Azərbaycanca
Беларуская
Deutsch
English
Français
Қазақ
Lietuvių
Русский
ภาษาไทย
Türkçe
Українська
Чэхі (чэшск.: Češi) — заходнеславянскі народ, асноўнае насельніцтва Чэшскай Рэспублікі. Жывуць таксама ў сумежных краінах, ЗША, Канадзе, Аўстраліі, Сербіі, Украіне і г. д. Агульная колькасць (2012 г.) — 10 213 000 чал. Родная мова — чэшская.
| Чэхі (Češi) | |
 | |
| Агульная колькасць | 10213000 |
|---|---|
| Рэгіёны пражывання |  Чэхія — 9870 тыс.
|
| Мова | чэшская |
| Рэлігія | каталіцызм, пратэстантызм |
| Блізкія этнічныя групы | славакі, лужычане, палякі |
Гісторыя
Паходжанне
У першай палове 1 тысячагоддзя н.э. на тэрыторыі сучаснай Чэхіі жылі кельцкія плямёны. У сярэдзіне 1 тысячагоддзя тут з’явіліся таксама германцы. Але ў IV — V стст. н.э. большую частку насельніцтва ўжо складалі славяне. Казьма Пражскі пералічвае наступныя славянскія плямёны: чэхі, лучане, дзечане, мараване і інш. У другой палове VI ст. яны былі падпарадкаваны аварамі. У барацьбе з апошнімі сфарміравалася дзяржава Само (VII ст.).
У пач. IX ст. на тэрыторыі Чэхіі і сумежных краін склалася Вялікая Маравія. У 863 г. мараўскі князь Расціслаў запрасіў з Візантыі місіянераў-асветнікаў Кірыла і Мяфодзія для пашырэння хрысціянства. Дзякуючы іх дзейнасці ўзнікла царкоўнаславянская мова, зразумелая для ўсіх славян, а таксама пісьмо глаголіца. Аднак пазней пад уплывам нямецкіх місіянераў у Вялікай Маравіі пачаў распаўсюджвацца каталіцызм.
У пач. X ст. Вялікая Маравія распалася пад ціскам венграў, якія захапілі яе ўсходнюю частку. У заходняй частцы ў 1085 г. вакол Прагі склалася асабіста чэшская дзяржава. Паводле легенды, назва народа паходзіць ад імя , які прывёў свой народ на гару Ржып; брата і , якія нібы далі пачатак славянскім народам чэхам, русам і ляхам.
Позняе Сярэднявечча і Рэнесанс
У XIII — XV ст. чэшскія землі перажывалі эканамічны росквіт дзякуючы эксплуатацыі радовішчаў серабра і іншых металаў, што садзейнічала росту гарадоў і грашовай гаспадаркі. Аднак у 1306 г. дынастыя чэшскіх каралёў Пржамысловічаў перарвалася. Новыя манархі мелі нямецкае паходжанне. Чэшскае каралеўства ўвайшло ў склад Свяшчэннай Рымскай імперыі.
Актыўнае развіццё гаспадаркі і асваенне новых зямель унутры краіны суправаджаліся нямецкай каланізацыяй. Прычым, нямецкія перасяленцы мелі пэўныя палёгкі, што ў эпоху Сярэднявечча разглядаліся як прывілегіі, якія надавалі адносна высокі статус тым, хто іх атрымоўваў. Разам з каланістамі ў Чэхіі пашыраўся ўплыў нямецкай мовы і культуры. Гэта прасочваецца нават у перыяд кіравання Карла IV, хаця ён традыцыйна разглядаецца як час росквіту чэшскай сярэднявечнай культуры.
Незадаволеннасць чэхаў выявілася ў дзейнасці чэшскага рэфарматара Яна Гуса (каля 1370 — 1415 гг.) і ў руху гусітаў. Хаця гэты рух першасна меў рэлігійны характар, гусіты імкнуліся спыніць нямецкі культурны ўплыў у самой Чэхіі і сумежных славянскіх землях.
Нават пасля паражэння паўстання ў 1434 г. чэшскія рэфарматары працягвалі сваю працу, перакладалі на чэшскую мову Біблію, аднымі з першых сярод славян распачалі кнігадрукаванне. Для таго, каб дасягнуць поспеху Каталіцкая царква таксама была вымушана ўлічваць моўныя і культурныя інтарэсы чэхаў. Відавочна, чэшскі нацыянальны ўздым XV - XVI стст. аказаў моцны ўплыў на дзейнасць беларускага першадрукара Францыска Скарыны.
Нацыянальнае адраджэнне
Ужо ў XVI ст., калі з Новага Свету пачало паступаць таннае срэбра, і ў Еўропе адбывалася , эканоміка чэшскіх зямель пачала набываць больш аграрны характар а гарады як цэнтры культуры згубілі сваю значнасць. Падчас Трыццацігадовай вайны пратэстанты былі выгнаныя з Чэхіі. Сярод іх быў вядомы вучоны і педагог Ян Амос Каменскі.
