаў усёй рукой. Што тычыцца хады, то рухаўся ён з вялікай цяжкасцю, пагойдваючыся і адразу ж робячы наступны крок, каб пазбегнуць падзення. Найменшая перашкода неадкладна прымушала яго спатыкацца і падаць. Падымацца і спускацца па лесвіцы ён доўгі час не мог без старонняй дапамогі. Падчас медыцынскага агляду Каспар нечакана ад слабасці сеў на падлогу, выцягнуўшы ногі, застаючыся ў такім становішчы да канца, знаходзячыся ў апатычным стане, безуважны да пытанняў і пагроз.

Доктар Прой у сваім медыцынскім заключэнні абапіраецца на аб’ектыўныя дадзеныя. Тут варта згадаць істотны феномен, звязаны з каленямі. Прой апісвае яго так: «Абодва калены маюць своеасаблівую будову. Галоўкі суставаў голені і сцёгнаў моцна адступаюць назад, у той час як у пярэдняй сваёй частцы моцна скрыўленыя, і прыкметна апускаюцца разам з каленнаю рэпкаю; таму, калі Хаўзер садзіцца на плоскую паверхню, яго ногі ляжаць так, што праз падкаленную ямку наўрад ці можна прасунуць ліст паперы, у той час як у іншых людзей лёгка праходзіць сціснуты кулак. Гэта назіранне асабліва важнае таму, што яно пацвярджае далейшыя апавяданні Каспара Хаўзера аб яго зняволенні. Акрамя таго, можна такім спосабам яшчэ раз вызначыць момант яго зняволення ў клетку, у якой ён мог толькі сядзець. Ясна, што толькі ў маленькага дзіцяці, косткі якога яшчэ гнуткія, такая няправільная будова можа быць выклікана шматгадовым сядзеннем».

Страўнік Каспара не быў прыстасаваны да іншай ежы і пітва, чым вада і чорны хлеб, пах любой іншай ежы (за выключэннем паху кропу, кмена і аніса) выклікаў у яго агіду. Спроба падмяшаць у ваду пару кропель віна ці кавы канчалася тым, што ў Каспара пачыналіся ваніты, на целе выступаў пот, і яшчэ нейкі час ён мучыўся з галаўным болем. Спроба аднойчы паднесці яму спірту пад выглядам вады скончылася тым, што ад аднаго паху знайдыш страціў прытомнасць і прабіў бы галавой шкляныя дзверы, каб яго не схапіў на рукі адзін са сведкаў здарэння. Малако, кіпячонае або сырое, выклікала ў яго цяжкае расстройства жывата. Аднойчы да хлеба дадалі маленечкі кавалачак мяса, але Каспар неадкладна вызначыў яго па паху і есці адмовіўся. Калі ж яго вымусілі гэта зрабіць, ён цяжка захварэў. Такую ж агіду выклікаў у яго пах ружы, рэзкі гук мог прывесці да канвульсій, яркае святло сляпіла і прымушала моргаць. Час ад часу знайдыш меў звычай застываць, гледзячы ў пустэчу, і не рэагаваў ні на якія знешнія раздражняльнікі.

Усе медыцынскія назіранні Прой яшчэ раз абагульніў у больш познім падрабязным медыцынскім заключэнні. Ён прыходзіць да высновы, што «Каспар Хаўзер сапраўды з ранняга дзяцінства быў аддалены ад чалавечага грамадства і змешчаны ў такое месца, куды не трапляла дзённае святло, і ў гэтым стане ён заставаўся да таго моманту, калі аднойчы, нібы з нябёсаў, з’явіўся сярод нас. І гэтым анатамічна-фізіялагічна даказана, што Каспар Хаўзер не ашуканец».

Фон Феербах, што ўпершыню пабачыў Каспара 11 ліпеня 1828 г., успамінаў, што твар у юнака быў асіметрычным, левы бок здаваўся зведзенай курчай і часта тузаўся ад ціка, прычым гэты ж цік распаўсюджваўся на ўсю левую палову цела. Асабліва да канвульсіўных рухаў была схільная левая рука. У далейшым, зрэшты, гэтая асаблівасць таксама знікла без следу.

Незвычайны лёс Каспара Хаўзера, устаноўлены пошукамі Біндэра і замацаваны аўтарытэтным заключэннем Проя, стаў крыніцай разнастайных здагадак: выказваліся гіпотэзы аб тым, што Каспар мог нарадзіцца ў выніку незаконнай сувязі, што ён сын духоўнай асобы або шляхетнай дамы; лічылі яго ахвярай якой-небудзь інтрыгі з-за спадчыны.

Узровень псіхічнага развіцця

Бургамістр Нюрнберга Біндэр, які напісаў першыя мемуары аб Каспары

Розум Каспара сапраўды ўяўляў сабой . Як нованароджаны, Хаўзер бачыў вакол сябе толькі мітусню каляровых плям і форм. Усіх людзей без адрознення полу і ўзросту знайдыш назваў «Bua» (гэта значыць «хлопчык»), адрозніваючы іх па вопратцы, прычым відавочную перавагу аддаваў яркім жаночым сукенкам, і адзін раз нават пашкадаваў, што сам не нарадзіўся дзяўчынкай. Уся астатняя жыўнасць — як жывёлы, так і птушкі — была для яго «конікамі» (Ross). Прыязнасць у яго выклікалі «конікі» белага колеру, чорных ён проста баяўся, і калі аднойчы здарылася, што чорная курыца накіравалася ў яго бок, ён з крыкам паспрабаваў ад яе ўцячы. Калі верыць больш познім назіранням фон Феербаха, больш за ўсё Каспару падабаўся чырвоны колер, следам за ім ішоў жоўты (асабліва залацісты, бліскучы), да белага ён быў абыякавы, зялёны і чорны пужалі яго. Убачыўшы аднойчы яблыню з чырвонымі яблыкамі, ён пашкадаваў, што лісце таксама не афарбаванае ў чырвоны колер. Разглядаць пейзажы яму больш за ўсё падабалася праз чырвонае шкло.

Наогул яго прыцягвала ўсё яркае. Убачыўшы ўпершыню агеньчык свечкі, знайдыш паспрабаваў схапіць яго пальцамі, але апёкся і заплакаў. Пры выглядзе першага снегу ён выскачыў на двор і з дзіцячай непасрэднасцю пачаў хапаць сняжынкі, але неўзабаве вярнуўся з чырвонымі змёрзлымі рукамі, крычучы, што «белае кусаецца».

У першы раз убачыўшы сваё адлюстраванне ў люстэрку, ён паспрабаваў схапіць рукамі свайго «двайніка». У іншы раз, калі з мэтай напалохаць на яго накіравалі лязо шаблі, Каспар застаўся на месцы, з цікаўнасцю разглядаючы незнаёмы прадмет.

У першыя дні, прыгнечаны колькасцю новых уражанняў, ён не рэагаваў на бой вежавага гадзінніка і гукі званоў, затым, нарэшце, звярнуў на гэта ўвагу і доўгі час з цікавасцю слухаў. Калі аднойчы міма акна прайшла з песнямі і музыкай вясельная працэсія, Каспар прагна глядзеў і слухаў, і нават калі апошнія гукі замерлі ўдалечыні, працягваў чакаць. Аднак, як толькі яму паказалі ваенны парад, хлопчык забіўся ў канвульсіях. Калі яму далі пяро і паперу, ён пачаў засяроджана пакрываць старонку літарамі і складамі, як гэта робяць дзеці, якія засвойваюць пісьмо. Адна з такіх старонак уся была спісана словамі «Каспар Хаўзер», якія ён, мабыць, яшчэ сам слаба разумеў.

Кожны дзень Каспара прыводзілі ў паліцэйскі камісарыят, па-першае, каб вывучыць лепей, а па-другое, каб ён сам паступова прывыкаў да людзей. У хуткім часе паліцэйскія прывыклі да знайдыша і нават песцілі яго, дорачы яркія стужачкі або манеткі, з-за чаго ён прыходзіў у захапленне, паўтараючы «конік, конік», і спрабуючы данесці да іх нешта на сваёй беднай мове. У рэшце рэшт адзін з салдат дзеля эксперыменту прынёс яму цацачнага драўлянага каня. Поспех перасягнуў усе чаканні — Каспар узрадаваўся яму, «нібы старому сябру, чыйго вяртання доўга чакаў», і аж да таго, як прыйшоў час адыходзіць, не раставаўся з конікам, упрыгожваючы яму шыю манеткамі, стужачкамі і ўсім, што паспеў за гэты час атрымаць ад паліцэйскіх. Знайдыш горка плакаў, калі прыйшоў час ісці да сябе; забраць цацку з сабой у яго проста не хапала сіл.

Вярнуўшыся на наступны дзень, ён ужо не звяртаў увагі ні на што больш, акрамя сваёй цацкі і сядзеў каля печы, возячы цацку па падлозе туды і сюды, упрыгожваючы абрыўкамі паперы, стужачкамі і ўсім, што трапляла пад руку. Здагадаўшыся аб яго жаданні ўзяць коніка з сабой, паліцыянты аднеслі яго ў пакой Каспара, дзе ён заняў сваё месца каля ложка, так што знайдыш мог бачыць яго пастаянна і гуляць цэлымі днямі. Скора яго драўляны статак павялічыўся да пяці конікаў, з якімі ён стаў літаральна неразлучны. З тых часоў, прымаючыся за ежу ці за пітво, ён тут жа аддзяляў частку для сваіх конікаў, падносячы да драўляных мордаў хлеб і ваду. Спробы растлумачыць яму, што драўляныя коні есці не ўмеюць, ні да чаго не прывялі. Каспар упарта трымаўся супрацьлеглага меркавання, паказваючы на крошкі, прыліплыя да іх морд. Аднойчы драўляная цацка ўпала і прышчаміла яму палец, пасля чаго Каспар закрычаў, што «конік кусаецца».

Свой клопат ён распаўсюдзіў і на жывога каня, які належыў турэмшчыку, і паспрабаваў паднесці яму вады. На яго вялікае здзіўленне, вусны жывёлы заварушыліся, што знайдыш растлумачыў як агіду. Турэмшчык яму растлумачыў, што «гэты конік не любіць піць», пасля чаго Каспар неадкладна спыніў свае спробы. У іншы раз адзін з конікаў, якога ён цягнуў за сабой за павадок, праваліўся заднімі нагамі ў расколіну ў падлозе, у той час як пярэднія апынуліся высока ў паветры. Каспар прыйшоў ад гэтага ў поўнае захапленне і не раз паўтараў гэта перад гледачамі, пакуль турэмшчык не забараніў яму гэта рабіць, чаму знайдыш са слязьмі, але ўсё ж падпарадкаваўся. Наогул, ён адрозніваўся на рэдкасць мяккім і незласлівым характарам, чым хутка выклікаў усеагульную любоў. Яго падпарадкаванне вышэйстаячым было абсалютным, у тым, што тычыцца ўчынкаў, ён ні на кроплю не адыходзіў ад таго, што сказаў «спадар бургамістр», «спадар Даўмер» або «спадар наглядчык», у той час як у размовах па-ранейшаму лічыў сябе зусім свабодным. На пытанне фон Феербаха, чаму ён робіць іменна так, Каспар даў адказ, што гэтаму навучыў яго «чалавек, які з ім быў заўсёды».

Што тычыцца рэлігійных паняццяў, то яны былі яму зусім чужыя, усе спробы некалькіх пастараў навучыць яго паняццям пра хрысціянства і пра Хрыста разбіваліся нібы аб глухую сцяну. Каспар моўчкі глядзеў на пастараў, відавочна не разумеючы ні слова. У грашах ён зусім не разбіраўся, аддаючы перавагу толькі новым і бліскучыя манеткам перад сцёртымі і старымі, не маючы ўяўлення аб іх пакупніцкай здольнасці.

Зрэшты, перыяд дзіцячых гульняў працягваўся параўнальна нядоўга, і новым захапленнем Каспара сталі малюнкі і гравюры, якімі ён упрыгожваў сцены свайго пакоя. З часам ён і сам праявіў сябе здольным мастаком, і гэты запал да малявання, верагодна, стаў прычынай яго гібелі. Ансельм фон Феербах, які наведаў яго 11 ліпеня ў суправаджэнні «палкоўніка фон Д., дзвюх дам і двух дзяцей», адзначыў, што нягледзячы на тое, што ў пакоі Каспара грувасціліся сотні алавяных салдацікаў, цацачных сабачак і драўляных конікаў, прынесеных чуллівымі гараджанамі, гульні ўжо перасталі яго цікавіць. Фон Феербах адзначыў толькі асаблівую акуратнасць, з якой юнак складаў і парадкаваў свае рэчы, зноў і зноў размяшчаючы іх у строгім парадку. Затое яго захапіла маляванне, ён упарта дамагаўся падабенства малюнка з маляваным прадметам і дзіцячых рысункаў у тэхніцы «палка-палка-агурок» з рэальным чалавекам, у чым таксама неўзабаве дасягнуў поспеху.

Варта таксама заўважыць, што, паводле слоў самога Каспара, ён спачатку не ўмеў адрозніваць аб’ёмныя прадметы ад намаляваных. Так, намаляваны на паперы круг і рэальна існуючы шар для яго былі адным і тым жа, пірамідка і намаляваны трохвугольнік не адрозніваліся адзін ад аднаго. Толькі пазней, у працэсе гульні ён навучыўся адрозніваць зрокавыя і тактыльныя ўражанні паміж сабой. Памер прадмета, вызначаны зрокава, таксама часта ўводзіў яго ў зман, манетка, паднесеная да вока, здавалася роўнай па велічыні дому, які яна закрывала. Таксама ён не ўмеў зрокам вызначаць адлегласць да прадмета; нібы немаўля, Каспар спрабаваў схапіць вежавы гадзіннік, з выгляду цалкам дасягальны.

Гаворка яго была ў той час яшчэ наборам асобных мала звязаных паміж сабой слоў. Ніякага паняцця пра граматыку ў знайдыша не назіралася — скланенні і спражэнні, зрэшты, як і нямецкія дапаможныя дзеясловы, адсутнічалі начыста, нібы іншаземец Каспар выказваўся ў манеры «я казаць, вы разумець». Таксама звяртацца да яго на «ты» было зусім бессэнсоўна, ён рэагаваў толькі на імя «Каспар» і сам пра сябе казаў выключна ў трэцяй асобе. Што тычыцца семантыкі, то і тут яго паняцці былі вельмі расплывістыя, адно і тое ж слова магло пазначаць цэлы круг паняццяў. Так, любы вялікі або аб’ёмны прадмет называўся на яго мове «гарой»; маючы на ўвазе аб’ёмны жывот нейкага візіцёра, Каспар назваў яго «чалавекам з вялікай гарой». Дама з доўгім шалем на плячах называлася на яго мове «дамай з прыгожым хвастом». Аднак размаўляў ён без прыкметных цяжкасцей, не заікаўся і не вышукваў словы, хоць іх запас усё яшчэ заставаўся досыць бедным.

Памяць у знайдыша была неверагодна ўчэпістай, яму хапала аднаго разу, каб запомніць аблічча кожнага візіцёра і пазней без запінкі назваць яго па імені. Калі ў некалькіх наведвальнікаў прозвішчы супадалі, ён адрозніваў іх па імёнах або якой-небудзь знешняй прыкмеце. Аднойчы дзеля эксперыменту доктар Оберштайн прынёс яму букет кветак, назваўшы кожную кветку, пасля чаго Каспару было лёгка пазнаваць кветкі і правільна іх вызначаць. Ж. Ленотр паведамляе меркаванне нейкага неназванага прафесара (магчыма, Даўмера) аб нібыта экстрасэнсорных (руск.) (, або, у тэрмінах навукі XIX стагоддзя, магнетычных здольнасцях Каспара Хаўзера — «магнетычны» суб’ект незвычайнай сілы Каспар быццам бы мог знаходзіць схаваныя золата і алмазы. У ліку іншых невытлумачальных асаблівасцей паводзін Хаўзера гэты аўтар называў наступнае: беручы за сталом у рукі сярэбраную лыжку, Каспар не мог ёй карыстацца, бо рука яго пачынала міжвольна дрыжаць, так што ён вымушаны быў пераставаць есці і мяняць лыжку на стальную. Невытлумачальная сутарга час ад часу зводзіла яго вусны пры піцці са шклянкі, у гэтыя хвіліны ён адчуваў вакол рота холад і здранцвенне. Часам у яго здараліся галюцынацыі, якія праяўляліся ў тым, што, па яго словах, яго наведвалі невядомыя асобы, з якімі Каспар Хаўзер уступаў у дыялог, пры гэтым яму было цяжка адрозніць уяўнае ад сапраўднага.

Колькасць новых уражанняў душыла Каспара. Ён прызнаўся фон Феербаху, што хацеў бы зноў апынуцца ў сваёй падземнай каморцы, дзе ў яго «ніколі не балела галава». На заўвагу фон Феербаха, што «чалавек, які з ім быў» — злачынец і яго трэба пасадзіць у турму, ён тут жа запярэчыў, што гэты чалавек не зрабіў яму нічога дрэннага, пры тым што пазбавіў звестак аб знешнім свеце. Караць, на думку Каспара, варта было таго, хто распарадзіўся змясціць яго ў каморку, сам жа турэмшчык ні ў чым не вінаваты. У той жа час псіхіятр Карл Леанхард здзіўляўся, што дзіця наогул магло выжыць ва ўмовах, апісаных Хаўзерам, а тым больш не ператварыцца ў клінічнага ідыёта.

Успаміны пра мінулае

Кветка, намаляваная Каспарам. Прыхільнікі легенды бачаць у гэтым малюнку падабенства з формай рашоткі ў замку Пільзах

Як было ўжо сказана, бургамістр Біндэр з усіх сіл спрабаваў высветліць у юнака, дзе ён жыў раней і як правёў дзяцінства і юнацтва. У адзін з дзён паліцыянты нават правялі невялікі эксперымент. Лагічна падумаўшы, што пры сваім слабым фізічным развіцці Каспар не мог далёка сысці, яны вазілі яго па вуліцах горада, спадзеючыся, што ён пазнае свой дом. Аднак эксперымент нічога не даў.

Біндэр, зрэшты, не адчайваўся. З дапамогай слоў, жэстаў, здагадак, калі даводзілася літаральна дадумваць абрыўкі слоў, якімі Каспар размаўляў на той момант, ён па крупінках «выцягваў» з Каспара звесткі. Яго намаганні ў рэшце рэшт дазволілі скласці так званую «пракламацыю Біндэра», якая стала затым асновай далейшага пошуку. Ансельм фон Феербах справядліва ўсумніўся ў ісціннасці гэтага апавядання і палічыў, што яно могло быць дадумана. Аднак у агульных рысах яно, мабыць, адпавядала рэчаіснасці, бо значна пазней Каспар, ужо навучыўшыся досыць выразна выказваць свае думкі, у цэлым пацвердзіў сказанае.

Коратка кажучы, пракламацыя Біндэра зводзілася да наступнага. Колькі Каспар памятаў сябе, ён увесь час знаходзіўся ў маленькай каморцы, у якой нельга было ні ўстаць, ні легчы на ўвесь рост. Цэлымі днямі ён сядзеў, прыхінуўшыся спіной да сцяны, або поўзаў па падлозе. У каморцы было два акны, забітыя дошкамі так, што ўнутр амаль не пранікала святло, і таму ўнутры стаяў як бы вечны змрок. Акрамя таго, у каморцы была печ, якую тапілі звонку, і дзверы, пастаянна замкнутыя, якія зноў жа звонку толькі і можна было адкрыць. У падлозе была праведзена дзірка, унутры яе знаходзілася нешта накшталт начнога гаршка.

Калі цямнела канчаткова, Каспар уладкоўваўся спаць, таксама паўседзячы. Калі віднела, прачынаўся і знаходзіў побач з сабой кавалак чорнага хлеба і кружку вады, начны гаршчок быў кімсьці апарожнены. Калі хлеба хапала пастаянна, то здаволіць смагу атрымлівалася не заўсёды. Часам вада мела «дрэнны смак», і, выпіўшы яе, Каспар засынаў. Калі ён прачынаўся, пазногці яго былі падстрыжаныя, адзенне (якое складалася заўсёды з кашулі і кароткіх штонікаў) змянялася. Кампанію ў гэтым падзямеллі складалі яму два драўляныя конікі і драўляны сабачка, выразаныя са светлага дрэва, якіх Каспар дзень напралёт вазіў па падлозе ў розных напрамках і ўпрыгожваў абрыўкамі паперы. У запісах Біндэра ёсць намёк на тое, што Каспар гаварыў са сваімі цацкамі. Іншая справа, што слоўнік яго быў вельмі бедным і не перавышаў 50 слоў. Пра існаванне знешняга свету і якіх-небудзь жывых істот Каспар нават не падазраваў. У каморцы панавала поўная цішыня, туды не даносілася ні спеваў птушак, ні людскіх галасоў.

