Azərbaycanca
Беларуская
Deutsch
English
Français
Қазақ
Lietuvių
Русский
ภาษาไทย
Türkçe
Українська
Пру́сія (ням.: Preußen) — гістарычная назва шэрагу раёнаў ва ўсходняй і цэнтральнай Еўропе, а менавіта:
- Населены аднайменным народам (прусы) рэгіён на паўднёва-ўсходнім узбярэжжы Балтыйскага мора, у Сярэднявеччы заваяваны тэўтонскімі рыцарамі. Пазней гэты рэгіён стаў звацца Усходняй Прусіяй.
- Герцагства (з 1525), (з 1618, пад уладай нямецкай дынастыі Гогенцолернаў). Уключала ўласна (Усходнюю) Прусію, а таксама Брандэнбург. Сталіца размяшчалася спачатку ў Кёнігсбергу, а пасля Трыццацігадовай вайны — у Берліне. Каралеўства (з 1701).
- Тэрытарыяльнае ўтварэнне («вольная дзяржава») у рамках Веймарскай рэспублікі, узніклае пасля падзення Гогенцолераў у 1918 годзе, якое ўключала большую частку былога каралеўства. У 1947 годзе як тэрытарыяльнае ўтварэнне Прусія была ліквідавана па рашэнні саюзнікаў у рамках паваеннай перабудовы Еўропы.
| Гістарычная дзяржава | |||||
| Прусія | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Preußen | |||||
| |||||
| Гімн: Preußenlied[d], Borussia[d] і Heil dir im Siegerkranz[d] | |||||
 Прусія ў складзе Германскай імперыі | |||||
<  1525 — 1947 | |||||
| Сталіца | Кёнігсберг (1525—1701) Берлін (1701—1947) | ||||
| Мова(ы) | Нямецкая | ||||
| Афіцыйная мова | нямецкая | ||||
| Плошча | 297 007 км² (1939) | ||||
| Насельніцтва | 41 915 040 чал. (1939) | ||||
| Форма кіравання | манархія (1525—1918) рэспубліка (1918—1947) | ||||
| Гісторыя | |||||
| • 1525 | герцагства | ||||
| • 27 жніўня 1618 | з Брандэнбургам | ||||
| • 18 студзеня 1701 | каралеўства | ||||
| • 9 лістапада 1918 | Свабодная дзяржава | ||||
| • 30 студзеня 1934 | скасавана (дэ-факта) | ||||
| • 25 лютага 1947 | скасавана (дэ-юрэ) | ||||
 Медыяфайлы на Вікісховішчы | |||||
Гісторыя
V—XIII стагоддзі
Да XIII стагоддзя тэрыторыю Усходняй Прусіі засялялі прусы. Яны з'яўляліся аднымі з прамых пераемнікаў (III—II тыс. да н.э.) якая займала амаль усю кантынентальную Еўропу, акрамя Міжземнамор'я і Поўначы, — у тым ліку сучасную Цэнтральную Расію. Іх вылучэнне ў асобны народ з групы роднасных плямёнаў адносяць да V—VI стагоддзям. Пры гэтым характэрныя рысы ўласна прускае культуры прасочваюцца з пачатку нашае эры. Першыя паселішчы ўласна прусаў паўсталі на ўзбярэжжы цяперашняга Калінінградскага заліва. Затым, аж да IX стагоддзя, прусы мігравалі на захад, да ніжняга цячэння Віслы.
У XIII павеку гэта Тэўтонскім ордэнам.
Тэўтонскі ордэн (1224—1525)
У 1226 годзе польскі князь Конрад I Мазавецкі папытаў дапамогі ў тэўтонскіх рыцараў у барацьбе супраць прусаў, абяцаўшы ім валоданне гарадамі Кульм і Добрынь, а таксама захаванне за імі захопленых тэрыторый. У 1232 годзе Тэўтонскія рыцары прыбылі ў Польшчу. Заваяванне прусаў і яцвягаў, пачатае ў 1233, завяршылася ў 1283; два вялікіх паўстанні прускіх плямёнаў (1242—1249 і 1260—1274) былі жорстка падушаны. У 1237 да Тэўтонскага ордэна далучыліся рэшткі Ордэна мечаносцаў, пацярпелага незадоўга да гэтай паражэнні ад ліцвінаў. У выніку гэтага аб'яднання ўтварылася аддзяленне Тэўтонскага ордэна ў Інфлянтах і Курляндыі — Лівонскі ордэн. Пасля падначалення Прусіі пачаліся рэгулярныя паходы супраць паганскай Літвы. У 1308—1309 Тэўтонскі ордэн захапіў у Польшчы Усходняе Памор’е з Гданьскам. У 1346 дацкі кароль Вальдэмар IV саступіў ордэну Эстляндыю. У 1380—1398 ордэн падпарадкаваў Жамойць, аб'яднаўшы такім чынам свае ўладанні ў Прусіі і Лівоніі, у 1398 захапіла востраў Готланд, у 1402 набыў Новую марку.
Пагроза з боку Тэўтонскага ордэна прывяла да ўсталявання дынастычнага саюза паміж Польшчай і Літвой (Крэўская унія 1385). У Вялікай вайне 1409—1411 гадоў Тэўтонскі ордэн патрываў паражэнне пры Грунвальдзе ад аб'яднаных сіл Польшчы і Вялікага Княства Літоўскага. Па Торунскім міры 1411 года ён, адмовіўшыся ад Жамойці і польскай Добжынскай землі, выплаціў кантрыбуцыю. З гэтай паражэнні пачынаецца заход Ордэна.
Патрываўшы паражэнне ў Трынаццацігадовай вайне 1454—1466, Тэўтонскі ордэн пазбавіўся Гданьскага Памор'я, Торуні, Марыенбурга, Эльблонга, біскупства Варміі і стаў васалам Польскага каралеўства. Рэзідэнцыя вялікага магістра была перанесена ў Кёнігсберг. Лівонскі ордэн фактычна стаў самастойным.
Герцагства Прусія (1525—1618)
У 1525 годзе вялікі магістр Тэўтонскага ордэна Альбрэхт Брадэнбургскі (Гогенцолерн), парайшоў у пратэстанцызм і па радзе Марціна Лютэра секулярызаваў землі Тэўтонскага ордэна ў Прусіі, ператварыў іх у свецкае герцагства, змешчанае ў леннай залежнасці ад Польшчы.
Альбрэхт таксама рэфарміраваў усю дзяржаўную сістэму. Ствараліся новыя ўрадавыя ўстановы. У 1544 годзе ў Кёнігсбергу ўтвораны універсітэт, уладкованы на ўзор іншых нямецкіх універсітэтаў. Рэформы Альбрэхта згулялі значную ролю ў развіцці Прусіі, спрыялі яе эканамічнаму і культурнаму развіццю. Памёр Альбрэхт 20 сакавіка 1568 годзе на 78-м годзе жыцця ў замку Тапіяў (Гвардзейск).
Пасля яго смерці сітуацыя ў Прусіі зноў ускладнілася. Яго псіхічна хворы сын, Альбрэхт Фрэдэрык, практычна не прымаў удзелу ў кіраванні герцагствам. З 1578 года Прусіяй сталі кіраваць рэгенты з іншай галіны той жа нямецкай дынастыі Гогенцолернаў. У Альбрэхта Фрэдэрыка не было сыноў. Курфюрст Брандэнбурга Іаяхім Фрыдрых жэніць свайго сына Яна (Іахана) Жыгімонта з Ганнай Прускай, дачкой Альбрэхта ў надзеі ўсталяваць дынастычнаю пераемнасць і пасля яго смерці далучыць землі Прусіі да Брандэнбурга. Хаця сойм забараніў Іяхіму Фрыдрыху прыязджаць у Каралявец, але ён дабіўся мэты, паслядоўна дыпламатычна і фінансава падтрымліваў Жыгімонта Вазу у яго войнах са Швецыяй і Масквой. У 1618 годзе Альбрэхт Фрэдэрык памірае і прускае герцагства пераходзіць да курфюрста Брандэнбурга Яна Жыгімонта.
Курфюрства Брандэнбург-Прусія (1618—1701)
Улада Брадэнбургскіх курфюрстаў у далучаных землях Прусіі была даволі хісткае. Па-першае Прусія працягвала знаходзіцца ў леннай залежнасці ад Польшчы, па-другое Польшча сама жадала валодаць гэтымі тэрыторыямі, марачы далучыць Прусію да каронных зямель у выглядзе ваяводства. Брандэнбург жа тым часам моцна пакутаваў ад распачатае Трыццацігадовай вайны і не мог праводзіць актыўную палітыку па замацаванні за сабой нованабытых зямель.
Значнае ўзмацненне Брадэнбургска-Прускай дзяржавы адбылося пры кіраванні . Яго палітыка спрыяла прытоку імігрантаў у разбураны вайной Брандэнбург і спрыяла яго хуткаму аднаўленню. З мэтай знішчэння леннай залежнасці Прусіі ад Польшчы і дасягнення яе суверэнітэту курфюрст прыняў удзел у шведска-польскай вайне 1655—1661 гадоў. Перамога над палякамі ў трохдзённай бітве пад Варшаваю, здабытая пры дапамозе брадэнбургскіх войскаў, значна ўзмацніла пазіцыі курфюрста. 20 лістапада 1656 Карл X склаў з курфюрстам дамову ў Лабіаў, па якім Фрыдрых-Вільгельм атрымліваў поўны суверэнітэт у Прусіі. У адпаведнасці гэты суверэнітэт прызнаецца Рэччу паспалітай. Зараз на карце Еўропы з'яўляецца новая дзяржава Брандэнбург-Прусія, якая дзякуючы высілкам Фрыдрыха Вільгельма I значна ўзмацняецца і абрастае новымі землямі.
