Azərbaycanca
Türkçe
Ратума (саманазва Rotuma Hanua) — меланезійскі народ, карэннае насельніцтва вострава Ратума (Фіджы). Агульная колькасць (2014 г.) — 11300 чал.
| Ратума (Rotuma Hanua) | |
 | |
Рада правадыроў Ратумы, 1927 г. | |
| Агульная колькасць | 11300 тыс. (2014 г.) |
|---|---|
| Рэгіёны пражывання | Фіджы |
| Мова | ратума |
| Рэлігія | анімізм, культ продкаў, хрысціянства |
| Блізкія этнічныя групы | канакі Новай Каледоніі, фіджыйцы |
Паходжанне
Паходжанне ратума з’яўляецца даволі спрэчным, паколькі антрапалагічна і па культуры яны больш падобны на палінезійцаў, аднак размаўляюць на меланезійскай мове, блізкай да фіджыйскай. Згодна паданням саміх ратума, іх першапродкам быў Раха, выхадзец з палінезійскага вострава Саваі. Археолагі высветлілі, што людзі з’явіліся на Ратума каля VI — VII стст. н. э. Некаторыя даследчыкі лічаць, што першыя пасяленцы былі палінезійцамі, аднак каля X ст. на востраў прыбылі меланезійцы, выхадцы з Фіджы. Захавалася кераміка гэтага часу, падобная на фіджыйскую. У выніку іх змешвання сфарміраваліся сучасныя ратума.
Існуе таксама думка, што першыя пасяленцы ўсёткі былі меланезійцамі, а міфалогія і культура, характэрныя для палінезійцаў, была запазычана ратума ў пазнейшы перыяд праз усталяванне сталых кантактаў з выхадцамі з Тонга і Самоа. Наяўнасць такіх кантактаў пацвярджаецца легендамі саміх ратума.
Генетычнае даследаванне сучасных жыхароў вострава паказала, што яны вельмі блізкія па паходжанню да палінезійцаў.
Культура
Асноўным заняткам ратума здаўна з’яўляецца земляробства. Вырошчваюць клубневыя культуры, хлебнае дрэва, бананы, какосавую пальму і г. д. Зямлю апрацоўваюць мужчыны. Жывёлагадоўля мае дадатковы характар. Трымаюць свінняў, курэй, коз. Да хрысціянізацыі трымалі на мяса сабак. Распаўсюджаны прыбярэжнае рыбалоўства і збор малюскаў.
Асноўны тып паселішча — вёска. Звычайна вёскі ратума месцяцца не далёка ад мора, агароджваюцца нізкім мурам, каб прадухіліць бегства свінняў. Традыцыйныя драўляныя хаціны каркаснага тыпу будаваліся на па́лях. Акрамя звычайнага жытла, у фальклоры ўзгадваюцца асаблівыя дамы для нежанатых юнакоў. У наш час пераважаюць пабудовы сучаснага тыпу. Характэрна наяўнасць бляшаных дахаў. Яны выкарыстоўваюцца для збору чыстай дажджавой вады. У мінулым на Ратума выраблялі тапу, з якой шылі мужчынскую і жаночую вопратку.
Асноўнай адзінкай грамадства з’яўляецца пашыраная сям’я на чале бацькі. Адлік сваяцтва вядзецца адначасова па мужчынскай і жаночай лініі, падтрымліваюцца шчыльныя стасункі не толькі з родным бацькам, але і з братамі маці. Сувязі з сям’ёй застаюцца важнымі нават для тых, хто пакідае родны востраў. Звычайна, ратума, што жывуць асобна, імкнуцца прыняць удзел у жыцці сям’і праз падтрымку грашыма, пры гэтым могуць разлічваць на зваротную дапамогу. Сем’і аб’ядноўваюцца ў роды.
Ужо да прыбыцця еўрапейцаў увесь востраў Ратума быў падзелены на 7 раёнаў. На чале кожнага з іх стаяў правадыр gagaj 'es itu’u. Правадыры аб’ядноўваліся ў раду вострава, якая вырашала агульныя для ўсіх жыхароў пытанні. Асаблівая роля ў радзе належала тром правадырам — fakpure, sau і mua. Правадыр fakpure прадстаўляў род, што перамог у апошняй вайне, адказваў за арганізацыю сустрэч і цырымоній, найважнейшай з якіх была сумеснае распіванне лёгкага наркатычнага напоя кавы. Sau лічыўся вярхоўным правадыром, і еўрапейцы нават называлі яго каралем Ратума. На самой жа справе, sau меў вельмі абмежаваныя паўнамоцтвы і часцяком выконваў ролю марыянеткі fakpure. Ён выбіраўся з ліку правадыроў раёнаў і выконваў абавязкі на працягу абмежаванага часу. Функцыі mua да канца не зразумелы. Мяркуецца, што да хрысціянізацыі ён быў першасвятаром і ў далейшым захаваў фармальна высокі статус.
