Львоў

У паняцця ёсць і іншыя значэнні, гл. Львоў (значэнні).

Львоў (укр.: Львів ; польск.: Lwów; ням.: Lemberg; лац.: Leopolis — горад льва) — горад абласнога падпарадкавання на захадзе Украіны, раней адзін з галоўных цэнтраў Галіцка-Валынскага княства, Кароны Каралеўства Польскага, габсбургскага Каралеўства Галіцыі і Ладамерыі, а пазней сталіцай Львоўскага ваяводства ў складзе Другой Польскай рэспублікі.

Горад Львоў укр.: Львів Герб Сцяг Краіна  Украіна Вобласць Львоўская вобласць Раён Львоўскі раён Абшчына Львоўская гарадская грамада Каардынаты 49°50′33″ пн. ш. 24°01′56″ у. д.^HGЯO Мэр Андрэй Іванавіч Садавы Заснаваны 1256 Першая згадка 1256 Плошча 182 км² Вышыня цэнтра 296 ± 1 м Водныя аб’екты Полтва^[d] Насельніцтва 950 000 чалавек (2025) Часавы пояс UTC+2, летам UTC+3 Тэлефонны код 322 Паштовыя індэксы 79000–79490 Аўтамабільны код BC / 14 КААТУУ 4610100000 Афіцыйны сайт city-adm.lviv.ua Львоў на карце Украіны ±

Медыяфайлы на Вікісховішчы

Паводле археалагічных даследаванняў на месцы сучаснага Львова першыя паселішчы з’явіліся яшчэ ў V стагоддзі, а паміж VIII і X стагоддзямі на тэрыторыі Львова знаходзіліся паселішчы ляхаў. У 1031 годзе вялікі князь кіеўскі Яраслаў адваяваў гэтыя паселішчы разам з суседнімі землямі ў польскага караля Мешкі II Ламберта. Пасля нашэсцяў Батыя князь Даніла Раманавіч, валадар Галіцка-Валынскага княства, адбудаваў горад у 1240 годзе і назваў яго ў гонар свайго сына Льва.

Першая летапісная згадка Львова датуецца 1256 годам. У 1340 годзе Галічына, якая ўключала ў сябе Львоў, была далучана да Каралеўства Польскага Казімірам III Вялікім, які ў 1356 годзе надаў Львову магдэбургскае права. Львоў знаходзіўся ў складзе Польскага каралеўства да 1772 года, пасля чаго ў выніку першага падзела Рэчы Паспалітай стаў часткай Аўстрыйскай імперыі. Пасля распаду Аўстра-Венгрыі Львоў стаў сталіцай Заходне-Украінскай Народнай Рэспублікі, а з 1919 года — сталіцай Львоўскага ваяводства Другой Польскай рэспублікі, у складзе якой знаходзіўся да 1939 года, калі быў анексаваны Савецкім Саюзам паводле Пакта Молатава-Рыбентропа, а пазней, падчас Другой сусветнай вайны, тэрыторыя Львова была акупаваная нямецкімі войскамі. 22 ліпеня 1944 года ў выніку Львоўскага паўстання горад быў вызвалены ад нацысцкай акупацыі польскай Арміяй Краёвай у супрацоўніцтве з войскамі СССР.

У канцы XIV і ў XV ст. абсалютная большасць гараджан была немцамі, пра што сведчыць судовая кніга Львоўскага магістрата за 1382—1389 гады. З XV ст. Львоў паступова станавіўся адным з галоўных польскіх, а пазней і габрэйскіх культурных цэнтраў рэгіёна. Да пачатку Другой сусветнай вайны палякі і яўрэі складалі дэмаграфічную большасць горада. Халакост і масавае перасяленне палякаў змянілі структуру насельніцтва. Іншыя этнічныя групы, якія жылі ў горадзе, — русіны (сённяшнія ўкраінцы) і армяне — таксама ўнеслі вялікі ўклад у культуру Львова. У выніку сумеснага нямецка-савецкага ўварвання ў Польшчу ў пачатку Другой сусветнай вайны горад Львоў і яго правінцыі былі далучаны да СССР і былі часткай Украінскай Савецкай Сацыялістычнай Рэспублікі з 1939 па 1941 гады. З ліпеня 1941 года да ліпеня 1944 года Львоў знаходзіўся пад і размяшчаўся ў , пасля чаго ў ліпені 1944 года быў захоплены савецкай Чырвонай Арміяй і ў адпаведнасці з дамовамі Ялцінскай канферэнцыі быў уключаны ў склад УССР. Большасць палякаў, якія пражывалі ў Львове, былі дэпартаваныя на вернутыя па ўмовах Патсдамскага пагаднення ў Германіі землі (у Польшчы выкарыстоўваўся тэрмін «Вернутыя тэрыторыі» (польск.: Ziemie Odzyskane)), а горад стаў галоўным цэнтрам заходняй часткі Савецкай Украіны, дзе пражывалі пераважна ўкраінцы.