Ж. Ленотр (фр.) (, апісваючы каморку Хаўзера, дапаўняе, што яна прадстаўляла сабой даволі вузкае, выцягнутае ў даўжыню памяшканне з земляной падлогай і дашчанай столлю, шчыліны якой днём нязначна прапускалі святло. Яна нагадвала падзямелле, а хлопчык пастаянна знаходзіўся на бруднай зямлі, апрануты толькі ў кашулю і штаны на шлейках. Уся абстаноўка складалася з саламянага матраца і кафлянай печкі ў выглядзе пчалінага вулля. Аднойчы «чалавек, які заўсёды з ім быў», увайшоў да яго басанож, нізка нагнуўшыся, каб прайсці пад столлю, паклаў да яго на калені дошку, побач паклаў малітоўнікі і, уладкаваўшы зверху кавалак паперы, пачаў, стоячы ззаду, вадзіць па паперы рукой Каспара з заціснутым у ёй пяром. Хлопчык быў у захапленні ад гэтай новай гульні, не разумеючы, што атрымліваецца ў выніку.

«Чорны чалавек» патлумачыў хлопчыку, што кожную ноч ён прыносіць яму хлеб і ваду, а зараз той павінен навучыцца чытаць і пісаць. З тых часоў кожныя пяць дзён яго настаўнік прыходзіў да яго з урокамі. Каспар старанна навучаўся і быў кемлівым, але настаўнік быў строгі і нярэдка біў яго палкай па правай руцэ за самыя дробныя правіннасці. Каспар зусім не ўяўляў, колькі часу прабыў ён у сваёй каморцы, але незадоўга да таго, як апынуўся ў Нюрнбергу, «чалавек, які з ім заўсёды быў», даволі моцна ўдарыў яго па руках палкай у пакаранне за занадта шумную гульню, пасля чаго хлопчык стаў паводзіць сябе асцярожней.

Аднойчы ноччу настаўнік Каспара грубымі рухамі разбудзіў юнака, узваліў яго на спіну і вынес вонкі, пасля чаго, па словах Каспара, «стала зусім цёмна» — іншымі словамі, хлопчык страціў прытомнасць. Ён не ведаў, колькі часу прайшло пасля таго, як невядомы падняўся з ім уверх па ўзгорку або па лесвіцы, але затым яго накармілі, невядомы паставіў яго на ногі, і абхапіўшы ззаду рукамі, стаў вучыць хадзіць. Такім чынам, сяк-так пераступаючы, Каспар, прасоўваўся наперад. Невядомы раз за разам паўтараў фразу пра кавалерыста, пакуль хлопчык не запомніў яе напамяць, не разумеючы, што яна значыць. Кожная спроба падняць галаву перарывалася вокрыкам і загадам глядзець сабе пад ногі. Некалькі разоў, калі ён стамляўся, яго клалі на зямлю ўніз тварам, потым зноў уздымалі, і шлях працягваўся. Так яны ішлі ўдваіх два дні і дзве ночы. Нягледзячы на праліўныя дажджы, яны не спыняліся на адпачынак у заезных дварах, не размаўлялі са сустрэчнымі сялянамі, спалі на голай і бруднай ад дажджу зямлі. На трэці дзень невядомы перапрануў Каспара ў чыстую вопратку, апрануў на яго чаравікі, пасля чаго ісці стала куды больш балюча, і, паказаўшы на рады дамоў удалечыні, назваў іх «вялікай вёскай», навучыўшы, што пытаць і як шукаць дарогу да Новых варот, сунуў яму ў рукі канверт, знікшы ўжо назаўсёды.

Аналізуючы гэтае апавяданне, Ансельм фон Феербах заўважыў, што няма чаго здзіўляцца хваляванню, што выпала на долю дзіцяці, калі на яго раптам наваліліся гукі і фарбы знешняга свету. Цалкам магчыма нават, што Каспара везлі на калёсах у той час як ён быў без памяці, або ў яго пітво зноў падмяшалі опій, такім чынам, вызначыць, колькі часу працягваўся шлях, аказалася немагчымым. Феербах заўважыў таксама, што момант з’яўлення быў абраны выключна ўдала — на Тройцын дзень насельнікі Нюрнберга мелі звычай адпраўляцца прэч з горада, і шанец з’явіцца незаўважанымі быў вельмі вялікі. Сам Біндэр меркаваў, што невядомы, які даставіў Каспара ў Нюрнберг, добра ведаў горад і наваколлі і, цалкам верагодна, у мінулым служыў у гарадскім гарнізоне або ў адным з палкоў.

1828—1830 гады

Назіранні Даўмера

Першы настаўнік Каспара — Георг Фрыдрых Даўмер

18 ліпеня 1828 года Каспар канчаткова перабраўся ў дом да прафесара Георга Даўмера (руск.) (. Даўмер быў толькі на 12 гадоў старэйшы за свайго падапечнага. Малады, нежанаты мужчына, ён жыў з маці і сястрой. Даўмер быў вучнем Ф. В. Шэлінга і Г. В. Ф. Гегеля і пазней стаў для апошняга гувернёрам пры яго малалетніх дзецях. Раней Даўмер выкладаў у гімназіі Св. Эгідзія ў Нюрнбергу, але зрок, які хутка пагаршаўся, прымусіў яго ва ўзросце 28 гадоў пакінуць гэты пост. Сучаснікі характарызавалі яго як «дзівака», але ў той жа час гэта быў шырока адукаваны чалавек, гуманіст, паэт і філосаф, знаўца гамеапатыі і заснавальнік (у 1840) таварыства па барацьбе з жорсткасцю ў адносінах да жывёл. Дзеля таго, каб Каспар не стамляўся, яго настаўніку было загадана не пускаць да яго бяздзейных наведвальнікаў, у той час як паліцыя павінна была назіраць за выкананнем парадку па-за домам.

Каспар жыў у доме Даўмера да кастрычніка 1829 года, і Даўмер на працягу ўсяго часу вёў дзённік, у якім старанна адзначаў падзеі з жыцця свайго падапечнага і яго поспехі ў авалоданні навукамі і прывыканні да чалавечага грамадства. Гэты дзённік, доўгі час лічыўся згубленым, у сярэдзіне XX стагоддзя быў знойдзены Джэфры Мэсанам і апублікаваны на нямецкай мове.

У гэты час знайдыш быў упершыню па-сапраўднаму шчаслівы. У яго з’явіўся ўласны пакой і сапраўдны ложак — раскоша да гэтай пары яму невядомая. Пазней Каспар запэўніваў, што, лежачы ў гэтым ложку, ён пачаў бачыць сны (хоць першы час не ўмеў адрозніваць сон ад явы і расказваў аб тым, што яму прыснілася, як пра рэальныя падзеі). Тут яго навучылі чытаць, пісаць, маляваць і нават граць на клавесіне. Разумовыя здольнасці Каспара ў той час развіваліся з хуткасцю, якая здзіўляла нават яго настаўніка — ужо да канца жніўня ён навучыўся гаварыць і пісаць (хоць і з арфаграфічнымі памылкамі), складна выказваць свае думкі, зацікавіўся ўласным мінулым і сваёй страчанай сям’ёй.

Першы час Каспар, па назіраннях Даўмера, не адрозніваў адзін ад аднаго нават людзей і жывёл. Ён адчытваў коней і быкоў за тое, што яны пакідаюць гной на вуліцы, спрабаваў вучыць кошку есці лапамі замест таго, каб тыцкацца пысай у міску; шэрага ж ката, на яго думку, трэба было адмыць дабяла. Што тычыцца раслін, то яны, на думку Каспара, былі ўтыркнуты ў зямлю і абвешаны лісцем гэтак жа, як калядную ёлку абчапляюць цацкамі. Ударыць дрэва значыла прычыніць яму боль. Нежывыя прадметы валодалі, на яго думку, пачуццямі і жаданнямі. Убачыўшы аднойчы распяцце, Каспар у слязах стаў прасіць «не мучыць гэтага небараку», але растлумачыць яму, што ён бачыць перад сабой толькі выяву, было няпроста. Аднак праз некаторы час ён навучыўся гэтаму, а таксама стаў разумець і цаніць гумар і разам з астатнімі смяяцца з жартаў. Маці і сястра Георга Даўмера прывязаліся да знайдыша. Тут ён знайшоў для сябе сям’ю, якой дагэтуль не меў. Акрамя таго, ён прывык да шматлікіх візітаў сяброў Даўмераў. Так, іх увесь час наведвалі фон Феербах, барон фон Тухер і іншыя.

Усе пяць пачуццяў у знайдыша былі неверагодна абвостраныя. У царкоўным двары ён адчуваў трупны пах, лёгка чытаў у змярканні і адрозніваў на небе , нябачныя для іншых няўзброеным вокам, у цемры мог адрозніць колеры прадметаў, чуў найменшы гук, адчуваў скурай рух паветра (да яго нельга было падкрасціся ззаду, застаўшыся незаўважаным), а таксама адрозніваў навобмацак металы і называў іх. Цікавыя былі вопыты з магнітам. Калі яго падносілі да Каспара з боку паўночнага полюса, той запэўніваў, быццам магніт усмоктвае паветра і цягне яго да сябе, паўднёвы ж полюс, наадварот, «дзьмуў яму ў твар». Вопыты паўтараліся неаднаразова, прычым спецыяльна абстаўляліся так, каб Каспар не мог бачыць, які з палюсоў быў да яго накіраваны, але вынік не мяняўся. Паступова з назапашваннем інфармацыі гэтыя дзіўныя здольнасці губляліся, але ў бытнасць Каспара ў доктара Даўмера яшчэ праяўляліся ў поўную сілу.

Раслінны арнамент, выкананы Каспарам. Акварэльныя фарбы, папера

Па сведчанні Даўмера, Каспар у той час адрозніваўся, як было ўжо сказана, вастрынёй усіх пачуццяў і дзіцячай непасрэднасцю. Яго водгукі аб навакольным свеце дазволілі Даўмеру зрабіць цікавыя назіранні аб прыродзе чалавечага ўспрымання. Напрыклад, Каспару спачатку было цяжка распазнаваць аддаленасць і велічыню прадметаў; ён быў перакананы, што ўсе прадметы на свеце (зямля, дрэвы, трава) зробленыя людзьмі; у яго не было ніякіх уяўленняў аб трансцэндэнтным (руск.) ( і пад.

Асаблівым клопатам для прыёмнай сям’і Каспара было прывучыць яго да ежы, больш прыдатнай для арганізма, які расце, чым хлеб і вада. Спачатку яму спецыяльна сталі варыць агароднінныя супы на вадзе, паступова павялічваючы колькасць гародніны, што ён сам успрымаў як паляпшэнне смаку, дзівячыся, чаму гэта адбываецца. Разам з хлебам ён прывучаўся ўжываць выпечку, сухую гародніну, затым у суп сталі дадаваць некалькі кропель мяснога булёна, а да хлеба прыкладаць кавалачкі разваранага мяса. Гэта разнастайнасць хутка дала свой вынік. Каспар пачаў расці, дадаўшы за год 5 см.

Доктар Даўмер навучыў яго гуляць у шахматы, чаму Каспар пазней аддаваўся з запалам, і паступова прывіваў любоў да прыроды — разам з ім Каспар стаў працаваць у садзе, выконваючы нескладаныя заданні. Ён быў вельмі дапытлівы і ўсё запамінаў, аднак усё гэта слабела па меры таго, як пашыралася кола яго ведаў.

У верасні 1828 года Каспар засеў за сваю біяграфію. Невядома, ці была падобная думка падказана яму Біндэрам, Даўмерам, ці гэта было ўласнае жаданне, аднак вынік мала чым адрозніваўся ад «пракламацыі» Біндэра, за выключэннем таго, што ў ім з’явілася больш падрабязнасцей. Акрамя таго, у гэты ж час Каспар пачаў весці дзённік, у якім скрупулёзна адзначаў падзеі, якія адбыліся з ім.

Першы замах. Чорны чалавек

Каспар Хаўзер, «Дзіця Еўропы»: на пярэднім плане — у вобразе знайдыша, на заднім — рэспектабельнага буржуа. Стары цэнтр горада **Ансбаха**, Германія

Знешне жыццё Каспара Хаўзера ў доме прафесара Даўмера працякала добра. Прайшло пятнаццаць месяцаў яго знаходжання там. К гэтаму часу малады чалавек навучыўся даволі някепска гаварыць, быў сціплы, меў добрыя манеры, прыемную знешнасць, быў надзвычай папулярны дзякуючы сваёй біяграфіі, меў абсалютны поспех у баварскіх прыгажунь, а ранейшыя скептыкі пачалі мяняць сваё меркаванне пра яго ў лепшы бок. Імаверна, змоўшчыкаў (калі яны, вядома ж, існавалі) не на жарт усё гэта, і, у першую чаргу, вестка аб загадкавым «мемуары», якая хутка стала распаўсюджвацца па горадзе, устрывожыла. Варта адзначыць, што Каспар з яго абвостраным адчуваннем небяспекі стаў раптам баяцца прагулак і аднойчы, вярнуўшыся з коннага выезду, заўважыў, што за жывой загараддзю «нібы хтосьці сядзеў».

17 кастрычніка 1829 года, у суботу, Даўмер адправіўся на свой звычайную ранішнюю прагулку, у той час як яго маці і сястра былі занятыя ўборкай. Каспар адправіўся ў прыбіральню, і там пачуў ціхае бразгаценне дзвярнога званка, нібы прытрыманага рукой, потым убачыў цень, які слізгануў па двары. Ён пачуў асцярожныя крокі, якія заціхлі каля дзвярэй у калідор. Каспар высунуў галаву ў маленькае акно, якое выходзіла на лесвіцу, і ўбачыў чалавека, які стаяў каля сцяны і некага пільнаваў. Як ён успамінаў пазней, забойца меў на сабе франтаваты чорны касцюм, цёмныя панталоны, скураныя чорныя (па іншай версіі, жоўтыя) пальчаткі, начышчаныя чорныя прыгожыя чаравікі і чорны ж круглы капялюш. Твар яго быў заматаны чорным шалікам. У руках «чорны чалавек» сціскаў нешта падобнае на шырокі нож мясніка.

У гэты момант ён адчуў моцны ўдар у галаву, і, падаючы, выразна пачуў: «Ты павінен памерці раней, чым паспееш пакінуць Нюрнберг!» Каспар быццам бы пазнаў гэты голас. Страціўшы прытомнасць і праз некаторы час ачуняўшы, юнак зразумеў, што ляжыць на падлозе, а твар у яго заліты крывёю. Ён сяк-так дабраўся да хаты і, дрэнна разумеючы, што ён робіць, замест верхняга паверха, дзе можна было разлічваць на дапамогу, спусціўся ў склеп. Пазней фрау Даўмер, дзівячыся, што Каспар не з’яўляецца да абеду, знайшла яго там па плямах крыві на прыступках. На лбе ў яго зеўрала шырокая рана памерам з палец, якая, зрэшты, не была небяспечнай. Трызнячы ён мармытаў нешта няўцямнае: «Чорны… чорны чалавек… як камінар… зняволены ў склеп…».

Знайшліся і іншыя сведкі, якія бачылі забойцу. Маленькая дзяўчынка, якая разносіла малако па дамах, пазней расказвала, быццам бачыла «чалавека з чорным тварам», які краўся да прыбіральні, сціскаючы ў руках цясак. Перапужаўшыся, дзяўчынка кінулася дадому. Суседка Даўмераў, якая жыла праз вуліцу, запэўнівала, быццам бачыла дваіх мужчын, якія тады ж, 17 кастрычніка выйшлі з брамы дома Даўмераў паміж 11 і 12 гадзінамі раніцы. Яшчэ адна сведка паказала, што буйны мужчына гадоў сарака, шыракаплечы і смуглы, апрануты ў чорнае, мыў рукі ў пажарным вядры, што стаяла побач з будынкам бальніцы па суседстве. Заўважыўшы, што на яго глядзяць, смуглы зрабіў выгляд, што проста разглядае вядро.

Чалавек, падобны на яго па апісанні (але ўжо ў белых пальчатках), днём пазней спыніў яшчэ адну сведку і стаў распытваць яе, ці зачыненыя вароты, ці патрабуецца праверка асобы пры ўездзе ў горад, і ці былі прыняты якія-небудзь меры пасля замаху на Каспара. Атрымаўшы адмоўны адказ, ён задаволіўся гэтым і пайшоў прэч. Нягледзячы на старанныя пошукі, забойцу (або забойцаў) знайсці не ўдалося.

Пазней, 15 чэрвеня 1831 года, Каспар, будучы госцем у фон Феербаха, расказаў аб адным дзіўным здарэнні. Калі верыць яго ўспамінам, то аднойчы, калі ён застаўся адзін, у дом увайшлі двое невядомых мужчын. Адзін «вельмі злоснага выгляду», з вусамі і кароткай барадой, стаў распытваць Каспара, што ён піша. Каспар адказаў, што гаворка ідзе пра аўтабіяграфію. Другі неадкладна ўзяў лісты і пачаў чытаць, у той час як чорнабароды працягваў распытваць Каспара пра яго жыццё. Асабліва невядомага цікавіла, ці часта Каспар ходзіць на прагулкі, ці наведвае школу і чаму вучыцца. Каспар не хаваў, што выходзіць з дому рэдка, бо адчувае боль у нагах, адказаў і на астатнія пытанні. Загадкавыя візіцёры, скончыўшы распытваць і чытаць, накіраваліся да дзвярэй і спыталі аб невялікім будынку, які асобна стаяў у двары. Каспар адказаў ім, што гэта прыбіральня, затым адказаў яшчэ на некалькі пытанняў. Калі ж хлопчык пацікавіўся, адкуль прыбылі гэтыя двое, то атрымаў адказ, што яны прыбылі здалёку і назва месца яму нічога не скажа, пасля чаго сышлі.

Па гарачых слядах былі прыняты меры да злову злачынцаў, сабраны і дапытаныя ўсе камінары горада. Прызначанае судовае расследаванне, матэрыялы допыту некалькіх соцень сведак склалі па розных ацэнках 8 ці 9 тамоў крымінальнай справы. Следства вялося дастаткова энергічна, кіраваў ім непасрэдна міністр юстыцыі Баварыі. Кароль баварскі Людвіг I у спецыяльным указе абвясціў аб буйнай грашовай узнагародзе таму, хто зможа праліць святло на таямнічае злачынства, але ўсе гэтыя намаганні аказаліся марнымі, зламыснікі не былі знойдзеныя.

У доме Іагана Бібербаха. Выпадак з пісталетам

Нейкі час пасля замаху Каспар знаходзіўся ў ліхаманцы, але здолеў выжыць і нават па памяці намаляваць сродак забойства. Бургамістр Біндэр, разумеючы, якой небяспецы падвяргаецца знайдыш, загадаў днём і ноччу дзяжурыць каля яго двум паліцыянтам. З гэтага часу доступ да Хаўзера радавых абывацеляў быў абмежаваны, прыезджым і чужаземцам трапіць да яго было практычна немагчыма, выключэнне рабілася для прадстаўнікоў шляхты, але і ў гэтым выпадку патрапіць да яго можна было толькі ў суправаджэнні члена магістрата або афіцэра паліцыі. Аднак невялікі дом Даўмера не мог змясціць такую колькасць людзей, ды і сам гаспадар не адрозніваўся моцным здароўем. Таму Каспара было вырашана перавесці ў дом муніцыпальнага кіраўніка Іагана Бібербаха, які знаходзіўся ў цэнтры горада і таму быў на вачах.

Барон фон Тухер у лісце фон Феербаху рэзка выказаўся супраць падобнага выбару. Бібербах, чалавек сам па сабе нядрэнны, быў перш за ўсё камерсантам, які зусім не падыходзіў на ролю выхавацеля. Яго жонка, вельмі нервовая і істэрычная асоба, пад наглядам якой апынуўся Каспар, таксама яго прыгнятала. Спробы фрау Бібербах зрабіць са знайдыша для сябе прыемнага суразмоўца, які аблегчыў бы ёй жыццё, пацярпелі поўны правал — хлопчык аказаўся замкнёным і не схільным да размоў. Больш таго, будучы незадаволены чым-небудзь, ён не саромеўся выказваць гэта ўслых, пасля чаго фрау Бібербах прынялася помсціць яму, шпіёнячы і даносячы мужу аб найменшых яго правінах, у вочы называючы знайдыша хлусам і тупіцам.

