Azərbaycanca
Türkçe
Го́ты (гоцк.: 𐌲𐌿𐍄𐌰𐌽𐍃, Gutans, лац.: Gothi, Got(h)ones, стар.-грэч.: Γότθοι) † — германскі народ II—IX стагоддзяў, які да VIII стагоддзі адыгрываў значную ролю ў гісторыі Еўропы. Гэта былі германскія плямёны, верагодна, скандынаўскага паходжання, якія гаварылі на ўсходнегерманскай гоцкай мове (для якой біскуп ў IV стагоддзі распрацаваў ). У першыя стагоддзі нашай эры яны прарабілі шлях са Швецыі да Чорнага мора і ракі Дунай, дасягнуўшы самых Рымскай імперыі.
| Готы † | |
 | |
Малюнак 1900 г. | |
| Агульная колькасць | |
|---|---|
| Рэгіёны пражывання | Еўропа |
| Мова | готы |
| Рэлігія | політэізм, хрысціянства |
| Блізкія этнічныя групы | вандалы, , скіры |
Ранняя гісторыя
Готы сфармаваліся ў Скандынавіі, у вобласці, якую Іардан заве . Хоць пытанне аб сваяцтве готаў з проташведскім племем гетаў спрэчны, пад Скандзай у гістарыяграфіі прынята разумець поўдзень сучаснай Швецыі і востраў Готланд. Пры каралі яны пераправіліся праз Балтыйскае мора і занялі ў II стагоддзі нізоўі Віслы (Іардан называе гэту вобласць ).
З пераправы готаў у кантынентальную Еўропу гісторыкі пачынаюць адлік Вялікага перасялення народаў. Выцесненыя готамі з тэрыторыі сучаснай Польшчы вандалы і пачалі рух на поўдзень, прымушаючы мясцовае насельніцтва ссоўвацца ў бок Міжземнамор'я. Адсюль — першы націск варвараў на паўночна-ўсходнія межы Рымскай імперыі, які яна адчула пры Марку Аўрэліі.
Пяты пасля Берыга кароль готаў прывёў іх, па адной з версій, у Прыдняпроўе, дзе на тэрыторыі цяперашняй Украіны ўзнікла гоцкая дзяржава Оюм. Да гэтага Прыдняпроўе, меркавана, займаў народ . У археалагічным плане знаходжанню готаў у Прыдняпроўе адпавядае чарняхоўская культура, з цэнтрам на сярэднім Днястры, а больш ранняму перыяду іх гісторыі — культура вельбарская.
Пісьмовыя крыніцы па гісторыі Оюма познія і ненадзейныя — «» Іардана і скандынаўскія сагі (у першую чаргу, «»), якія апавядаюць пра барацьбу готаў з гунамі. Сталіцай адзінай гоцкай дзяржавы ў скандынаўскім фальклоры лічыўся горад на Дняпры — літаральна . У сазе пра Хервер сталічным названы «рачны дом» — .
Каля 230 года готы спусціліся ў . Калі з готамі ўпершыню сутыкнуліся рымляне, яны ўжо падзяліліся на дзве галіны — усходнюю (остготы) і заходнюю (вестготы), пра якія гл. падрабязней у адпаведных артыкулах. Да ліку гоцкіх плямёнаў адносіліся таксама скіры, і , ад якіх пазней адлучыліся Тамані.
Гоцкія войны
- У III стагоддзі готы выцеснілі рымлян з Дакіі (цяперашняя Малдова), тады ж адбыўся падзел готаў на заходніх (вестготы) і ўсходніх (остготы).
- У 257 годзе атрады готаў дасягнулі ўсходняга Крыму і, часткова разрабаваўшы Баспорскае царства (Пантыкапей і ) і захапіўшы флот, адправіліся да берагоў Малой Азіі. Гэтым яны знішчылі скіфскае царства з цэнтрам у Крыму.
- Увесну 258 года днястроўская флатылія готаў дасягнула Баспора і разрабавала Халкедон і Нікею.
- У 262 годзе нападу падверглася Фракія.
- У 267 годзе, выйдучы з вусця Дона, гоцкі флот дасягнуў Карынфа і Афін.
- У 269 сутыкненне готаў з арміяй рымскага імператара каля горада Ніш (Сербія). Аўрэліян вымушаны пакінуць Дакію варварам.