Пасля распаду СССР у 1991 годзе горад Львоў застаўся часткай Украіны, якая атрымала незалежнасць, і па сённяшні дзень з’яўляецца адміністрацыйным цэнтрам Львоўскай вобласці і цэнтрам Львоўскай агламерацыі з насельніцтвам каля 1,5 мільёна чалавек. Па колькасці насельніцтва горад займае сёмае месца ў краіне (станам на 1 студзеня 2024 года ў Львове пражывала 990 000 чалавек). У горадзе знаходзіцца найбольшая колькасць помнікаў архітэктуры ва Украіне. У 2009 годзе Львову прысвоена званне . Горад рэгулярна займае лідзіруючыя месцы ў рэйтынгах турыстычнай і інвестыцыйнай прывабнасці. Гістарычны цэнтр Львова, які ўключае ў сябе яго старадаўнія будынкі і брукаваныя вулачкі, захаваўся ў значнай ступені пасля савецкай і нацысцкай акупацый падчас Другой сусветнай вайны і занесены ў спіс Сусветнай спадчыны ЮНЕСКА. У горадзе ёсць шмат галін прамысловасці і інстытутаў вышэйшай адукацыі, такіх як Львоўскі нацыянальны ўніверсітэт імя Івана Франко і нацыянальны ўніверсітэт «Львоўская палітэхніка». Апроч таго, Львоў з’яўляецца домам для многіх устаноў культуры сусветнага класа, у тым ліку філарманічнага аркестра і вядомага Львоўскага тэатра оперы і балета.

Назва

Асноўны артыкул: Львоў, назва

Назву "Львоў " горад атрымаў у гонар князя Льва Данілавіча, сына заснавальніка Львова Данілы Галіцкага. На працягу сваёй гісторыі Львоў ні разу не мяняў назвы. Назва горада на розных мовах гучыць так: украінскай — Львів, польскай — Lwów ( Львув), рускай — Львов, нямецкай — Lemberg (Лемберг; зараз — таксама Lwiw), ідыш — לעמבערג (Лемберг), лацінай — Leopolis (Леопаліс), армянскай — Լվով (Лвов), крымскататарскай — İlbav (Ільбав).

Адносна Львова традыцыйна ўжываецца шмат эпітэтаў. Распаўсюджанай з’яўляецца назва «Горад Лева». Час ад часу ўжываюцца такія параўнанні, назвы і словазлучэнні, як «Горад львоў», «Горад спячых львоў», «Каралеўскі горад», «Сталіца Галічыны», «Жамчужына кароны Еўропы», «Горад-музей», «Украінскі П'емонт», «Маленькі Парыж», «Маленькая Вена», «Бандэрштад», «Культурная сталіца Украіны» і іншыя.

Сімволіка

Афіцыйна зацверджанымі сімваламі Львова з’яўляюцца герб, вялікі герб, харугва Львоўскай гарадской рады і . Статут Львова таксама вызначае сімваламі горада назвы або выявы архітэктурных і гістарычных помнікаў.