Каспара таксама паспрабавалі адправіць вучыцца ў гімназію, у адзін са старэйшых класаў, адпаведна яго ўзросту. Гэта пачынанне скончылася поўным правалам — асноўнымі прадметамі ў гімназіі былі рымская гісторыя і латынь, зусім не цікавыя Каспару, які, па яго ўласных словах, не збіраўся станавіцца святаром. Жорсткая дысцыпліна, прынятая ў гімназіі, прыгнятала яго, грамадства аднагодкаў, якім ён здаваўся занадта інфантыльным і наіўным, — адштурхоўвала.

У сакавіку 1830 Каспара наведаў лейтэнант фон Пірх, і следам за ім вядомы ў той час берлінскі комік Сафір. Абодвух прыцягнулі здагадкі, што Каспар, магчыма, быў родам з Венгрыі і спачатку дрэнна разумеў нямецкую, так як гэтая мова не была для яго роднай. Эксперымент нечакана ўвянчаўся поспехам, і абодва ад’ехалі перакананыя ў тым, што Каспар у дзяцінстве чуў, хоць і забыўся, венгерскія словы і выразы, якія нянька ўжывала б, размаўляючы з маленькім хлопчыкам. Аднак на самога Каспара гэтыя вопыты зрабілі такое прыгнятальнае ўражанне, што іх прыйшлося перапыніць, асцерагаючыся за яго здароўе.

Аднойчы з Каспарам здарыўся вельмі дзіўны выпадак. Падняўшыся на табурэтку, каб дастаць з паліцы кнігу, ён страціў раўнавагу і, каб не ўпасці, схапіўся за выступ сцянной панэлі. Аднак замест гэтага ў яго ў руках апынуўся зараджаны пісталет, які вісеў тут жа на цвіку, і па неасцярожнасці Каспар стрэліў у сябе. Куля падрапала яму лоб, і паліцыянты, якія неадкладна ўбеглі ў пакой, выявілі Каспара на падлозе непрытомнага з залітым крывёю тварам. Здарэнне гэта нарабіла шмат шуму, прычым меркаванні нюрнбержцаў падзяліліся. Калі адны бачылі ў гэтым новую спробу забіць знайдыша, то іншыя з такой жа ўпэўненасцю сцвярджалі, што ён стрэліў у сябе сам, жадаючы, такім чынам, падагрэць ажыятаж вакол сваёй персоны.

У доме фон Тухера. Лорд Стэнхоўп

Разумеючы, што хлопчыка гняце далейшае знаходжанне ў доме Бібербахаў, сябры Каспара выклапаталі ў гарадскога савета дазвол часова пасяліць знайдыша ў доме барона фон Тухера — аднаго з самых знакамітых жыхароў Нюрнберга. Фон Тухер, у той час яшчэ заставаўся халасцяком, жыў разам з маці. Яна была жанчынай педантычнай і строгай, аднак прыняла свайго новага жыхара вельмі ветліва. У гэты ж час Каспар упершыню сустрэўся з ^[en], англійскім арыстакратам, якому прыхільнікі версіі каралеўскага паходжання знайдыша адводзяць ролю галоўнага злодзея.

Філіп-Генры, чацвёрты граф Стэнхоўп, пляменнік Уільяма Піта-малодшага і адзінакроўны брат авантурніцы Эстэр Стэнхоўп, быў жанаты, меў дзяцей і засядаў у палаце лордаў разам са сваім дзядзькам. Тым не менш, рэпутацыя ў яго была далёка не лепшая. Малады лорд, які пастаянна ездзіў па Еўропе і паказваўся ў Англіі толькі на кароткі час, збянтэжыў усю краіну, падаўшы ў суд на ўласнага бацьку. Таксама незразумела, адкуль ён браў грошы, якія шчодра траціў. Пазней аказалася, што лорд быў звязаны з нейкай місіяй, якая павінна была распаўсюджваць хрысціянства ў паганскіх землях, але, як высветлілася, карыстаўся немалымі ахвяраваннямі вернікаў. Па сцвярджэнні Элізабэт Эванс, лорд Стэнхоўп перш за ўсё заехаў у Карлсруэ, дзе меў тайную размову з герцагам і яго людзьмі, затым з помпай з’явіўся ў Нюрнбергу. Дакладная яго мэта заставалася нявызначанай, аднак вядома, што ён аддаў свайму банкіру загад высветліць усё, што можна, пра Каспара Хаўзера. Рабілася гэта тайна, знешняй цікавасці да знайдыша лорд не праяўляў.

Праз год, 31 мая 1831 года, ён зноў з’явіўся ў Нюрнбергу, на гэты раз не хаваючы сваёй мэты «ўсынавіць Каспара і забраць яго з сабой у свой замак у Кенце». Спрытнаму англічаніну было лёгка ўцерціся ў давер да хлопчыка і закружыць яму галаву апавяданнямі аб «высокім становішчы», якое ў яго адабралі, пры тым, што справядлівасць павінна быць абавязкова адноўлена. Каспар лёгка паддаўся на ліслівасць, і іх сталі пастаянна бачыць разам. Яны трымалі адзін аднаго за рукі, прычым лорд прылюдна абдымаў і цалаваў хлопчыка, узбудзіўшы тым самым у горадзе плёткі аб «ненатуральным характары» іх адносін. Фон Тухер і Даўмер былі абураныя гэтымі «мартышчынымі пяшчотамі», але час быў ужо ўпушчаны. Лорд пачаў хадатайнічаць перад гарадскім саветам аб перадачы Каспара пад яго апеку. Атрымаўшы ад Біндэра адказ, што апекуну трэба даказаць сваю плацежаздольнасць, ён паехаў у Мюнхен, затым у Інсбрук (схлусіўшы Каспару, што едзе ў Англію) і вярнуўся з вэксалямі на вельмі вялікія сумы, выдадзенымі чамусьці германскімі гандлёвымі дамамі. У гэты час Караліна, графіня Альберсдорфская, не прамінула абвясціць прылюдна, што Стэнхоўп служыць камусьці невядомаму, які хоча адарваць Каспара ад яго сяброў, каб затым канчаткова расправіцца з хлопчыкам. Гэта выклікала новую хвалю плётак, але лорда ўсё ж не спыніла.

У ліпені 1831 года фон Тухер разам з Каспарам і паліцыянтам афіцэрам па імені Хікель ездзілі ў Венгрыю, каб там паспрабаваць адшукаць бацькоў Каспара. Паездка нічога не дала, бо знайдыш не даведаўся нічога і не разумеў мясцовых гаворак. У кастрычніку таго ж года адзін венгерскі арыстакрат з сынам сам наведаў Каспара, магчыма, спрабуючы праверыць нейкую фамільную гісторыю або давераную яму таямніцу. Так ці інакш, Каспар нібыта ўспомніў, што ў дзяцінстве адгукаўся на імя Іштван, ды і некаторыя венгерскія словы здаліся яму знаёмымі, але большага дамагчыся не ўдалося. Затое лорд Стэнхоўп, з гатоўнасцю ўхапіўшыся за гэтую тэорыю, з гэтага часу расказваў усім, хто хацеў яго слухаць, што Каспар з’яўляецца на самой справе венгерскім арыстакратам. У лістападзе таго ж года лорд адправіўся ў Ансбах, у госці да фон Феербаха, перадаўшы Каспару залаты гадзіннік, пярсцёнак і ланцужок, а таксама 500 гульдэнаў наяўнымі. Фон Тухер дазволіў Каспару пакінуць у сябе падарункі, але грошы забраў, растлумачыўшы гэта тым, што знайдыш быў занадта малады, каб распараджацца такой буйной сумай. З-за гэтых грошай Каспар упершыню пасварыўся са сваім апекуном, патрабуючы, каб з ім перасталі абыходзіцца як з немаўляткам. Фон Тухер, разумеючы, што знайдышу закружыла галаву ліслівасць (а Каспар у гэты час стаў загаворваць пра тое, як яму варта адносіцца да «падданых», калі ён верне сабе імя і званне) напісаў Стэнхоўпу адчайны ліст, молячы таго адчапіцца ад Каспара. Ніякага выніку гэта не дало.

Ансбах. Апошнія гады

Філіп-Генры, лорд Стэнхоўп. Легенда робіць яго памочнікам герцага Людвіга Бадэнскага, які «захапіў» пасаду, што належала Каспару

21 лістапада 1831 года лорд Стэнхоўп афіцыйна запатрабаваў перадачы яму апякунства над Каспарам, абяцаючы даць таму годную адукацыю і выхаванне, а да прыняцця канчатковага рашэння перавесці Каспара ў дом Біндэра. Спробы фон Тухера і фон Феербаха сабраць грошы па падпісцы ў фонд Каспара Хаўзера і, такім чынам, забяспечыць яго будучыню поспеху не мелі. Сам Каспар 24 лістапада падтрымаў просьбу лорда, запэўніваючы, што англійскі арыстакрат будзе яму бацькам; ён жа сам не жадае больш вымушаць горад Нюрнберг траціцца на яго ўтрыманне. У гэты час Каспар канчаткова разарваў усялякія зносіны з фон Тухерам, які сабраўся быў аддаць яго ў навучанне да пераплётчыка. Падобнага будучага Каспар не жадаў для сябе ніякім чынам.

26 лістапада гарадскі савет прыняў папярэдняе рашэнне задаволіць хадайніцтва лорда. 29 лістапада гэта было замацавана на паперы і, нарэшце, 7 снежня фон Тухер быў афіцыйна вызвалены ад абавязкаў апекуна, але з перадачай спраў Біндэр марудзіў аж да 26 снежня.

10 снежня лорд Стэнхоўп разам са сваім выхаванцам, якому была абяцана паездка ў Італію і Англію, пакінуў Нюрнберг і перавёз Каспара ў Ансбах на той падставе, што ў гэтым горадзе знайдыш будзе ў большай бяспецы. Тут яго пасялілі ў доме школьнага настаўніка Іагана Георга Меера. Меер, якому было тады 32 гады, буркун і педант, тыповы выхаванец старой школы, лічыў, што «пакаранне лішнім не бывае», і даводзіў Каспара дробнымі прыдзіркамі. Дакладна невядома, што прымусіла яго самога і паліцэйскага Хікеля ставіцца да Каспара недружалюбна і прадузята. Сучасныя даследчыкі мяркуюць, што віной таму было перакананне, што хлопчык «сапсаваны» агульнай увагай, і жаданне як мага хутчэй «выбіць з яго дурасць». Пазней сам Меер прызнаваўся, што паводзіць сябе можна было і мякчэй, але тут жа заўважаў, што, калі Каспар не хлусіў, то горш бы яму ад лішняй вымовы не было, а калі хлусіў, то заслужыў яе ў поўнай меры. Становішча ўскладнялася тым, што 19 лютага 1832 г. фрау Бібербах даслала жонцы Меера ліст, поўны паклёпаў, у якім назвала Каспара «хлусам, крывадушнікам і змяёй, прыгрэтай на грудзях», і хлопчыку прыйшлося зноў жыць у атмасферы недаверу і вымоў, з якой яму ўжо давялося сутыкнуцца ў Бібербахаў. Для аховы Каспара ў Ансбаху быў прызначаны адстаўны салдат, які павінен быў раз у дзень наведваць дом, каб пераканацца, што са знайдышам усё ў парадку, і суправаджаць яго падчас прагулак.

Зрэшты, у Ансбаху жыў фон Феербах. Ён пастарэў, але гэтак жа ўважліва сачыў за лёсам свайго гадаванца. Нямецкія газеты паднялі шуміху вакол гэтага пераезду, патрабуючы забраць Каспара ў «англійскага шалахвоста». Так ці інакш, Стэнхоўп заспяшаўся прэч, абвясціўшы Каспару, што неадкладныя справы патрабуюць яго ад’езду, аднак праз некалькі месяцаў лейтэнант Хікель даставіць Каспара ў Англію, якая стане для яго новай радзімай.

Яго ад’езд адзначыўся яшчэ адным загадкавым інцыдэнтам. Лорд запатрабаваў у Каспара яго дзённік, які хлопчык вёў з часу пражывання ў Даўмераў. Каспар адмовіўся, заявіўшы, што гэта яго асабістая справа. Спробы настаяць ні да чаго не прывялі, і ў адсутнасць хлопчыка Хікель, Меер і сам лорд абшукалі яго пакой, але нічога не знайшлі. Калі да Каспара падступілі з роспытамі, ён сказаў, што спаліў дзённік. Так гэта ці не — невядома, дзённік з тых часоў лічыцца зніклым. Да гэтага часу лорд канчаткова астыў да свайго «прыёмнага сына», хоць публічна выказваў да яго самую гарачую любоў. Лорд Стэнхоўп з’ехаў 28 студзеня 1832 года і даслаў Каспару некалькі сентыментальных і чуллівых лістоў, з апісаннем сваіх дарожных уражанняў, але сам так і не вярнуўся ў Ансбах.

Між тым, пошукі бацькоў Каспара працягваліся. Хікель, як мяркуецца, на грошы Стэнхоўпа, 19 лютага 1832 з’ездзіў у Венгрыю, каб распытаць мадам Дальбон, ці не з’яўляецца Каспар яе незаконным сынам ад пастара Мюлера, а таксама наведаць усе тыя месцы, імёны якіх здаліся Каспару цьмяна знаёмымі. Паездка скончылася нічым. У гэты час Каспар, якому быў не да спадобы пастаянны нагляд, стаў дамагацца для сябе дазволу хадзіць па гораду самастойна. Апекуны не пярэчылі, фон Феербах, які таксама вырашыў, што небяспека мінула, бо Каспар у любым выпадку неўзабаве пакіне краіну, таксама пагадзіўся. Адзінай умовай для Каспара было тое, што ён павінен быў хадзіць толькі па людных вуліцах.

Іаган Георг Меер з жонкай — апошнія апекуны Каспара

У гэты час усё больш упартымі станавіліся невядома кім пушчаныя чуткі, што Каспар на самай справе з’яўляецца спадчынным прынцам Бадэна (афіцыйна — памерлым ў калысцы ў 1812 годзе). У сакавіку 1832 года фон Феербах ездзіў у Мюнхен, дзе гутарыў з каралевай Баварыі Каралінай, і пачаў сваё знакамітае расследаванне, якое стала затым асновай для яго кнігі пра Каспара, якая нарабіла шмат шуму. Стэнхоўп у красавіку таго ж года напісаў фон Феербаху, што па-ранейшаму ўпэўнены ў венгерскім паходжанні Каспара, але ўжо ў маі нечакана стаў сцвярджаць, што ніякіх слядоў яго ў Венгрыі не знойдзена, і Каспар — самазванец. Пасля гэтага ён рэзка перапыніў перапіску як з фон Феербахам, так і з самім Каспарам, які працягваў чакаць свайго «прыёмнага бацьку». У кастрычніку 1832 года хлопчык стаў рыхтавацца да канфірмацыі пад наглядам пастара Фурмана, які стаў яму добрым сябрам, у той час як адносіны з Хікелем і Меерам сапсаваліся канчаткова. Відавочцы ўспамінаюць аб іх брыдкіх сварках, падчас якіх Каспар у запальчывасці крычаў, што хутчэй памрэ, чым застанецца ў гэтым доме, на што Хікель з гатоўнасцю пагаджаўся, абяцаючы напісаць на яго надмагіллі «Тут ляжыць Каспар Хаўзер — самазванец». Цалкам магчыма, што лорд падтрымліваў перапіску з Хікелем, які ведаў пра яго планы некалькі больш, чым Меер. Праз некаторы час Каспару стала вядома, што яго збіраюцца перадаць пад апеку Хікеля. Каспар неадкладна гэтаму запрацівіўся, заявіўшы Мееру: «Я ведаю пра яго куды больш вашага». Таму план гэты ніколі не быў ажыццёўлены. 29 снежня Хікель атрымаў яшчэ адзін ліст, у якім лорд паведамляў, што ўжо канчаткова расчараваўся ў Каспары, і ўся яго гісторыя (акрамя заключэння) — выдумка ад пачатку і да канца. Тое ж самае ён пацвердзіў у сваім другім пасланні, датаваным 30 сакавіка 1833 года.

Фон Феербах у той час працягваў пошукі, перадаўшы афіцэру паліцыі Эберхардту партрэт Каспара і пасму яго валасоў, каб вызначыць, ці не быў Каспар дзіцем, якое нарадзіліся ў гера фон Гутенбера, святара, і фройляйн Кінінгшайм. У студзені новага 1833 года Каспар у суправаджэнні Хікеля адправіўся ў Готу (Цюрынгія) да сваёй меркаванай маці. Паездка, як і ўсе іншыя, скончылася нічым. Дзіця, пра якое ішла гаворка, нарадзілася з , рана памерла і было пахавана з выкананнем усіх фармальнасцей.

Меер і Хікель тым часам пастанавілі ўстроіць Каспара перапісчыкам папер у ансбахскі апеляцыйны суд — прызначэнне, якое ён прыняў са згодай. Праца займала ў яго некалькі гадзін у дзень, астатні час ён працягваў браць урокі ў Меера, які па-ранейшаму раздражняўся, што яго падапечны не робіць хуткіх поспехаў. Акрамя таго, чатыры разы на тыдзень да Каспара хадзіў настаўнік лацінскай мовы. 20 мая 1833 года ён прайшоў канфірмацыю, выклікаўшы тым самым незадаволенасць Стэнхоўпа, які, сам належачы да англіканскай царквы, чамусьці патрабаваў ад Хікеля зрабіць Каспара каталіком.

Забойства

29 мая 1833 года фон Феербах, ужо некаторы час разбіты паралічам, сканаў. Пагалоска неадкладна прыпісала яго смерць ад атручвання — гэта зрабілі нібыта змоўшчыкі, бо ён занадта блізка падышоў да разгадкі таямніцы. Варта адзначыць, што і сам фон Феербах трымаўся падобнага меркавання. Правая рука ў яго ўжо не магла працаваць, таму на лісце паперы ён з цяжкасцю вывеў левай «Мне нешта падсыпалі». Запіска гэтая засталася ў сям’і Феербаха, і была страчана ўнукам крыміналіста. Лекары сапраўды былі збітыя з толку цягам хваробы фон Феербаха, якую маглі апісаць толькі як «хваробу нервовага характару». Тройчы здавалася, што паліцай-прэзідэнту становіцца лепш, ён быў вясёлы і будаваў планы на будучыню. Але кожны раз яго стан зноў рэзка пагаршаўся. Сам Каспар быў глыбока ўражаны весткай аб яго смерці.

29 верасня 1833 года Каспару Хаўзеру, як мяркуецца, споўніўся 21 год. Пасля свайго дня нараджэння ён з’ездзіў у Нюрнберг, дзе сустрэўся з Біндэрам і Даўмерам і быў прадстаўлены каралеве Караліне і яе сыну, каралю Людвігу. Пасля вяртання ў Ансбах жыццё яго пайшло па-ранейшаму — урокі ў Меера, урокі латыні, заняткі з пастарам і, нарэшце, праца ў судзе. Змянілася толькі адно — Каспар узяў за звычку гуляць у гарадскім парку, што раней яму забаранялася. Апекуны не перашкаджалі яму. Элізабэт Эванс мяркуе, што к гэтаму часу з ім ужо завялі знаёмства агент або агенты змоўшчыкаў, якія рыхтавалі яго забойства. Каб вырвацца з Ансбаха, Каспар быў гатовы на ўсё і гэтак жа ахвотна быў гатовы пайсці, куды заўгодна, каб даведацца праўду аб сваім мінулым.

У кастрычніку 1833 года лорд Стэнхоўп, нарэшце, абвясціў аб сваім вяртанні ў Ансбах і папрасіў знайсці для яго гасцініцу, аднак не прыехаў. У лістападзе ён зноў напісаў, што збіраецца ў госці, на гэты раз у суправаджэнні жонкі і дачкі, і зноў абяцанні не стрымаў. Ён працягваў падарожнічаць — лісты прыходзілі з Англіі, з самой Германіі, нарэшце, 26 лістапада ён наведаў Карлсруэ, дзе зноў гаварыў пра штосьці за зачыненымі дзвярыма з меркаванымі змоўшчыкамі.

