Azərbaycanca
Türkçe
Галінды (лац.: Galindae, пруск. Galindis) †— старажытныя балцкія насельнікі сучаснай тэрыторыі Мазовіі (Польшча).
| Галінды † | |
 | |
Рассяленне балтаў у X—XII стст. | |
| Агульная колькасць | |
|---|---|
| Рэгіёны пражывання | Галіндыя |
| Мова | галіндская |
| Рэлігія | політэізм |
| Блізкія этнічныя групы | яцвягі, прусы |
Назва
Назва галіндаў найімаверней гідранімічнага паходжання, ад назвы краю *Galinda (Галінда), якая ад не захаванай да сёння рачной назвы тыпу *Galinda.
У рачной назве Галінда корань Gal- звязаны з балцкім гняздом каранёў gal- : gel- : gil- з семантыкай глыбіні, паглыбленасці. Адсюль літоўскае galvis «сажалка на месцы старога рачнога рэчышча», gelmė «глыбіня», gilus «глыбокі». Назва ракі Галінда значыла «Глыбокая (рака)».
Той жа корань Gal- і ў яцвяжскай назве ракі (у басейне Нарава), з другой асновай -da ад яцвяжскага *udā «вада, рака».
У галіндскай назве корань пашыраны пашыральнікам -nd-, які таксама ў літоўскіх гідронімах тыпу Gilandė, Krūvanda, Tarandė. Ён выкарыстоўваецца ў літоўскім назва- і словаўтварэнні (lask-ioti «боўтацца, матацца» — lask-ind-a «абадранец»).
Назвы многіх рэгіёнаў, утвораныя ад назваў балцкіх плямёнаў, звязаныя менавіта з гідронімамі, якія найчасцей таксама не захаваліся і не ідэнтыфікуюцца. Назвы Натангія (іншая з прускіх земляў), Нальша, Яцвязь, Судовія (зямля роднасных яцвягам судоваў), Селія, Латыголь, імаверна і Літва, а таксама назва дагістарычных неўраў, звязваюцца з гідронімамі з асновамі Nat-ang-, Nal-š-, Jat-(а)v-, Sūd-(а)v-, Sel-, Lat-, Liet-(u)v-, Nau-r-. Мяркуецца, што на адпаведных рэчках маглі знаходзіцца сакральна-рэлігійныя цэнтры пэўнага рэгіёна (племені).
Гісторыя
Упершыню назву галіндаў (грэч. Γαλίνδαι) узгадваў Пталемей (II ст. н. э.) сярод народаў Усходняй Еўропы. У сярэднявеччы храністы называлі Галіндыю часткай зямель прусаў (зараз тэрыторыя Мазовіі ў Польшчы). Археолагамі выяўлены рэшткі паселішчаў і некропаляў 1 — пач. 2 тыс. н. э., якія сведчаць, што мясцовыя жыхары займалася пераважна земляробствам і паляваннем. У V—VI стст. склаўся даволі развіты культурны цэнтр галіндаў у раёне сучаснага горада Ольштын. Яго насельнікі апрацоўвалі жалеза, бронзу, срэбра, выраблялі складаныя ювелірныя ўпрыгожванні. Ужо ў той час існавала сацыяльная няроўнасць. Галінды гандлявалі з суседнімі землямі. Іх рамесныя вырабы знаходзяць амаль па ўсёй тэрыторыі Прыбалтыкі, Паўночнай і Паўночна-Усходняй Польшчы.
Відавочна, у VII—VIII стст. галінды былі аслаблены сутыкненнямі з суседзямі-балтамі і прыйшоўшымі ў гэтыя краі славянамі, а ў XII ст. або самым пачатку XIII ст. перасяліліся ў землі прусаў і яцвягаў. Пад час заваявання Прусіі тэўтонамі Галіндыя ўжо амаль не мела насельніцтва. Пазней на месца галіндаў прыйшлі каланісты з іншых месц, у тым ліку з Германіі.
Праблема вызначэння
У сучаснай гістарыяграфіі няма адзінага меркавання, ці з’яўляліся галінды асобным народам ад прусаў або яго часткай. Хаця храністы называлі Галіндыю часткай Прусіі, у склад апошняй яны памылкова залічвалі таксама землі яцвягаў. Той факт, што назва галіндаў праіснавала вельмі доўгі гістарычны час, сведчыць пра тое, што яны хутчэй складалі самастойную этнічную еднасць.