Асновай гербу Львова з’яўляецца пячатка галіцка-валынскіх князёў — каменная брама з трыма вежамі, праз якія крочыць залаты леў. Вялікі герб Львова — гэта шчыт з гербам горада, увянчаны срэбнай каронай з трыма вежкамі, які трымаюць леў з аднаго боку і сярэднявечны ваяр з іншага. Сцягам Львова з’яўляецца сіняе квадратнае палотнішча з выявай гарадскога герба, абрамленае ліштвой, якая складаецца з жоўтых і сініх роўнабаковых трохвугольнікаў па краях. Лагатыпам Львова з’яўляецца выява пяці рознакаляровых вежаў (злева — направа): званіцы , вежы Карнякта, гарадской ратушы, вежы , званіцы і слоган «Львоў адкрыты для свету» (укр.: Львів відкритий для світу) пад імі.

Дэ-факта лозунг «Львоў адкрыты для свету» сёння з’яўляецца дэвізам Львова, бо ён намаляваны на лагатыпе горада. Да 1939 года афіцыйным дэвізам было лацінскае выслоўе «Semper fidelis» (Заўсёды верны (укр.: Завжди вірний)), аднак пасля Другой сусветнай вайны гэты дэвіз не знайшоў афіцыйнага зацверджання.

З XVII стагоддзя патронам Львова лічыўся святы . Сёння заступнікам горада з’яўляецца святы Юрый (Георгій Перамоганосец). Да дня яго памяці, у першую нядзелю мая, адзначаецца . Сярод паважаных львавянамі гарадскіх святаў таксама Дзень сцяга (3 красавіка, у памяць пра 3 красавіка 1990 года, калі за 16 месяцаў да на львоўскай ратушы быў узняты сіне—жоўты сцяг) і Дзень лістападаўскага чыну (1 лістапада; у памяць аб лістападаўскім перавароце, калі ў ноч на 1 лістапада 1918 года ў Львове была абвешчаная Заходнеўкраінская Народная Рэспубліка). 27 ліпеня ў Львове дзень жалобы па ахвярам .

Горад Львоў з’яўляецца кавалерам ордэна Virtuti Militari, найвышэйшай ваеннай узнагароды Польшчы, і Ордэна Леніна, найвышэйшай узнагароды Савецкага Саюза.

Гісторыя

Асноўныя артыкулы: і

Князь Леў Данілавіч на тле Львова. Партрэт XVII стагоддзя

Мяркуецца, што Львоў быў заснаваны князем Даніілам Галіцкім у гонар свайго сына Льва Даніілавіча. Першае пісьмовае згадванне пра горад датуецца 1256 г. Яна ўтрымоўваецца ў Галіцка-Валынскім летапісе.

Пасля смерці Данііла, князь Леў перанёс у Львоў сталіцу Галіцка-Валынскай дзяржавы. Пасля 1303 г., была ператворана ў асобную мітраполію Канстанцінопальскага патрыярхата. У 1340 г. Львоў быў заваяваны Каралеўствам Польскім, аднак мясцовыя баяры зрынулі польскія ўлады і ўтварылі незалежную баярскую рэспубліку. У 1349 г. польскі кароль Казімір III Вялікі зноў бярэ ўладу над Львовам, даўшы гораду статут сталіцы Рускага каралеўства — аўтаномнай адміністрацыйнай адзінкі Польшчы. У 1356 г. гораду было падаравана Магдэбургскае права. У 1378 г. Львоў разам з усёй Галічынай перайшоў пад уладу Венгрыі. Венгерскае панаванне доўжылася 9 гадоў, пасля чаго польскія войска пад кіраўніцтвам каралевы Ядзвігі зноў захапілі горад, які стаў адміністрацыйным цэнтрам Рускага ваяводства.

Панарама горада, 1618

год

Тым часам горад застаецца апорай праваслаўя — тут дзейнічае праваслаўнае братэрства і грэка-славянская школа. У 1661 г. ў горадзе было заснавана  — прататып Львоўскага ўніверсітэта. У першай палове 18 ст. Львоў становіцца найбуйнейшым горадам Украіны (з насельніцтвам 25-30 тыс. чалавек).

У гэты перыяд Львоў перажыў аблогу Багдана Хмяльніцкага, адкупіўся ад турак у 1672 г. і быў узяты толькі раз — шведскімі войскамі. Для наладжвання сумесных дзеянняў супраць Карла XII у 1707 г. у Львоў прыязджаў цар Пётр I.