У снежні Каспар раптам стаў скрытным, маўклівым. Вядомая адна малазразумелая гісторыя, якая адбылася з ім у доме Меера. Педантычны настаўнік, заўважыўшы, што з-пад дзвярэй пакоя, дзе жыў яго падапечны, у позні час прабіваецца святло, падышоў і пастукаў, патрабуючы, каб яго ўпусцілі. За дзвярыма было ціха. Меер доўга стукаў кулакамі і нагамі, потым выбег на двор, каб зазірнуць у акно, але ў той жа момант святло згасла. Вярнуўшыся ў дом, раз’юшаны настаўнік зноў біў кулакамі і нагамі, беспаспяхова спрабаваў высадзіць дзверы і, нарэшце, здаўся. На наступную раніцу Каспар запэўніваў яго, што быццам бы спаў і нічога не чуў, але прыняць гэтую версію, вядома ж, не ўяўляецца магчымым.

Памятны камень Каспару Хаўзеру на месцы нанясення смяротнай раны

У пачатку снежня Хікель з’ехаў з горада «па справах». 11 снежня Каспар наведаў яго жонку і падчас візіту сказаў між іншым, што адзін «знаёмы» запрашае яго ў гарадскі парк паглядзець, як будуць капаць артэзіянскую студню. Фраў Хікель параіла яму не хадзіць, а замест гэтага наведаць баль, які павінен быў адбыцца ў бліжэйшыя дні. Каспар паслухаўся яе парады і быў на бале, дзе танчыў і аддаваўся весялосці з усёй уласцівай яму непасрэднасцю.

14 снежня 1833 года Каспар да поўдня працаваў у судзе, затым адправіўся да пастара Фурмана, каб дапамагчы яму зрабіць некалькі ўпаковак для калядных падарункаў. Скончыўшы працу, у суправаджэнні пастара ён пакінуў дом, але на паўдарозе папрасіў прабачэння, заявіўшы, што яму трэба зайсці да «юнай фройляйн», якая жыве па суседстве, аднак замест таго ў тры гадзіны дня накіраваўся прама ў гарадскі парк, дзе невядомы, адвёўшы яго ў зацішнае месца, нібыта каб перадаць нейкі важны дакумент, ударыў яго ў грудзі доўгім нажом. Пазней Меер пусціў меркаванне, што «Хаўзер сам нанёс сабе рану, каб зноў выклікаць да сябе ўвагу». Больш таго, калі Каспар у гэты суботні дзень каля чатырох гадзін прыйшоў, хістаючыся, да Меера, той не паверыў яго расказу.

Ён схапіў Каспара, які атрымаў, як высветлілася пазней, чатыры смяротныя раненні, і прымусіў вярнуцца ў гарадскі сад (паводле іншай версіі, Каспар сам папрасіў Меера пабываць на месцы злачынства, каб расказаць яму, што адбылося, у дэталях, але маладушны прафесар спрабаваў ухіліцца ад гэтай місіі). Усю дарогу Меер вымаўляў смяротна параненаму Каспару за непаслушэнства і «авантурызм». Дзіўнаю праяваю жыццёвай сілы, што адольвала смерць, з’яўляецца тое, што Каспар Хаўзер яшчэ змог адужаць большую частку шляху, перш чым ногі яго падкасіліся. Яго прыйшлося даставіць назад у дом Меера, дзе да Каспара, праз некаторы час, вярнулася прытомнасць. Ён расказаў, што да яго звярнуўся чалавек у чорным паліто з палярынай, у цыліндры, з вусамі і бакенбардамі: «Ці не вы Каспар Хаўзер?» Пачуўшы адказ, незнаёмы запатрабаваў ад Каспара абяцання, што той нікому не раскажа пра тое, што яму давядзецца даведацца. Атрымаўшы жаданы адказ ад заінтрыгаванага юнака, незнаёмец уручыў яму кашалёк з пурпурнымі пэндзлямі, які тут жа ўпаў на зямлю. Каспар, нагнуўшыся за кашальком, адразу ж атрымаў удар нажом у бок, а незнаёмец знік.

Меер палічыў расказ Каспара выдумкай. Да яго меркавання далучыўся і Хікель. Закліканыя дактары спачатку не палічылі рану сур’ёзнай, аднак стан Каспара паступова пагаршаўся, а члены магістрата ледзь не да самай смерці мучылі яго роспытамі ў надзеі атрымаць ключ да расследавання злачынства, пастар Фурман горача пераконваў свайго падапечнага палегчыць сабе душу, абнародаваўшы яго цяжкую таямніцу. Слабеючы Каспар усім ім адказваў, і найбольшую горыч выклікаў недавер да яго, як калі б ён быў звычайным прайдзісветам: «О, Божа мой, загінуць, акружаным ганьбай і пагардай». 17 снежня ў 10 гадзін вечара ён памёр. Аднымі з апошніх яго слоў былі: «за гэтай мышшу палюе занадта шмат катоў…», «мама, мама, прыйдзі!», «Дама… свецкая дама… хай памілуе яе Гасподзь!», І «я стаміўся, вельмі стаміўся, а шлях яшчэ доўгі…». На месцы, дзе Хаўзеру была нанесена смяротная рана, узведзены памятны камень са словамі: «Тут адзін невядомы быў забіты іншым невядомым» (лац.: Hic occulto occultus occisus est).

Наступныя падзеі

Магчыма, таму што забойства адбылося ў кірмашовы дзень, і нікога з паліцэйскіх не было на пасадзе, а магчыма, што з-за ўпартага недаверу Меера, ніхто не падняў трывогі, і час аказаўся незваротна ўпушчаны. На наступны ж дзень лінуў дождж, які канчаткова змыў усякія сляды. У талым снезе застаўся ляжаць толькі шаўковы кашалёк пурпурнага колеру, які выпаў з рук Каспара, у якім знайшлася запіска, напісаная такім чынам, што прачытаць яе можна было толькі ў люстэркавым адлюстраванні. Тэкст яе казаў наступнае:

Хаўзер вам зможа дакладна апісаць

як я выглядаю

і адкуль я ўзяўся.

каб не турбаваць Хаўзера,

я вам сам скажу што

я з’явіўся_ _

я з’явіўся з з_ _

баварскай мяжы _ _

на рацэ _ _

я вам нават

імя скажу: М. Л. О.

Арыгінальны тэкст (ням.)

Hauser wird es euch ganz

genau erzählen können, wie

ich aussehe, und wo her ich bin.

Den Hauser die Mühe zu ersparen

will ich es euch selber sagen, woher

ich komme _ _

Ich komme von von _ _ _

der Baierischen Gränze _ _

Am Fluße _ _ _ _ _

Ich will euch sogar noch den

Namen sagen: M. L. Ö

Пазней паліцыянты ўсё ж узяліся за справу, але забойцу так і не знайшлі. Пасмяротнае ўскрыццё, выкананае дактарамі Альбертам, Харлахерам і Хейдэнрайхам, паказала, што рана была нанесена Каспару, скарэй за ўсё, доўгім нажом. Нож прабіў і пайшоў направа амаль да брушной поласці. Такім чынам, ні пра якую «рану для прыцягнення да сябе ўвагі» не магло быць і гаворкі. У пытанні, ці магло гэта быць самагубства, дактары не змаглі сысціся паміж сабой. Доктар Альберт катэгарычна адмаўляў падобную магчымасць, у той час як доктар Харлахер дапускаў яе пры ўмове, што Каспар пры жыцці быў леўшуном і адрозніваўся незвычайнай сілай. Меер, які неадкладна падхапіў версію самагубства, стаў сцвярджаць, што Каспар выдатна валодаў левай рукой, а для таго каб усадзіць у сябе нож, упёр яго дзяржальняй у бліжэйшае дрэва. Доктар Альберт пярэчыў яму, што Каспар у апошнія дні свайго жыцця зусім не выказваў тугі або смутку, а наадварот — танцаваў на балі, будаваў планы на будучыню і збіраўся запісацца ў полк. Трэці лекар — доктар Хейдэнрайх — палічыў за лепшае не распаўсюджвацца пра свае высновы, і яго мемуар доўгі час заставаўся неапублікаваным. У канчатковым выніку аказалася, што Хейдэнрайх не змог канчаткова спыніцца ні на адной са здагадак.

Ускрыццё выявіла мноства цікавых фактаў, але ў нейкай меры зрабіла загадку Каспара Хаўзера яшчэ больш непранікальнай. Так, аказалася, што мозг яго меў надзвычай малыя памеры, як быццам нармальнае развіццё немаўляці было штучна спынена. Лёгкія таксама былі малыя, а печань, наадварот, значна павялічана, што пацвярджала, што дзіця доўгія гады знаходзілася амаль пастаянна ў сядзячым становішчы. Аднак самай значнай была выснова, што Каспар быў змешчаны ў заключэнне зусім не з нараджэння (хоць і раней сямі гадоў), а, хутчэй за ўсё, у тры ці чатыры гады.

Магільны камень на гарадскіх могілках Ансбаха. Пераклад надпісу: «Тут ляжыць Каспар Хаўзер — загадка свайго часу: невядомае паходжанне, загадкавая смерць 1833»(лац.: Hic jacet / Casparus Hauser / Aenigma / sui temporis / ignota nativitas / occulta mors / MDCCCXXXIII)

Каспара Хаўзера пахавалі 28 снежня пры велізарнай колькасці народу. Цырымоніяй кіраваў пастар Фурман. Хікель, які незадоўга да таго вярнуўся ў горад, прыцягнуў усеагульную ўвагу тым, што гучна плакаў падчас пахавання. Меер упарта сцвярджаў любому, хто жадаў яго слухаць, што Каспар пакончыў з сабой. Але куды больш незразумелымі аказаліся паводзіны лорда Стэнхоўпа, які паслаў Каспару ліст з Мюнхена, датаваны 16 снежня (на думку Эванс — дата не адпавядала рэчаіснасці). У лісце лорд прасіў прабачэння, што не можа прыехаць, бо неадкладныя справы заклікаюць яго на радзіму. Зусім незразумела, што прымусіла яго рабіць выгляд, быццам ён не ведае пра смерць Каспара, у той час як усёй Германіі ўжо было вядома аб гэтай падзеі. Пазней, выкліканы ў Мюнхен, ён спрабаваў запэўніць каралеву Караліну, што нічога не ведаў пра забойства (у той час як народная пагалоска сцвярджала, што яго бачылі недалёка ад Ансбаха). Каралева дала яму зразумець, што лічыць яго прама ці ўскосна вінаватым у тым, што адбылося, але ніякіх мер прынята не было, і лорд адбыў дадому.

У гэты ж час была арганізавана камісія па расследаванні забойства. Першапачаткова сцвярджалася, што ніякага незнаёмца не існавала, кашалёк належаў самому Каспару, і запіску напісаў таксама ён. Аднак кароль Людвіг Баварскі трымаўся іншага меркавання і абвясціў узнагароду ў 10 тысяч гульдэнаў (цэлы статак па тых часах) за злоў забойцы. Пасля гэтага вышуковыя дзеянні ўсё ж пачаліся. Было даказана, што кашалёк не належыць Каспару, і почырк на цыдулцы, відаць, не супадае з яго почыркам. Каспар перад смерцю паспеў апісаць злачынца — таму было гадоў сорак, ён быў каля 1 м 80 см росту, насіў чорны востраканцовы капялюш і сіні плашч, што спадаў да кален. Краем плашча незнаёмы закрываў твар.

Гаспадар гасцініцы «Gasthaus zum Falken» паказаў, што падобны чалавек спыніўся ў яго за дзень да забойства. Яму было на выгляд гадоў 30-40, незнаёмец быў смуглы, чарнявы, насіў чорную бараду, твар у яго быў увесь у воспінах. Адзенне, зрэшты, было іншым. Яго складала зялёная куртка, чорны гальштук, шэрыя штаны і боты на высокіх абцасах са шпорамі, з чаго гаспадар заключыў, што незнаёмы прыбыў верхам. Аднак, адыходзячы, ён надзеў менавіта чорны капялюш і сіні плашч. Гаспадар прыгадаў, што чалавек гэты сядзеў у адзіноце ў агульным зале, поўным іншых прыезджых, а на пытанне, адкуль ён прыехаў, адказаў, што шлях яшчэ доўгі, а надвор’е паскуднае. Гаворка, на думку гаспадара, выдавала ў ім адукаванага чалавека. Акрамя таго, у дзень забойства школьны настаўнік па імі Зейц таксама бачыў незнаёмца ў каралеўскім парку, калі той павольна ішоў прэч ад яго па іншай сцежцы.

Каля дзвюх гадзін папаўдні той самы незнаёмец наведаўся ў гасцініцу «Цыркель», дзе пацікавіўся, калі адпраўляецца паштовы дыліжанс на Нордлінген і атрымаў адказ, што ён можа выехаць на гэтым дыліжансе праз гадзіну, калі закончыць да гэтага часу са сваімі справамі. Ні імя, ні адраса свайго незнаёмец не назваў і неўзабаве сышоў. Каля трох гадзін дня чорнарабочы па прозвішчы Лайх убачыў у парку незнаёмца ў суправаджэнні Каспара Хаўзера, якога ведаў у твар. Яны выйшлі праз брамку, прычым Каспар рухаўся першым, а незнаёмец ішоў ззаду. Усяго незнаёмца бачылі сем чалавек. Такім чынам, было пацверджана, што ён існаваў на самай справе, аднак разгадку гэта не наблізіла.

Тады ж у венскіх газетах з’явіўся «ліст Каспара Хаўзера», нібыта адпраўлены аднаму з аўстрыйскіх сяброў, у якім выкладалася наступная версія. 14 снежня каля поўдня Каспар вяртаўся дадому пасля працы, калі яго спыніў нейкі незнаёмы, прапанаваўшы прайсці разам з ім у парк, каб там, удалечыні ад чужых вачэй, перадаць яму нешта вельмі важнае. Каспар спытаў, пра што ідзе гаворка, і атрымаў адказ, што зможа даведацца праўду пра сваё паходжанне. Каспар нібыта папрасіў перанесці сустрэчу на больш позні час, бо яго чакалі да абеду, і незнаёмец пагадзіўся ўбачыцца з ім у тры гадзіны дня.

Пазней дастаўлены ў паліцыю юнак, які прадаў гэтую навіну газетчыкам, прызнаўся, што ліст напісаў сам, грунтуючыся на размовах і дакументах, атрыманых ім з розных месцаў. Сам Каспар запэўніваў, што незнаёмы прапанаваў яму паглядзець, як капаюць артэзіянскую студню. Фраў Хікель пацвердзіла, што падобную ж прапанову Каспар ужо атрымліваў некалькімі днямі раней.

Версія аб каралеўскім паходжанні

Расследаванне фон Феербаха

Мемуары аб Каспары Хаўзеры

, вялікая герцагіня Бадэнская. Меркаваная маці Каспара

Кніга фон Феербаха пра Каспара Хаўзера была накіравана ў якасці падарунка каралеве-ўдаве Караліне Баварскай 27 студзеня 1832 года. Прыкладзены да яе ліст адзначаў, што гісторыя знайдыша шмат у чым нагадвае гісторыю іншага вядомага вязня — , і вельмі многае дазваляе падазраваць, што ён быў па нараджэнні сынам караля. Расследаванне гэтага пытання было праведзена фон Феербахам, прафесійным крыміналістам і суддзёй, у прыватным парадку. Каралева настойвала на тым, каб ёй былі накіраваны вынікі, што і было зроблена ў лютым таго ж года. Пакет дакументаў пад агульнай назвай «мемуары аб Каспары Хаўзеры» быў дастаўлены паліцыянтам лейтэнантам Хікелем, былым апекуном Каспара ў Ансбаху. Змест гэтага дакумента затым доўгі час захоўваўся ў сакрэце, і толькі праз 19 гадоў пасля смерці бацькі філосаф Людвіг фон Феербах упершыню абнародаваў яго. Выданне было адноўлена ў 1859, 1889 і, нарэшце, 1892 гадах, прычым брашура выходзіла без імені выдаўца. Аднак гэта яго не выратавала — паліцыя абавязала выдаўца спыніць продаж. Покрыва сакрэтнасці было канчаткова знята, калі пытанне страціла палітычнае значэнне.

Пачынаючы расследаванне, фон Феербах адштурхоўваўся ад дапушчэння, што расказ Каспара аб сваім шматгадовым зняволенні быў без сумнення праўдзівы, а гэта значыць, што яго бацька і маці, хто б яны ні былі, былі ў законным шлюбе. Сапраўды, для таго каб пазбавіцца ад плода незаконнай сувязі, не варта было ўжываць такую складаную тактыку. Багатыя і знакамітыя бацькі з даўніх часоў аддавалі падобных дзяцей на выхаванне, а беднякам было прасцей падкінуць або забіць немаўля. Акрамя таго, незаконнанароджаны, які не меў права ні на грошы, ні на тытул, не быў небяспечны, і тым больш станавілася незразумелым, дзеля чаго трэба было на шмат гадоў замыкаць хлопчыка ў нешта падобнае да турмы і ўжо тым больш хавацца, каб ён не бачыў, хто прыносіць яму ежу.
Злачынец ці злачынцы былі людзьмі вельмі высокага рангу. Замах на яго жыццё ў доме Даўмера быў праведзены цалкам адкрыта, сярод белага дня, тых, хто нападаў, бачыла некалькі чалавек. Але ў той жа час трохгадовае расследаванне гэтага замаху, да якога былі прыцягнутыя самыя лепшыя паліцэйскія сілы ўсяго Германскага саюза, а таксама паліцыя іншых краін, нічога не дало. Доказы як быццам растварыліся ў паветры. Велізарнае ўзнагароджанне ў тысячу флорынаў для любога, хто мог бы навесці паліцыю на след злачынцаў, не было ні кім запатрабавана. Падобнае можна было растлумачыць толькі тым, што ва ўтойванні яго былі зацікаўлены людзі вельмі высокага рангу, здольныя з дапамогай пагроз або подкупу прымусіць сведак замаўчаць і падкупіць нячыстых на руку паліцэйскіх чыноў, каб доказы зніклі без следу.
Адсюль уяўляецца несумненным, што персона Каспара Хаўзера была цэнтрам інтарэсаў вельмі ўплывовых асоб, а яго жыццё або смерць мелі сур’ёзнае палітычнае значэнне. Паводле законаў Баварыі той эпохі забойцу пагражаў бы эшафот. Хто і дзеля чаго стаў бы рызыкаваць галавой дзеля таго, каб расправіцца з дзіцем, якога ўтрымлівалі з літасці? Адсюль, на думку фон Феербаха, вынікала выснова, што на карту была пастаўлена жыццё, смерць або палітычны ўплыў асоб такога высокага становішча, што хлопчыка трэба было прыбраць з дарогі любой цаной.
Наўрад ці злачынец ці злачынцы маглі кіравацца меркаваннямі нянавісці ці помсты нованароджанаму немаўляці. Хутчэй за ўсё, гаворка ішла менавіта пра асабістую выгаду. Каспара трэба было прыбраць з дарогі, каб нехта іншы змог заняць яго месца і карыстацца ўладай і багаццем, якія па праву належалі ахвяры. У такім выпадку бясспрэчным станавіўся і матыў забойства — нехта жадаў і далей карыстацца незаконна прысвоенымі правамі.
Каспар несумненна належаў да вельмі высокапастаўленай сям’і, хутчэй за ўсё — каралеўскай. Пра гэта, на думку фон Феербаха, сведчыў адзін са сноў хлопчыка, пра які ён расказаў у жніўні 1828 года, у бытнасць сваю госцем Фрыдрыха Даўмера. Варта таксама заўважыць, што ў той час Каспар яшчэ не ўмеў адрозніваць сон ад рэальнасці і мог лёгка зблытаць са сном успаміны ранняга дзяцінства. У пераказе самога Каспара гэты знамянальны сон гучаў наступным чынам:

15 жніўня 1828 года мне прыснілася, што я быццам бы знаходзіўся ў вялікім-вялікім доме, а ў гэтым доме я спаў у зусім маленькім ложку. Я ўстаў, і нейкая жанчына мяне апранула. Калі з апрананнем было скончана, яна правяла мяне праз іншы пакой, таксама вялікі. Там я ўбачыў вельмі прыгожы камод, крэслы і канапу. Потым яна правяла мяне праз іншы вялікі пакой, дзе я ўбачыў кававыя кубкі, стравы і талеркі, мабыць, сярэбраныя. Пасля гэтага пакоя яна мяне правяла праз іншы пакой, большы за гэтыя два, дзе стаяла мноства кніг у адмыслова зробленых вокладках. Пасля гэтага пакоя яна разам са мной прайшла па доўгай галерэі і спусцілася па лесвіцы. А потым мы разам ішлі яшчэ па адной доўгай галерэі, але ўжо ў вонкавага боку будынка. На сценах віселі партрэты. Галерэя была скляпеністая, і з яе відаць было двор. Перш чым галерэя скончылася, жанчына падвяла мяне да фантана з вадой у двары. Фантан мне вельмі спадабаўся. Потым яна са мной вярнулася да ганка, з якога мы спусціліся, каб пайсці паглядзець фантан. Потым тым жа шляхам мы вярнуліся ў скляпеністую галерэю, і далей на шляху была лесвіца. Калі мы падышлі да гэтай лесвіцы, я ўбачыў статую, якая адлюстроўвала мужчыну ў кавалерыйскім мундзіры. У левай руцэ ў яго была шпага, дзяржальня якой была зроблена ў форме ільвінай галавы. Гэта была статуя ў поўны рост, і стаяла на слупку лесвіцы. Я некалькі хвілін яе разглядаў, потым гэтая жанчына прымусіла мяне падняцца па лесвіцы і прайсці яшчэ па адной доўгай галерэі і далей пацягнула дзверы, каб я ўвайшоў. Дзверы былі зачынены, яна пастукала, але ніхто не адкрыў. Тады яна разам са мной хутка пайшла да іншых дзвярэй і паспрабавала іх адкрыць. У гэты момант я прачнуўся.

