Azərbaycanca
Беларуская
Deutsch
English
Français
Қазақ
Lietuvių
Русский
ภาษาไทย
Türkçe
Українська
Тыпалогія моў — класіфікацыя моў згодна з іх граматычнымі уласцівасцямі. Тыпалагічная класіфікацыя адрозніваецца ад генетычнай класіфікацыі, дзе ў моўныя сем’і аб’ядноўваюцца мовы, якія маюць агульную .
Сінтаксічная тыпалогія
Класіфікацыя, якая падзяляе мовы згодна з месцам у сказе (S, англ.: subject), (O, англ.: object), (V, англ.: verb). Існуюць наступныя тыпы:
У некаторых мовах дзейнік складаецца з дзвюх частак: дапаможнага дзеяслова і інфінітыва ці дзеепрыметніка. Нямецкая і галандская мовы часта класіфікуюцца як мовы тыпу , таму што дзеяслоў заўжды знаходзіцца на другім месцы ў сказе. Некаторыя мовы (звычайна вельмі флексічныя) вельмі цяжка класіфікаваць, бо ў сказе дапушчальны амаль любы парадак слоў. Да такіх моў адносяцца, напрыклад, польская і ўсходнеславянскія мовы. У такіх выпадках можна толькі адзначыць, які парадак ужываецца часцей.
Марфалагічная тыпалогія
Паводле марфалагічнай класіфікацыі мовы падзяляюцца на тыя, дзе марфемы часцей ужываюцца як самастойныя словы, і на тыя, дзе некалькі марфем часта аб’ядноўваюцца ў адно слова.
Ізаліруючыя мовы
У ізаліруючых мовах практычна ўсе марфемы з’яўляюцца самастойнымі словамі, мала ці зусім няма афіксаў. Шэраг граматычных значэнняў выражаецца асобна ад значэння лексічнага. Сярод натуральных моў вельмі мала такіх моў, якія б зусім не мелі афіксаў. Ізаліруючымі называюцца мовы, у якіх вельмі мала такіх элементаў.
Сінтэтычныя мовы
У сінтэтычных мовах адна ці некалькі марфем аб’ядноўваюцца ў адно слова пры дапамозе прыставак, суфіксаў, канчаткаў. Можна падлічыць мовы. Для гэтага ў тэксце вызначаюць колькасць марфем (M) і агульную колькасць слоў (V), іх адносіна M/V ёсць каэфіцыент. Чыста ізаліруючая мова (напрыклад, сканструяваная мова такіпона) мае каэфіцыент роўны 1. Вельмі ізаліруючай мовай з’яўляецца в’етнамская з каэфіцыентам 1,06. Англійская мова мае каэфіцыент 1,68, мова суахілі — 2,55.
Аглютынатыўныя і фузійныя мовы
Паводле тыпу марфемнага ладу мовы падзяляюцца на і (або флектыўныя). У аглютынатыўных марфемы заўсёды маюць тое самае вымаўленне (як у эсперанта) або вымаўленне змяняецца згодна з фанетычнымі правіламі (як у фінскай ці турэцкай). Марфемныя межы выразныя, а кожны афікс мае толькі адно значэнне. У фузійных мовах марфемныя швы сціраюцца, адзін гук можа адносіцца адначасова да дзвюх марфем. Службовыя марфемы выражаюць адразу некалькі граматычных значэнняў. Фузійны лад сустракаецца ў індаеўрапейскіх і семіцкіх мовах. Сярод фузійных моў ёсць і аналітычныя (англійская, французская).
Літаратура
- Тыпалагічная класіфікацыя моў // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т.16: Трыпалі — Хвіліна / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: БелЭн, 2003. — Т. 16. — С. 76--77. — 576 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0263-6 (Т. 16).
- Марфалагічная класіфікацыя моў // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т.10: Малайзія — Мугараджы / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: БелЭн, 2000. — Т. 10. — С. 143. — 544 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0169-9 (Т. 10).