Каралеўства Прусія (1701—1918)
18 студзеня 1701 годзе ў Кёнігсбергу сын Фрыдрыха Вільгельма курфюрст Брадэнбургскі Фрыдрых III быў каранаваны каралём Прусіі і прыняў тытул Фрыдрыха I, пры гэтым назва Прусія была прысвоена ўсёй Брандэрбургска-Прускай дзяржаве.
Хоць ніякімі асоба важнымі для дзяржавы падзеямі кіраванне Фрыдрыха I адзначана не было, каралеўскі тытул кіраўніка падняў міжнародны прэстыж Прусіі.
Пасля смерці Фрыдрыха I у 1713 годзе на прускі пасад уступіў Фрыдрых Вільгельм I, празваны Каралём-салдатам. Фрыдрых-Вільгельм I перабудаваў уладныя структуры буйных гарадоў, такіх, як Берлін, Кёнігсберг і Штэтын. Гарады атрымлівалі прызначаных каралём штат-прэзідэнтаў, адначасова якія робяцца старшынямі ваенных і зямельных палатаў у дадзенай правінцыі. Падчас яго кіравання прускае войска стала мацнейшым войскам у Еўропе.
З 1740 па 1786 гг. каралём Прусіі быў Фрыдрых II Вялікі. У гэты перыяд Прусія ўдзельнічала ў шматлікіх войнах. Ужо ў 1740 годзе пачынаецца (1740—1748), у выніку якой Прусія захапіла большую частку Сілезіі.
У 1756—1763 гадах Прусія ўдзельнічала ў Сямігадовай вайне, у якое атрымала перамогу, панясучы, аднак, вялікія страты. У 1757 і 1759 гадах Прусія пацярпела паражэнне ад расійскіх войскаў у і ў Кунерсдорфскай бітве. У выніку большасць прускіх правінцый былі заняты або рускімі, або аўстрыйцамі. Аднак у 1762 годзе пасля смерці расійскай імператрысы Лізаветы Пётр III, які прыйшоў да ўлады, заключыў з Фрыдрыхам II перамір'е і вярнуў землі, заваяваныя расійскім войскам. Услед за Расіяй перамір'е было складзена 22 мая 1762 гады паміж Прусіяй і Францыяю, а 24 лістапада — перамір'е паміж Прусіяй і Аўстрыяю. У выніку вайны Прусія канчаткова ўвайшла ў круг вядучых еўрапейскіх дзяржаў.
Апошняя вайна, у якой удзельнічала Прусія падчас кіравання Фрыдрыха II, — . Прусія атрымала перамогу, аднак не атрымала ад вайны ніякіх выгад.
Фрыдрых II сканаў у 1786 годзе ў Патсдаме, не пакінуўшы прамога спадчынніка. Яго пераемнікам стаў яго пляменнік Фрыдрых Вільгельм II. Пры ім сістэма кіравання, створаная Фрыдрыхам, стала руйнавацца, і пачаўся заняпад Прусіі. Пры Фрыдрыху Вільгельме II, падчас Вялікай французскай рэвалюцыі Прусія разам з Аўстрыяю склала ядро 1-й антыфранцузскай кааліцыі, аднак пасля шэрагу паразаў была вымушана падпісаць сепаратны з Францыяю ў 1795 годзе.
У 1797 годзе пасля смерці Фрыдрыха Вільгельма II на пасад уступіў яго сын, Фрыдрых Вільгельм III. Фрыдрых Вільгельм апынуўся слабым і нерашучым кіраўніком. У напалеонаўскіх войнах ён доўгі час не мог вызначыцца, на якім ён боку. Ён абяцаў садзейнічанне Аўстрыі, але нічога не распачаў пасля ўварвання ў гэту краіну Напалеона ў 1805 годзе, спадзяючыся набыць ад Францыі наўзамен за нейтралітэт Прусіі Гановер і іншыя землі на поўначы. 1 кастрычніка 1806 года Прусія прад'явіла Напалеону ўльтыматум, а ўжо 8 кастрычніка 1806 года Напалеон напаў на Прусію. У выніку прускае войска была разгромлена Напалеонам у . Па 1807 года Прусія страціла каля паловы сваіх тэрыторый. У студзені 1813 года Прусія вызвалена ад напалеонаўскіх войскаў. Па выніках Венскага кангрэса 1814—1815 гадоў Прусіі былі вернуты Рэйнская Прусія, Вестфалія, Познань і частка Саксоніі.
Войны за аб'яднанне Германіі
У 1848—1850 і 1864 гадах Прусія сумесна з Германскім саюзам вяла вайну супраць Даніі за ўладанне герцагствамі Шлезвіг і Гольштэйн (Глядзіце , ). Па выніках вайны герцагства былі абвешчаны сумеснымі ўладаннямі Прусіі і Аўстрыі, якая стаяла на чале Германскага саюза.
Імкненне Аўстрыі і Прусіі да аб'яднання ўсіх нямецкіх зямель пад сваёю эгідаю прывяло да пачатку ў 1866 годзе Аўстра-Прускай вайны. Вынікамі гэтай вайны сталі анексія Прусіяй тэрыторый Каралеўства Гановер, , Насау, Шлезвіг-Гольштэйна, Франкфурта-на-Майне. Гэтыя анексіі тэрытарыяльна злучылі рэйнскія правінцыі Прусіі з асноўнай тэрыторыяй каралеўства і ўтварылі , які аб'яднаў 21 нямецкую дзяржаву.
У 1870—1871 гадах Прусія вяла вайну супраць Францыі, па выніках якой да Паўночна-Германскага саюза былі далучаны паўднёванямецкія землі — Бадэн, Вюртэмберг і Баварыя. 18 студзеня 1871 годзе, яшчэ да канчатка вайны, у Версалі міністр-прэзідэнт Прусіі Бісмарк і прускі кароль абвясцілі пра стварэнне Германскай імперыі.
З гэтай даты пачынаецца гісторыя Прусіі ў складзе адзінай Нямецкай дзяржавы.
У складзе Германіі
Новая імперыя Бісмарка стала адной з самых магутных дзяржаў з краін кантынентальнай Еўропы. Панаванне Прусіі ў новай імперыі было амаль гэтак жа абсалютным, як гэта было ў Паўночна-Германскім саюзе. Прусія мела тры пятых плошчы імперыі, і дзве траціны яе насельніцтва. Імператарская карона стала спадчыннай дынастыі Гогенцолераў.
Аднак карані будучых праблем знаходзіліся ў глыбокіх адрозненнях паміж імперскае і прускае сістэмамі. Імперыя мела сістэму ўсеагульнага і роўнага выбарчага права для ўсіх мужчын старэй 25 гадоў. У той жа час, Прусія захавала сістэму галасавання з абмежавальнымі трыма класамі, у якое 17,5 % насельніцтва кантралявала ўсе сферы жыцця. Імперскі канцлер быў, за выключэннем двух перыядаў (студзень-лістапад 1873 і 1892—1894 гадоў) таксама прэм'ер-міністрам Прусіі, і гэта азначала, што на працягу большае часткі існавання імперыі, каралю/імператару і прэм'ер-міністру/канцлеру прыйшлося шукаць большасці ў выбарчых заканадаўчых органах дзвюх абсалютна розных выбарчых сістэм.
На момант стварэння імперыі дзве траціны насельніцтва Прусіі было сельскім. Аднак на працягу 20 наступных гадоў становішча змянілася і на гарадскія паселішчы ўжо даводзілася дзве траціны насельніцтва. Тым не менш, межы выбарчых акругаў так і не былі зменены, каб адбіць рост насельніцтва і ўплыў гарадоў.
Бісмарк разумеў, што астатняя частка Еўропы некалькі скептычна ставіцца да сілы новага Рэйха, і звярнуў сваю ўвагу на захаванне міру накшталт Берлінскага кангрэса.
Вільгельм I памёр у 1888 годзе, і яго на троне змяніў спадчынны прынц — . Новы імператар, быў англафілам і планаваў ажыццявіць шырокія ліберальныя рэформы. Але ён памёр праз 99 дзён з моманту свайго ўзыходжання на трон. Яго спадчыннікам стаў 29-летні сын, Вільгельм II.
Вільгельм паўстаў супраць сваіх бацькоў у іх ліберальных спробах і пакінуў прусаў пад апекаю Бісмарка. Новы кайзер хутка сапсаваў адносіны з брытанскай і расійскай каралеўскімі сем'ямі (хоць і быў роднасна злучаны з імі), стаў іх супернікам і нарэшце ворагам. Вільгельм II адхіліў Бісмарка ад пасады ў 1890 годзе і пачаў кампанію мілітарызацыі і авантурызму ў вонкавай палітыцы, што ў канчатковым выніку прывяло Германію да ізаляцыі.
