Azərbaycanca
Беларуская
Deutsch
English
Français
Қазақ
Lietuvių
Русский
ภาษาไทย
Türkçe
Українська
Пу́блій або Гай Карне́лій Та́цыт (лац.: Publius Cornelius Tacitus ці Gaius Cornelius Tacitus; каля 55, Нарбонская Галія — каля 120, Рымская імперыя) — старажытнарымскі гісторык, адзін з самых вядомых пісьменнікаў антычнасці, аўтар трох невялікіх твораў («Агрыкала», «», «») і дзвюх вялікіх гістарычных прац («» і «Аналы»).
| Публій Карнелій Тацыт | |
|---|---|
| лац.: Publius Cornelius Tacitus | |
 | |
| Асабістыя звесткі | |
| Дата нараджэння | каля 55 |
| Месца нараджэння |
|
| Дата смерці | каля 120 |
| Месца смерці | |
| Грамадзянства | |
| Жонка | Юлія Агрыкала[d] |
| Прафесійная дзейнасць | |
| Род дзейнасці | гісторык, палітык, ваенны, паэт, біёграф, аналіст, юрыст, пісьменнік |
| Гады творчасці | 90-я — каля 120 гг. |
| Жанр | гісторыя |
| Мова твораў | лацінская мова |
 Медыяфайлы на Вікісховішчы | |
У маладосці Тацыт сумяшчаў кар’еру судовага прамоўцы з палітычнай дзейнасцю, стаў сенатарам, а ў 97 годзе дамогся найвышэйшай магістратуры консула. Дасягнуўшы вяршынь палітычнай кар’еры, Тацыт увачавідкі назіраў самаволю імператараў і ўляганне сената. Пасля забойства імператара Даміцыяна і пераходу ўлады да дынастыі Антанінаў ён вырашыўся апісаць падзеі апошніх дзесяцігоддзяў, але не ў рэчышчы прыдворнай гістарыяграфіі, а як мага больш праўдзіва. Для гэтага Тацыт скрупулёзна вывучаў крыніцы і імкнуўся аднавіць поўную карціну падзей. Назапашаны матэрыял гісторык выкладаў эфектнай мовай з дастаткам кароткіх вывастраных фраз, цураючыся збітых выразаў і арыентуючыся на лепшыя ўзоры лацінскай літаратуры (Салюсція, Цыцэрона, Ціта Лівія). У сваіх працах ён не заўсёды быў нейтральны, і апісанне кіравання імператараў Тыберыя і Нерона стылізаваў пад трагедыю.
Дзякуючы таленту пісьменніка, глыбокаму аналізу крыніц і разкрыццю псіхалогіі дзейных асоб Тацыт нярэдка лічыцца найвялікшым з рымскіх гісторыкаў. У Новы час яго творы знайшлі папулярнасць у Еўропе і паўплывалі на развіццё гістарычнай і палітычнай думкі.
Біяграфія
Сапраўднае першае імя () Тацыта дакладна невядомае. Сучаснікі звалі яго проста Карнеліем (па номену) ці Тацытам (па ). У V стагоддзі памянуў яго пад імем Гай, але сярэднявечныя рукапісы яго сачыненняў падпісаны імем Публій. У сучаснай гістарыяграфіі яго часта завуць Публіем.
Невядомая і дакладная дата нараджэння Тацыта. Засноўваючыся на паслядоўнасці занятку магістратур (), яго нараджэнне адносяць да 50-х гадоў. Большасць даследчыкаў завуць даты ў прамежку з 55 да 58 года ( піша, што Тацыт нарадзіўся ў 55—56 гадах, — каля 55, — у 56—57, Г. С. Кнабе — у 57—58 гадах, — неўзабаве пасля сярэдзіны 50-х гадоў, С. І. Сабалеўскі — у 54—57 гадах; у аўтарытэтнай энцыклапедыі час нараджэння Тацыта адносіцца да 55—56 гадоў).