У 1772 г. Львоў адышоў у склад Аўстрыйскай імперыі, стаўшы сталіцай кароннай зямлі — Каралеўства Галіцыі і Ладамерыі. Аўстрыйская ўлада знесла гарадскія сцены, чым заахвоціла горад да развіцця і разрастання. Горад быў цэнтрам украінскага і польскага вызваленчых рухаў.

Падчас Першай сусветнай вайны Львоў быў акупаваны Расійскай імперыяй. У ноч з 31 кастрычніка на 1 лістапада 1918 г. ў горадзе адбыўся Лістападаўскі чын, які прывёў да ўтварэння Заходня-ўкраінскай народнай рэспублікі са сталіцай у Львове. З першых дзён існавання новаўтвораная Другая Рэч паспалітая абвясціла вайну ЗУНР: Львоў быў захоплены польскімі войскамі ўжо 21 лістапада, горад стаў адміністрацыйным цэнтрам Львоўскага ваяводства.

У 1939 годзе паводле пакта Молатава-Рыбентропа Львоў увайшоў у склад Савецкага Саюза, а менавіта, Украінскай Савецкай Сацыялістычнай Рэспублікі. Горад стаў адміністрацыйным цэнтрам Львоўскай вобласці. 30 чэрвеня 1941 года Львоў быў акупаваны нацысцкімі войскамі Германіі. 30 чэрвеня Арганізацыя ўкраінскіх нацыяналістаў абвясціла ў Львове Акт аднаўлення Украінскай дзяржавы, аднак пазней гэта ініцыятыва наткнулася на незадаволенасць нямецкай адміністрацыі і яе ініцыятары былі арыштаваны. У ліпені 1941 года ў Львове адбыліся масавыя пагромы яўрэйскага насельніцтва і забойствы прадстаўнікоў польскай інтэлігенцыі Львова. 27 ліпеня 1944 года Чырвоная Армія заняла Львоў. Падчас савецкага перыяду ў Львове дзейнічаў магутны нацыянальна-вызваленчы рух. У 1991 г. горад увайшоў у склад незалежнай Украіны.

Гістарычны цэнтр

Асноўны артыкул: Гістарычны цэнтр Львова

Гістарычны цэнтр

Ансамбль гістарычнага цэнтра Львова займае цэнтральную тэрыторыю горада, якая занесена ў Сусветную спадчыну ЮНЕСКА.

На 22-й канферэнцыі , які праходзіў у Кіёта (Японія) з 30 лістапада па 5 снежня 1998 г., Львоў быў прыняты ў Сусветную спадчыну.

Тэрыторыя ансамбля гістарычнага цэнтра складаецца з 120 га старажытнарускай і сярэднявечнай часткі горада Львова, а таксама тэрыторыі сабора Святога Юра на Святаюрскай гары. Буферная зона Ансамбля гістарычнага цэнтра вызначана межамі гістарычнага арэала і складае каля 3000 га.

Насельніцтва

Год Колькасць 1989 816 171 2001 732 818 Год Колькасць 2014 758 400 ± 100 2017 727 968 ± 100 Год Колькасць 2019 724 713 2020 724 314 Год Колькасць 2022 717 273

Міжнароднае супрацоўніцтва

У Львове ёсць Польшчы, Расіі і Чэхіі, ганаровыя консульствы Аўстрыі, Бельгіі, Беларусі, Бразіліі, Грузіі, Казахстана, Канады, Латвіі, Літвы, Мексікі, Нідэрландаў, Германіі і Славеніі. У горадзе таксама дзейнічае візавы цэнтр Пасольства Іспаніі ва Украіне і ўвесь час знаходзіцца Консульскі карэспандэнт Пасольства Італіі ва Украіне; дзейнічае . Львоў з’яўляецца членам «», «», і «».

Гарады-пабрацімы

Памылка Lua: not enough memory.