Голядзь
Некаторыя паказваюць на блізкасць галіндаў да балцкага племені голядзь, якое існавала да канца XII ст. на тэрыторыі сучаснай Расіі. Часам галіндаў нават называюць заходнімі галіндамі, а голядзь — усходнімі галіндамі. Падабенства назваў сапраўды можа паказваць на адзінства паходжання і больш шырокую тэрыторыю рассялення да ўварвання славян, але ў пач. 2 тыс. н. э. іх культуры ўжо былі досіць рознымі, каб сведчыць пра поўную еднасць.
Мова
Мова галіндаў была непісьменнай і да нашага часу не дайшла. На тэрыторыі Польшчы захаваўся толькі шэраг тапонімаў (Galinde, Galland, Halindy), якія, як мяркуюць, маюць галіндскае паходжанне.
Крыніцы
- V. Mažiulis. Prūsų kalbos etimologijos žodynas. Vilnius, 2013. C. 207—208, 239.
- K. Būga. Jotvingių žemės upių vardų galūnė -da. // Tauta ir žodis. — 1923. — Т. 1. — С. 100.
- P. Skardžius. Rinktiniai raštai. T. 1. Vilnius, 1996. C. 101—102.
- V. Mažiulis. Prūsų kalbos etimologijos žodynas. Vilnius, 2013. C. 207—208, 296—289, 649, 890.
- Топоров В. Н. Еще раз о неврах и селах в общебалтийском этноязыковом контексте (народ, земля, язык, имя). Из истории и.-евр. *neur-: *-nour- и *sel- (неумирающая память об одном балтийском племени) // Балто-славянские исследования. XVII. Москва, 2006. С. 479—482.
- K. Karulis. Latviešu etimoloģijas vārdnīca. Rīga, 2001. C. 504—507.
- Vanagas A. Lietuvių hidronimų etimologinis žodynas. — Vilnius: Mokslas, 1981. — С. 105, 137, 182, 185, 221—232, 295, 319.
- Топоров В. Н. Еще раз о неврах и селах в общебалтийском этноязыковом контексте (народ, земля, язык, имя). Из истории и.-евр. *neur-: *-nour- и *sel- (неумирающая память об одном балтийском племени) // Балто-славянские исследования. XVII. Москва, 2006. С. 453—462.
Спасылкі
- Сяргей Рассадзін, Землі амаль невядомыя. Будучая Беларусь паводле антычных манускрыптаў
- Вячеслав Носевич: Выход венетов на авансцену
- Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Tom II
- В. В. Седов, Голядь Архівавана 29 лістапада 2014.
- Borussia: История Прибалтики
Аўтар: www.NiNa.Az
Дата публікацыі:
Galindy lac Galindae prusk Galindis starazhytnyya balckiya naselniki suchasnaj terytoryi Mazovii Polshcha Galindy Rassyalenne baltay u X XII stst Agulnaya kolkascRegiyony prazhyvannya GalindyyaMova galindskayaReligiya politeizmBlizkiya etnichnyya grupy yacvyagi prusyNazvaNazva galinday najimavernej gidranimichnaga pahodzhannya ad nazvy krayu Galinda Galinda yakaya ad ne zahavanaj da syonnya rachnoj nazvy typu Galinda U rachnoj nazve Galinda koran Gal zvyazany z balckim gnyazdom karanyoy gal gel gil z semantykaj glybini paglyblenasci Adsyul litoyskae galvis sazhalka na mescy staroga rachnoga rechyshcha gelme glybinya gilus glyboki Nazva raki Galinda znachyla Glybokaya raka Toj zha koran Gal i y yacvyazhskaj nazve raki pl u basejne Narava z drugoj asnovaj da ad yacvyazhskaga uda vada raka U galindskaj nazve koran pashyrany pashyralnikam nd yaki taksama y litoyskih gidronimah typu Gilande Kruvanda Tarande Yon vykarystoyvaecca y litoyskim nazva i slovaytvarenni lask ioti boytacca matacca lask ind a abadranec Nazvy mnogih regiyonay utvoranyya ad nazvay balckih plyamyonay zvyazanyya menavita z gidronimami yakiya najchascej taksama ne zahavalisya i ne identyfikuyucca Nazvy Natangiya inshaya z pruskih zemlyay Nalsha Yacvyaz Sudoviya zyamlya rodnasnyh yacvyagam sudovay Seliya Latygol imaverna i Litva a taksama nazva dagistarychnyh neyray zvyazvayucca z gidronimami z asnovami Nat ang Nal s Jat a v Sud a v Sel Lat Liet u v Nau r Myarkuecca shto na adpavednyh