Падчас Аўстра-Венгерскага канфлікту з Сербіяй кайзер з'ехаў у адпачынак, і паспешныя планы мабілізацыі некалькіх дзяржаў прывялі да катастрофы — Першай сусветнай вайне (1914—1918). За выйсце з вайны бальшавікі, паводле Брэсцкага міру (1918 год), пагадзіліся на акупацыю буйных рэгіёнаў заходняй часткі Расійскай імперыі, якія межавалі з Прусіяй. Нямецкі кантроль над гэтымі тэрыторыямі доўжыўся ўсяго некалькі месяцаў і спыніўся з-за паражэнні нямецкага войска і перамогі нямецкай рэвалюцыі, якія прывялі да адлучэння кайзера ад трона і яго выгнання.
Паваенная прымусіла Германію несці поўную адказнасць за вайну. Дамова была падпісана ў Версалі, у зале люстэркаў, дзе нямецкая імперыя і была створана. Па гэтай мірнага дагавора Прусія страціла шэраг тэрыторый, раней якія ўваходзілі ў яе склад (Верхняя Сілезія, Познань, частка правінцый Усходняя і Заходняя Прусія, Саар, Паўночны Шлезвіг і некаторыя іншыя).
Яшчэ да завяршэння вайны ў Германіі ўспыхнула Лістападаўская рэвалюцыя 1918 г., якая прымусіла Вільгельма II зрачыся і ад прускага пасаду, і ад злучанага з ім тытула нямецкага імператара. Германія стала рэспублікаю, Каралеўства Прусія было пераназвана ў Вольную дзяржаву Прусія.
У складзе Веймарскай рэспублікі
Веймарская рэспубліка засталася «саюзнай дзяржавай», а землі былі дзяржавамі, хоць і з абмежаваным суверэнітэтам. Менавіта нераўнапраўе яе членаў, першым чынам, і характарызавала федэралістычную структуру Веймарскай рэспублікі. На тэрыторыі Прусіі пражывала амаль 2/3 насельніцтвы, тут была шырока развіта прамысловасць і ваенная арганізацыя. З прычыны гэтага Прусія захавала сваё дамінантнае становішча ў Германіі ў параўнанні з іншымі нямецкімі землямі. Планы тэрытарыяльнай перабудовы Германіі сустракалі разлютаванае супраціўленне. арт.18 Канстытуцыі ўсталёўваў, што тэрытарыяльныя змены існых і стварэнне новых зямель у межах нямецкай імперыі адбываецца шляхам імперскага закону, які змяняе канстытуцыю, што ў прамым сэнсе азначала, што ніякая тэрытарыяльная перабудова немагчыма без згоды Прусіі.
Нераўнапраўе выяўлялася і ў прадстаўніцтве зямель у Рэйхстагу. Прусія тут атрымала 2/5 галасоў і сітуацыю не магло змяніць нават уключэнне ў канстытуцыю «антыпрускае абмоўкі», якая прадугледжвала, што палову прускіх галасоў павінны мець прадстаўнікі прускіх правінцыйных кіраванняў, а не прускі ўрад. Такім чынам, з 66 галасоў у Рэйхстагу Прусія мела 26, Баварыя — 11, Саксонія — 7, Вюртэмберг — 4, Бадэн — 3, Цюрынгія, Гесэн, Гамбург — па 2, астатнія 9 зямель па 1 голасу. Усё гэта казала пра тое, што ніводнае рашэнне не магло быць прынята супраць волі Прусіі.
Прусія ў эпоху Трэцяга рэйха
Пасля прыходу 30 студзеня 1933 годзе да ўлады ў Германіі нацыянал-сацыялістаў Прусія працягвала заставацца ў складзе Германіі на адмысловым становішчы. Ужо 30 студзеня Прусіі стаў віцэ-канцлер у Адольфа Гітлера Франц фон Папен.
Пасля ўводзін пастоў імперскіх намеснікаў (рэйхсштатгальтэраў) у землях Германіі з 7 красавіка 1933 годзе і да сваёй смерці 30 красавіка 1945 годзе імперскім намеснікам Прусіі быў сам А. Гітлер, а яе міністрам-прэзідэнтам з 11 красавіка 1933 да 23 красавіка 1945 года быў прэзідэнт Рэйхстага Герман Герынг. Яму ж 30 студзеня 1935 годзе А. Гітлер даручыў адначасова выконваць яго абавязкі рэйхсштатгальтэра Прусіі, але фармальна застаючыся часткай прускай дзяржавы.
Ліквідацыя Прусіі
Пасля капітуляцыі Германіі ў Другой сусветнай вайне ў 1945 годзе і пераходу вярхоўнай улады ў краіне да саюзніцкіх акупацыйных уладаў, апошнімі прадпрымаюцца меры па расфарміраванні велізарнай Прусіі, разгляданае імі як апора нямецкага мілітарызму і рэакцыі. На працягу 1945—1946 гг. распараджэннямі саюзніцкіх уладаў са складу Прусіі канфіскоўваюцца розныя яе тэрыторыі.
Гэты працэс завяршыўся з прыняццем саюзным Кантрольным саветам у Германіі 25 лютага 1947 гады Закона «Аб ліквідацыі Прускай дзяржавы». 1 сакавіка 1947 года Кантрольным саветам афіцыйна заяўлена пра тое, што Пруская дзяржава «з'яўлялася крыніцаю мілітарызму і рэакцыі ў Германіі», і таму яно больш не існуе.
Усходняя Прусія была падзелена паміж Савецкім Саюзам і Польшчай. У склад Савецкага Саюза разам са сталіцай Кёнігсбергам (які быў пераназваны ў Калінінград) увайшла адна траціна Усходняй Прусіі, на тэрыторыі якое была створана Калінінградская вобласць. Невялікая частка, якая ўключала частка Куршскай касы і горад Клайпеда (Клайпедскі край), была перададзена Літоўскай ССР. Таксама да Польшчы адышлі Ніжняя Сілезія, вялікая частка Памераніі і іншыя тэрыторыі да ўсходу ад .
Астатнія тэрыторыі ліквідаванай Прускай дзяржавы ўвайшлі ў склад іншых федэральных зямель Германіі, такіх як Брандэнбург, Гесэн, Ніжняя Саксонія, Рэйнланд-Пфальц, Паўночны Рэйн — Вестфалія, Саксонія-Ангальт, Цюрынгія, Шлезвіг-Гольштэйн, Мекленбург-Пярэдняя Памеранія, Бадэн-Вюртэмберг, Саар. У 1990 годзе самастойнай зямлёй Германіі стала былая сталіца Прусіі — Берлін.
Такім чынам, з 16 зямель сучаснае Федэратыўнай Рэспублікі Германія 12 цалкам ці часткова размешчаны на тэрыторыях, раней якія ўваходзілі ў склад Прусіі.
Значэнне Прусіі
Гістарычна Прусія з'яўлялася цэнтрам і часткай зямель Германіі. З 1871 года, паслья ўтварэння адзінай Германскай імперыі, стала губляць свай пазіцыі ў якасці самастойнага суб'екта, паколькі ўзначаліўшы аб'яднанне краіны стала ў штодзённай свядомасці ў значнай ступені сінанімічная новай дзяржаве.
Геаграфія і насельніцтва Прусіі
Тэрыторыя Прусіі значна змянялася з цягам часу. Так, у XIV павеку Прусія складалася з тэрыторый цяперашняга Польшчы, Калінінградскай вобласці і Клайпедскага павета Літвы. Напачатку XX стагоддзя каралеўства Прусія складалася з «уласна Прусіі» (Усходняй і Заходняй Прусіі), Брандэнбург, правінцыі Саксоніі (тэрыторыя цяперашняе зямлі Саксонія-Ангальт і частка зямлі Цюрынгія), Памераніі, Рэйнскай правінцыі, Вестфаліі, Сілезію, Лужыцы, Шлезвіг-Гольштэйн, Гановер, Гесэн-Насау і правінцыю Гогенцолерн.
У 1914 годзе плошча тэрыторыі Прусіі складала 354 490 км².
Насельніцтва Прусіі па гадах (1740—1939)
| Год | Насельніцтва | Год | Насельніцтва | Год | Насельніцтва |
|---|---|---|---|---|---|
| 1740 | 2 240 000 | 1840 | 14 929 000 | 1890 | 29 957 000 |
| 1786 | 5 430 000 | 1852 | 16 935 000 | 1900 | 34 473 000 |
| 1800 | 9 700 000 | 1861 | 18 491 000 | 1910 | 40 165 000 |
| 1816 | 10 349 000 | 1864 | 19 255 000 | 1925 | 38 176 000 |
| 1828 | 12 726 000 | 1871 | 24 689 000 | 1933 | 39 934 000 |
| 1834 | 13 510 000 | 1880 | 27 279 000 | 1939 | 41 334 000 |
Узнагароды Прусіі
Ордэны Прусіі
- ням.: Hohen Orden vom Schwarzen Adler (ад 18 студзеня 1701)
- ням.: Orden «Pour le Merite» (ад 31 мая 1740)
- ням.: Orden «Pour le Merite» fur Wissenschaft und Kunste
Гл. таксама
Зноскі
- К. А. Залесский. «НСДАП. Власть в Третьем рейхе». М., , 2005. С. 411
- Hermann Goring: Timeline
- ПРУССИЯ — Советская историческая энциклопедия
Літаратура
- Acta Borussica
- Allgemeines Archiv für die Geschichtskunde des Preußischen Staates (Leopold v. Ledebur, Hrsg.). Erster Band, Mittler, Berlin/Posen/Bromberg 1830, 390 Seiten.