Аднак у XIX ст. чэшскі нацыянальны рух зноў адрадзіўся. Гэтаму спрыялі наступныя фактары:
- Засваенне мясцовымі інтэлектуаламі ідэй рамантызму і блізкасці да свайго народа
- З’яўленне ў выніку рэформ у Аўстрыйскай імперыі моцнага бюракратычнага апарата, а разам з ім чыноўнікаў-разначынцаў, сярод якіх паступова папулярнасць набываў нацыяналізм
- Новы эканамічны ўздым, які прыцягваў у гарады выхадцаў з сельскай мясцовасці, што традыцыйна карысталіся чэшскай мовай
Значную ролю ў нацыянальным адраджэнні адыгралі , Іозеф Юнгман, Антанін Леапольд Дворжак, Францішак Палацкі і інш., якія пачалі перагляд чэшскай літаратурнай мовы, набліжэнне яе да народнай, стварылі працы па гісторыі мовы, літаратуры і ўсяго чэшскага народа, заснавалі сучасную нацыянальную музычную культуру. Многія з чэшскіх нацыянальных дзеячаў арыентаваліся на панславізм, падтрымлівалі цесныя адносіны з выбітнымі асобамі са Славакіі, з Расіі, Сербіі і Харватыі. Але большасць панславістаў працягвалі арыентавацца на дынастыю Габсбургаў.
У 1804 г. была абвешчана Аўстрыйская імперыя, якая ў 1867 г. трансфарміравалася ў Аўстра-Венгрыю. Чэхі падобна венграм жадалі атрымаць для сваёй краіны асобны статус. У другой палове XIX ст. Чэхія з’яўлялася адным з найбольш паспяхова эканамічна развітых цэнтраў імперыі. Большая частка мясцовых прадпрымальнікаў падтрымлівала задуму наяўнасці аўтаноміі, а разам з ёю - чэшскі нацыяналізм. Адным з яго паслядоўных лідараў стаў прафесар Томаш Масарык.
Чэхі дамагліся адкрыцця Нацыянальнага музея, Чэшскай Акадэміі, чэшская мова была прыраўнана да нямецкай у судаводстве і ў школе. Рух за нацыянальную школу быў усеагульным. Да канца XIX ст. большасць чэхаў стала пісьменнай. Але спроба зрабіць чэшскую мову роўнай да нямецкай у адміністрацыйным справаводстве (1897 г.) выклікала рэзкую незадаволенасць з боку нямецкіх насельнікаў.
У гады I Сусветнай вайны чэшскі нацыянальны палітычны рух канчаткова парваў з арыентацыяй на Габсбургаў. У 1915 г. у Кліўлендзе (ЗША) прадстаўнікі чэшскай і славацкай эміграцыі адкрыта абвясцілі аб імкненні стварыць сваю дзяржаву.
У 1918 г. была створана незалежная дзяржава Чэхаславакія, якая ў 1992 г. падзялілася на Чэшскую рэспубліку і Славацкую рэспубліку.
Традыцыйная культура
Этнаграфія
У сучаснасці чэхі ўяўляюць сабою даволі адзіную этнічную супольнасць, хаця традыцыйна існуе падзел на жыхароў Багеміі, Маравіі (гл. Маравы) і чэшскай Сілезіі. У мінулым таксама вылучаліся наступныя этнаграфічныя групы:
- Ходы (чэшск.: Chodové), якія калісьці ахоўвалі каралеўскія землі, займаліся сельскай гаспадаркай і карысталіся значнымі прывілегіямі. У XVII ст. прывілегіі былі адменены, але ходы працягвалі захоўваць пэўную культурную замкнёнасць.
- Гаракі (чэшск.: Horáci) у горнай мясцовасці на захадзе Маравіі.
- Ганакі (чэшск.: Hanáci) у сярэдняй Маравіі.
- Валашы (чэшск.: Valaši), нашчадкі арамунаў.
Асноўныя заняткі
Сельская гаспадарка здаўна адыгрывала важную ролю ў жыцці насельнікаў чэшскіх зямель. Пераважала земляробства — вырошчванне зёлкавых культур. Бабовыя (пераважна гарох і сачавіцу) саджалі для ўнутранага спажывання. З XIII — XV стст. чэхі таксама вырошчвалі хмель і вінаград. Характэрна, што ў Чэхіі заўсёды ацэньваліся вінныя, а не сталовыя сарты вінаграду. З XVII ст. шырока распаўсюдзіліся каноплі і лён, якія давалі сыравіну для тэкстыльнай прамысловасці.
Асноўнымі земляробчымі прыладамі працы былі прамянёвая барана, серп, рала, плуг, мадэрнізаваны мясцовымі ўмельцамі ў 1827 г. паліцай, злучанай у адно цэлае з лямешам, кароткая каса і г. д. Ужо ў другой палове XIX ст. сельская гаспадарка зведала моцныя тэхнічныя змены.
Жывёлагадоўля мела істотнае значэнне ў горных раёнах. У далінах буйную свойскую жывёлу трымалі для апрацоўкі глебы. У сельскай мясцовасці і гарадах разводзілі гусакоў і свінняў. Ужо ў эпоху позняга Сярэднявечча капалі сажалкі для гадоўлі карпаў.