Меркаваны бацька Каспара — вялікі герцаг Бадэнскі Карл

Фон Феербах заўважыў, што «вялікі-вялікі дом» быў хутчэй за ўсё палацам, які дзіця запомніла настолькі ўчэпіста, што па яго ўспамінах можна было скласці план будынка. Пакой з посудам мог служыць кабінетам ці сталовай, як гэта было прынята ў каралеўскіх сем’ях — з буфетамі ля сцен. Ільвіныя галовы, пра якія казаў Каспар, таксама маглі б дапамагчы, калі б спатрэбілася адшукаць сям’ю і палац. Але самае цікавае заключалася ў тым, што нідзе ў Нюрнбергу Каспар Хаўзер не змог бы ўбачыць нічога падобнага.

Пераходзячы да другой часткі сваіх разважанняў, фон Феербах адзначыў, што доўгае заключэнне для Каспара, магчыма, было сродкам схаваць яго і такім чынам выратаваць. Сапраўды, па ўспамінах хлопчыка, яго каморка была зусім чыстай, так што ён увесь час свайго зняволення нічым не хварэў. Там не было ні мышэй, ні пацукоў, ні мух, ні нават павукоў. Хлопчык не нёс на сабе ніякіх паразітаў. Пагрузіўшы яго ў сон, турэмшчык мяняў на ім вопратку, стрыг яму пазногці і, магчыма, мыў дзіця, калі тое было ў яго сілах. Самі кашулі, якія ён насіў у зняволенні, былі, па ўспамінах Каспара, куды бялей і танчэй той, якую турэмшчык прымусіў яго нацягнуць перад падарожжам у Нюрнберг. Кармілі яго мяккімі белымі булачкамі з каляндрай і кропам — сапраўды, ужо пасля з’яўлення ў Нюрнбергу Каспар, які не выносіў нават самых слабых пахаў, рабіў выключэнне для каляндры і нават у пазнейшыя часы працягваў лічыць каляндравы чай выдатным лякарствам у выпадку хворасці. Белы хлеб са спецыямі сапраўды складана было прадставіць у якасці ежы для бедняка. Хлеб гэты быў да таго ж пакрыты надрэзамі, каб дзіцяці прасцей было разламаць яго на кавалачкі. Больш за тое, невядомы паклапаціўся пра цацкі. У камеры Каспара было два драўляныя салдацікі, драўляны сабачка і г. д., а таксама рознакаляровыя банцікі, каб упрыгожваць цацкі. Невядомы, які практычна аднаасобна распараджаўся жыццём і смерцю дзіцяці, не меў бы ніякай патрэбы паступаць такім чынам, калі б хацеў загубіць свайго падапечнага. Больш за тое, куды прасцей было б знішчыць яго ў маленстве ці дадаць у ваду некалькі больш опіуму, чым трэба было, каб яго ўсыпіць.

Акрамя таго, турэмшчыку і самому, мабыць, прыходзілася хавацца і ежу для дзіцяці прыносіць употай, хаваючыся ад цікаўных вачэй, што і прымусіла яго абмежавацца самым простым — хлебам і вадой. Гэты ж турэмшчык не зрабіў хлопчыку нічога дрэннага, больш за тое — Каспар ставіўся да яго вельмі цёпла і прасіў у выпадку злову пазбавіць ад пакарання. З усяго сказанага фон Феербах зрабіў выснову, што гаворка ідзе аб таемным выратаванні, спробе зберагчы дзіця ад забойцаў.

Заставалася зрабіць апошні крок і адказаць на пытанне, да якой з каралеўскіх сямей Германіі ці суседняй краіны належаў па нараджэнні Каспар Хаўзер. Для гэтага варта было ўлічыць той факт, што адкрытае выкраданне нарабіла б шмат шуму і, безумоўна, трапіла б у газеты. А раз нічога падобнага не адбылося, дзіця павінны былі лічыць памерлым. Яго, уласна, і аддалі на смерць, іншая справа, што патэнцыяльны забойца не выканаў загаду. Такім чынам, гаворка ішла пра адзінага каралеўскага сына, смерць якога адкрывала дарогу да пасады для сваяка манарха, не занадта пераборлівага ў сродках для ажыццяўлення свайго намеру. Каб не выклікаць падазрэнняў, дзіця падмянілі на другое — мёртвае ці паміраючае, магчыма, у той момант, калі прынц быў сапраўды хворы. Незаконны спадчыннік, каб пазбегнуць усякай рызыкі для сябе, у будучыні павінен быў расправіцца з прынцам — але тут яго планы не спраўдзіліся. І, нарэшце, фон Феербах назваў адзіную сям’ю, якая магла задаволіць усім пастаўленым патрабаванням — вялікі герцаг Бадэна — Карл і яго жонка Стэфанія Багарнэ.

Вялікія герцагі Бадэнскія

Рэйхсграфіня Луіза-Караліна фон Хохберг, якую легенда вызначае на ролю выкрадальніцы

Карл Фрыдрых, маркграф, а пазней — вялікі герцаг Бадэнскі (1728—1811) пасля смерці сваёй першай жонкі Караліны-Луізы Гесэн-Дармштадтскай уступіў у другі, марганатычны шлюб з Луізай Каралінай Геер, баранэсай фон Геерберг 24 лістапада 1787 года. Пазней муж зрабіў яе баранэсай, і, нарэшце, — рэйхсграфіняй фон Хохберг. Пад гэтым імем галоўная меркаваная «ліхадзейка» засталася ў гісторыі. На момант заключэння шлюбу жаніху было 59 гадоў. У гэтым шлюбе нарадзілася чацвёра сыноў, пры тым што гаворка ўпарта рабіла графіню фон Хохберг палюбоўніцай малодшага брата герцага Людвіга. Так ці інакш, дзеці графіні змаглі б зрабіць для трон толькі ў выпадку смерці ўсіх законных спадчыннікаў мужчынскага полу, бо па законах краіны жанчыны не маглі займаць трон.

Чараду смярцей адкрыў сабой вялікі герцаг, які загінуў самым нечаканым чынам падчас паездкі ў Швецыю. Карэта, у якой ён знаходзіўся, перавярнулася, і ён аказаўся адзінай ахвярай інцыдэнту. Пасад атрымаў у спадчыну яго ўнук, Карл-Людвіг, які карыстаўся рэпутацыяй п’яніцы і дэбашыра. Па патрабаванні Напалеона ён ажаніўся з траюраднаю сястрою пасынка імператара Яўгена Багарнэ — Стэфаніяй. У гэтым шлюбе нарадзілася двое сыноў і тры дачкі. Першы сын нарадзіўся 29 верасня 1812 года і памёр 16 кастрычніка таго ж года пры нявысветленых абставінах. Па сведчанні карміцелькі, яе адпусцілі напярэдадні дадому, але пасля вяртання яна выявіла варту каля пакояў хлопчыка, і яе адмовіліся пусціць унутр, сказаўшы, што ён захварэў. Маці дзіцяці, Стэфанія, таксама не змагла прайсці праз гэты кардон. Ёй адмаўлялі з-за асцярог, што яна сама можа захварэць. Затым было афіцыйна абвешчана аб смерці дзіцяці. Другі сын, які атрымаў імя Аляксандр, нарадзіўся ў 1816 годзе, але не дажыў да года, пры тым што ўсе тры дачкі выраслі як трэба, адрозніваючыся крэпкім здароўем.

У 1818 годзе, ва ўзросце 32 гадоў, памёр герцаг Карл-Людвіг, і трон за адсутнасцю сыноў атрымлівае ў спадчыну яго дзядзька Людвіг, 54-гадовы халасцяк, які меў, зрэшты, некалькі незаконных дзяцей. У 1830 годзе ён памірае (калі верыць народнай пагалосцы, ад яду), і трон займае, нарэшце, старэйшы сын графіні Хохберг Леапольд — зводны брат Людвіга I па бацьку Карлу Фрыдрыху Бадэнскаму.

Акрамя гэтых фактаў, фон Феербах звярнуў увагу яшчэ на пэўнае падабенства ў датах. Каспар нібыта нарадзіўся 30 красавіка 1812 года. Старэйшы сын Стэфаніі таксама нарадзіўся ў 1812 годзе, і памёр 16 кастрычніка, у той час як Каспар быў аддадзены невядомаму нібыта 7 чысла таго ж месяца. Іншымі словамі, ліст утрымліваў у сабе ключ да разгадкі таямніцы. Што тычыцца даты 30 красавіка, то гэта дзень нараджэння малодшага сына Стэфаніі — Аляксандра. Тут фон Феербах выказаў здагадку, што невядомы проста зблытаў даты нараджэння абодвух братоў. Акрамя таго, фон Феербах лічыў, што нельга скідаць з рахункаў нянавісць графіні фон Хохберг да Стэфаніі, добра вядомую сучаснікам, ды і самі чуткі, якія ўпарта звязвалі Каспара з Бадэнскім домам, не маглі ўзнікнуць проста так.

Сучасныя спробы рэканструкцыі падзей

Людвіг I, вялікі герцаг Бадэнскі. Легенда робіць яго ўзурпатарам трона і кіраўніком змовы супраць Каспара

Сучасныя даследчыкі Элізабэт Эванс і Генры Піс, прыхільнікі каралеўскага паходжання Каспара, паспрабавалі аднавіць паслядоўнасць падзей, якія здарыліся напярэдадні меркаванага выкрадання. На думку Піса, якое падзяляюць і іншыя даследчыкі, дзіцём, якім падмянілі наследнага прынца, быў сын Іагана Блохмана, садоўніка ў маёнтку графіні Хохберг. Гэтае дзіця было хворае, нежыццяздольнае або нават атручанае. Падазроным лічыцца тое, што менавіта ў гэты час Блохман атрымаў пасаду старэйшага садоўніка і, адпаведна, прыбаўку да зарплаты. У сям’і Блохманаў было дзесяць дзяцей, але ўсе ці большасць з іх памерлі ў дзіцячым узросце. Эванс, у сваю чаргу, мяркуе, што дзіця было набытае ў сялянкі.

15 кастрычніка графіня Хохберг, накрыўшыся з ног да галавы белым вэлюмам, прайшла ў пакой кронпрынца праз патайныя дзверы ў сцяне, спецыяльна для яе адкрытыя. Бяспеку аперацыі забяспечвалі давераныя слугі Людвіга, Буркард і Заўэрбек. Але, нягледзячы на позні час, графіню бачыў лакей, які, перапужаўшыся да смерці, прыняў яе за Белую даму — прывід, які, па легендзе, з’яўляўся перад смерцю каго-небудзь з дынастыі. Бачыў яе таксама вартавы, пераканаўшыся ў тым, што перад ім прывід, калі графіня знікла ў глухой сцяне.

Карміцельку адпусцілі дадому загадзя, дзвюм нянькам, якія неслі дзяжурства ў пакоі прынца, загадзя падсыпалі снатворнае, і графіня, бесперашкодна памяняўшы дзяцей, перадала кронпрынца Заўэрбеку. Той паспяшаўся праз цёмны парк да патаемных дзвярэй, размешчаных побач з вальерам, і аддаў яго маёру Хоненбергу, кіраўніку тайнай паліцыі пры Людвігу Бадэнскім, які ўжо чакаў яго ў закрытай наглуха карэце на вуліцы Рынтайм. Забіваць дзіця, на думку Піса і Эванс, ніхто не збіраўся. Спачатку яго аддалі на выхаванне нейкі няньцы або гувернанткі, абвясціўшы, што немаўля з’яўляецца незаконным сынам нейкай прыдворнай дамы, чый грэх трэба схаваць у што б там ні стала.

Пасля дзіця перавозілі яшчэ некалькі разоў. Магчыма, нейкі час ён знаходзіўся ў замку Фэсце (ням.: Veste) недалёка ад Нюрнберга. Успаміны пра наведванне гэтага замка пакінуў барон фон Тухер. Паводле яго слоў, Каспар разам са сваімі апекунамі апынуўся там 14 верасня 1828 года, праз пяць месяцаў пасля свайго першага з’яўлення. Падняўшыся па лесвіцы, Каспар раптам спыніўся перад шклянымі дзвярыма, якія вядуць у адзін з залаў, відавочна спрабуючы нешта ўспомніць. На пытанне фон Тухера, у чым справа, Каспар адказаў, што два месяцы таму (гэта значыць, 13 жніўня) бачыў падобныя дзверы ў сне. Фон Тухер пацвердзіў, што Каспар і раней згадваў пра гэты сон, аднак ён не надаў словам юнака асаблівага значэння. Акрамя таго, аказалася, што яму снілася і лесвіца, па якой яны падняліся — але ў сне яна выглядала больш прывабнай. Калі ўслед за тым яны ўвайшлі ў залу, упрыгожаную партрэтамі, у Каспара пачаўся сутаргавы прыступ. Пазней, прыйшоўшы ў сябе, ён сказаў, што ў сне «яму быццам бы належаў такі дом».

Далей Хаўзер пачаў узгадваць, што за дзвярыма відаць была доўгая анфілада пакояў, усе вокны выходзілі на плошчу, дзе біў фантан. Сцены пакояў упрыгожвалі велізарныя люстэркі ў залатых рамах. Люстры звісалі з размаляваных столей гэтых залаў. Распавядаючы пазней пра свой сон, ён дадаў, што яму таксама здавалася, быццам ён ляжыць у ложку, а побач стаіць жанчына ў жоўтым капелюшы, упрыгожаным пышным белым пер’ем. Затым у пакой увайшоў мужчына ў чорным высокім капелюшы, са шпагай і крыжом з блакітнай стужкай на грудзях. Каспар спытаў у жанчыны, чаго яна хоча. Тая не адказала, а калі ён паўтарыў пытанне, моўчкі махнула ў яго бок белай хусткай і выйшла прэч з пакоя ўслед за мужчынам.

Два з 4 рысункаў герба, намаляваных Каспарам у 1828 годзе

Адзін са шматлікіх гербаў, якія нязначна адрозніваюцца адзін ад аднаго з замка Бойген (ням.) (

У іншы раз Даўмер, распытваючы Каспара аб снах, спытаў, што за герб ён бачыў (гэты запіс застаўся ў дзённіку Даўмера, які той вёў у 1829—1830 гадах). Каспар не ведаў, што значыць гэтае слова. Няясна, ці патлумачыў яму Даўмер, або сам Каспар вырашыў, што гаворка ідзе пра «карцінку», якая ў яго сне была ўмацавана на сцяне і бачная, калі ўвайсці ў дзверы. Па памяці Каспар адлюстраваў гэтую «карцінку». Малюнак уцалеў да цяперашняга часу, а намалявана на ім жывёла, якая нагадвае льва, скіпетр, скрыжаваныя шпагі і крыж. У 1929 годзе нямецкі гісторык Фрыц Клее знайшоў нешта падобнае ў замку Бойген на Рэйне, па суседстве з Базелем, аб якім народная погаласка і раней сцвярджала, быццам тут і ўтрымліваўся ў сваім заключэнні Каспар.

Мяркуецца, што Каспар быў заключаны ў сваю каморку, быць можа, не без уплыву адной падзеі, якая ў 1816 годзе нарабіла нямала шуму, але так і засталася нявытлумачанай. Гісторыя гэтая была вядомая ўжо Феербаху, аднак ён пакінуў яе без каментарыяў.

У лістападзе 1816 года нейкім рыбаком з мястэчка Гроскемпс (ням.: Großkemps) з Рэйна была злоўлена бутэлька з запіскай на лацінскай мове. Змест цыдулкі быў наступным: «Таму, хто прачытае гэты ліст. Мяне ўтрымліваюць у турме непадалёк ад Лаўфенбурга, на Рэйне. Мая камера пад зямлёй, і нават чалавек, які заняў мой трон, не ведае, дзе я. Большага я напісаць не магу, бо мяне ахоўваюць вельмі жорстка і пільна». Подпіс — С. Ханес Спансія (лац.: S. Hanès Spancio). Гэтая гісторыя трапіла ў парыжскую газету «Moniteur Universel», адкуль яе перадрукавала нямецкая «Hamburgische Abendzeitung». Каспару было тады каля чатырох гадоў, і, паводле здагадкі Мэсана, менавіта гэта малазразумелая падзея напалохала змоўшчыкаў, якія палічылі неабходным канчаткова схаваць дзіця ад чужых вачэй.

Ужо ў цяперашні час Роберт Цынг паставіў пад сумненне «паэтычную» здагадку фон Феербаха, быццам жыццё дзіцяці захаваў забойца, які раскаяўся. Паводле яго здагадкі, забіваць Каспара ніхто і не збіраўся, больш за тое, сям’я Хохбергаў бачыла ў ім магчымасць для шантажу апошняга герцага законнай дынастыі, які атрымаў пасад у выніку злачынства. Сапраўды, будучы яшчэ ў росквіце сіл, герцаг Людвіг упарта адмаўляўся ад жаніцьбы, перакрэсліваючы, такім чынам, адзіную для выміраючай дынастыі магчымасць захаваць за сабой пасаду. Так ці інакш, утрымліваць Каспара за кратамі ўжо не мела сэнсу, і яго выпусцілі на волю, навучыўшы фразе пра кавалерыста. Каспару, такім чынам, трэба было растварыцца ў баварскай арміі (якая якраз у той час папаўнялася новымі рэкрутамі), і назаўсёды знікнуць з гістарычнай сцэны. Аднак лёс распарадзіўся інакш, чуткі пра сваяцтва знайдыша з Бадэнскай дынастыяй, крыніцы якіх так і не былі знойдзеныя, устрывожылі новага герцага, і ён аддаў загад забіць знайдыша.

Элізабэт Эванс называе забойцу па імі — маёр Хофенхефер, начальнік сакрэтнай службы пры рэйхсграфіні Хохберг і яе дзецях. На яе думку, апісанне, зробленае сведкамі, даволі дакладна супадае з яго знешнасцю. Так гэта, ці не, сказаць цяжка, аднак дасканала вядома, што архіў Хофенхефера пасля яго смерці быў выкуплены кіруючай дынастыяй і бясследна знік. Падчас рэвалюцыі 1848 года натоўп закідаў камянямі дом патэнцыяльнага «забойцы Каспара».

Гісторыя Каспара атрымала нечаканае пацвярджэнне ў 1924 годзе, калі нямецкая пісьменніца Клара Хофер набыла ва ўласнасць замак Шлос Пільзах (ням.: Schloss Pilsach) недалёка ад Нюрнберга, дзе падчас рамонту выявілася патайная каморка, якая цалкам адпавядае апісанням Каспара. Пазней замак быў перапраданы яшчэ раз, і новыя ўладальнікі пажадалі адрэстаўраваць непасрэдна каморку. 13 сакавіка 1982 г, калі ў яе ўвайшлі, на падлозе выявіўся драўляны конік, які па колеры і форме таксама адпавядаў апісанням Каспара.

Выказванні скептыкаў

Гісторыя Нюрнбергскага знайдыша выклікала немалыя рознагалоссі ў асяроддзі даследчыкаў, частка з якіх мяркуе, што гісторыя пра герцагскага сына, якога падмяніла ў калысцы злосная інтрыганка, занадта надуманая і занадта рамантычная для рэальнага жыцця. Герцагіня Кліўлендская, дачка лорда Стэнхоўпа, якая прысвяціла гісторыі Каспара Хаўзера спецыяльную працу пад назвай «Сапраўдная гісторыя Каспара Хаўзера, выкладзеная на аснове афіцыйных крыніц», беручы за аснову мемуары Біндэра, мяркуе, што юнак сам падышоў да двух людзей, якія размаўлялі на плошчы, і цалкам нармальнай мовай спытаўся ў іх, як прайсці да дома фон Весеніга. Акрамя таго, па дарозе ён абвясціў, што прыбыў з Рэгенсбурга і ніколі не быў у Нюрнбергу. Апынуўшыся там, ён быў па загадзе капітана дастаўлены ў паліцэйскі ўчастак.