- Max Toeppen: Historisch-komparative Geographie von Preußen, Gotha 1858, 398 Seiten.
- Scriptores rerum Prussicarum — Die Geschichtsquellen der preußischen Vorzeit (T. Hirsch, M. Töppen und E. Strehlke, Hrsg.), mit deutschsprachigen Anmerkungen, fünf Bände (1861—1874), Band 1, Band 2, Band 3.
- Die preußische Landesgesetzgebung — Sammlung von Textausgaben (Max Apt, Hrsg.). Buchhandlung des Waisenhauses, Halle/S. u. Berlin 1933—1935. Etwa 14 Bände (mit Nachträgen).
- Kurt Adamy, Kristina Hübener (Hrsg.): Geschichte der Brandenburgischen Landtage. Von den Anfängen 1823 bis in die Gegenwart. Verlag für Berlin-Brandenburg, 1999, ISBN 3-930850-71-0.
- Udo Arnold: Preußen und Berlin. Lüneburg 1981.
- Udo Arnold: Preußen als Hochschullandschaft im 19./20. Jahrhundert. Lüneburg 1992.
- Udo Arnold: Preußische Landesgeschichte. Petersberg 2001.
- Dirk Blasius (Hrsg.): Preußen in der deutschen Geschichte. Verlagsgruppe Athenäum, Hain, Scriptor, Hanstein, Königstein/Taunus 1980, ISBN 3-445-02062-0. Mit Auswahlbibliografie und Personenregister.
- Peter Brandt, Reiner Zilkenat (Hrsg.): Preußen. Ein Lesebuch. LitPol Verlag, Berlin 1981, ISBN 3-88279-021-0.
- Handbuch der preußischen Geschichte, hrsg. im Auftrag der Historischen Kommission zu Berlin:
- Band 1: Wolfgang Neugebauer (Hg.): Das 17. und 18. Jahrhundert und große Themen der Geschichte Preußens. Walter de Gruyter, Berlin New York 2009.
- Band 2: Otto Büsch (Hg.): Das 19. Jahrhundert und große Themen der Geschichte Preußens. Walter de Gruyter, Berlin New York 1992.
- Band 3: Wolfgang Neugebauer (Hg.): Vom Kaiserreich zum 20. Jahrhundert und große Themen der Geschichte Preußens. Berlin New York 2000.
- Otto Büsch, Wolfgang Neugebauer (bearb. u. Hg.): Moderne Preußische Geschichte 1648—1947. Eine Anthologie. 3 Bde., Walter de Gruyter, Berlin New York 1981 (Veröffentlichungen der Historischen Kommission zu Berlin, Bd. 52/1-3. Forschungen zur Preußischen Geschichte), ISBN 3-11-008324-8.
- Otto Büsch, Monika Neugebauer-Wölk (Hrsg.): Preußen und die revolutionäre Herausforderung seit 1789. Ergebnisse einer Konferenz. Berlin 1991 (Veröffentlichungen der Historischen Kommission zu Berlin, Bd. 78. Forschungen zur preußischen Geschichte), ISBN 3-11-012684-2.
- Christopher Clark: Preußen. Aufstieg und Niedergang 1600—1947. bpb 2007, ISBN 978-3-89331-786-8.
- Beate Engelen: Soldatenfrauen in Preußen. Münster 2005 (Herrschaft und soziale Systeme in der Frühen Neuzeit, Bd. 7), ISBN 3-8258-8052-4.
- Gerhard Friedrich: Fontanes preußische Welt. Armee — Dynastie — Staat. Baltica Verlag, Flensburg 2001, ISBN 3-934097-12-X.
- Oswald Hauser: Preußische Staatsraison und nationaler Gedanke. Neumünster 1960
- Oswald Hauser: Preußen, Europa und das Reich. Köln 1987
- Klaus Herdepe: Die Preußische Verfassungsfrage 1848. ars et unitas, Neuried 2003 (Deutsche Universitätsedition, Bd. 22), ISBN 3-936117-22-5.
- Reinhart Koselleck: Preußen zwischen Reform und Revolution. Allgemeines Landrecht, Verwaltung und soziale Bewegung von 1791 bis 1848. Klett-Cotta, Stuttgart 1987, ISBN 3-608-95483-X.
- Wolfgang Neugebauer: Die Geschichte Preußens. Von den Anfängen bis 1947. Piper, München 2006, ISBN 3-492-24355-X.
- Uwe A. Oster: Preußen. Geschichte eines Königreichs. Piper, München 2010, ISBN 3-492-05191-X.
- Hans-Joachim Schoeps: Preußen. Geschichte eines Staates. Bilder und Zeugnisse. Ullstein, Frankfurt a.M., Berlin 1992 (zuerst Frankfurt a.M., Berlin: Propyläen Verlag, 1966, 1967), ISBN 3-550-08585-0.
- Julius H. Schoeps: Preußen, Geschichte eines Mythos. 2. erw. Aufl., Bebra Verlag, Berlin 2001, ISBN 3-89809-030-2.
- Eberhard Straub: Eine kleine Geschichte Preußens. Siedler, Berlin 2001, ISBN 3-88680-723-1.
- Friedemann Bedürftig (Hrsg.): Preußisches Lesebuch. Bilder, Texte, Dokumente. Unipart-Verlag, Stuttgart 1981, ISBN 3-8122-8101-5.
- Marion Gräfin Dönhoff: Preußen. Maß und Maßlosigkeit. Goldmann, München 1998, ISBN 3-442-75517-4.
- Hans Dollinger: Preußen. Eine Kulturgeschichte in Bildern und Dokumenten. Prisma, Gütersloh 1985, ISBN 3-570-09624-6. Mit einem Vorwort von Marion Gräfin Dönhoff und einer synchronoptischen Zeittafel zur Geschichte und Kultur Preußens.
- Bernt Engelmann: Preußen. Land der unbegrenzten Möglichkeiten. München 1981, ISBN 3-442-11300-8.
- Joachim Fernau: Sprechen wir über Preußen. Die Geschichte der armen Leute. Herbig Verlag, Berlin und München 1999, ISBN 3-7766-2132-X.
- Siegfried Fischer-Fabian: Preußens Krieg und Frieden. Der Weg ins Deutsche Reich. Droemer Knaur, München und Zürich 1981, ISBN 3-426-26043-3. Mit 50 Abbildungen, Zeittafel 1786—1871, Literaturverzeichnis, Register und Bildnachweis.
- Siegfried Fischer-Fabian: Preußens Gloria. Der Aufstieg eines Staates. Lübbe Verlag, Bergisch Gladbach 2007, ISBN 978-3-404-64227-4.
- Sebastian Haffner: Preußen ohne Legende. Gruner u. Jahr, Hamburg 1979, ISBN 3-442-11511-6. Mit 8 Karten, Zeittafel von 1134 bis 1947, Personenregister und Bildnachweis; Bildteil von Ulrich Weyland.
- Sebastian Haffner, Wolfgang Venohr: Preußische Profile. Ullstein, Berlin 2001, ISBN 3-548-26586-3.
- Alwin Hanschmidt, Die Grafschaft Lingen und Brandenburgs-Preußens Expansion nach Westen. In: Emsländische Geschichte Bd. 13, Haselünne 2006, S. 425—440.
- Ludwig Hüttel: Friedrich-Wilhelm von Brandenburg der Große Kurfürst 1620—1688, Süddeutscher Verlag, München 1981, ISBN 3-7991-6108-2.
- Ingrid Mittenzwei, Erika Herzfeld: Brandenburg-Preußen 1648 bis 1798. Das Zeitalter des Absolutismus in Text und Bild. Berlin (Ost) 1987, ISBN 3-373-00004-1. Anhang mit Sigelverzeichnis, Personenregister und Bildnachweis.
- Heinz Ohff: Preußens Könige. Pieper Verlag, München Zürich 2001, ISBN 3-492-23359-7. Mit 39 S/w-Abbildungen, einer Zeittafel, einer Auswahlbibliografie und einem Personenregister.
- Wolfgang Ribbe, Hansjürgen Rosenbauer (Hrsg.): Preußen. Chronik eines deutschen Staates. Berlin 2000, ISBN 3-87584-023-2. Begleitbuch zur gleichnamigen sechsteiligen Fernsehreihe, mit zahlreichen Abbildungen.
- Johannes Rogalla von Bieberstein: Preußen als Deutschlands Schicksal, München 1981, ISBN 3-597-10336-7.
- Jürgen W. Schmidt (Hg.): Polizei in Preußen im 19. Jahrhundert, Ludwigsfelde 2011, ISBN 978-3-933022-66-0.
- Hans-Joachim Schoeps: Preußen gestern und morgen. Preussen Verlag, Eutin-Fissau, Essay.
- Kerski, Basil (Hrsg.): Preußen — Erbe und Erinnerung. Essays aus Polen und Deutschland. Deutsches Kulturforum östliches Europa e.V., 1. Aufl., 2005, ISBN 978-3-936168-17-4.
- Preußen. Versuch einer Bilanz. Fünfbändiger Katalog zur gleichnamigen Ausstellung der Berliner Festspiele vom 15. August-15. November 1981 im Gropius-Bau in Berlin, Rowohlt, Reinbek 1981.
- Band 1 Preußen. Versuch einer Bilanz. Hg. von Gottfried Korff, 1500-ISBN 3-499-34001-1.