- У IV стагоддзі готы прымаюць арыянскую мадэль хрысціянства і вынаходзяць уласную пісьменнасць, — , вынайдзены біскупам , які пераклаў на гоцкую біблейскія тэксты (Сярэбраны кодэкс).
- У 375 гуны знішчаюць каралеўства готаў у .
- У 376 готы фарсіруюць Дунай і перасяляюцца на Балканы.
- У 378 готы пры Адрыянапалі.
Остготы, вестготы, крымскія готы
- У 410 кароль вестготаў Аларых захапіў Рым.
- У 412 вестготы ўрываюцца ў Галію.
- У 414 вестготы ўрываюцца ў Іспанію.
- У 418 вестготы адыходзяць у Аквітанію (Паўднёва-Заходняя Францыя) і засноўваюць там сваё каралеўства.
- У 451 саюз готаў і іншых плямёнаў спыніў прасоўванне на захад гунаў.
- У 463 вестготы аднаўляюць заваяванне Іспаніі.
- У 493 кароль остготаў Тэадорых засноўвае каралеўства ў Італіі.
- У 507 франкі выцясняюць вестготаў з Аквітаніі.
- Падчас (536—555) арміі візантыйскага імператара Юстыніяна знішчаюць дзяржаву остготаў у Італіі.
- У 711 арабская армія знішчае каралеўства вестготаў у Іспаніі.
- Да пачатку XVII стагоддзя адносяцца апошнія звесткі пра ў Крыме (гл. ).
Пісьменнасць
Готы першымі з германскіх плямёнаў прынялі хрысціянства (арыянскага толку). Гоцкая Біблія — першы на германскім мове; адначасова гэта і першы перакладны германскі пісьмовы помнік. На сённяшні дзень вядомыя толькі асобныя гэтага перакладу. Тым не менш, з пункту гледжання філалогіі (як літаратуразнаўства, так і параўнальна-гістарычнага мовазнаўства) ён унікальны і каштоўны. Гэты пераклад быў здзейснены ў IV стагоддзя н.э. арыянскім біскупам .
Памяць пра готаў
У часы Рэнесансу готы разглядаліся гуманістамі як носьбіты варварскага пачатку, вінаватыя ў разбурэнні антычнай цывілізацыі. Да з'яўлення тэрміна Сярэднявечча ўсё германска-варварскае ў еўрапейскай культуры пазначалася эпітэтам «гатычны». Адсюль паходзяць тэрміны готыка і , хоць адпаведныя з'явы да готаў прамога стаўлення не маюць.
Падчас знаходжання готаў ва Усходняй Еўропе іх суседзі — славяне — перанялі з гоцкай мовы мноства слоў — «хлеб», «суп», «смятана», «кацёл», «купіць», «Госпад», «царква», «крэст», «лек», «ліхва», «скарб», «скрыня», «вінаград», «вярблюд» і інш. (падрабязней гл. слоўнік ). На пераемнасць у адносінах да готаў прэтэндавалі шведскія каралі («каралі шведаў (свеяў), готаў і вендаў»), нашчадкамі вестготаў лічыла сябе іспанская знаць.
Гл. таксама
- Вестготы
- Усходнегерманскія мовы
- Скіры
Літаратура
- Jordanes (1997), The Origins and Deeds of the Goths, Перакладчык Mierow; Charles C., Calgary: J. Vanderspoel, Department of Greek, Latin and Ancient History, University of Calgary, Архівавана з арыгінала 24 красавіка 2006, Праверана 5 September 2008
- Makiewicz, Tadeusz. The Goths in Greater Poland. The Council of Europe, EuRoPol Gaz S.A.. Праверана 5 September 2008.
- Skorupka, Tomasz. Jewellery of the Goths. Poznan Archaeological Museum (1997). Праверана 16 September 2008.
- Hooker, Richard. The Germans. World Civilizations. Washington State University (1996). Праверана 19 September 2008.
- Kaliff, Anders. Gothic Connections:Abstract(недаступная спасылка). Uppsala Universitet (2001). Архівавана з першакрыніцы 21 жніўня 2004. Праверана 19 September 2008.