Чэхія — краіна, дзе шмат стагоддзяў развіваліся гарады і горная справа. Рамеснікі складалі асобны пласт насельніцтва. Чэхі здаўна добра вядомы як дасведчаныя абутнікі, півавары, вытворцы мэблі і шкляных вырабаў. Традыцыі, назапашаныя рамеснікамі і работнікамі мануфактур, перадаваліся праз пакаленні. Яшчэ ў сярэдзіне XX ст. вылучаліся прадстаўнікі старых рудняў і бровараў, якія падтрымлівалі старыя звычаі - мелі асаблівую святочную вопратку, шанавалі святых заступнікаў сваіх прафесій і святкавалі асобныя прафесійныя дні. У другой палове XIX ст. назіралася шырокая міграцыя ў гарады з сельскай мясцовасці. У выніку ў канцы стагоддзя ў прамысловасці працавала каля паловы дарослага насельніцтва.
Жытло
Сельскія паселішчы здаўна будаваліся кампактна або раскідана. Кампактную, добра выяўленую планоўку мелі вёскі, што з’яўляліся адміністрацыйнымі цэнтрамі. Прычым такія вёскі ўзніклі не пазней за X ст. Яны мелі пляц, які мог набываць розную форму. Вёскі з круглымі пляцамі называлі кругавымі. Хаты ўзводзіліся франтонам на пляца ці вуліцы. Двары абавязкова агароджваліся. За дваром ладзіліся гаспадарчыя пабудовы, далей цягнуліся палеткі. У далёкім мінулым вёскі мелі толькі адзін уезд з брамай, таму вёску ў пэўны момант можна было зачыніць ад чужынцаў.
Характэрнай асаблівасцю Чэхіі з’яўляецца наяўнасць шматлікіх гарадоў з насельніцтвам ад 2 тысяч да 20 тысяч чалавек. Многія з іх былі заснаваны ў эпоху Сярэднявечча і да нашай пары захоўваюць гарадскія прывілегіі. Яны былі заснаваны як гандлёвыя цэнтры, таму маюць тыповую планіроўку. Галоўная частка складаецца з плошчы, каля якой узведзены ратуша і/або касцёл. Вакол яе растуць жылыя кварталы. Некаторыя малыя гарады выцягнуты ўздоўж дарог і рэк, таму больш нагадваюць планіроўкай вялікія вёскі.
У Чэхіі таксама сустракаюцца паселішчы іншых тыпаў. Як правіла, яны належалі нямецкім перасяленцам.
Жытлы трохкамерныя, тыповыя для славян. Яны ўмяшчалі непасрэдна хату, сенцы і камору, якая выкарыстоўвалася для гаспадарчых патрэб. Характэрны жылыя пабудовы з падвойным апалам. Хату абагравалі толькі ўзімку. Для гэтага карысталіся печчу. У цёплую пару гатавалі сняданак на адкрытым агмені, што знаходзіўся ў сенцах або прызбе.
У старажытнасці найбольш папулярным матэрыялам для пабадоў была драўніна. Але ў наш час яна сустракаецца вельмі рэдка. З XVIII ст. пераважалі пабудовы з і гліны. Пад уплывам немцаў шырока выкарыстоўвалася каркасная фахверкавая тэхніка. Дахі крылі саломай, трыснягом, галінкамі, мохам, драўлянай дранкай. Грэбень даха ўмацоўвалі дзірваном. Усярэдзіне жытло тынкавалі глінай і бялілі. Франтон і перадпакой усяляк упрыгожвалі.
Вопратка
Ужо ў эпоху Адраджэння на тэрыторыі большай часткі чэшскіх зямель шырока распаўсюдзіліся гарадская вопратка, таму чэшскія нацыянальныя строі зведалі моцны ўплыў агульнаеўрапейскай моды.
Для заходніх раёнаў былі характэрныя доўгія жаночыя кашулі з сабранымі рукавамі і каўняром, і прыталены станік, што шнураваліся спераду, некалькі ніжніх спадніц, шырокі фартух, , накрухмалены каптур для дарослых жанчын і тонкія палоскі тканіны для дзяўчын. Жанчыны таксама апраналі белыя або чырвоныя панчохі, драўляныя чаравікі, узімку - кажушкі з авечай скуры.
Мужчынская адзежа складалася з кароткіх штаноў, кашулі з вялікімі абшэўкамі, шыйнай хусткі, камізэлькі, сініх або белых панчох, часам - фартуха, доўгага пінжака і доўгіх ботаў.
У горнай Сілезіі і Усходняй Маравіі народныя строі доўгі час захоўвалі большую арыгінальнасць. Там жанчыны апраналі простыя споднія кашулі без рукавоў з палатна, наверх - дадатковая кароткая кашуля, пярэдні і задні фартухі. Мужчыны насілі скураныя або палатняныя штаны, абабітыя па баках, шырокія кашулі без абшэвак, грубыя ваўняныя панчохі, футравыя шапкі або лямцавыя капялюшы. У святочныя дні капелюшы ўпрыгожваліся кветкамі або белым курыным пер'ем.
Да канца XIX ст. традыцыйная вопратка практычна выйшла з ужытку.
Кулінарыя
Нават у нашы дні чэшская кухня не адрозніваецца вялікай разнастайнасцю. З даўніх часоў асновай ежы былі стравы з мукі і бабовых. Цікава, што зараз грэчку вырошчваюць амаль выключна як кармавую культуру. Але яшчэ два - тры стагоддзі таму грачаныя праснакі і хлеб былі шырока вядомы ў горных раёнах. Яны хутка чарсцвелі, але лепш захоўваліся. Адданасць да такога "пастуховага хлеба" і грачанай кашы захавалася толькі ў некалькіх месцах Маравіі.