Невядома і месца нараджэння Тацыта. Яго бацьку часта атаясамляюць з Карнеліем Тацытам, якога Пліній Старэйшы згадвае ў «» як і пракуратара Белгскай Галіі (Белгікі). Пліній піша, што назіраў, як сын пракуратара незвычайна хутка рос ужо ў першыя тры гады жыцця. У XIX стагоддзі была пашырана думка, што памянёны Плініем Карнелій Тацыт — бацька гісторыка, а хутка рослае дзіцё — яго брат. Альтэрнатыўным пунктам тады была думка, што пракуратарам Белгікі быў сам рымскі гісторык. У XX стагоддзі ўзяла верх думка пра тое, што пракуратар Белгікі — бацька вядомага Тацыта. Таксама дапускаецца магчымасць, што гаворка магла ісці пра яго дзядзьку. Але адсутнасць надзейных звестак пра час знаходжання Плінія на Рэйне не дае магчымасці ўсталяваць, ці сапраўды ён нарадзіўся ў Белгіцы. Апроч таго, у сярэдзіне I у. н. э. нядаўна далучаная да Рымскай імперыі Белгіка заставалася варварскай вобласцю, і месцам яго нараджэння часцей завуць Транспаданію (паўночную частку былой Цызальпійскай Галіі) ці Нарбонскую Галію. На думку Г. С. Кнабе, больш імаверным з’яўляецца нараджэнне Тацыта ў Нарбонскай Галіі, бо там назіраецца самая высокая шчыльнасць эпіграфічных помнікаў са згадваннем імя Тацытаў. Аналагічнай думкі пільнуюцца аўтары «» Г. Тауненд і Г. Вулф. Некаторыя даследчыкі мяркуюць, што Тацыт нарадзіўся ў Рыме, бо бачаць у яго творчасці напышлівае стаўленне да правінцыялаў. Нарэшце, на падставе таго, што імператар Марк Клаўдзій Тацыт нарадзіўся ў горадзе Інтэрамн (Тэрні), у эпоху Адраджэння гараджане вырашылі лічыць гісторыка сваім земляком і паставілі яму помнік. Але ўжо ў XVI стагоддзі гэта было падвергнута сумневу і ў наш час не ўспрымаецца сур’езна.
Яго продкі, хутчэй усяго, паходзілі з Італіі ці Паўднёвай Францыі. «Тацыт» характэрны для прынцыпаў утварэння імёнаў у лацінскай мове. Ён паходзіць ад дзеяслова taceō — маўчаць, быць ціхім. Найболей часта кагномен «Тацыт» сустракаецца ў Цызальпійскай і Нарбонскай Галіі, таму цалкам імаверныя кельцкія карані сямейства. Нягледзячы на сведчанне Плінія пра тое, што Карнеліі Тацыты былі (прадстаўнікамі плебейскіх галін роду ), існуе версія, што насамрэч ён паходзіў з патрыцыянскай галіны Карнеліяў. Некаторыя навукоўцы мяркуюць, што Тацыты былі нашчадкамі вольнаадпушчанікаў і, магчыма, паходзілі ад некага з дзесяці тысяч рабоў, якім дараваў волю Луцый Карнелій Сула. Але ў сучаснай гістарыяграфіі больш пашырана думка, што продкі Тацыта атрымалі рымскае грамадзянства прыкладна за сто-дзвесце гадоў да яго нараджэння пры падтрымцы нейкага рымскага магістрата Карнелія.
На падставе аналізу дэталёвых апісанняў гісторыкам розных правінцый Рымскай імперыі Г. С. Кнабе выказаў дапушчэнне, што можна пазнаць раёны, дзе ён рос. Паводле яго думкі, імі былі Белгіка, Ніжняя Германія, паўночна-ўсходняя частка Нарбонскай Галіі і даліна ракі По. Р. Сайм, зрэшты, паказвае на тое, што падрабязнае апісанне Тацытам асаблівасцей правінцыйнай геаграфіі было вынікам выкарыстання добрых крыніц. Калі памянёны Плініем Карнелій Тацыт — бацька гісторыка і пракуратар правінцыі, то яго дзяцінства павінна было прайсці ў горадзе Аўгуста Трэвераў (лац.: Augusta Treverorum; сучасны Трыр ці ў калоніі Клаўдыя алтара Агрыпіны (лац.: Colonia Claudia Ara Agrippinensium; сучасны Кёльн.