- Band 2 Preußen. Beiträge zu einer politischen Kultur. Hg. von Manfred Schlenke, 1000-ISBN 3-499-34002-X.
- Band 3 Preußen. Zur Sozialgeschichte eines Staates. Bearb. von Peter Brandt, 1000-ISBN 3-499-34003-8.
- Band 4 Preußen. Dein Spree-Athen. Beiträge zu Literatur, Theater und Musik in Berlin. Hg. von Hellmut Kühn, 1000-ISBN 3-499-34004-6.
- Band 5 Preußen im Film. Eine Retrospektive der Stiftung Deutsche Kinemathek. Hg. von Axel Marquardt und Heinz Rathsack, 1000-ISBN 3-499-34005-4.
Спасылкі
![image]()
На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Прусія
Аўтар: www.NiNa.Az
Дата публікацыі:
U panyaccya yosc i inshyya znachenni gl Prusiya znachenni Pru siya nyam Preussen gistarychnaya nazva sheragu rayonay va yshodnyaj i centralnaj Eyrope a menavita Naseleny adnajmennym narodam prusy regiyon na paydnyova yshodnim uzbyarezhzhy Baltyjskaga mora u Syarednyavechchy zavayavany teytonskimi rycarami Paznej gety regiyon stay zvacca Ushodnyaj Prusiyaj Gercagstva z 1525 z 1618 pad uladaj nyameckaj dynastyi Gogencolernay Uklyuchala ylasna Ushodnyuyu Prusiyu a taksama Brandenburg Stalica razmyashchalasya spachatku y Kyonigsbergu a paslya Tryccacigadovaj vajny u Berline Karaleystva z 1701 Terytaryyalnae ytvarenne volnaya dzyarzhava u ramkah Vejmarskaj respubliki uzniklae paslya padzennya Gogencoleray u 1918 godze yakoe yklyuchala bolshuyu chastku byloga karaleystva U 1947 godze yak terytaryyalnae ytvarenne Prusiya byla likvidavana pa rashenni sayuznikay u ramkah pavaennaj perabudovy Eyropy Gistarychnaya dzyarzhavaPrusiyaPreussenGerb ScyagGimn Preussenlied d Borussia d i Heil dir im Siegerkranz d Prusiya y skladze Germanskaj imperyi lt gt gt gt gt 1525 1947Stalica Kyonigsberg 1525 1701 Berlin 1701 1947 Mova y NyameckayaAficyjnaya mova nyameckayaPloshcha 297 007 km 1939 Naselnictva 41 915 040 chal 1939 Forma kiravannya manarhiya 1525 1918 respublika 1918 1947 Gistoryya 1525 gercagstva 27 zhniynya 1618 z Brandenburgam 18 studzenya 1701 karaleystva 9 listapada 1918 Svabodnaya dzyarzhava 30 studzenya 1934 skasavana de fakta 25 lyutaga 1947 skasavana de yure Medyyafajly na VikishovishchyGistoryyaV XIII stagoddzi Da XIII stagoddzya terytoryyu Ushodnyaj Prusii zasyalyali prusy Yany z yaylyalisya adnymi z pramyh peraemnikay III II tys da n e yakaya zajmala amal usyu kantynentalnuyu Eyropu akramya Mizhzemnamor ya i Poynachy u tym liku suchasnuyu Centralnuyu Rasiyu Ih vyluchenne y asobny narod z grupy rodnasnyh plyamyonay adnosyac da V VI stagoddzyam Pry getym harakternyya rysy ylasna pruskae kultury prasochvayucca z pachatku nashae ery Pershyya paselishchy ylasna prusay paystali na yzbyarezhzhy cyaperashnyaga Kaliningradskaga zaliva Zatym azh da IX stagoddzya prusy migravali na zahad da nizhnyaga cyachennya Visly U XIII paveku geta Teytonskim ordenam Teytonski orden 1224 1525 Asnoyny artykul Teytonski orden U 1226 godze polski knyaz Konrad I Mazavecki papytay dapamogi y teytonskih rycaray u baracbe suprac prusay abyacayshy im valodanne garadami Kulm i Dobryn a taksama zahavanne za imi zahoplenyh terytoryj U 1232 godze Teytonskiya rycary prybyli y Polshchu Zavayavanne prusay i yacvyagay pachatae y 1233 zavyarshylasya y 1283 dva vyalikih paystanni pruskih plyamyonay 1242 1249 i 1260 1274 byli zhorstka padushany U 1237 da Teytonskaga ordena daluchylisya reshtki Ordena mechanoscay pacyarpelaga nezadoyga da getaj parazhenni ad licvinay U vyniku getaga ab yadnannya ytvarylasya addzyalenne Teytonskaga ordena y Inflyantah i Kurlyandyi Livonski orden Paslya padnachalennya Prusii pachalisya regulyarnyya pahody suprac paganskaj Litvy U 1308 1309 Teytonski orden zahapiy u Polshchy Ushodnyae Pamor e z Gdanskam U 1346 dacki karol Valdemar IV sastupiy ordenu Estlyandyyu U 1380 1398 orden padparadkavay Zhamojc ab yadnayshy takim chynam svae yladanni y Prusii i Livonii u 1398 zahapila vostray Gotland u 1402 nabyy Novuyu marku Pagroza z boku Teytonskaga ordena pryvyala da ystalyavannya dynastychnaga sayuza pamizh Polshchaj i Litvoj Kreyskaya uniya 1385 U Vyalikaj vajne 1409 1411 gadoy Teytonski orden patryvay parazhenne pry Grunvaldze ad ab yadnanyh sil Polshchy i Vyalikaga Knyastva Litoyskaga Pa Torunskim miry 1411 goda yon admoviyshysya ad Zhamojci i polskaj Dobzhynskaj zemli vyplaciy kantrybucyyu Z getaj parazhenni pachynaecca zahod Ordena Patryvayshy parazhenne y Trynaccacigadovaj vajne 1454 1466 Teytonski orden pazbaviysya Gdanskaga Pamor ya Toruni Maryenburga Elblonga biskupstva Varmii i stay vasalam Polskaga karaleystva Rezidencyya vyalikaga magistra byla peranesena y Kyonigsberg Livonski orden faktychna stay samastojnym Gercagstva Prusiya 1525 1618 Asnoyny artykul gercagstva Prusiya U 1525 godze vyaliki magistr Teytonskaga ordena Albreht Bradenburgski Gogencolern parajshoy u pratestancyzm i pa radze Marcina Lyutera sekulyaryzavay zemli Teytonskaga ordena y Prusii peratvaryy ih u sveckae gercagstva zmeshchanae y lennaj zalezhnasci ad Polshchy Albreht taksama refarmiravay usyu dzyarzhaynuyu sistemu Stvaralisya novyya yradavyya ystanovy U 1544 godze y Kyonigsbergu ytvorany universitet uladkovany na yzor inshyh nyameckih universitetay Reformy Albrehta zgulyali znachnuyu rolyu y razvicci Prusii spryyali yae ekanamichnamu i kulturnamu razviccyu Pamyor Albreht 20 sakavika 1568 godze na 78 m godze zhyccya y zamku Tapiyay Gvardzejsk Paslya yago smerci situacyya y Prusii znoy uskladnilasya Yago psihichna hvory syn Albreht Frederyk praktychna ne prymay udzelu y kiravanni gercagstvam Z 1578 goda Prusiyaj stali kiravac regenty z inshaj galiny toj zha nyameckaj dynastyi Gogencolernay U Albrehta Frederyka ne bylo synoy Kurfyurst Brandenburga Iayahim Frydryh zhenic svajgo syna Yana Iahana Zhygimonta z Gannaj Pruskaj dachkoj Albrehta y nadzei ystalyavac dynastychnayu peraemnasc i paslya yago smerci daluchyc zemli Prusii da Brandenburga Hacya sojm zabaraniy Iyahimu Frydryhu pryyazdzhac u Karalyavec ale yon dabiysya mety paslyadoyna dyplamatychna i finansava padtrymlivay Zhygimonta Vazu u yago vojnah sa Shvecyyaj i Maskvoj U 1618 godze Albreht Frederyk pamirae i pruskae gercagstva perahodzic da kurfyursta Brandenburga Yana Zhygimonta Kurfyurstva Brandenburg Prusiya 1618 1701 Asnoyny artykul Brandenburg Prusiya Ulada Bradenburgskih kurfyurstay u daluchanyh zemlyah Prusii byla davoli histkae Pa pershae Prusiya pracyagvala znahodzicca y lennaj zalezhnasci ad Polshchy pa drugoe Polshcha sama zhadala valodac getymi terytoryyami marachy daluchyc Prusiyu da karonnyh zyamel u vyglyadze vayavodstva Brandenburg zha tym chasam mocna pakutavay ad raspachatae Tryccacigadovaj vajny i ne mog pravodzic aktyynuyu palityku pa zamacavanni za saboj novanabytyh zyamel Znachnae yzmacnenne Bradenburgska Pruskaj dzyarzhavy adbylosya pry kiravanni Yago palityka spryyala prytoku imigrantay u razburany vajnoj Brandenburg i spryyala yago hutkamu adnaylennyu Z metaj znishchennya lennaj zalezhnasci Prusii ad Polshchy i dasyagnennya yae suverenitetu kurfyurst prynyay udzel u shvedska polskaj vajne 1655 1661 gadoy Peramoga nad palyakami y trohdzyonnaj bitve pad Varshavayu zdabytaya