Да XIX ст. ніякай гародніны, акрамя капусты, чэхі амаль не ўжывалі. Значную ролю ў змене кулінарных традыцый адыграла бульба. Зацірка з бульбы і капусты стала вельмі распаўсюджанай, хаця і лічылася ежай беднякоў. Вядомасцю карыстаюцца чэшскія кнедлікі з мукі і бульбы, а таксама бульбяныя клёцкі шкубанкі. Гатуюць брамборак, бульбяныя бліны з алеем, макам і тварагом.
Вельмі папулярны малочныя стравы, асабліва тварог. Прычым, яго робяць не толькі з каровінага, але і авечага малака. Мяса ядуць рознае, найбольш свініну і птушку.
З эпохі Сярэднявечча ў Чэхіі варылі хмельнае піва. У нашы дні яно лічыцца нацыянальным напоем. На поўдні Маравіі вырошчваюць вінаград, з якога гатуюць самаробнае хатняе светлае віно. Кава стала вядома ў XVII ст., але разглядалася як напой багатых. У XIX ст. каву пілі ўжо ўсе пласты насельніцтва, але звычаную паўседзённую каву варылі са смажанага аўса. Натуральную ўжывалі па святах.
Фальклор
Чэшская фальклорная спадчына багатая на такія жанры як казкі, гістарычныя паданні, песні, балады і г. д. Ва Усходняй Маравіі папулярны так званыя вакальныя спевы. У астатніх частках Чэхіі — інструментальныя, звычайна аднагалосыя спевы.
Відавочна, адным з найбольш старажытных тыпаў танца былі карагоды і кругавыя танцы. З апошніх у Чэхіі распаўсюджаны тачывы, якія суправаджаюцца скокавымі песнямі. З Чэхіі паходзяць таксама танцы полька і абкрочак.
Песні і танцы суправаджаліся акампаніментам дуды, флейты, скрыпкі, цымбал. Вылучаліся прафесійныя музыкі кантары.
З іншых відаў народнага мастацтва распаўсюджаны калядныя і вялікодныя відовішчы. Першыя суправаджаюцца паэтычнымі і жартоўнымі выступамі, часам музычнымі ўстаўкамі. Вялікодныя відовішчы маюць значна больш рэлігійны характар. З XVIII ст. існуе лялечны тэатр, падобны на беларускую батлейку.
Мова
Чэшская мова — заходнеславянская. Мае дзяржаўны статус у Чэхіі. Шырока выкарыстоўваецца ў грамадскім ужытку, сродках масавай інфармацыі і г. д.
Рэлігія
Больш за палову насельніцтва Чэхіі адкрыта не адносіць сябе да веруючых. Большая частка вернікаў — каталікі, ёсць пратэстанты.
Чэхі на Беларусі
У 2009 г. у Рэспубліцы Беларусь жыло 121 чал., які вызнаваў сваю тоеснасць як чэх. З іх 15 чал. назвалі сваёй роднай мовай чэшскую, 26 - беларускую.
Выбітныя прадстаўнікі
Гістарычныя дзеячы
Значнымі асобамі чэшскага паходжання, якія адыгралі вялікую ролю ў гісторыі ўсёй Еўропы былі Ян Гус, дзеяч Рэфармацыі, і педагог-гуманіст Ян Амос Каменскі.
Дзеячы мастацтва
Сярод чэхаў нямала значных фігур сусветнага мастацтва. Паэт Яраслаў Сейферт быў лаўрэатам Нобелеўскай прэміі па літаратуры. Яраслаў Гашэк, Карэл Чапек дапаўняюць плеяду чэшскіх пісьменнікаў з сусветным імем. Чэшскаму народу належаць таксама кампазітары Бедржых Сметана і Антанін Дворжак; мастак Альфонс Муха; кінарэжысёр Мілаш Форман; фатограф Ян Саўдэк.
Спартсмены
Чэхія — традыцыйна моцная хакейная дзяржава. У ліку знакамітых чэшскіх хакеістаў — і Ярамір Ягр. Таксама да знакамітых спартсменаў-чэхаў адносяцца тэнісісты і Марціна Наўрацілава; лёгкаатлеты Эміль Затапек і Ян Жалезны; футбалісты Ёзэф Масапуст і .