Аўтар: www.NiNa.Az
Дата публікацыі:
U getaj staronki nyama praveranyh versij hutchej za ysyo yae yakasc ne acenvalasya na adpavednasc standartam Typalogiya moy klasifikacyya moy zgodna z ih gramatychnymi ulascivascyami Typalagichnaya klasifikacyya adroznivaecca ad genetychnaj klasifikacyi dze y moynyya sem i ab yadnoyvayucca movy yakiya mayuc agulnuyu Sintaksichnaya typalogiyaKlasifikacyya yakaya padzyalyae movy zgodna z mescam u skaze S angl subject O angl object V angl verb Isnuyuc nastupnyya typy SOV U nekatoryh movah dzejnik skladaecca z dzvyuh chastak dapamozhnaga dzeyaslova i infinityva ci dzeeprymetnika Nyameckaya i galandskaya movy chasta klasifikuyucca yak movy typu tamu shto dzeyasloy zayzhdy znahodzicca na drugim mescy y skaze Nekatoryya movy zvychajna velmi fleksichnyya velmi cyazhka klasifikavac bo y skaze dapushchalny amal lyuby paradak sloy Da takih moy adnosyacca napryklad polskaya i yshodneslavyanskiya movy U takih vypadkah mozhna tolki adznachyc yaki paradak uzhyvaecca chascej Marfalagichnaya typalogiyaPavodle marfalagichnaj klasifikacyi movy padzyalyayucca na tyya dze marfemy chascej uzhyvayucca yak samastojnyya slovy i na tyya dze nekalki marfem chasta ab yadnoyvayucca y adno slova Izaliruyuchyya movy U izaliruyuchyh movah praktychna yse marfemy z yaylyayucca samastojnymi slovami mala ci zusim nyama afiksay Sherag gramatychnyh znachennyay vyrazhaecca asobna ad znachennya leksichnaga Syarod naturalnyh moy velmi mala takih moy yakiya b zusim ne meli afiksay Izaliruyuchymi nazyvayucca movy u yakih velmi mala takih elementay Sintetychnyya movy U sintetychnyh movah adna ci nekalki marfem ab yadnoyvayucca y adno slova pry dapamoze prystavak sufiksay kanchatkay Mozhna padlichyc movy Dlya getaga y teksce vyznachayuc kolkasc marfem M i agulnuyu kolkasc sloy V ih adnosina M V yosc kaeficyent Chysta izaliruyuchaya mova napryklad skanstruyavanaya mova takipona mae kaeficyent royny 1 Velmi izaliruyuchaj movaj z yaylyaecca v etnamskaya z kaeficyentam 1 06 Anglijskaya mova mae kaeficyent 1 68 mova suahili 2 55 Aglyutynatyynyya i fuzijnyya movy Pavodle typu marfemnaga ladu movy padzyalyayucca na i abo flektyynyya U aglyutynatyynyh marfemy zaysyody mayuc toe samae vymaylenne yak u esperanta abo vymaylenne zmyanyaecca zgodna z fanetychnymi pravilami yak u finskaj ci tureckaj Marfemnyya mezhy vyraznyya a kozhny afiks mae tolki adno znachenne U fuzijnyh movah marfemnyya shvy scirayucca adzin guk mozha adnosicca adnachasova da dzvyuh marfem Sluzhbovyya marfemy vyrazhayuc adrazu nekalki gramatychnyh znachennyay Fuzijny lad sustrakaecca y indaeyrapejskih i semickih movah Syarod fuzijnyh moy yosc i analitychnyya anglijskaya francuzskaya LitaraturaTypalagichnaya klasifikacyya moy Belaruskaya encyklapedyya U 18 t T 16 Trypali Hvilina Redkal G P Pashkoy i insh Mn BelEn 2003 T 16 S 76 77 576 s 10 000 ekz ISBN 985 11 0263 6 T 16 Marfalagichnaya klasifikacyya moy Belaruskaya encyklapedyya U 18 t T 10 Malajziya Mugaradzhy Redkal G P Pashkoy i insh Mn BelEn 2000 T 10 S 143 544 s 10 000 ekz ISBN 985 11 0169 9 T 10