pry dapamoze bradenburgskih vojskay znachna yzmacnila pazicyi kurfyursta 20 listapada 1656 Karl X sklay z kurfyurstam damovu y Labiay pa yakim Frydryh Vilgelm atrymlivay poyny suverenitet u Prusii U adpavednasci gety suverenitet pryznaecca Rechchu paspalitaj Zaraz na karce Eyropy z yaylyaecca novaya dzyarzhava Brandenburg Prusiya yakaya dzyakuyuchy vysilkam Frydryha Vilgelma I znachna yzmacnyaecca i abrastae novymi zemlyami Karaleystva Prusiya 1701 1918 Asnoyny artykul Karaleystva Prusiya 18 studzenya 1701 godze y Kyonigsbergu syn Frydryha Vilgelma kurfyurst Bradenburgski Frydryh III byy karanavany karalyom Prusii i prynyay tytul Frydryha I pry getym nazva Prusiya byla prysvoena ysyoj Branderburgska Pruskaj dzyarzhave Hoc niyakimi asoba vazhnymi dlya dzyarzhavy padzeyami kiravanne Frydryha I adznachana ne bylo karaleyski tytul kiraynika padnyay mizhnarodny prestyzh Prusii Paslya smerci Frydryha I u 1713 godze na pruski pasad ustupiy Frydryh Vilgelm I prazvany Karalyom saldatam Frydryh Vilgelm I perabudavay uladnyya struktury bujnyh garadoy takih yak Berlin Kyonigsberg i Shtetyn Garady atrymlivali pryznachanyh karalyom shtat prezidentay adnachasova yakiya robyacca starshynyami vaennyh i zyamelnyh palatay u dadzenaj pravincyi Padchas yago kiravannya pruskae vojska stala macnejshym vojskam u Eyrope Z 1740 pa 1786 gg karalyom Prusii byy Frydryh II Vyaliki U gety peryyad Prusiya ydzelnichala y shmatlikih vojnah Uzho y 1740 godze pachynaecca 1740 1748 u vyniku yakoj Prusiya zahapila bolshuyu chastku Silezii U 1756 1763 gadah Prusiya ydzelnichala y Syamigadovaj vajne u yakoe atrymala peramogu panyasuchy adnak vyalikiya straty U 1757 i 1759 gadah Prusiya pacyarpela parazhenne ad rasijskih vojskay u i y Kunersdorfskaj bitve U vyniku bolshasc pruskih pravincyj byli zanyaty abo ruskimi abo aystryjcami Adnak u 1762 godze paslya smerci rasijskaj imperatrysy Lizavety Pyotr III yaki pryjshoy da ylady zaklyuchyy z Frydryham II peramir e i vyarnuy zemli zavayavanyya rasijskim vojskam Usled za Rasiyaj peramir e bylo skladzena 22 maya 1762 gady pamizh Prusiyaj i Francyyayu a 24 listapada peramir e pamizh Prusiyaj i Aystryyayu U vyniku vajny Prusiya kanchatkova yvajshla y krug vyaduchyh eyrapejskih dzyarzhay Aposhnyaya vajna u yakoj udzelnichala Prusiya padchas kiravannya Frydryha II Prusiya atrymala peramogu adnak ne atrymala ad vajny niyakih vygad Frydryh II skanay u 1786 godze y Patsdame ne pakinuyshy pramoga spadchynnika Yago peraemnikam stay yago plyamennik Frydryh Vilgelm II Pry im sistema kiravannya stvoranaya Frydryham stala rujnavacca i pachaysya zanyapad Prusii Pry Frydryhu Vilgelme II padchas Vyalikaj francuzskaj revalyucyi Prusiya razam z Aystryyayu sklala yadro 1 j antyfrancuzskaj kaalicyi adnak paslya sheragu parazay byla vymushana padpisac separatny z Francyyayu y 1795 godze U 1797 godze paslya smerci Frydryha Vilgelma II na pasad ustupiy yago syn Frydryh Vilgelm III Frydryh Vilgelm apynuysya slabym i nerashuchym kiraynikom U napaleonayskih vojnah yon doygi chas ne mog vyznachycca na yakim yon boku Yon abyacay sadzejnichanne Aystryi ale nichoga ne raspachay paslya yvarvannya y getu krainu Napaleona y 1805 godze spadzyayuchysya nabyc ad Francyi nayzamen za nejtralitet Prusii Ganover i inshyya zemli na poynachy 1 kastrychnika 1806 goda Prusiya prad yavila Napaleonu yltymatum a yzho 8 kastrychnika 1806 goda Napaleon napay na Prusiyu U vyniku pruskae vojska byla razgromlena Napaleonam u Pa 1807 goda Prusiya stracila kalya palovy svaih terytoryj U studzeni 1813 goda Prusiya vyzvalena ad napaleonayskih vojskay Pa vynikah Venskaga kangresa 1814 1815 gadoy Prusii byli vernuty Rejnskaya Prusiya Vestfaliya Poznan i chastka Saksonii Vojny za ab yadnanne Germanii U 1848 1850 i 1864 gadah Prusiya sumesna z Germanskim sayuzam vyala vajnu suprac Danii za yladanne gercagstvami Shlezvig i Golshtejn Glyadzice Pa vynikah vajny gercagstva byli abveshchany sumesnymi yladannyami Prusii i Aystryi yakaya stayala na chale Germanskaga sayuza Imknenne Aystryi i Prusii da ab yadnannya ysih nyameckih zyamel pad svayoyu egidayu pryvyalo da pachatku y 1866 godze Aystra Pruskaj vajny Vynikami getaj vajny stali aneksiya Prusiyaj terytoryj Karaleystva Ganover Nasau Shlezvig Golshtejna Frankfurta na Majne Getyya aneksii terytaryyalna zluchyli rejnskiya pravincyi Prusii z asnoynaj terytoryyaj karaleystva i ytvaryli yaki ab yadnay 21 nyameckuyu dzyarzhavu U 1870 1871 gadah Prusiya vyala vajnu suprac Francyi pa vynikah yakoj da Paynochna Germanskaga sayuza byli daluchany paydnyovanyameckiya zemli Baden Vyurtemberg i Bavaryya 18 studzenya 1871 godze yashche da kanchatka vajny u Versali ministr prezident Prusii Bismark i pruski karol abvyascili pra stvarenne Germanskaj imperyi Z getaj daty pachynaecca gistoryya Prusii y skladze adzinaj Nyameckaj dzyarzhavy U skladze Germanii Karta karaleystva Prusiya 1905 skladovaya chastka Germanskaj imperyi Novaya imperyya Bismarka stala adnoj z samyh magutnyh dzyarzhay z krain kantynentalnaj Eyropy Panavanne Prusii y novaj imperyi bylo amal getak zha absalyutnym yak geta bylo y Paynochna Germanskim sayuze Prusiya mela try pyatyh ploshchy imperyi i dzve traciny yae naselnictva Imperatarskaya karona stala spadchynnaj dynastyi Gogencoleray Adnak karani buduchyh prablem znahodzilisya y glybokih adroznennyah pamizh imperskae i pruskae sistemami Imperyya mela sistemu yseagulnaga i roynaga vybarchaga prava dlya ysih muzhchyn starej 25 gadoy U toj zha chas Prusiya zahavala sistemu galasavannya z abmezhavalnymi tryma klasami u yakoe 17 5 naselnictva kantralyavala yse sfery zhyccya Imperski kancler byy za vyklyuchennem dvuh peryyaday studzen listapad 1873 i 1892 1894 gadoy taksama prem er ministram Prusii i geta aznachala shto na pracyagu bolshae chastki isnavannya imperyi karalyu imperataru i prem er ministru kancleru pryjshlosya shukac bolshasci y vybarchyh zakanadaychyh organah dzvyuh absalyutna roznyh vybarchyh sistem Na momant stvarennya imperyi dzve traciny naselnictva Prusii bylo selskim Adnak na pracyagu 20 nastupnyh gadoy stanovishcha zmyanilasya i na garadskiya paselishchy yzho davodzilasya dzve traciny naselnictva Tym ne mensh mezhy vybarchyh akrugay tak i ne byli zmeneny kab adbic rost naselnictva i yplyy garadoy Bismark razumey shto astatnyaya chastka Eyropy nekalki skeptychna stavicca da sily novaga Rejha i zvyarnuy svayu yvagu na zahavanne miru nakshtalt Berlinskaga kangresa Vilgelm I pamyor u 1888 godze i yago na trone zmyaniy spadchynny prync Novy imperatar byy anglafilam i planavay azhyccyavic shyrokiya liberalnyya reformy Ale yon pamyor praz 99 dzyon z momantu svajgo yzyhodzhannya na tron Yago spadchynnikam stay 29 letni syn Vilgelm II Vilgelm paystay suprac svaih backoy u ih liberalnyh sprobah i pakinuy prusay pad apekayu Bismarka Novy kajzer hutka sapsavay adnosiny z brytanskaj i rasijskaj karaleyskimi sem yami hoc i byy rodnasna zluchany z imi stay ih supernikam i nareshce voragam Vilgelm II adhiliy Bismarka ad pasady y 1890 godze i pachay kampaniyu militaryzacyi i avanturyzmu y vonkavaj palitycy