Зноскі
- Czech
- Костомаров Н. И. Исторические произведения. Автобиография. К: Изд-во Киевского государственного университета «Лыбедь», 1990
- Покорны П. Музыкальная жизнь в Чехии в XVIII - нач. XIX вв. // Французская рэвалюцыя і лёсы свету. / Пад рэд. У. С. Кошалева, У. Н. Сідарцова. / Пер. з анг. В. М. Шутавай, фр. К. І. Казака, чэш. Дз. Самахвалава. - Мн.: БДУ, 1999. С. 190 - 191
- belstat.gov.by
Спасылкі
- Народная архітэктура
- Чэшскія народныя песні
- Народныя танцы
- Этнаграфічныя рэгіёны
- Чэшскі кулінар
Аўтар: www.NiNa.Az
Дата публікацыі:
Chehi cheshsk Cesi zahodneslavyanski narod asnoynae naselnictva Cheshskaj Respubliki Zhyvuc taksama y sumezhnyh krainah ZShA Kanadze Aystralii Serbii Ukraine i g d Agulnaya kolkasc 2012 g 10 213 000 chal Rodnaya mova cheshskaya Chehi Cesi Agulnaya kolkasc 10213000Regiyony prazhyvannya Chehiya 9870 tys Germaniya 33 tys Slavakiya 46 tys Aystryya 18 tys Francyya 13 tys Serbiya 51 tys Ukraina 5 5 tys ZShA 75 tys Kanada 25 tys Aystraliya 21 tys Belarus 121Mova cheshskayaReligiya katalicyzm pratestantyzmBlizkiya etnichnyya grupy slavaki luzhychane palyakiU panyaccya yosc i inshyya znachenni gl Chehi znachenni GistoryyaPahodzhanne U pershaj palove 1 tysyachagoddzya n e na terytoryi suchasnaj Chehii zhyli kelckiya plyamyony U syaredzine 1 tysyachagoddzya tut z yavilisya taksama germancy Ale y IV V stst n e bolshuyu chastku naselnictva yzho skladali slavyane Kazma Prazhski peralichvae nastupnyya slavyanskiya plyamyony chehi luchane dzechane maravane i insh U drugoj palove VI st yany byli padparadkavany avarami U baracbe z aposhnimi sfarmiravalasya dzyarzhava Samo VII st U pach IX st na terytoryi Chehii i sumezhnyh krain sklalasya Vyalikaya Maraviya U 863 g marayski knyaz Rascislay zaprasiy z Vizantyi misiyaneray asvetnikay Kiryla i Myafodziya dlya pashyrennya hrysciyanstva Dzyakuyuchy ih dzejnasci yznikla carkoynaslavyanskaya mova zrazumelaya dlya ysih slavyan a taksama pismo glagolica Adnak paznej pad uplyvam nyameckih misiyaneray u Vyalikaj Maravii pachay raspaysyudzhvacca katalicyzm U pach X st Vyalikaya Maraviya raspalasya pad ciskam vengray yakiya zahapili yae yshodnyuyu chastku U zahodnyaj chastcy y 1085 g vakol Pragi sklalasya asabista cheshskaya dzyarzhava Pavodle legendy nazva naroda pahodzic ad imya yaki pryvyoy svoj narod na garu Rzhyp brata i yakiya niby dali pachatak slavyanskim narodam cheham rusam i lyaham Poznyae Syarednyavechcha i Renesans U XIII XV st cheshskiya zemli perazhyvali ekanamichny roskvit dzyakuyuchy ekspluatacyi radovishchay serabra i inshyh metalay shto sadzejnichala rostu garadoy i grashovaj gaspadarki Adnak u 1306 g dynastyya cheshskih karalyoy Przhamyslovichay perarvalasya Novyya manarhi meli nyameckae pahodzhanne Cheshskae karaleystva yvajshlo y sklad Svyashchennaj Rymskaj imperyi Aktyynae razviccyo gaspadarki i asvaenne novyh zyamel unutry krainy supravadzhalisya nyameckaj kalanizacyyaj Prychym nyameckiya perasyalency meli peynyya palyogki shto y epohu Syarednyavechcha razglyadalisya yak pryvilegii yakiya nadavali adnosna vysoki status tym hto ih atrymoyvay Razam z kalanistami y Chehii pashyraysya yplyy nyameckaj movy i kultury Geta prasochvaecca navat u peryyad kiravannya Karla IV hacya yon tradycyjna razglyadaecca yak chas roskvitu cheshskaj syarednyavechnaj kultury Nezadavolennasc chehay vyyavilasya y dzejnasci cheshskaga refarmatara Yana Gusa kalya 1370 1415 gg i y ruhu gusitay Hacya gety ruh pershasna mey religijny haraktar gusity imknulisya spynic nyamecki kulturny yplyy u samoj Chehii i sumezhnyh slavyanskih zemlyah Navat paslya parazhennya paystannya y 1434 g cheshskiya refarmatary pracyagvali svayu pracu perakladali na cheshskuyu movu Bibliyu adnymi z pershyh syarod slavyan raspachali knigadrukavanne Dlya tago kab dasyagnuc pospehu Katalickaya carkva taksama byla vymushana ylichvac moynyya i kulturnyya intaresy chehay Vidavochna cheshski nacyyanalny yzdym XV XVI stst akazay mocny yplyy na dzejnasc belaruskaga pershadrukara Francyska Skaryny Nacyyanalnae adradzhenne Uzho y XVI st kali z Novaga Svetu pachalo pastupac tannae srebra i y Eyrope adbyvalasya ekanomika cheshskih