Вядомыя ўраджэнцы і жыхары

Асноўны артыкул: Вядомыя асобы Львова

• Рыгор Аракеловіч
• Раман Рыгоравіч Вікцюк (1936—2020)
• Лілія Міхайлаўна Грыневіч (нар. 1965) — (2016—2019)
• Леапольд фон Захер-Мазох (1836—1895) — аўстрыйскі пісьменнік
• Станіслаў Лем (1921—2006) — польскі пісьменнік, сатырык, філосаф, фантаст і
• Станіслаў Ежы Лец (1909—1966) — польскі паэт, філосаф, пісьменнік-сатырык
• Пол Муні (1895—1967) — галівудскі кіна- і тэатральны акцёр 1930—40-х гадоў.
• Вільгельм Орлік-Рукеман (1894—1986) — польскі ваенны дзеяч, брыгадны генерал.
• Рыгор Пірамовіч (1735—1801) — педагог, пісьменнік, асветнік, прафесар філасофіі.
• Альфрэд Рэдль
• Вольга Уладзіленаўна Сакалова (нар. 1958) — беларускі архітэктар.
• Васіль Яраслававіч Сліпак
• Раман Іосіфавіч Шухевіч (1907—1950) — украінскі палітычны і дзяржаўны дзеяч.
• Мар’ян Яворскі (1926—2020) — архібіскуп львоўскі.

Славутасці

• Палац Патоцкіх
• Палац губернатараў
• Палац Сапегаў
• Палац Бельскіх
• Сабор Святога Юра
• Лычакіўскія могілкі
• Царква Святога Георгія Пераможца
• Глінянская брама
• Калона Святога Яна з Дуклі