shto y kanchatkovym vyniku pryvyalo Germaniyu da izalyacyi Padchas Aystra Vengerskaga kanfliktu z Serbiyaj kajzer z ehay u adpachynak i paspeshnyya plany mabilizacyi nekalkih dzyarzhay pryvyali da katastrofy Pershaj susvetnaj vajne 1914 1918 Za vyjsce z vajny balshaviki pavodle Bresckaga miru 1918 god pagadzilisya na akupacyyu bujnyh regiyonay zahodnyaj chastki Rasijskaj imperyi yakiya mezhavali z Prusiyaj Nyamecki kantrol nad getymi terytoryyami doyzhyysya ysyago nekalki mesyacay i spyniysya z za parazhenni nyameckaga vojska i peramogi nyameckaj revalyucyi yakiya pryvyali da adluchennya kajzera ad trona i yago vygnannya Pavaennaya prymusila Germaniyu nesci poynuyu adkaznasc za vajnu Damova byla padpisana y Versali u zale lyusterkay dze nyameckaya imperyya i byla stvorana Pa getaj mirnaga dagavora Prusiya stracila sherag terytoryj ranej yakiya yvahodzili y yae sklad Verhnyaya Sileziya Poznan chastka pravincyj Ushodnyaya i Zahodnyaya Prusiya Saar Paynochny Shlezvig i nekatoryya inshyya Yashche da zavyarshennya vajny y Germanii yspyhnula Listapadayskaya revalyucyya 1918 g yakaya prymusila Vilgelma II zrachysya i ad pruskaga pasadu i ad zluchanaga z im tytula nyameckaga imperatara Germaniya stala respublikayu Karaleystva Prusiya bylo peranazvana y Volnuyu dzyarzhavu Prusiya U skladze Vejmarskaj respubliki Vejmarskaya respublika zastalasya sayuznaj dzyarzhavaj a zemli byli dzyarzhavami hoc i z abmezhavanym suverenitetam Menavita neraynapraye yae chlenay pershym chynam i haraktaryzavala federalistychnuyu strukturu Vejmarskaj respubliki Na terytoryi Prusii prazhyvala amal 2 3 naselnictvy tut byla shyroka razvita pramyslovasc i vaennaya arganizacyya Z prychyny getaga Prusiya zahavala svayo daminantnae stanovishcha y Germanii y paraynanni z inshymi nyameckimi zemlyami Plany terytaryyalnaj perabudovy Germanii sustrakali razlyutavanae supraciylenne art 18 Kanstytucyi ystalyoyvay shto terytaryyalnyya zmeny isnyh i stvarenne novyh zyamel u mezhah nyameckaj imperyi adbyvaecca shlyaham imperskaga zakonu yaki zmyanyae kanstytucyyu shto y pramym sense aznachala shto niyakaya terytaryyalnaya perabudova nemagchyma bez zgody Prusii Neraynapraye vyyaylyalasya i y pradstaynictve zyamel u Rejhstagu Prusiya tut atrymala 2 5 galasoy i situacyyu ne maglo zmyanic navat uklyuchenne y kanstytucyyu antypruskae abmoyki yakaya pradugledzhvala shto palovu pruskih galasoy pavinny mec pradstayniki pruskih pravincyjnyh kiravannyay a ne pruski yrad Takim chynam z 66 galasoy u Rejhstagu Prusiya mela 26 Bavaryya 11 Saksoniya 7 Vyurtemberg 4 Baden 3 Cyuryngiya Gesen Gamburg pa 2 astatniya 9 zyamel pa 1 golasu Usyo geta kazala pra toe shto nivodnae rashenne ne maglo byc prynyata suprac voli Prusii Prusiya y epohu Trecyaga rejha Paslya pryhodu 30 studzenya 1933 godze da ylady y Germanii nacyyanal sacyyalistay Prusiya pracyagvala zastavacca y skladze Germanii na admyslovym stanovishchy Uzho 30 studzenya Prusii stay vice kancler u Adolfa Gitlera Franc fon Papen Paslya yvodzin pastoy imperskih namesnikay rejhsshtatgalteray u zemlyah Germanii z 7 krasavika 1933 godze i da svayoj smerci 30 krasavika 1945 godze imperskim namesnikam Prusii byy sam A Gitler a yae ministram prezidentam z 11 krasavika 1933 da 23 krasavika 1945 goda byy prezident Rejhstaga German Geryng Yamu zh 30 studzenya 1935 godze A Gitler daruchyy adnachasova vykonvac yago abavyazki rejhsshtatgaltera Prusii ale farmalna zastayuchysya chastkaj pruskaj dzyarzhavy Likvidacyya Prusii Paslya kapitulyacyi Germanii y Drugoj susvetnaj vajne y 1945 godze i perahodu vyarhoynaj ulady y kraine da sayuznickih akupacyjnyh uladay aposhnimi pradprymayucca mery pa rasfarmiravanni velizarnaj Prusii razglyadanae imi yak apora nyameckaga militaryzmu i reakcyi Na pracyagu 1945 1946 gg rasparadzhennyami sayuznickih uladay sa skladu Prusii kanfiskoyvayucca roznyya yae terytoryi Gety praces zavyarshyysya z prynyaccem sayuznym Kantrolnym savetam u Germanii 25 lyutaga 1947 gady Zakona Ab likvidacyi Pruskaj dzyarzhavy 1 sakavika 1947 goda Kantrolnym savetam aficyjna zayaylena pra toe shto Pruskaya dzyarzhava z yaylyalasya krynicayu militaryzmu i reakcyi y Germanii i tamu yano bolsh ne isnue Ushodnyaya Prusiya byla padzelena pamizh Saveckim Sayuzam i Polshchaj U sklad Saveckaga Sayuza razam sa stalicaj Kyonigsbergam yaki byy peranazvany y Kaliningrad uvajshla adna tracina Ushodnyaj Prusii na terytoryi yakoe byla stvorana Kaliningradskaya voblasc Nevyalikaya chastka yakaya yklyuchala chastka Kurshskaj kasy i gorad Klajpeda Klajpedski kraj byla peradadzena Litoyskaj SSR Taksama da Polshchy adyshli Nizhnyaya Sileziya vyalikaya chastka Pameranii i inshyya terytoryi da yshodu ad Astatniya terytoryi likvidavanaj Pruskaj dzyarzhavy yvajshli y sklad inshyh federalnyh zyamel Germanii takih yak Brandenburg Gesen Nizhnyaya Saksoniya Rejnland Pfalc Paynochny Rejn Vestfaliya Saksoniya Angalt Cyuryngiya Shlezvig Golshtejn Meklenburg Pyarednyaya Pameraniya Baden Vyurtemberg Saar U 1990 godze samastojnaj zyamlyoj Germanii stala bylaya stalica Prusii Berlin Takim chynam z 16 zyamel suchasnae Federatyynaj Respubliki Germaniya 12 calkam ci chastkova razmeshchany na terytoryyah ranej yakiya yvahodzili y sklad Prusii Znachenne PrusiiGistarychna Prusiya z yaylyalasya centram i chastkaj zyamel Germanii Z 1871 goda paslya ytvarennya adzinaj Germanskaj imperyi stala gublyac svaj pazicyi y yakasci samastojnaga sub ekta pakolki yznachaliyshy ab yadnanne krainy stala y shtodzyonnaj svyadomasci y znachnaj stupeni sinanimichnaya novaj dzyarzhave Geagrafiya i naselnictva PrusiiTerytoryya Prusii znachna zmyanyalasya z cyagam chasu Tak u XIV paveku Prusiya skladalasya z terytoryj cyaperashnyaga Polshchy Kaliningradskaj voblasci i Klajpedskaga paveta Litvy Napachatku XX stagoddzya karaleystva Prusiya skladalasya z ulasna Prusii Ushodnyaj i Zahodnyaj Prusii Brandenburg pravincyi Saksonii terytoryya cyaperashnyae zyamli Saksoniya Angalt i chastka zyamli Cyuryngiya Pameranii Rejnskaj pravincyi Vestfalii Sileziyu Luzhycy Shlezvig Golshtejn Ganover Gesen Nasau i pravincyyu Gogencolern U 1914 godze ploshcha terytoryi Prusii skladala 354 490 km Naselnictva Prusii pa gadah 1740 1939 Zmena kolkasci naselnictva Prusii God Naselnictva God Naselnictva God Naselnictva1740 2 240 000 1840 14 929 000 1890 29 957 0001786 5 430 000 1852 16 935 000 1900 34 473 0001800 9 700 000 1861 18 491 000 1910 40 165 0001816 10 349 000 1864 19 255 000 1925 38 176 0001828 12 726 000 1871 24 689 000 1933 39 934 0001834 13 510 000 1880 27 279 000 1939 41 334 000Uznagarody PrusiiOrdeny Prusii nyam Hohen Orden vom Schwarzen Adler ad 18 studzenya 1701 nyam Orden Pour le Merite ad 31 maya 1740 nyam Orden Pour le Merite fur Wissenschaft und Kunstenyam Roter Adlerorden nyam Schwanenorden nyam Kronen Orden nyam Koniglicher Hausorden von Hohenzollern 18 studzenya 1851 goda nyam Koniglich Preu ischer St Johanniterorden nyam Hausorden von Hohenzollern nyam Luisenorden nyam Eisernes KreuzGl taksamaZnoskiK A Zalesskij NSDAP Vlast v Tretem rejhe M 2005 S 411 Hermann Goring Timeline PRUSSIYa