zyamel pachala nabyvac bolsh agrarny haraktar a garady yak centry kultury zgubili svayu znachnasc Padchas Tryccacigadovaj vajny pratestanty byli vygnanyya z Chehii Syarod ih byy vyadomy vuchony i pedagog Yan Amos Kamenski Adnak u XIX st cheshski nacyyanalny ruh znoy adradziysya Getamu spryyali nastupnyya faktary Zasvaenne myascovymi intelektualami idej ramantyzmu i blizkasci da svajgo naroda Z yaylenne y vyniku reform u Aystryjskaj imperyi mocnaga byurakratychnaga aparata a razam z im chynoynikay raznachyncay syarod yakih pastupova papulyarnasc nabyvay nacyyanalizm Novy ekanamichny yzdym yaki prycyagvay u garady vyhadcay z selskaj myascovasci shto tradycyjna karystalisya cheshskaj movaj Znachnuyu rolyu y nacyyanalnym adradzhenni adygrali Iozef Yungman Antanin Leapold Dvorzhak Francishak Palacki i insh yakiya pachali peraglyad cheshskaj litaraturnaj movy nablizhenne yae da narodnaj stvaryli pracy pa gistoryi movy litaratury i ysyago cheshskaga naroda zasnavali suchasnuyu nacyyanalnuyu muzychnuyu kulturu Mnogiya z cheshskih nacyyanalnyh dzeyachay aryentavalisya na panslavizm padtrymlivali cesnyya adnosiny z vybitnymi asobami sa Slavakii z Rasii Serbii i Harvatyi Ale bolshasc panslavistay pracyagvali aryentavacca na dynastyyu Gabsburgay U 1804 g byla abveshchana Aystryjskaya imperyya yakaya y 1867 g transfarmiravalasya y Aystra Vengryyu Chehi padobna vengram zhadali atrymac dlya svayoj krainy asobny status U drugoj palove XIX st Chehiya z yaylyalasya adnym z najbolsh paspyahova ekanamichna razvityh centray imperyi Bolshaya chastka myascovyh pradprymalnikay padtrymlivala zadumu nayaynasci aytanomii a razam z yoyu cheshski nacyyanalizm Adnym z yago paslyadoynyh lidaray stay prafesar Tomash Masaryk Chehi damaglisya adkryccya Nacyyanalnaga muzeya Cheshskaj Akademii cheshskaya mova byla pryraynana da nyameckaj u sudavodstve i y shkole Ruh za nacyyanalnuyu shkolu byy useagulnym Da kanca XIX st bolshasc chehay stala pismennaj Ale sproba zrabic cheshskuyu movu roynaj da nyameckaj u administracyjnym spravavodstve 1897 g vyklikala rezkuyu nezadavolenasc z boku nyameckih naselnikay U gady I Susvetnaj vajny cheshski nacyyanalny palitychny ruh kanchatkova parvay z aryentacyyaj na Gabsburgay U 1915 g u Kliylendze ZShA pradstayniki cheshskaj i slavackaj emigracyi adkryta abvyascili ab imknenni stvaryc svayu dzyarzhavu U 1918 g byla stvorana nezalezhnaya dzyarzhava Chehaslavakiya yakaya y 1992 g padzyalilasya na Cheshskuyu respubliku i Slavackuyu respubliku Tradycyjnaya kulturaEtnagrafiya Dzyaychyny garaki y nacyyanalnyh stroyah U suchasnasci chehi yyaylyayuc saboyu davoli adzinuyu etnichnuyu supolnasc hacya tradycyjna isnue padzel na zhyharoy Bagemii Maravii gl Maravy i cheshskaj Silezii U minulym taksama vyluchalisya nastupnyya etnagrafichnyya grupy Hody cheshsk Chodove yakiya kalisci ahoyvali karaleyskiya zemli zajmalisya selskaj gaspadarkaj i karystalisya znachnymi pryvilegiyami U XVII st pryvilegii byli admeneny ale hody pracyagvali zahoyvac peynuyu kulturnuyu zamknyonasc Garaki cheshsk Horaci u gornaj myascovasci na zahadze Maravii Ganaki cheshsk Hanaci u syarednyaj Maravii Valashy cheshsk Valasi nashchadki aramunay Asnoynyya zanyatki Selskaya gaspadarka zdayna adygryvala vazhnuyu rolyu y zhycci naselnikay cheshskih zyamel Peravazhala zemlyarobstva vyroshchvanne zyolkavyh kultur Babovyya peravazhna garoh i sachavicu sadzhali dlya ynutranaga spazhyvannya Z XIII XV stst chehi taksama vyroshchvali hmel i vinagrad Harakterna shto y Chehii zaysyody acenvalisya vinnyya a ne stalovyya sarty vinagradu Z XVII st shyroka raspaysyudzilisya kanopli i lyon yakiya davali syravinu dlya tekstylnaj pramyslovasci Asnoynymi zemlyarobchymi pryladami pracy byli pramyanyovaya barana serp rala plug madernizavany myascovymi ymelcami y 1827 g palicaj zluchanaj u adno celae z lyamesham karotkaya kasa i g d Uzho y drugoj palove XIX st selskaya gaspadarka zvedala mocnyya tehnichnyya zmeny Zhyvyolagadoylya mela istotnae znachenne y gornyh rayonah U dalinah bujnuyu svojskuyu zhyvyolu trymali dlya apracoyki gleby U selskaj myascovasci i garadah razvodzili gusakoy i svinnyay Uzho y epohu poznyaga