- "The Savage Goths", Terry Jones’ Barbarians, June 2006, Архівавана з арыгінала 8 снежня 2008, Праверана 25 ліпеня 2012
- Forest People: the Goths in Transyvania, Hungary: NIIF
- The origin of the Goths (PDF), Neðerlands: Kortland
Спасылкі
![image]()
На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Готы
Аўтар: www.NiNa.Az
Дата публікацыі:
U panyaccya yosc i inshyya znachenni gl Go ty gock 𐌲𐌿𐍄𐌰𐌽𐍃 Gutans lac Gothi Got h ones star grech Got8oi germanski narod II IX stagoddzyay yaki da VIII stagoddzi adygryvay znachnuyu rolyu y gistoryi Eyropy Geta byli germanskiya plyamyony veragodna skandynayskaga pahodzhannya yakiya gavaryli na yshodnegermanskaj gockaj move dlya yakoj biskup y IV stagoddzi raspracavay U pershyya stagoddzi nashaj ery yany prarabili shlyah sa Shvecyi da Chornaga mora i raki Dunaj dasyagnuyshy samyh Rymskaj imperyi Goty Malyunak 1900 g Agulnaya kolkascRegiyony prazhyvannya EyropaMova gotyReligiya politeizm hrysciyanstvaBlizkiya etnichnyya grupy vandaly skiryRannyaya gistoryyaRaspaysyudzhvanne gotay prybliznae Gotland Gyotaland gistarychnaya terytoryya Velbarskaya kultura Charnyahoyskaya kultura Rymskaya imperyyaAsnoynyya artykuly i Goty sfarmavalisya y Skandynavii u voblasci yakuyu Iardan zave Hoc pytanne ab svayactve gotay z protashvedskim plemem getay sprechny pad Skandzaj u gistaryyagrafii prynyata razumec poydzen suchasnaj Shvecyi i vostray Gotland Pry karali yany perapravilisya praz Baltyjskae mora i zanyali y II stagoddzi nizoyi Visly Iardan nazyvae getu voblasc Z perapravy gotay u kantynentalnuyu Eyropu gistoryki pachynayuc adlik Vyalikaga perasyalennya naroday Vycesnenyya gotami z terytoryi suchasnaj Polshchy vandaly i pachali ruh na poydzen prymushayuchy myascovae naselnictva ssoyvacca y bok Mizhzemnamor ya Adsyul pershy nacisk varvaray na paynochna yshodniya mezhy Rymskaj imperyi yaki yana adchula pry Marku Ayrelii Pyaty paslya Beryga karol gotay pryvyoy ih pa adnoj z versij u Prydnyaproye dze na terytoryi cyaperashnyaj Ukrainy yznikla gockaya dzyarzhava Oyum Da getaga Prydnyaproye merkavana zajmay narod U arhealagichnym plane znahodzhannyu gotay u Prydnyaproye adpavyadae charnyahoyskaya kultura z centram na syarednim Dnyastry a bolsh rannyamu peryyadu ih gistoryi kultura velbarskaya Pismovyya krynicy pa gistoryi Oyuma pozniya i nenadzejnyya Iardana i skandynayskiya sagi u pershuyu chargu yakiya apavyadayuc pra baracbu gotay z gunami Stalicaj adzinaj gockaj dzyarzhavy y skandynayskim falklory lichyysya gorad na Dnyapry litaralna U saze pra Herver stalichnym nazvany rachny dom Kalya 230 goda goty spuscilisya y Kali z gotami ypershynyu sutyknulisya rymlyane yany yzho padzyalilisya na dzve galiny ushodnyuyu ostgoty i zahodnyuyu vestgoty pra yakiya gl padrabyaznej u adpavednyh artykulah Da liku gockih plyamyonay adnosilisya taksama skiry i ad yakih paznej adluchylisya Tamani Gockiya vojnyAsnoynyya artykuly i Gocki pravadyr mazaika y Kanstancinopali Vestgockaya broshkaU III stagoddzi goty vycesnili rymlyan z Dakii cyaperashnyaya Maldova tady zh adbyysya padzel gotay na zahodnih vestgoty i yshodnih ostgoty U 257 godze atrady gotay dasyagnuli yshodnyaga Krymu i chastkova razrabavayshy Basporskae carstva Pantykapej i i zahapiyshy flot adpravilisya da beragoy Maloj Azii Getym yany znishchyli skifskae carstva z centram u Krymu Uvesnu 258 goda dnyastroyskaya flatyliya gotay dasyagnula Baspora i razrabavala Halkedon i Nikeyu U 262 godze napadu padverglasya Frakiya U 267 godze vyjduchy z vuscya Dona gocki flot dasyagnuy Karynfa i Afin U 269 sutyknenne