У выніку доўгіх рэлігійных войн XIX ст. паміж пратэстантамі і каталікамі вярхоўныя правадыры згубілі ўладу над простымі абшчыннікамі. Таму ў 1879 г. рада звярнулася да каралевы Вялікабрытаніі з прапановай прыняць Ратума ў склад залежных ад яе тэрыторый. У 1881 г. востраў фактычна перайшоў пад кіраванне брытанскай каланіяльнай адміністрацыі на Фіджы. Брытанскія чыноўнікі ўзнавілі папярэднюю сістэму кіравання і вярнулі правадырам іх паўнамоцтвы, хаця абмежавалі раду сваім прадстаўніком. Пасля абвяшчэння незалежнасці Фіджы роля прадстаўніка ўрада на Ратума значна паменшылася, а правадыроў — вырасла.
Ратума выдатна захавалі духоўную спадчыну. Яны вядомы сваімі меладычнымі спевамі і танцамі, шматлікімі міфамі, легендамі і гістарычнымі паданнямі, мастацтвам татуіроўкі.
Рэлігія
Старажытныя рэлігійныя вераванні ратума абапіраліся на анімістычныя ўяўленні аб існаванні духаў памерлых атуа. Кожны род і сям’я імкнуліся захаваць кантакт са сваімі атуа для атьрымання ад іх дапамогі і, наадварот, прадухіліць адмоўны ўплыў з боку чужых атуа. Чалавек, у якога быццам бы ўсяляўся атуа, называўся сур’атуа. Вярхоўныя правадыры мелі асабістых духаў-заступнікаў аіту. Акрамя таго, меліся духі-ахоўнікі пэўных раёнаў вострава або злыя духі.
З канца XVIII ст. прадрымаліся спробы ахрысціць ратума. Канчаткова гэты працэс завершыўся да 1874 г. У нашы дні большасць вернікаў належаць да каталіцызму і розных плыняў пратэстантызму.
Зноскі
- Rotuman in Fiji
- Mitochondrial DNA variation in the Fijian Archipelago Архівавана 23 мая 2022.
Спасылкі
- rotuma.net
- ROTUMA Aspects of History Архівавана 28 жніўня 2014.
- Rotuma by Alan Howard
- Where Has Rotuman Culture Gone? And What is it Doing There?
- Countries and Their Cultures Rotuma
- EXOTIC AND INDIGENOUS: CERAMIC SHERDS FROM THE ISLAND OF ROTUMA Архівавана 12 лютага 2018.
- ROTUMA. Its History, Traditions and Customs. By W. E. RUSSELL Архівавана 2 лютага 2018.
Аўтар: www.NiNa.Az
Дата публікацыі:
U panyaccya yosc i inshyya znachenni gl Ratuma Ratuma samanazva Rotuma Hanua melanezijski narod karennae naselnictva vostrava Ratuma Fidzhy Agulnaya kolkasc 2014 g 11300 chal Ratuma Rotuma Hanua Rada pravadyroy Ratumy 1927 g Agulnaya kolkasc 11300 tys 2014 g Regiyony prazhyvannya FidzhyMova ratumaReligiya animizm kult prodkay hrysciyanstvaBlizkiya etnichnyya grupy kanaki Novaj Kaledonii fidzhyjcyPahodzhannePahodzhanne ratuma z yaylyaecca davoli sprechnym pakolki antrapalagichna i pa kultury yany bolsh padobny na palinezijcay adnak razmaylyayuc na melanezijskaj move blizkaj da fidzhyjskaj Zgodna padannyam samih ratuma ih pershaprodkam byy Raha vyhadzec z palinezijskaga vostrava Savai Arheolagi vysvetlili shto lyudzi z yavilisya na Ratuma kalya VI VII stst n e Nekatoryya dasledchyki lichac shto pershyya pasyalency byli palinezijcami adnak kalya X st na vostray prybyli melanezijcy vyhadcy z Fidzhy Zahavalasya keramika getaga chasu padobnaya na fidzhyjskuyu U vyniku ih zmeshvannya sfarmiravalisya suchasnyya ratuma Isnue taksama dumka shto pershyya pasyalency ysyotki byli melanezijcami a mifalogiya i kultura harakternyya dlya palinezijcay byla zapazychana ratuma y paznejshy peryyad praz ustalyavanne stalyh kantaktay z vyhadcami z Tonga i Samoa Nayaynasc takih kantaktay pacvyardzhaecca legendami samih ratuma Genetychnae dasledavanne suchasnyh zhyharoy vostrava pakazala shto yany velmi blizkiya pa pahodzhannyu da palinezijcay KulturaAsnoynym zanyatkam ratuma zdayna z yaylyaecca zemlyarobstva Vyroshchvayuc klubnevyya kultury hlebnae dreva banany kakosavuyu palmu i g d Zyamlyu apracoyvayuc muzhchyny Zhyvyolagadoylya mae dadatkovy haraktar Trymayuc svinnyay kurej koz Da hrysciyanizacyi trymali na myasa sabak Raspaysyudzhany prybyarezhnae rybaloystva i zbor malyuskay Asnoyny typ paselishcha vyoska Zvychajna vyoski ratuma mescyacca