Герцагіні здаецца незразумелым, як юнак, які нібыта ледзь трымаўся на нагах, змог дабрацца да вежы, дзе размяшчалася турма. Але, так ці інакш, гэта здарылася, і перапалоханы насмерць хлапчук стаў разыгрываць неразуменне і няўменне гаварыць. Лісты, якія ён прынёс з сабой, былі, на думку герцагіні, напісаныя ім жа. Гэтым, зрэшты, ён дамогся толькі таго, што пра яго адразу пайшлі чуткі, якія абрасталі самымі неверагоднымі падрабязнасцямі, быццам бы знайдыш быў дзікуном або, па меншай меры, не занадта цывілізаваным індывідам. Сенсацыя працягвала разрастацца, і вось у яго камеры ўжо тоўпіліся цікаўныя, прычым сярод іх былі і вельмі адукаваныя людзі, уладальнікі доктарскіх ступеней. Нягледзячы на знешнюю наіўнасць, юнак быў разумны і хітры і выдатна здолеў атрымаць выгаду з таго, што здарылася, асабліва прыслухоўваючыся да разнастайных здагадак пра яго мінулае, якія візіцёры неасцярожна абмяркоўвалі тут жа, мяркуючы, што «дзікун» няздольны іх зразумець.

Вырашыўшы, што ён зможа атрымаць з усеагульнай цікаўнасці немалую выгаду, Каспар тут жа склаў гісторыю аб сваім зняволенні і невядомым, які нібыта вывучыў яго хадзіць і вымаўляць некалькі фраз. На самай справе, — пыталася герцагіня, — ці можна верыць таму, што, не чуючы да гэтага ні адзінага гуку, ён раптам навучыўся гаварыць, разумеючы нават звернутыя да яго словы, такім жа цудоўным чынам пасля пары ўрокаў вывучыўся пісаць і літаральна за суткі навучыўся хадзіць, калі раней ніколі гэтага не рабіў? Дзіўная гісторыя, — заўважыла герцагіня, — а яшчэ дзіўней, як у яе хтосьці паверыў. На самай справе, нават калі выказаць здагадку, што хлопчык быў настолькі неразвіты, што блытаў даты і не мог вызначыць, колькі заняло на самай справе яго навучанне, то як здарылася, што да яго ў каморцы не далятала ніводнага гуку нават падчас навальніцы? Зрэшты, у яго быў гатовы адказ на ўсе нязручныя пытанні — «У мяне галава баліць», або «Я падобнага не казаў». Як магло здарыцца, што яго вочы нібыта не выносілі яркага святла, і ў той жа час ён паказаў пальцам на полымя свечкі?

Таксама герцагіня лічыць ілжывым сцвярджэнне, што яго ступні былі мяккімі «як у немаўляці», проціпастаўляючы гэтаму апублікаванае ў яе ж працы сведчанне Андрэаса Хільтэля, які адзначаў, што ногі ў Каспара былі не столькі нацёртыя, колькі распухлі ад цесных чаравікаў — было відавочна, што хлапчук не прывык насіць абутак. Але, на яе думку, прыхільнікі Каспара, усё, што не ўкладвалася ў жаданую тэорыю, проста адкідвалі без тлумачэнняў. Так, знайдыш не любіў рэзкіх гукаў і ў той жа час меў схільнасць да музыкі, ён выглядаў досыць укормленым і ў той жа час сцвярджаў, што жыў на хлебе і вадзе. Ён нібыта прывык сядзець, выцягнуўшы перад сабой ногі, і нават спаць у такой паставе, але, па сведчанні Хільтэля, скручваўся падчас сну абаранкам, а сядзеў часта, падціснуўшы пад сябе ногі, «як звычайна краўцы». А гэта ўжо ніяк не суадносіцца з заявай аб асаблівай будове яго кален. Агіду да мяса таксама можна растлумачыць тым, што бедная сям’я не магла гэтага сабе дазволіць. Спасылаючыся на меркаванне армейскага хірурга Экерта, герцагіня заўважала, што падобная неспадзяванка сустракалася і раней у рэкрутаў з бедных раёнаў.

У выніку Каспар дамогся таго, што Нюрнберг узяў яго пад сваю апеку, выдзяліўшы на гэта 300 флорынаў гадавых. Пасля таго, як ён пасяліўся ў Даўмера, на вуліцы яго пастаянна атачаў натоўп разявак, нягледзячы на забарону наведваць яго ў доме. Пры гэтым Хаўзеру ўжо прыпісалі высокае паходжанне. Разявакі наперабой гадалі, да якога з дамоў яго аднесці, ён жа слухаў і запамінаў усё, што магло спатрэбіцца ў далейшым. Выпадковае падабенства з адной з дачок Стэфаніі спарадзіла здагадку, быццам ён і ёсць адзін з яе памерлых сыноў. Пастаянная ўвага закружыла хлапчуку галаву, і ён з гатоўнасцю прыняў на сябе ролю прынца ў выгнанні. Даўмер, фантазёр і летуценнік, які захапляўся гамеапатыяй, таксама з гатоўнасцю слухаў казкі пра тое, што жалеза прыцягвае знайдыша, а срэбра выклікае дрыжыкі.

Зрэшты, паступова ўсеагульная цікавасць аслабела, а нешматлікія скептыкі ўсё часцей звярталі ўвагу, што хлапчук хітры і верыць яму нельга. І тут горад узрушыла вестка пра напад невядомага, які чамусьці парэзаў яму лоб. Узнікае пытанне — як невядомы мог увайсці, калі выключыць саўдзельніцтва слуг (што ўяўляецца малаверагодным). Чаму ён пазваніў, прычым так, што толькі Каспар гэта пачуў? Чаму забойцу ніхто не бачыў? Навошта было забойцу ўваходзіць у дом перад абедам, рызыкуючы быць убачаным, ды яшчэ і званіць у званочак, абвяшчаючы аб сабе? У рэшце рэшт, чаму невядомы не давёў справу да канца? Выснову, як мяркуе герцагіня, можна зрабіць толькі адну — ніякага забойцы ніколі не існавала. Рану ж Каспар нанёс сабе сам, каб падагрэць аслабелую цікавасць да сваёй персоны.

Доктар Даўмер, на думку герцагіні, паспяшаўся пазбавіцца ад свайго вучня, са спазненнем распазнаўшы ў ім звычайнага лгуна. Фрау Бібербах таксама ў хуткім часе распазнала ў ім хлуса і самазванца, яе муж таксама не меў ілюзій адносна маральнага аблічча свайго новага жыльца, пасля чаго Каспар звярнуўся да ўжо адпрацаванага трука і стрэліў у сябе з пісталета. Нядзіўна, заўважае герцагіня, што пасля гэтага Бібербах неадкладна ад яго пазбавіўся. Барон фон Тухер, у цэлым станоўча настроены, у той жа час скардзіўся, што хлапчук відавочна распешчаны ўвагай і занадта ўжо пыхлівы. У рэшце рэшт Каспар перастараўся, нанёсшы сабе занадта глыбокую рану, ад якой і памёр у канчатковым выніку. Выснова, якую зрабіла герцагіня з усяго вышэй сказанага, была суровай — Каспар Хаўзер быў на самай справе шкаляром з нейкай беднай сям’і, які ўцёк ад бацькоў, каб завербавацца ў войска. Усё астатняе ўяўляе сабой выдумкі захопленага натоўпу, якая жадала верыць у цуд.

Герцагіню падтрымалі і іншыя даследчыкі. У 1876 годзе Ота Мітэльштэдт апублікаваў дакументы пра нараджэнне, хрышчэнне, медыцынскі агляд і, нарэшце, пахаванне прынца, якія, на яго думку, сведчылі супраць атаясамлення спадчынніка Бадэна з Каспарам Хаўзерам. Эндру Лэнг у сваім даследаванні, якое мае назву «Таямніцы гісторыі», адзначае: «Сапраўды, вялікая герцагіня ў 1812 годзе адчувала сябе занадта дрэнна, і таму яе не дапусцілі да памерлага немаўляці, але бацька дзіцяці, яго бабуля і цётка, ды і ўсе дзесяць лейб-медыкаў, нянек і іншых без сумнення бачылі яго мёртвае цела, і выказаць здагадку без усялякіх на тое падстаў, што яны былі ўсе ўцягнутыя ў змову пад кіраўніцтвам Белай дамы, было б зусім недарэчным».

Нямецкі гісторык Фрыц Траўц і зусім назваў здагадку аб сваяцтве Каспара Хаўзера з Бадэнскім домам «дурной казачкай, у сувязі з якой аж да цяперашняга часу было праліта нямала чарніла, і ў якую многія хочуць верыць, цалкам развенчаную ў апавяданні Ота Мітэльштэдта». Далей, апублікаваныя прынцам Адальбертам Баварскім у 1951 годзе лісты вялікай герцагіні, маці Карла, дэталёва апісваюць нараджэнне, хваробу і смерць дзіцяці. Інфармацыя, якая змяшчаецца ў іх, на думку аўтара, не пакідае каменя на камені ад гісторыі пра падмененае дзіця.

Французскі даследчык Ж. Ленотр, у цэлым прытрымліваючыся пункту гледжання «каспарыстаў», дапускае, што сам Хаўзер часткова даваў пажыву для плётак і адчужэння вакол сябе, ператварыўшыся з паслухмянага, ласкавага і зручнага для ўсіх прыстасаванца ў капрызнага, упартага, няшчырага маладога чалавека, распешчанага славай, агульнай увагай, плёткамі пра так званае «манархічнае» паходжанне і, пры фінансавай падтрымцы лорда Стэнхоўпа, мала даражыўшага сціплымі бюргерскімі каштоўнасцямі.

ДНК-тэсціраванне

Канчатковую кропку ў справе Каспара Хаўзера было вырашана паставіць з дапамогай ДНК-аналізу, для чаго ў 1996 годзе з плямы крыві на сподніках, якія, як мяркуецца, належалі Каспару і захоўваюцца цяпер у музеі Ансбаха, быў узяты генетычны матэрыял. Узор падзялілі напалову, прычым адну палову атрымаў Інстытут Судовай медыцыны пры Мюнхенскім універсітэце, другую — судова-экспертная лабараторыя ў Бірмінгеме (Англія). Кроў для аналізу далі двое нашчадкаў Стэфаніі Багарнэ па жаночай лініі. У якасці метаду выкарыстоўваўся аналіз мітахандрыяльнай ДНК, якая перадаецца дзіцяці толькі ад маці. Такім чынам, усе члены адной сям’і, якія паходзяць ад аднае жанчыны-продка, маюць падобную структуру гэтага тыпу ДНК. Вынік аказаўся адмоўным — калі дапусціць, што панталоны сапраўды належалі Каспару, ён ніяк не мог быць сваяком Стэфаніі, вялікай герцагіні Бадэнскай.

Аднак у 2002 годзе з’явілася інфармацыя, што адбылася памылка, і панталоны зусім не належалі Нюрнбергскаму знайдышу. Спробу вырашылі паўтарыць, узяўшы на гэты раз за аснову ўзоры генетычнага матэрыялу, узятыя з капялюша, штаноў і пасмы валасоў, якія да гэтага часу захоўваюцца ў так званай «феербахскай калекцыі». Было ўзята 6 узораў, ДНК якіх аказаліся ідэнтычнымі паміж сабой. Кроў для аналізу дала Астрыд фон Медзінгер — нашчадак Стэфаніі па жаночай лініі. Аналіз праводзіўся ў Інстытуце судовай медыцыны Мюнстэра пад кіраўніцтвам прафесара Б. Брынкмана. Вынік аказаўся станоўчым — ланцужкі ДНК супалі на 95 %. Такім чынам, імавернасць, што Каспар быў сапраўды сынам Стэфаніі, вельмі высокая, хоць з гэтым вынікам згодныя далёка не ўсе даследчыкі, і, магчыма, спатрэбіцца дадатковая праверка.

Каспар Хаўзер і дзеці-маўглі

Ужо пры жыцці Каспара яго выпадак выклікаў гарачыя спрэчкі, меркаванні пра яго разыходзіліся ад безумоўнага прызнання сапраўднасці яго ўспамінаў да абвінавачванняў у хлусні і прытворстве. Сведкі яго першага з’яўлення не маглі сысціся паміж сабой у тым, хто перад імі — «прыдуркаваты, вар’ят або нейкі дзікун». Доктар Прой, які аглядаў знайдыша, безумоўна лічыў яго выхадцам з лесу, выкармленага дзікімі звярамі. Адкідваючы гэта меркаванне, Феербах адзначаў, што для дзікуна Каспар праяўляў занадта мяккі і незласлівы характар; таксама ён не выяўляў нават самых нязначных прыкмет вар’яцтва або ідыятызм</ref>. На думку Феербаха, гаворка магла ісці толькі аб злачынстве супраць асобы дзіцяці — пакіданні без дапамогі і гвалтоўным зняволенні, за што злачынец, калі б ён быў злоўлены, па тагачасных законах Баварыі панёс бы суровую кару.

Спрэчка аб тым, ці варта адносіць Каспара да таго ж тыпу, што «дзеці-маўглі (руск.) (», пачалася ў другой палове XIX стагоддзя і к сярэдзіне XX стагоддзя завяршылася тым, што Каспар Хаўзер заняў месца сярод іх. Так, прафесар Роберт Цынг у сваёй працы аднёс гэты выпадак да другой катэгорыі знайдышаў — пакінутых без дапамогі і некаторы час зняволеных (у той час як першую склалі дзеці, выхаваныя жывёламі).

Сучасныя даследчыкі знаходзяць у паводзінах Каспара Хаўзера шмат агульнага з паводзінамі дзяцей, якія былі выхаваны звярамі: Камала і Амала, Віктарам з Аверона, Марыяй-Анжалікай і іншымі, а таксама дзецьмі, выгадаванымі пад замком псіхічна хворымі бацькамі. Класічным прыкладам падобнага роду з’яўляецца феральная дзяўчынка Джыні. Падабенства яе выпадку з гісторыяй Каспара спецыяльна разбіраецца ў працы Адрыяны Бензакен. Нямецкі навуковец П. Й. Блументаль нават назваў кнігу пра такіх дзяцей «Браты Каспара Хаўзера». І Каспар Хаўзер, і дзеці-маўглі валодалі вострым зрокам, слыхам і нюхам. Як і дзеці-маўглі, Каспар у пачатку свайго знаходжання сярод людзей не разумеў сэнсу ўласных слоў і паўтараў іх практычна бяздумна, аддаючы перавагу тлумачыцца жэстамі і невыразнымі гукамі. Многія ўчынкі Каспара, дакладна зафіксаваныя на паперы Даўмерам і Біндэрам, падобныя на рэакцыі дзяцей, якія выраслі ў звярыным грамадстве — цяжкасці знаходжання сярод людзей, складанасць у пераходзе да новай ежы, упартае жаданне вярнуцца да ранейшага ладу жыцця і г. д. Спрэчным застаецца пытанне аб развіцці аўтызму ў выпадку гвалтоўнай ізаляцыі ад чалавечага грамадства, але, з другога боку, звяртаецца ўвага, што феральнае дзіця адчувае ўстойлівую прыхільнасць да жывёл або прадметаў, якія асацыююцца з дзіцячымі ўспамінамі — Каспар таксама праяўляў падобныя адносіны да сваіх драўляных конікаў.

Аднак пры параўнанні Каспара з феральнымі дзецьмі кідаецца ў вочы і рэзкае адрозненне, тлумачэнне якому не знойдзена да гэтага часу (калі не лічыць думкі скептыкаў, што Каспар Хаўзер выдаваў сябе за «дзікуна» з мэтай нажывы). Гэтая розніца заключаецца ў тым, што дзеці-маўглі, вядомыя да цяперашняга часу, як правіла, так і не могуць прыстасавацца да чалавечага грамадства і ў поўнай меры авалодаць мовай і зраўняцца ў разумовым развіцці са сваімі аднагодкамі. Каспар у гэтым выпадку з’яўляецца выключэннем з правіла. Гэта адрозненне, заўважанае ўжо пры жыцці «Нюрнбергскага знайдыша», бургамістр Біндэр тлумачыў як вынік «высакароднага паходжання», праявы якога не змаглі сцерці нават гады, праведзеныя ў гвалтоўнай ізаляцыі. Феербах меркаваў, што гэта прыроджаныя здольнасці. Сучасная навука пакідае гэтае пытанне адкрытым.

Для псіхолага, псіхалінгвіста, лекара выпадак Каспара Хаўзера цікавы таксама як магчымасць для вывучэння ўзаемадзеяння і ўзаемаўплыву мовы, памяці і складу асобы. Патрабуе дадатковага вывучэння пытанне пра ўплыў гвалтоўнай ізаляцыі ў раннія гады на станаўленне характару дзіцяці, які ў сучаснай навуцы называецца «сіндромам Каспара Хаўзера». Застаюцца таксама нявысветленымі пытанні вонкавага ўздзеяння на памяць — іншымі словамі, магчымасць таго, што апавяданні Каспара пра дзяцінства, зняволенне, пра сны і г. д. былі навеяны яму Біндэрам і іншымі, якія прыкладалі ўсе магчымыя намаганні, каб развеяць покрыва таямніцы вакол яго.

Джэфры Мэсан, які здолеў у сярэдзіне XX стагоддзя адшукаць дзённік Даўмера, які лічыўся згубленым, на аснове звестак, якія змяшчаюцца ў гэтым дзённіку, падымае пытанне пра страту памяці як сублімацыю ўспамінаў аб фізічным гвалце, перажытым Каспарам у зняволенні. Джон Мані, аўтар кнігі «Сіндром Каспара Хаўзера», педыятр, сексолаг, спецыяліст па медыцынскай псіхалогіі, згаджаючыся з ім толькі часткова, сцвярджае, што гаворка ідзе не пра сексуальны гвалт, але пра жорсткасць і бяздушнасць, фактычную адмову ад дзіцяці. Падобная псіхічная траўма, як мяркуе Мані, вядзе за сабой адчувальную затрымку фізічнага і псіхічнага развіцця. Марцін Кітчэн, абапіраючыся на вынікі першага ДНК-аналізу, згодна з якімі Каспар не мог быць спадчыннікам герцагаў Бадэнскага, мяркуе, у сваю чаргу, што ён быў прыдуркаватым ад нараджэння, магчыма, схільным да эпілептычных прыпадкаў дзіцём, якога псіхічна хворы бацька (ці бацькі) сапраўды трымалі пад замком у якой-небудзь каморы, і ў канчатковым выніку выкінулі прэч, жадаючы назаўжды ад яго пазбавіцца. Так ці інакш, многія пытанні, звязаныя з «Нюрнергскім знайдышам», да гэтага часу застаюцца без адказу.

Адлюстраванне ў мастацтве

Незвычайны лёс Хаўзера знайшоў адлюстраванне ў шматлікіх творах літаратуры і кінематографа, у прыватнасці, у навукова-фантастычнай літаратуры і кіно.

Яго асобе і лёсу прысвечана меладрама Дэнеры і Анісім-Буржуа (1838); у 1841 годзе яна была пастаўлена ў Вялікім тэатры ў Маскве.
Стваральнік жанру вершаў у прозе Алаізіюс Бертран назвай сваёй кнігі стварае алюзію на яго вобраз: «Гаспар з Цемры, фантазіі ў манеры Рэмбрандта і Кала» (выд. 1842).
У рамане А. І. Герцэна «Хто вінаваты?» з Каспарам Хаўзерам параўноўваецца малады Валодзя Бельт.
Поль Верлен напісаў ад яго імя верш «Каспар Хаўзер спявае» (1881), дзе атаясамлівае сябе з героем. Пасля гэтыя вершы паклаў на музыку і не раз выконваў французскі бард (нар. у 1938).
Нарыс Эндру Лэнга «Таямніца Каспара Хаўзера» увайшоў у яго кнігу «Таямніцы гісторыі» (1905).
У 1909 годзе Якаб Васерман напісаў раман «Каспар Хаўзер, або Гультайства сэрца», узяўшы за аснову рамантычную версію аб каралеўскім паходжанні Хаўзера. Сучасныя даследчыкі пішуць:

У Каспары Хаўзеры аўтар вывеў чыстага сэрцам чалавека, добрага і высакароднага ад прыроды — свайго роду варыянт Алёшы Карамазава. Чыстым, непасрэдным успрыманнем свайго героя Васерман правярае догмы рэлігіі, маральныя ўстанаўленні, чалавечыя ўзаемаадносіны. Прастадушныя пытанні Каспара ставяць у тупік і прыводзяць у адчай яго настаўнікаў. Кінуты ў вір жыцця, ён таксама баіцца велізарнага і жорсткага свету, які адкрыўся перад ім. Так і не здолеўшы прывыкнуць да людзей, да іх маралі, філасофіі, ён застаецца адзінокім і незразуметым.