Sovetskaya istoricheskaya enciklopediyaLitaraturaActa Borussica Allgemeines Archiv fur die Geschichtskunde des Preussischen Staates Leopold v Ledebur Hrsg Erster Band Mittler Berlin Posen Bromberg 1830 390 Seiten Max Toeppen Historisch komparative Geographie von Preussen Gotha 1858 398 Seiten Scriptores rerum Prussicarum Die Geschichtsquellen der preussischen Vorzeit T Hirsch M Toppen und E Strehlke Hrsg mit deutschsprachigen Anmerkungen funf Bande 1861 1874 Band 1 Band 2 Band 3 Die preussische Landesgesetzgebung Sammlung von Textausgaben Max Apt Hrsg Buchhandlung des Waisenhauses Halle S u Berlin 1933 1935 Etwa 14 Bande mit Nachtragen Kurt Adamy Kristina Hubener Hrsg Geschichte der Brandenburgischen Landtage Von den Anfangen 1823 bis in die Gegenwart Verlag fur Berlin Brandenburg 1999 ISBN 3 930850 71 0 Udo Arnold Preussen und Berlin Luneburg 1981 Udo Arnold Preussen als Hochschullandschaft im 19 20 Jahrhundert Luneburg 1992 Udo Arnold Preussische Landesgeschichte Petersberg 2001 Dirk Blasius Hrsg Preussen in der deutschen Geschichte Verlagsgruppe Athenaum Hain Scriptor Hanstein Konigstein Taunus 1980 ISBN 3 445 02062 0 Mit Auswahlbibliografie und Personenregister Peter Brandt Reiner Zilkenat Hrsg Preussen Ein Lesebuch LitPol Verlag Berlin 1981 ISBN 3 88279 021 0 Handbuch der preussischen Geschichte hrsg im Auftrag der Historischen Kommission zu Berlin Band 1 Wolfgang Neugebauer Hg Das 17 und 18 Jahrhundert und grosse Themen der Geschichte Preussens Walter de Gruyter Berlin New York 2009 Band 2 Otto Busch Hg Das 19 Jahrhundert und grosse Themen der Geschichte Preussens Walter de Gruyter Berlin New York 1992 Band 3 Wolfgang Neugebauer Hg Vom Kaiserreich zum 20 Jahrhundert und grosse Themen der Geschichte Preussens Berlin New York 2000 Otto Busch Wolfgang Neugebauer bearb u Hg Moderne Preussische Geschichte 1648 1947 Eine Anthologie 3 Bde Walter de Gruyter Berlin New York 1981 Veroffentlichungen der Historischen Kommission zu Berlin Bd 52 1 3 Forschungen zur Preussischen Geschichte ISBN 3 11 008324 8 Otto Busch Monika Neugebauer Wolk Hrsg Preussen und die revolutionare Herausforderung seit 1789 Ergebnisse einer Konferenz Berlin 1991 Veroffentlichungen der Historischen Kommission zu Berlin Bd 78 Forschungen zur preussischen Geschichte ISBN 3 11 012684 2 Christopher Clark Preussen Aufstieg und Niedergang 1600 1947 bpb 2007 ISBN 978 3 89331 786 8 Beate Engelen Soldatenfrauen in Preussen Munster 2005 Herrschaft und soziale Systeme in der Fruhen Neuzeit Bd 7 ISBN 3 8258 8052 4 Gerhard Friedrich Fontanes preussische Welt Armee Dynastie Staat Baltica Verlag Flensburg 2001 ISBN 3 934097 12 X Oswald Hauser Preussische Staatsraison und nationaler Gedanke Neumunster 1960 Oswald Hauser Preussen Europa und das Reich Koln 1987 Klaus Herdepe Die Preussische Verfassungsfrage 1848 ars et unitas Neuried 2003 Deutsche Universitatsedition Bd 22 ISBN 3 936117 22 5 Reinhart Koselleck Preussen zwischen Reform und Revolution Allgemeines Landrecht Verwaltung und soziale Bewegung von 1791 bis 1848 Klett Cotta Stuttgart 1987 ISBN 3 608 95483 X Wolfgang Neugebauer Die Geschichte Preussens Von den Anfangen bis 1947 Piper Munchen 2006 ISBN 3 492 24355 X Uwe A Oster Preussen Geschichte eines Konigreichs Piper Munchen 2010 ISBN 3 492 05191 X Hans Joachim Schoeps Preussen Geschichte eines Staates Bilder und Zeugnisse Ullstein Frankfurt a M Berlin 1992 zuerst Frankfurt a M Berlin Propylaen Verlag 1966 1967 ISBN 3 550 08585 0 Julius H Schoeps Preussen Geschichte eines Mythos 2 erw Aufl Bebra Verlag Berlin 2001 ISBN 3 89809 030 2 Eberhard Straub Eine kleine Geschichte Preussens Siedler Berlin 2001 ISBN 3 88680 723 1 Friedemann Bedurftig Hrsg Preussisches Lesebuch Bilder Texte Dokumente Unipart Verlag Stuttgart 1981 ISBN 3 8122 8101 5 Marion Grafin Donhoff Preussen Mass und Masslosigkeit Goldmann Munchen 1998 ISBN 3 442 75517 4 Hans Dollinger Preussen Eine Kulturgeschichte in Bildern und Dokumenten Prisma Gutersloh 1985 ISBN 3 570 09624 6 Mit einem Vorwort von Marion Grafin Donhoff und einer synchronoptischen Zeittafel zur Geschichte und Kultur Preussens Bernt Engelmann Preussen Land der unbegrenzten Moglichkeiten Munchen 1981 ISBN 3 442 11300 8 Joachim Fernau Sprechen wir uber Preussen Die Geschichte der armen Leute Herbig Verlag Berlin und Munchen 1999 ISBN 3 7766 2132 X Siegfried Fischer Fabian Preussens Krieg und Frieden Der Weg ins Deutsche Reich Droemer Knaur Munchen und Zurich 1981 ISBN 3 426 26043 3 Mit 50 Abbildungen Zeittafel 1786 1871 Literaturverzeichnis Register und Bildnachweis Siegfried Fischer Fabian Preussens Gloria Der Aufstieg eines Staates Lubbe Verlag Bergisch Gladbach 2007 ISBN 978 3 404 64227 4 Sebastian Haffner Preussen ohne Legende Gruner u Jahr Hamburg 1979 ISBN 3 442 11511 6 Mit 8 Karten Zeittafel von 1134 bis 1947 Personenregister und Bildnachweis Bildteil von Ulrich Weyland Sebastian Haffner Wolfgang Venohr Preussische Profile Ullstein Berlin 2001 ISBN 3 548 26586 3 Alwin Hanschmidt Die Grafschaft Lingen und Brandenburgs Preussens Expansion nach Westen In Emslandische Geschichte Bd 13 Haselunne 2006 S 425 440 Ludwig Huttel Friedrich Wilhelm von Brandenburg der Grosse Kurfurst 1620 1688 Suddeutscher Verlag Munchen 1981 ISBN 3 7991 6108 2 Ingrid Mittenzwei Erika Herzfeld Brandenburg Preussen 1648 bis 1798 Das Zeitalter des Absolutismus in Text und Bild Berlin Ost 1987 ISBN 3 373 00004 1 Anhang mit Sigelverzeichnis Personenregister und Bildnachweis Heinz Ohff Preussens Konige Pieper Verlag Munchen Zurich 2001 ISBN 3 492 23359 7 Mit 39 S w Abbildungen einer Zeittafel einer Auswahlbibliografie und einem Personenregister Wolfgang Ribbe Hansjurgen Rosenbauer Hrsg Preussen Chronik eines deutschen Staates Berlin 2000 ISBN 3 87584 023 2 Begleitbuch zur gleichnamigen sechsteiligen Fernsehreihe mit zahlreichen Abbildungen Johannes Rogalla von Bieberstein Preussen als Deutschlands Schicksal Munchen 1981 ISBN 3 597 10336 7 Jurgen W Schmidt Hg Polizei in Preussen im 19 Jahrhundert Ludwigsfelde 2011 ISBN 978 3 933022 66 0 Hans Joachim Schoeps Preussen gestern und morgen Preussen Verlag Eutin Fissau Essay Kerski Basil Hrsg Preussen Erbe und Erinnerung Essays aus Polen und Deutschland Deutsches Kulturforum ostliches Europa e V 1 Aufl 2005 ISBN 978 3 936168 17 4 Preussen Versuch einer Bilanz Funfbandiger Katalog zur gleichnamigen Ausstellung der Berliner Festspiele vom 15 August 15 November 1981 im Gropius Bau in Berlin Rowohlt Reinbek 1981 Band 1 Preussen Versuch einer Bilanz Hg von Gottfried Korff 1500 ISBN 3 499 34001 1 Band 2 Preussen Beitrage zu einer politischen Kultur Hg von Manfred Schlenke 1000 ISBN 3 499 34002 X Band 3 Preussen Zur Sozialgeschichte eines Staates Bearb von Peter Brandt 1000 ISBN 3 499 34003 8 Band 4 Preussen Dein Spree Athen Beitrage zu Literatur Theater und Musik in Berlin Hg von Hellmut Kuhn 1000 ISBN 3 499 34004 6 Band 5 Preussen im Film Eine Retrospektive der Stiftung Deutsche Kinemathek Hg von Axel Marquardt und Heinz Rathsack 1000 ISBN 3 499 34005 4 SpasylkiNa Vikishovishchy yosc medyyafajly pa teme Prusiya