Некаторыя даследчыкі знаходзяць у творчасці Тацыта галіцызмы (дыялектныя словы, пашыраныя ў гальскіх правінцыях), якія могуць сведчыць пра тое, што адукацыю гісторык атрымаў за межамі Італіі. Апроч таго, дзякуючы яго неаднаразовым публічным выступам у Рыме ёсць сведчанні пра заўважны акцэнт гісторыка. Гэты акцэнт мог скласціся пад уплывам фармавання маўленчых навыкаў сярод раманізаваных германцаў. Вяртанне Тацыта з Белгікі ў Рым, такім чынам, адбылося пасля сярэдзіны 60-х гадоў, калі яго акцэнт ужо склаўся. Зрэшты, гэта гіпотэза не з’яўляецца агульнапрынятай.
Маладосць, пачатак палітычнай кар’еры
Тацыт атрымаў добрую рытарычную адукацыю. Мяркуецца, што яго настаўнікам рыторыкі мог быць , а пазней — Марк Апр і Юлій Секунд. Філасофскай падрыхтоўкі ён, напэўна, не атрымаў і пазней стрымана ставіўся да філасофіі і філосафаў. Будучы гісторык дамогся вялікага поспеху ў публічных выступах, і Пліній Малодшы піша пра тое, што ў канцы 70-х гадоў «гучная слава Тацыта была ўжо ў росквіце». Нічога не вядома пра яго ваенную службу.
У 76 ці 77 годзе Тацыт заручыўся з дачкой палкаводца Гнея Юлія Агрыкалы па ініцыятыве апошняга. Прыкладна ў гэты ж час пачала імкліва развівацца кар’ера Тацыта. Яго ўласнае прызнанне пра тое, што яго кар’еры спрыялі тры імператары — Веспасіян, Ціт і Даміцыян — звычайна тлумачыцца як занясенне ў спіс сенатараў Веспасіянам, ў часы Ціта і прэтура пры Даміцыяне. Зазвычай, у рымскі сенат траплялі ўсе магістраты, пачынаючы з квестара ці трыбуна. Датэрміновае трапленне Тацыта ў сенат стала сведчаннем даверу з боку новага імператара. Такім чынам, Тацыт трапіў у лік «кандыдатаў цэзара» — асоб, рэкамендаваных імператарам да занятку пасады, якія сцвярджаліся сенатам па-за залежнасцю ад іх здольнасцей і заслуг. Зрэшты, паводле іншай версіі, у сенат ён быў уведзены толькі пры Ціце, то бок адначасна з квестурай. У 81 ці 82 годзе Тацыт быў , а праз два ці тры гады стаў трыбунам ці эдылам, хаця няма прамых сведчанняў, што паказваюць на занятак гэтых пасад. Майкл Грант мяркуе, што ў 85 годзе Тацыт мог спрыяць вяртанню Агрыкалы з Брытаніі, але малаімаверна, што будучы гісторык быў тады досыць уплывовым для аказання ўплыву на імператара.