Першы, яшчэ нямы фільм пра Каспара Хаўзера зняў у 1915 годзе нямецкі кінарэжысёр Курт Матул.
Каспару Хаўзеру прысвечаны вершы Рыхарда Дэмеля, Георга Тракля, Жана Арпа, нарыс Вальтэра Беньяміна (1930).
П’еса «Каспар» (1967) належыць Петэру Хандке.
У 1974 годзе нямецкі рэжысёр Вернер Херцаг зрабіў Каспара Хаўзера галоўным героем свайго фільма «Кожны за сябе, а Бог супраць усіх». Асноўная ідэя Херцага падобная на ідэю Васермана:

Каспар Хаўзер, прыклад «натуральнай свядомасці», якая выявілася, аднак, толькі ў сутыкненні з грамадствам, становіцца ў гэтым грамадстве нібы лупай, якая змяняе оптыку. Ён робіць відавочнай умоўнасць чалавечых уяўленняў аб свеце. З'яўляючыся адначасова «чалавекам» і «чалавекам, свабодным ад прадузятасці мыслення»… Каспар Хаўзер вымушае грамадства абараняцца, уключаць рэакцыю канструявання і выцяснення Іншага.

Песня Kaspar Hauser (музыка — Вольфганг Хайхель, тэкст — Бернд Майнунгер) увайшла ў другі студыйны альбом «Rom» (1980) нямецкага гурта .
Песня «Драўляны конік» («Песня Каспара Хаўзера») уваходзіць у альбом Сюзаны Вега Solitude Standing (1987).
Французскі балетмайстар паставіў па біяграфіі Хаўзера балет «Канцэрт Каспара» (1998).
Кліп нямецкага гурта Rammstein Mutter зняты па матывах гісторыі Каспара.
«Каспар Хаузер» (Масква) — назва расійскай рок-групы, якая грала ў стылі гранж.
«Дзіця Нюрнберга» — эсэ англійскага пісьменніка-фантаста Эрыка Фрэнка Расэла аб жыцці і лёсе Каспара Хаўзера.
«Легенда пра Каспара Хаўзера» — чорна-белы сюррэалістычны постмадэрнісцкі вестэрн, фільм Давіда Манулі з Вінцэнтам Гало і музыкай DJ Vitalic.

Заўвагі

Розныя крыніцы называюць шаўца Вайхман (або Вейкман), ён жыў тут жа па суседству, — але крыніца гэтых звестак застаецца невядомай.
У арыгінале — «ні крэйцара».
Невядома, ці захаваліся арыгіналы ліста і запіскі, але іх факсімільнае ўзнаўленне прыводзіцца ў дадатку да нямецкага выдання кнігі фон Феербаха.
Калі больш дакладна, то «быком» — таксама сімвал глупства і ўпартасці.
Калі верыць дзённікам першага настаўніка Каспара, доктара Даўмера, знайдыш «плакаў няспынна на працягу васьмі дзён і начэй», але невядома, ці было гэта вынікам недаверу і дрэннага абыходжання з боку паліцэйскіх ці вынікам шоку ад рэзкай перамены абстаноўкі, тым больш, што і пазней Каспар часта выказваў прыкметы цяжкай дэпрэсіі.
Яшчэ адзін аргумент на карысць таго, што другі ліст быў падробкай, выказвае англійская даследчыца Элізабэт Эванс. Справа ў тым, што Шосты полк лёгкай кавалерыі не быў за 17 гадоў да выяўлення Каспара раскватараваны ў Нюрнбергу, і немагчыма было загадзя прадказаць, што ён там апынецца ў будучыні.
Ён быў бацькам знакамітага нямецкага філосафа Людвіга фон Феербаха, вядомага тым, што частка яго ідэй лягла ў аснову «» Маркса.
Магчыма, асцярогі фон Феербаха аказаліся прароцкімі. Менавіта спроба замесці сляды прывяла пазней да забойства знайдыша.
У сучаснай псіхалогіі цяга да ўпарадкавання лічыцца адным з сімптомаў аўтызму.
Пазней доктар Даўмер здолеў высветліць аб якім «дрэнным смаку» ішла гаворка, дадаўшы ў ваду некалькі кропель опію. Паспрабаваўшы пітво, Каспар заявіў, што гэта і ёсць «вада з дрэнным смакам», як было раней.
G. Lenotre, сапраўднае імя фр.: Louis Léon Théodore Gosselin, 1855—1935, французскі гісторык, драматург, член Французскай акадэміі (1932—1935).
След ад гэтага ўдару быў зафіксаваны пры першым аглядзе Каспара доктарам Проем.
Гэтыя «сны» ці ўспаміны, магчыма, сталі таксама адной з прычын яго смерці.
Сам Каспар запэўніваў, што яны сталі знікаць з таго часу, як ён вымушаны быў пачаць харчавацца мясам.
Ленотр піша, што голас належаў яго першаму безыменнаму апекуну-назіральніку — «чалавеку, які заўсёды з ім быў». Зрэшты, гэта сцвярджэнне супярэчыць указанню Феербаха аб тым, што Каспар Хаўзер з цеплынёй ставіўся да свайго падземнага турэмшчыка
Сам Каспар меркаваў, што гэта здарылася праз «шэсць тыдняў пасля замаху», але праз шэсць тыдняў яго ўжо не было ў доме Даўмера, і таму англійская даследчыца Элізабэт Эванс адносіць гэтае здарэнне да больш ранняга часу.
Некаторыя людзі пайшлі ў гэтым меркаванні яшчэ далей, запэўніваючы, што і забойцы, які напаў на яго ў доме Даўмера, таксама ніколі не існавала.
Варта заўважыць, што ў сваёй шырокай перапісцы з жонкай і дзецьмі лорд не згадвае пра Каспара ні словам.
Абодва выхавальнікі пакінулі нашчадкам свае запіскі. «Справаздача» Меера і «Лісты» Хікеля служаць дастатковай ілюстрацыяй атмасферы, у якой Каспар вымушаны быў у той час існаваць.
У адной з размоў з фон Феербахам Каспар прызнаўся, што яму ўсё роўна — ці жыў яго бацька ў палацы ці ў хаціне, важна толькі яго сустрэць.
Элізабэт Эванс лічыць Хікеля даверанай асобай лорда Стэнхоўпа, цалкам азнаёмленым з яго планамі.
У прынцыпе, не выключаны варыянт псіхічна ненармальнага турэмшчыка. Сучасная навука ведае падобныя прыклады. Так, дзяўчынку Джыні з нараджэння ўтрымліваў у клетцы яе шалёны бацька. Але гэта не адмяняе выснову фон Феербаха аб высокім рангу злачынцаў, бо для бедняка ўтрымліваць лішні рот, прычым на працягу многіх гадоў, было б недапушчальнай раскошай. Акрамя таго, калі верыць апавяданню Каспара, «чалавек, з якім ён заўсёды быў», вёў сябе цалкам разумна.
Тэарэтычна нельга скідаць з рахункаў маньяка-, якога славалюбства падштурхнула расправіцца з дзіцем славутым і вядомым. Аднак майстэрства, з якім былі схаваныя ўсе сляды злачынства, прымушае хутчэй пагадзіцца з фон Феербахам.
Фон Феербах выказаў здагадку ў сваім мемуары, што гаворка, магчыма, ішла пра святара або манаха, які не пабаяўся рызыкнуць жыццём дзеля выратавання малога.
Напалеон Банапарт зрабіў Бадэн вялікім герцагствам у 1806 годзе.
Такія неспадзяванкі характэрныя для блізкароднасных шлюбаў. У такіх выпадках сапраўды часцей выжываюць дзяўчынкі, але ў гэтым выпадку ні пра якое блізкае сваяцтва гаворкі не ішло.
Дзеля справядлівасці варта сказаць, што сны Каспара бывалі часам заблытаныя і відавочна непраўдападобныя. Так, яму снілася, быццам у 14 гадоў або каля таго ў яго быў настаўнік, і бацька, які прывёў яго ў класны пакой, пагражаў пакараць, калі Каспар не будзе вучыцца з дастатковым стараннем. У іншы раз яму снілася, быццам маці аблівала яго слязьмі і называла «Готфрыд» (ён настойваў, што гэта была зусім не тая жанчына, што вадзіла яго да фантана і стаяла побач з белай хусткай).
Мэсан мяркуе, што гэта несапраўднае імя магло быць анаграмай слоў «яго сын Каспар». Элізабэт Эванс, ідучы яшчэ далей, выказала здагадку, што імя, напісанае неразборлівым почыркам, было прачытана няправільна, на самай справе на лісце было напісана Hares Sprauka — інакш кажучы, анаграма зыходнага Kaspar Hauser.
Элізабэт Эванс звязвае гэтую падзею з нераскрытым забойствам манаха з Хохзаля, які якраз у гэты час быў знойдзены мёртвым на дарозе, але нічога з былых пры ім рэчаў не прапала.
Пра гэтае сведчанне кажа і фон Феербах, аднак лічыць, што яно не заслугоўвае даверу.
Калі так адбудзецца ў Англіі, не без яду заўважае герцагіня, з няшчасным не абышліся б так жорстка.
Гэты момант сапраўды няясны, у некаторых выданнях пішацца, што Каспару спрабавалі перарэзаць горла, у іншых — што парэз сапраўды быў на лбе.
Герцагіня мяркуе, што сведчанне суседкі адносілася да выпадковага валацугі, а чалавек, які мыў рукі ў вядры з вадой, ніяк не быў падобны на забойцу, апісанага Каспарам.
Герцагіня піша, быццам існуе ліст Даўмера, у якім той скардзіцца, быццам Каспар страціў сваю наіўнасць, аднак звесткі гэтыя патрабуюць праверкі; як у большасці кніг, прысвечаных Каспару, частка звестак узятая невядома адкуль і не пацвярджаецца крыніцамі, або крыніцы невядомыя.

Крыніцы

Kaspar Hauser // Encyclopædia Britannica Праверана 9 кастрычніка 2017.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q5375741"></a>
Feuerbach 1985, p. 14.
Feuerbach 1985, p. 13.
Ленотр 1911, p. 93.
Ленотр 1911, p. 94.
Feuerbach 1985, p. 15.
Feuerbach 1985, p. 16.
Ленотр 1911, p. 95.
Feuerbach 1985, p. 17.
Feuerbach 1985, p. 19—20.
Masson 1996, p. 80—81.
Feuerbach 1985, p. 30—35.
Feuerbach 1985, p. 36.
Masson 1996, p. 5.
Masson 1996, p. 212.
Masson 1996, p. 6.
Feuerbach 1985, p. 35—36.
Feuerbach 1985, p. 62.
Evans 1892, p. 22.
Feuerbach 1985, p. 22.
Jean Torrent, Luc Meichler. Écrits de et sur Kaspar Hauser. — Paris: C. Bourgois, 2003. — P. 69. — 440 p. — ISBN 2-267-01677-X.
Feuerbach 1985, p. 25.
Feuerbach 1985, p. 26.
Feuerbach 1985, p. 52.
Masson 1996, p. 5—6.
Feuerbach 1985, p. 57.
Feuerbach 1985, p. 55.
Feuerbach 1985, p. 56.
Feuerbach 1985, p. 27.
Feuerbach 1985, p. 29.
Feuerbach 1985, p. 30.
Feuerbach 1985, p. 31.
Feuerbach 1985, p. 32.
Feuerbach 1985, p. 49—55.
Feuerbach 1985, p. 61.
Feuerbach 1985, p. 54.
Ленотр 1911, p. 97.
Karl Leonhard. Kaspar Hauser und die moderne Kenntnis des Hospitalismus(ням.) // Confinia Psychiatrica. — 1970. — В. 3(13). — P. 229. — ISSN 0010-5686. — PMID 4940483.
Feuerbach 1985, p. 37.
Torrent 2003, pp. 20–25.
Torrent 2003, p. 25.
Torrent 2003, p. 26.
Feuerbach 1985, p. 42.
Masson 1996, p. 5—10.
Masson 1996, p. 10.
Evans 1892, p. 44.
Evans 1892, p. 46—48.
Evans 1892, p. 47.
Evans 1892, p. 48.
Masson 1996, p. 15.
Ленотр 1911, p. 98.
Evans 1892, p. 58—59.
Evans 1892, p. 59.
Evans 1892, p. 60.
Feuerbach 1985, p. 64.
Evans 1892, p. 46.
Evans 1892, p. 54.
Masson 1996, p. 14.
Masson 1996, p. 17.
Evans 1892, p. 77.
Evans 1892, p. 78.
Evans 1892, p. 80.
Evans 1892, p. 81.
Evans 1892, p. 83.
Evans 1892, p. 86.
Masson 1996, p. 18.
Evans 1892, p. 88.
Evans 1892, p. 89.
Evans 1892, p. 87.
Evans 1892, p. 93.
Evans 1892, p. 96.
Evans 1892, p. 95.
Evans 1892, p. 98.
Evans 1892, p. 99.
Evans 1892, p. 100—101.
Evans 1892, p. 101.
Evans 1892, p. 102.
Evans 1892, p. 103.
Evans 1892, p. 102—104.
Evans 1892, p. 104.
Ленотр 1911, p. 99—100.
Ленотр 1911, p. 100.
Ленотр 1911, p. 100—101.
Evans 1892, p. 105.
Evans 1892, p. 107.
Evans 1892, p. 116.
Evans 1892, p. 121.
Evans 1892, p. 119.
Evans 1892, p. 120.
Evans 1892, p. 120—122.
Evans 1892, p. 122.
Evans 1892, p. 123—124.
Evans 1892, p. 124.
Feuerbach 1985, p. 101.
Feuerbach 1985, p. 104—105.
Feuerbach 1985, p. 105.
Feuerbach 1985, p. 106.
Feuerbach 1985, p. 107.
Feuerbach 1985, p. 108—109.
Feuerbach 1985, p. 109.
Feuerbach 1985, p. 110—112.
Feuerbach 1985, p. 112.
Feuerbach 1985, p. 115.
Evans 1892, p. 4—5.
Evans 1892, p. 5.
Masson 1996, p. 197—198.
Masson 1996, p. 200.
Masson 1996, p. 36.
Masson 1996, p. 35.
Catherine Lucy Wilhelmina Powlett Cleveland (Duchess of). The true story of Kaspar Hauser, from official documents. — Catherine Lucy Wilhelmina Powlett Cleveland (Duchess of). — 112 p.
Otto Mittelstädt. Kaspar Hauser und sein badisches Prinzenthum. — Heidelberg, 1876.
Andrew Lang. The Mystery of Kaspar Hauser(англ.) // Historical Mysteries. — 1905.
Fritz Trautz. Zum Problem der Persönlichkeitsdeutung: Anläßlich das Kaspar-Hauser-Buches von Jean Mistler // Francia 2. — 1974. — P. 723.
Adalbert Prinz von Bayern. Königin Caroline von Bayern und Kaspar Hauser(ням.) // Der Zwiebelturm. — 1951. — P. 102—107, 121—128.
Ленотр 1911, p. 99.
G. M. Weichhold, G. E. Bark, W. Korte, W. Eisenmenger, K. M. Sullivan. DNA Alysis in the Case of Caspar Hauser // Inf. J. Legal Med. — 1998. — В. 11. — P. 287—291.
Dr. phil. Rudolf Biedermann.. Kaspar Hauser était bel et bien prince héritier de la famille de Bade (нявызн.)(недаступная спасылка) (10.2002). Архівавана з першакрыніцы 4 лютага 2012. Праверана 30 снежня 2011.
Brian Haughton.. Kaspar Hauser — An Unsolved Mystery (англ.) 3. Архівавана з першакрыніцы 4 лютага 2012. Праверана 30 снежня 2011.
Terry Boardman.. The Ongoing Struggle for the Truth About the Child of Europe (англ.)(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 4 лютага 2012. Праверана 30 снежня 2011.
Benzaquén 2010, p. 253.
J. A. L. Singh, R. M. Zingg. L'homme en friche de l'enfant-loup à Kaspar Hauser. — Bruxelles: Éditions Complexe, 1980. — P. 268—269. — 375 p. — ISBN 2-87027-038-0.
Benzaquén 2010, p. 251.
Александр Волков.. Человек между лесом и волком (руск.)(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 4 сакавіка 2016. Праверана 30 снежня 2011.
Benzaquén 2010, p. 59.
Benzaquén 2010, p. 254.
Benzaquén 2010, p. 255.
Masson 1996, p. 65.
Benzaquén 2010, p. 256.
Martin Kitchen. Kaspar Hauser, Europe's child. — NY: Palgrave Macmillan, 2001. — P. 192—193. — 257 p. — ISBN 0333962141.
Верлен, Поль.. Каспар Гаузер поёт (руск.)(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 27 мая 2014. Праверана 30 снежня 2011.
Н. С. Павлова, Л. М. Юрьева.. Писатели-реалисты: (Немецкая литература на рубеже XIX и XX веков) (руск.)(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 24 красавіка 2017. Праверана 30 снежня 2011.
гл. Kaspar Hauser (1915) на сайце IMDb.com
Наталья Самутина.. Райнер Вернер Фассбиндер и Вернер Херцог. Европейский человек: упражнения в антропологии (руск.)(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 17 сакавіка 2017. Праверана 30 снежня 2011.
STEPPENWIND Texte Архівавана 8 красавіка 2012.
Rammstein — Making of Mutter
Малая энциклопедия русского рока (руск.)(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 28 мая 2014. Праверана 14 сакавіка 2012.
Эрик Фрэнк Рассел «Дитя Нюрнберга» (руск.). Праверана 16 сакавіка 2012.
Легенда о Каспаре Хаузере (нявызн.). Кинопоиск. Архівавана з першакрыніцы 16 жніўня 2012.

Літаратура

Гаузер, Каспар // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.) (руск.). — СПб., 1890—1907.
Adriana S. Benzaquén. Encounters with Wild Children. Temptation and Disappointment in the Study of Human Nature. — Mtl: Mc. Gill Queen's University Press, 2010. — 393 p. — ISBN 0-7735-2972-1.
Anselm von Feuerbach. Kaspar Hauser ou exemple de la crime contre de l'ame de l'homme = Kaspar Hauser oder Beispiel eines Verbrechens am Seelenleben eines Menschen (Ansbach 1832). — Paris: Vertiges Publications, 1985. — 125 p. — ISBN 2-86896-014-6.
Jeffrey Moussaieff Masson. Lost Prince, the Unsolved Mystery of Kaspar Hauser. — NY: the Free Press A division of Simon and Schuster Inc, 1996. — 254 p. — ISBN 0-684-82296-2.
Elizabeth E. Evans. The story of Kaspar Hauser from authentic records. — London: Sean Sonnenschein, 1892. — 188 p.
Baron v. Artin. Kaspar Hauser. Des Räthsels Lösung. — 2-е изд. — Цюрых, 1892.
Jean Torrent, Luc Meichler. Écrits de et sur Kaspar Hauser. — Paris: C. Bourgois, 2003. — P. 20—25. — 440 p. — ISBN 2-267-01677-X.
Петер Традовски. Каспар Хаузер или борьба за Дух. — Калуга: Духовное познание, 2001.
Ленотр Ж. Тайна Каспара Гаузера. Исторический очерк // Новое слово. — СПб.: Биржевые ведомости, 1911. — Т. 3. — С. 93—101.

Спасылкі

Сергей Степанов. Дважды рождённый, дважды убитый (нявызн.)(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 4 лютага 2012. Праверана 3 студзеня 2012.

[2] Розныя крыніцы называюць шаўца Вайхман (або Вейкман), ён жыў тут жа па суседству, — але крыніца гэтых звестак застаецца невядомай.

[13] У арыгінале — «ні крэйцара».

[14] Невядома, ці захаваліся арыгіналы ліста і запіскі, але іх факсімільнае ўзнаўленне прыводзіцца ў дадатку да нямецкага выдання кнігі фон Феербаха.

[15] Калі больш дакладна, то «быком» — таксама сімвал глупства і ўпартасці.