gotay z armiyaj rymskaga imperatara kalya gorada Nish Serbiya Ayreliyan vymushany pakinuc Dakiyu varvaram U IV stagoddzi goty prymayuc aryyanskuyu madel hrysciyanstva i vynahodzyac ulasnuyu pismennasc vynajdzeny biskupam yaki peraklay na gockuyu biblejskiya teksty Syarebrany kodeks U 375 guny znishchayuc karaleystva gotay u U 376 goty farsiruyuc Dunaj i perasyalyayucca na Balkany U 378 goty pry Adryyanapali Ostgoty vestgoty krymskiya gotyAsnoynyya artykuly Ostgoty Vestgoty i U 410 karol vestgotay Alaryh zahapiy Rym U 412 vestgoty yryvayucca y Galiyu U 414 vestgoty yryvayucca y Ispaniyu U 418 vestgoty adyhodzyac u Akvitaniyu Paydnyova Zahodnyaya Francyya i zasnoyvayuc tam svayo karaleystva U 451 sayuz gotay i inshyh plyamyonay spyniy prasoyvanne na zahad gunay U 463 vestgoty adnaylyayuc zavayavanne Ispanii U 493 karol ostgotay Teadoryh zasnoyvae karaleystva y Italii U 507 franki vycyasnyayuc vestgotay z Akvitanii Padchas 536 555 armii vizantyjskaga imperatara Yustyniyana znishchayuc dzyarzhavu ostgotay u Italii U 711 arabskaya armiya znishchae karaleystva vestgotay u Ispanii Da pachatku XVII stagoddzya adnosyacca aposhniya zvestki pra y Kryme gl PismennascAsnoynyya artykuly i Gockaya Bibliya 520 adziny zahavany pomnik gockaj arhitektury Goty pershymi z germanskih plyamyonay prynyali hrysciyanstva aryyanskaga tolku Gockaya Bibliya pershy na germanskim move adnachasova geta i pershy perakladny germanski pismovy pomnik Na syonnyashni dzen vyadomyya tolki asobnyya getaga perakladu Tym ne mensh z punktu gledzhannya filalogii yak litaraturaznaystva tak i paraynalna gistarychnaga movaznaystva yon unikalny i kashtoyny Gety peraklad byy zdzejsneny y IV stagoddzya n e aryyanskim biskupam Pamyac pra gotayU chasy Renesansu goty razglyadalisya gumanistami yak nosbity varvarskaga pachatku vinavatyya y razburenni antychnaj cyvilizacyi Da z yaylennya termina Syarednyavechcha ysyo germanska varvarskae y eyrapejskaj kultury paznachalasya epitetam gatychny Adsyul pahodzyac terminy gotyka i hoc adpavednyya z yavy da gotay pramoga staylennya ne mayuc Padchas znahodzhannya gotay va Ushodnyaj Eyrope ih susedzi slavyane peranyali z gockaj movy mnostva sloy hleb sup smyatana kacyol kupic Gospad carkva krest lek lihva skarb skrynya vinagrad vyarblyud i insh padrabyaznej gl sloynik Na peraemnasc u adnosinah da gotay pretendavali shvedskiya karali karali shveday sveyay gotay i venday nashchadkami vestgotay lichyla syabe ispanskaya znac Gl taksamaVestgoty Ushodnegermanskiya movy SkiryLitaraturaJordanes 1997 The Origins and Deeds of the Goths Perakladchyk Mierow Charles C Calgary J Vanderspoel Department of Greek Latin and Ancient History University of Calgary Arhivavana z aryginala 24 krasavika 2006 Praverana 5 September 2008 Makiewicz Tadeusz The Goths in Greater Poland nyavyzn The Council of Europe EuRoPol Gaz S A Praverana 5 September 2008 Skorupka Tomasz Jewellery of the Goths nyavyzn Poznan Archaeological Museum 1997 Praverana 16 September 2008 Hooker Richard The Germans nyavyzn World Civilizations Washington State University 1996 Praverana 19 September 2008 Kaliff Anders Gothic Connections Abstract nyavyzn nedastupnaya spasylka Uppsala Universitet 2001 Arhivavana z pershakrynicy 21 zhniynya 2004 Praverana 19 September 2008 The Savage Goths Terry Jones Barbarians June 2006 Arhivavana z aryginala 8 snezhnya 2008 Praverana 25 lipenya 2012 Forest People the Goths in Transyvania Hungary NIIF The origin of the Goths PDF Nederlands KortlandSpasylkiNa Vikishovishchy yosc medyyafajly pa teme Goty