Гл. таксама

• Океан Ельзи

Заўвагі

1. Андрій Садовий - Міський голова Львова — Львоўская гарадская грамада. Праверана 10 верасня 2023.
   <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q105061345"></a>
2. Былая назва: Królewskie Stołeczne Miasto Lwów (Каралеўскі сталічны горад Львоў)
3. Раздел 2.1. — С. 33.
4. Львівська міська рада (нявызн.). city-adm.lviv.ua. Праверана 5 лютага 2025.
5. https://dtm.iom.int/sites/g/files/tmzbdl1461/files/reports/IOM_UKR_GPS_Internal%20Displacement%20Report_Round%2016_UA_June%202024.pdf
6. Великий Львів і навіть ще більше: скільки людей щодня приїжджає до Львова? — Львівська міська рада(нявызн.). city-adm.lviv.ua (8 чэрвеня 2018). Праверана 5 лютага 2025.
7. Історико-культурний потенціал. Архівавана 25 лютага 2010. Посольство України в Фінляндській республіці. (укр.)
8. Львову присвоєно статус культурної столиці України. BBC Ukrainian. (укр.)
9. Офіційний портал Львівської міської ради. (укр.)
10. ТОП-10 вікендових міст Європи. Львів — третій. Архівавана 28 чэрвеня 2013. KAVA.lviv.ua (укр.)
11. Львів — третій у рейтингу стратегії залучення прямих іноземних інвестицій. Архівавана 5 лістапада 2013. zaxid.net (укр.)
12. Символіка територіальної громади м. Львова. Статут територіальної громади міста Львова. (укр.)
13. Геральдика міста. Архівавана 22 студзеня 2010. Львів відкритий для світу. (укр.)
14. Включення польських орденів до нагородної системи Російської імперії. Архівавана 1 кастрычніка 2009. Міжнародний орден святого Станіслава/ (укр.)
15. Львов (центр Львовской обл.). Большая Советская Энциклопедия (БСЭ). (руск.)
16. https://www.citypopulation.de/php/ukraine-admin.php
17. http://2001.ukrcensus.gov.ua/rus/results/total_population/structure_population/sel_1/?box=1.1W&k_t=46&rn=46101&id=&botton=cens_db
18. http://lv.ukrstat.gov.ua/ukr/si/oper/2013/t181213_1.pdf
19. http://www.ukrstat.gov.ua/druk/publicat/kat_u/2017/zb/06/zb_chnn_0117pdf.zip
20. ЧИСЕЛЬНІСТЬ НАЯВНОГО НАСЕЛЕННЯ УКРАЇНИ на 1 січня 2020 року — Кіеў: Дзяржаўная служба статыстыкі Украіны.
    <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q7603543"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q1899"></a>
21. Дзяржаўная служба статыстыкі Украіны Чисельність наявного населення України на 1 січня 2022 року — Кіеў: Дзяржаўная служба статыстыкі Украіны.
    <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q115154676"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q1899"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q7603543"></a>
22. У Львові відкрили Почесне консульство Бельгії.(недаступная спасылка) zaxid.net
23. У Львові відкрито Почесне консульство Грузії. zik (Західна інформаційна корпорація)
24. Іспанія відкрила Візовий центр у Львові. Західна інформаційна корпорація (zik)
25. Консульства іноземних держав у Львові. Архівавана 23 студзеня 2010. Сайт управління культури і туризму Львівської міської ради
26. Офіційний сайт організації «Eurocities» Архівавана 9 чэрвеня 2009. (англ.)
27. Львів увійшов до міжнародної організації «European Cities Marketing».(недаступная спасылка) zaxid.net
28. OWHC (Organisation of World Heritage sites). Архівавана 21 мая 2011. Львів відкритий для світу (англ.) (фр.) (ісп.)
29. Львів став членом європейської асоціації «Energie-Cites». Архівавана 6 сакавіка 2016. Офіційний сайт Львівської міської ради
30. http://www.banjaluka.rs.ba/front/category/133/?left_mi=335
31. Міста-партнери. Кутаїсі (Грузія)
32. Міста-партнери. Вільнюс (Литва)
33. Tarptautinis bendradarbiavimas.
34. About Lviv sister city
35. Міста-партнери. Вінніпег (англ. Winnipeg), (Канада)
36. Graz und Lwiw gehen Partnerschaft ein
37. Stadt Graz geht Projektpartnerschaft mit ukrainischem Lwiw ein
38. Міста-партнери. Жешув (Республіка Польща)
39. https://erzeszow.pl/static/img/k01/WPM/wspolpraca%20miedzynarodowa/umowy-partnerskie/1lwow3.jpg
40. Les jumelages - Les pactes d'amitié (français) Праверана 8 снежня 2022.
41. Міста-партнери. Краків (Республіка Польща)
42. https://www.krakow.pl/otwarty_na_swiat/2531,miasto,24,0,otwarty_na_swiat.html
43. Міста-партнери. Кутаїсі (Грузія)
44. http://www.kutaisi.gov.ge/kutaisi/4
45. Міста-партнери. Лодзь (Республіка Польща)
46. https://uml.lodz.pl/dla-mieszkancow/o-miescie/wspolpraca-z-zagranica/lwow/
47. Міста-партнери. Люблін (Республіка Польща)
48. Miasta partnerskie i zaprzyjaźnione. Lwów, Ukraina
49. Міста-партнери. Будапешт (Угорщина)
50. https://www.lvivrada.gov.ua/informacia/mista-partnery
51. Міста-партнери. Нові Сад (Сербія)
52. Міста-партнери. Пловдив (Республіка Болгарія)
53. Побратимени градове
54. Lwów [Ukraina]
55. Міста-партнери. Перемишль (Республіка Польща)
56. Interesting things to know about the borough of Rochdale
57. Міста-партнери. Рочдейл (Велика Британія)
58. Innilegar móttökur þegar vinasamband var innsiglað í Lviv
59. Міста-партнери. Самарканд (Узбекистан)
60. Міста-партнери.
61. https://tbilisi.gov.ge/img/original/2018/6/12/tbilisiinfigures.pdf
62. Міста-партнери. Вроцлав (Республіка Польща)
63. https://www.wroclaw.pl/dla-mieszkanca/miasta-partnerskie-wroclawia-1

Спасылкі

• Адпачынак у Львове: гасцініцы, рэстараны, турызм (руск.)
• Достопримечательности Львова: фатаграфіі, апісанне Архівавана 1 мая 2013. (руск.)
• Гістарычны цэнтр (укр.)Архівавана 2 красавіка 2009.
• Даведнік Львова (укр.) (руск.)
• Даведнік паслуг Львова