ne dalyoka ad mora agarodzhvayucca nizkim muram kab praduhilic begstva svinnyay Tradycyjnyya draylyanyya haciny karkasnaga typu budavalisya na pa lyah Akramya zvychajnaga zhytla u falklory yzgadvayucca asablivyya damy dlya nezhanatyh yunakoy U nash chas peravazhayuc pabudovy suchasnaga typu Harakterna nayaynasc blyashanyh dahay Yany vykarystoyvayucca dlya zboru chystaj dazhdzhavoj vady U minulym na Ratuma vyrablyali tapu z yakoj shyli muzhchynskuyu i zhanochuyu vopratku Asnoynaj adzinkaj gramadstva z yaylyaecca pashyranaya syam ya na chale backi Adlik svayactva vyadzecca adnachasova pa muzhchynskaj i zhanochaj linii padtrymlivayucca shchylnyya stasunki ne tolki z rodnym backam ale i z bratami maci Suvyazi z syam yoj zastayucca vazhnymi navat dlya tyh hto pakidae rodny vostray Zvychajna ratuma shto zhyvuc asobna imknucca prynyac udzel u zhycci syam i praz padtrymku grashyma pry getym moguc razlichvac na zvarotnuyu dapamogu Sem i ab yadnoyvayucca y rody Uzho da prybyccya eyrapejcay uves vostray Ratuma byy padzeleny na 7 rayonay Na chale kozhnaga z ih stayay pravadyr gagaj es itu u Pravadyry ab yadnoyvalisya y radu vostrava yakaya vyrashala agulnyya dlya ysih zhyharoy pytanni Asablivaya rolya y radze nalezhala trom pravadyram fakpure sau i mua Pravadyr fakpure pradstaylyay rod shto peramog u aposhnyaj vajne adkazvay za arganizacyyu sustrech i cyrymonij najvazhnejshaj z yakih byla sumesnae raspivanne lyogkaga narkatychnaga napoya kavy Sau lichyysya vyarhoynym pravadyrom i eyrapejcy navat nazyvali yago karalem Ratuma Na samoj zha sprave sau mey velmi abmezhavanyya paynamoctvy i chascyakom vykonvay rolyu maryyanetki fakpure Yon vybiraysya z liku pravadyroy rayonay i vykonvay abavyazki na pracyagu abmezhavanaga chasu Funkcyi mua da kanca ne zrazumely Myarkuecca shto da hrysciyanizacyi yon byy pershasvyatarom i y dalejshym zahavay farmalna vysoki status U vyniku doygih religijnyh vojn XIX st pamizh pratestantami i katalikami vyarhoynyya pravadyry zgubili yladu nad prostymi abshchynnikami Tamu y 1879 g rada zvyarnulasya da karalevy Vyalikabrytanii z prapanovaj prynyac Ratuma y sklad zalezhnyh ad yae terytoryj U 1881 g vostray faktychna perajshoy pad kiravanne brytanskaj kalaniyalnaj administracyi na Fidzhy Brytanskiya chynoyniki yznavili papyarednyuyu sistemu kiravannya i vyarnuli pravadyram ih paynamoctvy hacya abmezhavali radu svaim pradstaynikom Paslya abvyashchennya nezalezhnasci Fidzhy rolya pradstaynika yrada na Ratuma znachna pamenshylasya a pravadyroy vyrasla Ratuma vydatna zahavali duhoynuyu spadchynu Yany vyadomy svaimi meladychnymi spevami i tancami shmatlikimi mifami legendami i gistarychnymi padannyami mastactvam tatuiroyki ReligiyaStarazhytnyya religijnyya veravanni ratuma abapiralisya na animistychnyya yyaylenni ab isnavanni duhay pamerlyh atua Kozhny rod i syam ya imknulisya zahavac kantakt sa svaimi atua dlya atrymannya ad ih dapamogi i naadvarot praduhilic admoyny yplyy z boku chuzhyh atua Chalavek u yakoga byccam by ysyalyaysya atua nazyvaysya sur atua Vyarhoynyya pravadyry meli asabistyh duhay zastupnikay aitu Akramya tago melisya duhi ahoyniki peynyh rayonay vostrava abo zlyya duhi Z kanca XVIII st pradrymalisya sproby ahryscic ratuma Kanchatkova gety praces zavershyysya da 1874 g U nashy dni bolshasc vernikay nalezhac da katalicyzmu i roznyh plynyay pratestantyzmu ZnoskiRotuman in Fiji Mitochondrial DNA variation in the Fijian Archipelago Arhivavana 23 maya 2022 Spasylkirotuma net ROTUMA Aspects of History Arhivavana 28 zhniynya 2014 Rotuma by Alan Howard Where Has Rotuman Culture Gone And What is it Doing There Countries and Their Cultures Rotuma EXOTIC AND INDIGENOUS CERAMIC SHERDS FROM THE ISLAND OF ROTUMA Arhivavana 12 lyutaga 2018 ROTUMA Its History Traditions and Customs By W E RUSSELL Arhivavana 2 lyutaga 2018