Syarednyavechcha kapali sazhalki dlya gadoyli karpay Chehiya kraina dze shmat stagoddzyay razvivalisya garady i gornaya sprava Ramesniki skladali asobny plast naselnictva Chehi zdayna dobra vyadomy yak dasvedchanyya abutniki pivavary vytvorcy mebli i shklyanyh vyrabay Tradycyi nazapashanyya ramesnikami i rabotnikami manufaktur peradavalisya praz pakalenni Yashche y syaredzine XX st vyluchalisya pradstayniki staryh rudnyay i brovaray yakiya padtrymlivali staryya zvychai meli asablivuyu svyatochnuyu vopratku shanavali svyatyh zastupnikay svaih prafesij i svyatkavali asobnyya prafesijnyya dni U drugoj palove XIX st naziralasya shyrokaya migracyya y garady z selskaj myascovasci U vyniku y kancy stagoddzya y pramyslovasci pracavala kalya palovy daroslaga naselnictva Zhytlo Staryya typy pabudoy Selskiya paselishchy zdayna budavalisya kampaktna abo raskidana Kampaktnuyu dobra vyyaylenuyu planoyku meli vyoski shto z yaylyalisya administracyjnymi centrami Prychym takiya vyoski yznikli ne paznej za X st Yany meli plyac yaki mog nabyvac roznuyu formu Vyoski z kruglymi plyacami nazyvali krugavymi Haty yzvodzilisya frantonam na plyaca ci vulicy Dvary abavyazkova agarodzhvalisya Za dvarom ladzilisya gaspadarchyya pabudovy dalej cyagnulisya paletki U dalyokim minulym vyoski meli tolki adzin uezd z bramaj tamu vyosku y peyny momant mozhna bylo zachynic ad chuzhyncay Harakternaj asablivascyu Chehii z yaylyaecca nayaynasc shmatlikih garadoy z naselnictvam ad 2 tysyach da 20 tysyach chalavek Mnogiya z ih byli zasnavany y epohu Syarednyavechcha i da nashaj pary zahoyvayuc garadskiya pryvilegii Yany byli zasnavany yak gandlyovyya centry tamu mayuc typovuyu planiroyku Galoynaya chastka skladaecca z ploshchy kalya yakoj uzvedzeny ratusha i abo kascyol Vakol yae rastuc zhylyya kvartaly Nekatoryya malyya garady vycyagnuty yzdoyzh darog i rek tamu bolsh nagadvayuc planiroykaj vyalikiya vyoski U Chehii taksama sustrakayucca paselishchy inshyh typay Yak pravila yany nalezhali nyameckim perasyalencam Zhytly trohkamernyya typovyya dlya slavyan Yany ymyashchali nepasredna hatu sency i kamoru yakaya vykarystoyvalasya dlya gaspadarchyh patreb Harakterny zhylyya pabudovy z padvojnym apalam Hatu abagravali tolki yzimku Dlya getaga karystalisya pechchu U cyopluyu paru gatavali snyadanak na adkrytym agmeni shto znahodziysya y sencah abo pryzbe U starazhytnasci najbolsh papulyarnym materyyalam dlya pabadoy byla draynina Ale y nash chas yana sustrakaecca velmi redka Z XVIII st peravazhali pabudovy z i gliny Pad uplyvam nemcay shyroka vykarystoyvalasya karkasnaya fahverkavaya tehnika Dahi kryli salomaj trysnyagom galinkami moham draylyanaj drankaj Greben daha ymacoyvali dzirvanom Usyaredzine zhytlo tynkavali glinaj i byalili Franton i peradpakoj usyalyak uprygozhvali Vopratka Plzenskiya stroi Uzho y epohu Adradzhennya na terytoryi bolshaj chastki cheshskih zyamel shyroka raspaysyudzilisya garadskaya vopratka tamu cheshskiya nacyyanalnyya stroi zvedali mocny yplyy agulnaeyrapejskaj mody Dlya zahodnih rayonay byli harakternyya doygiya zhanochyya kashuli z sabranymi rukavami i kaynyarom i prytaleny stanik shto shnuravalisya speradu nekalki nizhnih spadnic shyroki fartuh nakruhmaleny kaptur dlya daroslyh zhanchyn i tonkiya paloski tkaniny dlya dzyaychyn Zhanchyny taksama apranali belyya abo chyrvonyya panchohi draylyanyya charaviki uzimku kazhushki z avechaj skury Muzhchynskaya adzezha skladalasya z karotkih shtanoy kashuli z vyalikimi absheykami shyjnaj hustki kamizelki sinih abo belyh panchoh chasam fartuha doygaga pinzhaka i doygih botay U gornaj Silezii i Ushodnyaj Maravii narodnyya stroi doygi chas zahoyvali bolshuyu aryginalnasc Tam zhanchyny apranali prostyya spodniya kashuli bez rukavoy z palatna naverh dadatkovaya karotkaya kashulya pyaredni i zadni fartuhi Muzhchyny nasili skuranyya abo palatnyanyya shtany ababityya pa bakah shyrokiya kashuli bez abshevak grubyya vaynyanyya panchohi futravyya shapki abo lyamcavyya kapyalyushy U svyatochnyya dni kapelyushy yprygozhvalisya kvetkami abo belym kurynym per em Da kanca XIX st tradycyjnaya vopratka praktychna vyjshla z uzhytku Kulinaryya Knedlik