rechkah magli znahodzicca sakralna religijnyya centry peynaga regiyona plemeni GistoryyaUpershynyu nazvu galinday grech Galindai uzgadvay Ptalemej II st n e syarod naroday Ushodnyaj Eyropy U syarednyavechchy hranisty nazyvali Galindyyu chastkaj zyamel prusay zaraz terytoryya Mazovii y Polshchy Arheolagami vyyayleny reshtki paselishchay i nekropalyay 1 pach 2 tys n e yakiya svedchac shto myascovyya zhyhary zajmalasya peravazhna zemlyarobstvam i palyavannem U V VI stst sklaysya davoli razvity kulturny centr galinday u rayone suchasnaga gorada Olshtyn Yago naselniki apracoyvali zhaleza bronzu srebra vyrablyali skladanyya yuvelirnyya yprygozhvanni Uzho y toj chas isnavala sacyyalnaya nyaroynasc Galindy gandlyavali z susednimi zemlyami Ih ramesnyya vyraby znahodzyac amal pa ysyoj terytoryi Prybaltyki Paynochnaj i Paynochna Ushodnyaj Polshchy Vidavochna u VII VIII stst galindy byli aslableny sutyknennyami z susedzyami baltami i pryjshoyshymi y getyya krai slavyanami a y XII st abo samym pachatku XIII st perasyalilisya y zemli prusay i yacvyagay Pad chas zavayavannya Prusii teytonami Galindyya yzho amal ne mela naselnictva Paznej na mesca galinday pryjshli kalanisty z inshyh mesc u tym liku z Germanii Prablema vyznachennyaU suchasnaj gistaryyagrafii nyama adzinaga merkavannya ci z yaylyalisya galindy asobnym narodam ad prusay abo yago chastkaj Hacya hranisty nazyvali Galindyyu chastkaj Prusii u sklad aposhnyaj yany pamylkova zalichvali taksama zemli yacvyagay Toj fakt shto nazva galinday praisnavala velmi doygi gistarychny chas svedchyc pra toe shto yany hutchej skladali samastojnuyu etnichnuyu ednasc GolyadzNekatoryya pakazvayuc na blizkasc galinday da balckaga plemeni golyadz yakoe isnavala da kanca XII st na terytoryi suchasnaj Rasii Chasam galinday navat nazyvayuc zahodnimi galindami a golyadz ushodnimi galindami Padabenstva nazvay sapraydy mozha pakazvac na adzinstva pahodzhannya i bolsh shyrokuyu terytoryyu rassyalennya da yvarvannya slavyan ale y pach 2 tys n e ih kultury yzho byli dosic roznymi kab svedchyc pra poynuyu ednasc MovaMova galinday byla nepismennaj i da nashaga chasu ne dajshla Na terytoryi Polshchy zahavaysya tolki sherag taponimay Galinde Galland Halindy yakiya yak myarkuyuc mayuc galindskae pahodzhanne KrynicyV Maziulis Prusu kalbos etimologijos zodynas Vilnius 2013 C 207 208 239 K Buga Jotvingiu zemes upiu vardu galune da Tauta ir zodis 1923 T 1 S 100 P Skardzius Rinktiniai rastai T 1 Vilnius 1996 C 101 102 V Maziulis Prusu kalbos etimologijos zodynas Vilnius 2013 C 207 208 296 289 649 890 Toporov V N Eshe raz o nevrah i selah v obshebaltijskom etnoyazykovom kontekste narod zemlya yazyk imya Iz istorii i evr neur nour i sel neumirayushaya pamyat ob odnom baltijskom plemeni Balto slavyanskie issledovaniya XVII Moskva 2006 S 479 482 K Karulis Latviesu etimologijas vardnica Riga 2001 C 504 507 Vanagas A Lietuviu hidronimu etimologinis zodynas Vilnius Mokslas 1981 S 105 137 182 185 221 232 295 319 Toporov V N Eshe raz o nevrah i selah v obshebaltijskom etnoyazykovom kontekste narod zemlya yazyk imya Iz istorii i evr neur nour i sel neumirayushaya pamyat ob odnom baltijskom plemeni Balto slavyanskie issledovaniya XVII Moskva 2006 S 453 462 SpasylkiSyargej Rassadzin Zemli amal nevyadomyya Buduchaya Belarus pavodle antychnyh manuskryptay Vyacheslav Nosevich Vyhod venetov na avanscenu Slownik geograficzny Krolestwa Polskiego i innych krajow slowianskich Tom II V V Sedov Golyad Arhivavana 29 listapada 2014 Borussia Istoriya Pribaltiki