[16] Калі верыць дзённікам першага настаўніка Каспара, доктара Даўмера, знайдыш «плакаў няспынна на працягу васьмі дзён і начэй», але невядома, ці было гэта вынікам недаверу і дрэннага абыходжання з боку паліцэйскіх ці вынікам шоку ад рэзкай перамены абстаноўкі, тым больш, што і пазней Каспар часта выказваў прыкметы цяжкай дэпрэсіі.

[21] Яшчэ адзін аргумент на карысць таго, што другі ліст быў падробкай, выказвае англійская даследчыца Элізабэт Эванс. Справа ў тым, што Шосты полк лёгкай кавалерыі не быў за 17 гадоў да выяўлення Каспара раскватараваны ў Нюрнбергу, і немагчыма было загадзя прадказаць, што ён там апынецца ў будучыні.

[24] Ён быў бацькам знакамітага нямецкага філосафа Людвіга фон Феербаха, вядомага тым, што частка яго ідэй лягла ў аснову «» Маркса.

[25] Магчыма, асцярогі фон Феербаха аказаліся прароцкімі. Менавіта спроба замесці сляды прывяла пазней да забойства знайдыша.

[42] У сучаснай псіхалогіі цяга да ўпарадкавання лічыцца адным з сімптомаў аўтызму.

[50] Пазней доктар Даўмер здолеў высветліць аб якім «дрэнным смаку» ішла гаворка, дадаўшы ў ваду некалькі кропель опію. Паспрабаваўшы пітво, Каспар заявіў, што гэта і ёсць «вада з дрэнным смакам», як было раней.

[52] G. Lenotre, сапраўднае імя фр.: Louis Léon Théodore Gosselin, 1855—1935, французскі гісторык, драматург, член Французскай акадэміі (1932—1935).

[53] След ад гэтага ўдару быў зафіксаваны пры першым аглядзе Каспара доктарам Проем.

[57] Гэтыя «сны» ці ўспаміны, магчыма, сталі таксама адной з прычын яго смерці.

[60] Сам Каспар запэўніваў, што яны сталі знікаць з таго часу, як ён вымушаны быў пачаць харчавацца мясам.

[66] Ленотр піша, што голас належаў яго першаму безыменнаму апекуну-назіральніку — «чалавеку, які заўсёды з ім быў». Зрэшты, гэта сцвярджэнне супярэчыць указанню Феербаха аб тым, што Каспар Хаўзер з цеплынёй ставіўся да свайго падземнага турэмшчыка

[70] Сам Каспар меркаваў, што гэта здарылася праз «шэсць тыдняў пасля замаху», але праз шэсць тыдняў яго ўжо не было ў доме Даўмера, і таму англійская даследчыца Элізабэт Эванс адносіць гэтае здарэнне да больш ранняга часу.

[72] Некаторыя людзі пайшлі ў гэтым меркаванні яшчэ далей, запэўніваючы, што і забойцы, які напаў на яго ў доме Даўмера, таксама ніколі не існавала.

[76] Варта заўважыць, што ў сваёй шырокай перапісцы з жонкай і дзецьмі лорд не згадвае пра Каспара ні словам.

[84] Абодва выхавальнікі пакінулі нашчадкам свае запіскі. «Справаздача» Меера і «Лісты» Хікеля служаць дастатковай ілюстрацыяй атмасферы, у якой Каспар вымушаны быў у той час існаваць.

[96] У адной з размоў з фон Феербахам Каспар прызнаўся, што яму ўсё роўна — ці жыў яго бацька ў палацы ці ў хаціне, важна толькі яго сустрэць.

[114] Элізабэт Эванс лічыць Хікеля даверанай асобай лорда Стэнхоўпа, цалкам азнаёмленым з яго планамі.

[116] У прынцыпе, не выключаны варыянт псіхічна ненармальнага турэмшчыка. Сучасная навука ведае падобныя прыклады. Так, дзяўчынку Джыні з нараджэння ўтрымліваў у клетцы яе шалёны бацька. Але гэта не адмяняе выснову фон Феербаха аб высокім рангу злачынцаў, бо для бедняка ўтрымліваць лішні рот, прычым на працягу многіх гадоў, было б недапушчальнай раскошай. Акрамя таго, калі верыць апавяданню Каспара, «чалавек, з якім ён заўсёды быў», вёў сябе цалкам разумна.

[119] Тэарэтычна нельга скідаць з рахункаў маньяка-, якога славалюбства падштурхнула расправіцца з дзіцем славутым і вядомым. Аднак майстэрства, з якім былі схаваныя ўсе сляды злачынства, прымушае хутчэй пагадзіцца з фон Феербахам.

[124] Фон Феербах выказаў здагадку ў сваім мемуары, што гаворка, магчыма, ішла пра святара або манаха, які не пабаяўся рызыкнуць жыццём дзеля выратавання малога.

[127] Напалеон Банапарт зрабіў Бадэн вялікім герцагствам у 1806 годзе.

[128] Такія неспадзяванкі характэрныя для блізкароднасных шлюбаў. У такіх выпадках сапраўды часцей выжываюць дзяўчынкі, але ў гэтым выпадку ні пра якое блізкае сваяцтва гаворкі не ішло.

[133] Дзеля справядлівасці варта сказаць, што сны Каспара бывалі часам заблытаныя і відавочна непраўдападобныя. Так, яму снілася, быццам у 14 гадоў або каля таго ў яго быў настаўнік, і бацька, які прывёў яго ў класны пакой, пагражаў пакараць, калі Каспар не будзе вучыцца з дастатковым стараннем. У іншы раз яму снілася, быццам маці аблівала яго слязьмі і называла «Готфрыд» (ён настойваў, што гэта была зусім не тая жанчына, што вадзіла яго да фантана і стаяла побач з белай хусткай).

[136] Мэсан мяркуе, што гэта несапраўднае імя магло быць анаграмай слоў «яго сын Каспар». Элізабэт Эванс, ідучы яшчэ далей, выказала здагадку, што імя, напісанае неразборлівым почыркам, было прачытана няправільна, на самай справе на лісце было напісана Hares Sprauka — інакш кажучы, анаграма зыходнага Kaspar Hauser.

[137] Элізабэт Эванс звязвае гэтую падзею з нераскрытым забойствам манаха з Хохзаля, які якраз у гэты час быў знойдзены мёртвым на дарозе, але нічога з былых пры ім рэчаў не прапала.

[139] Пра гэтае сведчанне кажа і фон Феербах, аднак лічыць, што яно не заслугоўвае даверу.

[140] Калі так адбудзецца ў Англіі, не без яду заўважае герцагіня, з няшчасным не абышліся б так жорстка.

[142] Гэты момант сапраўды няясны, у некаторых выданнях пішацца, што Каспару спрабавалі перарэзаць горла, у іншых — што парэз сапраўды быў на лбе.

[143] Герцагіня мяркуе, што сведчанне суседкі адносілася да выпадковага валацугі, а чалавек, які мыў рукі ў вядры з вадой, ніяк не быў падобны на забойцу, апісанага Каспарам.

[144] Герцагіня піша, быццам існуе ліст Даўмера, у якім той скардзіцца, быццам Каспар страціў сваю наіўнасць, аднак звесткі гэтыя патрабуюць праверкі; як у большасці кніг, прысвечаных Каспару, частка звестак узятая невядома адкуль і не пацвярджаецца крыніцамі, або крыніцы невядомыя.

[_a163ca7e2fabdb9d-1] Kaspar Hauser // Encyclopædia Britannica Праверана 9 кастрычніка 2017.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q5375741"></a>

[FOOTNOTEFeuerbach198514-3] Feuerbach 1985, p. 14.

[FOOTNOTEFeuerbach198513-4] Feuerbach 1985, p. 13.

[FOOTNOTEЛенотр191193-5] Ленотр 1911, p. 93.

[FOOTNOTEЛенотр191194-6] Ленотр 1911, p. 94.

[FOOTNOTEFeuerbach198515-7] Feuerbach 1985, p. 15.

[FOOTNOTEFeuerbach198516-8] Feuerbach 1985, p. 16.

[FOOTNOTEЛенотр191195-9] Ленотр 1911, p. 95.

[FOOTNOTEFeuerbach198517-10] Feuerbach 1985, p. 17.

[FOOTNOTEFeuerbach198519—20-11] Feuerbach 1985, p. 19—20.

[FOOTNOTEMasson199680—81-12] Masson 1996, p. 80—81.

[FOOTNOTEFeuerbach198530—35-17] Feuerbach 1985, p. 30—35.

[FOOTNOTEFeuerbach198536-18] Feuerbach 1985, p. 36.

[FOOTNOTEMasson19965-19] Masson 1996, p. 5.

[FOOTNOTEMasson1996212-20] Masson 1996, p. 212.

[FOOTNOTEMasson19966-22] Masson 1996, p. 6.

[FOOTNOTEFeuerbach198535—36-23] Feuerbach 1985, p. 35—36.

[FOOTNOTEFeuerbach198562-26] Feuerbach 1985, p. 62.

[FOOTNOTEEvans189222-27] Evans 1892, p. 22.

[FOOTNOTEFeuerbach198522-28] Feuerbach 1985, p. 22.

[Torrent_69-29] Jean Torrent, Luc Meichler. Écrits de et sur Kaspar Hauser. — Paris: C. Bourgois, 2003. — P. 69. — 440 p. — ISBN 2-267-01677-X.

[FOOTNOTEFeuerbach198525-30] Feuerbach 1985, p. 25.

[FOOTNOTEFeuerbach198526-31] Feuerbach 1985, p. 26.

[FOOTNOTEFeuerbach198552-32] Feuerbach 1985, p. 52.

[FOOTNOTEMasson19965—6-33] Masson 1996, p. 5—6.

[FOOTNOTEFeuerbach198557-34] Feuerbach 1985, p. 57.

[FOOTNOTEFeuerbach198555-35] Feuerbach 1985, p. 55.

[FOOTNOTEFeuerbach198556-36] Feuerbach 1985, p. 56.

[FOOTNOTEFeuerbach198527-37] Feuerbach 1985, p. 27.

[FOOTNOTEFeuerbach198529-38] Feuerbach 1985, p. 29.

[FOOTNOTEFeuerbach198530-39] Feuerbach 1985, p. 30.

[FOOTNOTEFeuerbach198531-40] Feuerbach 1985, p. 31.

[FOOTNOTEFeuerbach198532-41] Feuerbach 1985, p. 32.

[FOOTNOTEFeuerbach198549—55-43] Feuerbach 1985, p. 49—55.

[FOOTNOTEFeuerbach198561-44] Feuerbach 1985, p. 61.

[FOOTNOTEFeuerbach198554-45] Feuerbach 1985, p. 54.

[FOOTNOTEЛенотр191197-46] Ленотр 1911, p. 97.

[47] Karl Leonhard. Kaspar Hauser und die moderne Kenntnis des Hospitalismus(ням.) // Confinia Psychiatrica. — 1970. — В. 3(13). — P. 229. — ISSN 0010-5686. — PMID 4940483.

[FOOTNOTEFeuerbach198537-48] Feuerbach 1985, p. 37.

[FOOTNOTETorrent200320–25-49] Torrent 2003, pp. 20–25.

[FOOTNOTETorrent200325-51] Torrent 2003, p. 25.

[FOOTNOTETorrent200326-54] Torrent 2003, p. 26.

[FOOTNOTEFeuerbach198542-55] Feuerbach 1985, p. 42.

[FOOTNOTEMasson19965—10-56] Masson 1996, p. 5—10.

[FOOTNOTEMasson199610-58] Masson 1996, p. 10.

[FOOTNOTEEvans189244-59] Evans 1892, p. 44.

[FOOTNOTEEvans189246—48-61] Evans 1892, p. 46—48.

[FOOTNOTEEvans189247-62] Evans 1892, p. 47.

[FOOTNOTEEvans189248-63] Evans 1892, p. 48.

[FOOTNOTEMasson199615-64] Masson 1996, p. 15.

[FOOTNOTEЛенотр191198-65] Ленотр 1911, p. 98.

[FOOTNOTEEvans189258—59-67] Evans 1892, p. 58—59.

[FOOTNOTEEvans189259-68] Evans 1892, p. 59.

[FOOTNOTEEvans189260-69] Evans 1892, p. 60.

[FOOTNOTEFeuerbach198564-71] Feuerbach 1985, p. 64.

[FOOTNOTEEvans189246-73] Evans 1892, p. 46.

[FOOTNOTEEvans189254-74] Evans 1892, p. 54.

[FOOTNOTEMasson199614-75] Masson 1996, p. 14.

[FOOTNOTEMasson199617-77] Masson 1996, p. 17.

[FOOTNOTEEvans189277-78] Evans 1892, p. 77.

[FOOTNOTEEvans189278-79] Evans 1892, p. 78.

[FOOTNOTEEvans189280-80] Evans 1892, p. 80.

[FOOTNOTEEvans189281-81] Evans 1892, p. 81.

[FOOTNOTEEvans189283-82] Evans 1892, p. 83.

[FOOTNOTEEvans189286-83] Evans 1892, p. 86.

[FOOTNOTEMasson199618-85] Masson 1996, p. 18.

[FOOTNOTEEvans189288-86] Evans 1892, p. 88.

[FOOTNOTEEvans189289-87] Evans 1892, p. 89.

[FOOTNOTEEvans189287-88] Evans 1892, p. 87.

[FOOTNOTEEvans189293-89] Evans 1892, p. 93.

[FOOTNOTEEvans189296-90] Evans 1892, p. 96.

[FOOTNOTEEvans189295-91] Evans 1892, p. 95.

[FOOTNOTEEvans189298-92] Evans 1892, p. 98.

[FOOTNOTEEvans189299-93] Evans 1892, p. 99.

[FOOTNOTEEvans1892100—101-94] Evans 1892, p. 100—101.

[FOOTNOTEEvans1892101-95] Evans 1892, p. 101.

[FOOTNOTEEvans1892102-97] Evans 1892, p. 102.

[FOOTNOTEEvans1892103-98] Evans 1892, p. 103.

[FOOTNOTEEvans1892102—104-99] Evans 1892, p. 102—104.

[FOOTNOTEEvans1892104-100] Evans 1892, p. 104.

[FOOTNOTEЛенотр191199—100-101] Ленотр 1911, p. 99—100.

[FOOTNOTEЛенотр1911100-102] Ленотр 1911, p. 100.

[FOOTNOTEЛенотр1911100—101-103] Ленотр 1911, p. 100—101.

[FOOTNOTEEvans1892105-104] Evans 1892, p. 105.

[FOOTNOTEEvans1892107-105] Evans 1892, p. 107.

[FOOTNOTEEvans1892116-106] Evans 1892, p. 116.

[FOOTNOTEEvans1892121-107] Evans 1892, p. 121.

[FOOTNOTEEvans1892119-108] Evans 1892, p. 119.

[FOOTNOTEEvans1892120-109] Evans 1892, p. 120.

[FOOTNOTEEvans1892120—122-110] Evans 1892, p. 120—122.

[FOOTNOTEEvans1892122-111] Evans 1892, p. 122.

[FOOTNOTEEvans1892123—124-112] Evans 1892, p. 123—124.

[FOOTNOTEEvans1892124-113] Evans 1892, p. 124.

[FOOTNOTEFeuerbach1985101-115] Feuerbach 1985, p. 101.

[FOOTNOTEFeuerbach1985104—105-117] Feuerbach 1985, p. 104—105.

[FOOTNOTEFeuerbach1985105-118] Feuerbach 1985, p. 105.

[FOOTNOTEFeuerbach1985106-120] Feuerbach 1985, p. 106.

[FOOTNOTEFeuerbach1985107-121] Feuerbach 1985, p. 107.

[FOOTNOTEFeuerbach1985108—109-122] Feuerbach 1985, p. 108—109.

[FOOTNOTEFeuerbach1985109-123] Feuerbach 1985, p. 109.

[FOOTNOTEFeuerbach1985110—112-125] Feuerbach 1985, p. 110—112.

[FOOTNOTEFeuerbach1985112-126] Feuerbach 1985, p. 112.

[FOOTNOTEFeuerbach1985115-129] Feuerbach 1985, p. 115.

[FOOTNOTEEvans18924—5-130] Evans 1892, p. 4—5.

[FOOTNOTEEvans18925-131] Evans 1892, p. 5.

[FOOTNOTEMasson1996197—198-132] Masson 1996, p. 197—198.

[FOOTNOTEMasson1996200-134] Masson 1996, p. 200.

[FOOTNOTEMasson199636-135] Masson 1996, p. 36.

[FOOTNOTEMasson199635-138] Masson 1996, p. 35.

[Cleveland-141] Catherine Lucy Wilhelmina Powlett Cleveland (Duchess of). The true story of Kaspar Hauser, from official documents. — Catherine Lucy Wilhelmina Powlett Cleveland (Duchess of). — 112 p.

[145] Otto Mittelstädt. Kaspar Hauser und sein badisches Prinzenthum. — Heidelberg, 1876.

[146] Andrew Lang. The Mystery of Kaspar Hauser(англ.) // Historical Mysteries. — 1905.

[147] Fritz Trautz. Zum Problem der Persönlichkeitsdeutung: Anläßlich das Kaspar-Hauser-Buches von Jean Mistler // Francia 2. — 1974. — P. 723.

[148] Adalbert Prinz von Bayern. Königin Caroline von Bayern und Kaspar Hauser(ням.) // Der Zwiebelturm. — 1951. — P. 102—107, 121—128.

[FOOTNOTEЛенотр191199-149] Ленотр 1911, p. 99.

[150] G. M. Weichhold, G. E. Bark, W. Korte, W. Eisenmenger, K. M. Sullivan. DNA Alysis in the Case of Caspar Hauser // Inf. J. Legal Med. — 1998. — В. 11. — P. 287—291.

[151] Dr. phil. Rudolf Biedermann.. Kaspar Hauser était bel et bien prince héritier de la famille de Bade (нявызн.)(недаступная спасылка) (10.2002). Архівавана з першакрыніцы 4 лютага 2012. Праверана 30 снежня 2011.

[152] Brian Haughton.. Kaspar Hauser — An Unsolved Mystery (англ.) 3. Архівавана з першакрыніцы 4 лютага 2012. Праверана 30 снежня 2011.

[153] Terry Boardman.. The Ongoing Struggle for the Truth About the Child of Europe (англ.)(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 4 лютага 2012. Праверана 30 снежня 2011.

[FOOTNOTEBenzaquén2010253-154] Benzaquén 2010, p. 253.

[155] J. A. L. Singh, R. M. Zingg. L'homme en friche de l'enfant-loup à Kaspar Hauser. — Bruxelles: Éditions Complexe, 1980. — P. 268—269. — 375 p. — ISBN 2-87027-038-0.

[FOOTNOTEBenzaquén2010251-156] Benzaquén 2010, p. 251.

[157] Александр Волков.. Человек между лесом и волком (руск.)(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 4 сакавіка 2016. Праверана 30 снежня 2011.

[FOOTNOTEBenzaquén201059-158] Benzaquén 2010, p. 59.

[FOOTNOTEBenzaquén2010254-159] Benzaquén 2010, p. 254.

[FOOTNOTEBenzaquén2010255-160] Benzaquén 2010, p. 255.

[FOOTNOTEMasson199665-161] Masson 1996, p. 65.

[FOOTNOTEBenzaquén2010256-162] Benzaquén 2010, p. 256.

[163] Martin Kitchen. Kaspar Hauser, Europe's child. — NY: Palgrave Macmillan, 2001. — P. 192—193. — 257 p. — ISBN 0333962141.

[164] Верлен, Поль.. Каспар Гаузер поёт (руск.)(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 27 мая 2014. Праверана 30 снежня 2011.

[165] Н. С. Павлова, Л. М. Юрьева.. Писатели-реалисты: (Немецкая литература на рубеже XIX и XX веков) (руск.)(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 24 красавіка 2017. Праверана 30 снежня 2011.

[166] гл. Kaspar Hauser (1915) на сайце IMDb.com

[167] Наталья Самутина.. Райнер Вернер Фассбиндер и Вернер Херцог. Европейский человек: упражнения в антропологии (руск.)(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 17 сакавіка 2017. Праверана 30 снежня 2011.

[168] STEPPENWIND Texte Архівавана 8 красавіка 2012.

[169] Rammstein — Making of Mutter

[170] Малая энциклопедия русского рока (руск.)(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 28 мая 2014. Праверана 14 сакавіка 2012.

[171] Эрик Фрэнк Рассел «Дитя Нюрнберга» (руск.). Праверана 16 сакавіка 2012.

[172] Легенда о Каспаре Хаузере (нявызн.). Кинопоиск. Архівавана з першакрыніцы 16 жніўня 2012.