Navat u nashy dni cheshskaya kuhnya ne adroznivaecca vyalikaj raznastajnascyu Z daynih chasoy asnovaj ezhy byli stravy z muki i babovyh Cikava shto zaraz grechku vyroshchvayuc amal vyklyuchna yak karmavuyu kulturu Ale yashche dva try stagoddzi tamu grachanyya prasnaki i hleb byli shyroka vyadomy y gornyh rayonah Yany hutka charscveli ale lepsh zahoyvalisya Addanasc da takoga pastuhovaga hleba i grachanaj kashy zahavalasya tolki y nekalkih mescah Maravii Da XIX st niyakaj garodniny akramya kapusty chehi amal ne yzhyvali Znachnuyu rolyu y zmene kulinarnyh tradycyj adygrala bulba Zacirka z bulby i kapusty stala velmi raspaysyudzhanaj hacya i lichylasya ezhaj bednyakoy Vyadomascyu karystayucca cheshskiya knedliki z muki i bulby a taksama bulbyanyya klyocki shkubanki Gatuyuc bramborak bulbyanyya bliny z aleem makam i tvaragom Velmi papulyarny malochnyya stravy asabliva tvarog Prychym yago robyac ne tolki z karovinaga ale i avechaga malaka Myasa yaduc roznae najbolsh svininu i ptushku Z epohi Syarednyavechcha y Chehii varyli hmelnae piva U nashy dni yano lichycca nacyyanalnym napoem Na poydni Maravii vyroshchvayuc vinagrad z yakoga gatuyuc samarobnae hatnyae svetlae vino Kava stala vyadoma y XVII st ale razglyadalasya yak napoj bagatyh U XIX st kavu pili yzho yse plasty naselnictva ale zvychanuyu paysedzyonnuyu kavu varyli sa smazhanaga aysa Naturalnuyu yzhyvali pa svyatah Falklor Cheshskiya narodnyya muzyki Cheshskaya falklornaya spadchyna bagataya na takiya zhanry yak kazki gistarychnyya padanni pesni balady i g d Va Ushodnyaj Maravii papulyarny tak zvanyya vakalnyya spevy U astatnih chastkah Chehii instrumentalnyya zvychajna adnagalosyya spevy Vidavochna adnym z najbolsh starazhytnyh typay tanca byli karagody i krugavyya tancy Z aposhnih u Chehii raspaysyudzhany tachyvy yakiya supravadzhayucca skokavymi pesnyami Z Chehii pahodzyac taksama tancy polka i abkrochak Pesni i tancy supravadzhalisya akampanimentam dudy flejty skrypki cymbal Vyluchalisya prafesijnyya muzyki kantary Z inshyh viday narodnaga mastactva raspaysyudzhany kalyadnyya i vyalikodnyya vidovishchy Pershyya supravadzhayucca paetychnymi i zhartoynymi vystupami chasam muzychnymi ystaykami Vyalikodnyya vidovishchy mayuc znachna bolsh religijny haraktar Z XVIII st isnue lyalechny teatr padobny na belaruskuyu batlejku MovaCheshskaya mova zahodneslavyanskaya Mae dzyarzhayny status u Chehii Shyroka vykarystoyvaecca y gramadskim uzhytku srodkah masavaj infarmacyi i g d ReligiyaBolsh za palovu naselnictva Chehii adkryta ne adnosic syabe da veruyuchyh Bolshaya chastka vernikay kataliki yosc pratestanty Chehi na BelarusiAsnoyny artykul Chehi na Belarusi U 2009 g u Respublicy Belarus zhylo 121 chal yaki vyznavay svayu toesnasc yak cheh Z ih 15 chal nazvali svayoj rodnaj movaj cheshskuyu 26 belaruskuyu Vybitnyya pradstaynikiGistarychnyya dzeyachy Znachnymi asobami cheshskaga pahodzhannya yakiya adygrali vyalikuyu rolyu y gistoryi ysyoj Eyropy byli Yan Gus dzeyach Refarmacyi i pedagog gumanist Yan Amos Kamenski Dzeyachy mastactva Syarod chehay nyamala znachnyh figur susvetnaga mastactva Paet Yaraslay Sejfert byy layreatam Nobeleyskaj premii pa litaratury Yaraslay Gashek Karel Chapek dapaynyayuc pleyadu cheshskih pismennikay z susvetnym imem Cheshskamu narodu nalezhac taksama kampazitary Bedrzhyh Smetana i Antanin Dvorzhak mastak Alfons Muha kinarezhysyor Milash Forman fatograf Yan Saydek Spartsmeny Chehiya tradycyjna mocnaya hakejnaya dzyarzhava U liku znakamityh cheshskih hakeistay i Yaramir Yagr Taksama da znakamityh spartsmenay chehay adnosyacca tenisisty i Marcina Nayracilava lyogkaatlety Emil Zatapek i Yan Zhalezny futbalisty Yozef Masapust i ZnoskiCzech Kostomarov N I Istoricheskie proizvedeniya Avtobiografiya K Izd vo Kievskogo gosudarstvennogo universiteta Lybed 1990 Pokorny P Muzykalnaya zhizn v Chehii v XVIII nach XIX vv Francuzskaya revalyucyya i lyosy svetu Pad red U S Koshaleva U N Sidarcova Per z ang V M Shutavaj fr K I Kazaka chesh Dz Samahvalava Mn BDU 1999 S 190 191 belstat gov bySpasylkiNarodnaya arhitektura Cheshskiya narodnyya pesni Narodnyya tancy Etnagrafichnyya regiyony Cheshski kulinar