У 88 годзе Тацыт стаў прэтарам. Прыкладна ў гэты ж час ён увайшоў у калегію , якая захоўвала Сівіліны кнігі і ведала некаторымі культамі. Членства ў гэтай калегіі было вельмі прэстыжным. Настолькі хуткае ўзвышэнне, на думку даследчыкаў, стала вынікам вернасці дынастыі Флавіеў. У 88 годзе Тацыт браў удзел у арганізацыі пазачарговых Секулярных (Стагадовых) гульняў, скліканых па ініцыятыве Даміцыяна, пра што піша ў «Аналах»:
«… і ён [Даміцыян] таксама даў секулярныя гульні, і ў іх арганізацыі я прымаў дзейны ўдзел, надзелены званнем жраца-квіндэцэмвіра і тады, звыш таго, прэтар; кажу пра гэты не дзеля хвальбы, а таму, што гэты клопат здаўна ўскладаўся на калегію квіндэцэмвіраў»
Падрабязней Тацыт апісаў гэтыя гульні ў незахаваных кнігах «Гісторыі». І ўсё ж, яму не атрымалася выкарыстаць ганаровыя лаўры арганізатара гульняў — у тым жа годзе адбыўся мяцеж , які Даміцыян жорстка здушыў, пасля чаго правёў масавыя пакаранні смерцю ў Рыме. Калі імператар пачаў рэпрэсіі супраць рэальных і выдуманых апанентаў, Тацыт яму не супрацівіўся. У 89—93 гадах будучы гісторык адсутнічаў у Рыме, аднак не ўяўляецца магчымым усталяваць, дзе ён знаходзіўся. Яго адсутнасць выводзіцца з апісання смерці яго цесця Гнея Юлія Агрыкалы (93 год) у аднайменным творы:
«Але мяне і яго дачку, пры ўсім нашым смутку з-за страты бацькі, ахапляе яшчэ і горкае шкадаванне, што нам не давялося знаходзіцца пры ім падчас яго хваробы, атачаць нашай увагай паміраючага, захаваць у сабе яго выяву, абняць яго наастатку. Мы, вядома, ведаем, у чым складаліся яго пажаданні і якія былі сказаныя ім перад сконам словы, і ўсе яны глыбока запалі нам у душу. Але наш смутак, наша шчырая рана ў тым, што з-за нашай працяглай адсутнасці ён быў страчаны намі за чатыры гады да гэтага»
На падставе ўспамінанага сведчання Плінія Старэйшага самога гісторыка зрэдку лічаць пракуратарам Белгікі. Г. С. Кнабе, засноўваючыся на добрых ведах земляў уздоўж Рэйна, прыпісвае Тацыту знаходжанне ў адной з германскіх правінцый у рангу намесніка. Р. Сайм, зрэшты, мяркуе, што германскія правінцыі і, у прыватнасці, Белгіка, былі занадта важнымі для кіравання прапрэтарам. Аднак Тацыт, паводле яго думкі, як і большасць іншых амбіцыйных палітыкаў, мог камандаваць легіёнам у адной з правінцый. Э. Бірлі мяркуе, што ён камандаваў адным легіёнам, раскватараваным на Рэйне ці на Дунаі. Існуюць таксама дапушчэнні, што Тацыт займаўся грамадзянскімі справамі (перадусім, судовымі) у Кападокіі, Брытаніі ці Блізкай Іспаніі.
Кансулат, апошнія гады жыцця
У 97 годзе Тацыт стаў адным з консулаў-суфектаў па загадзя зацверджаным спісе. Раней, у 96 годзе, Даміцыян быў зрынуты, імператарам стаў Нерва. З-за гэтага невыразна, які імператар складаў і сцвярджаў спіс консулаў на будучы год. Мяркуецца, што складаўся спіс Даміцыянам, а канчаткова сцвярджаўся Нервай, бо вядома, што консуламі 69 года сталі галоўным чынам людзі, зацверджаныя яшчэ за шэсць месяцаў да новага года імператарам Неронам. Іншымі консуламі сталі знакамітыя палітыкі, ваенныя і юрысты. Іх ухвала Нервай стала знакам, што новую ўладу падтрымліваюць самыя вядомыя людзі з прадстаўнікоў набілітэта і таленавітых выхадцаў з нізоў і што новы імператар мае намер абапірацца на іх, не распачынаючы радыкальных змен і не выкарыстоўваючы сілу. Гэта было актуальна, бо ў Рыме помнілі пра грамадзянскую вайну, якая ахапіла імперыю пасля падання дынастыі Юліяў-Клаўдзіеў. Склад консулаў на 97 год паказальны і тым, што амаль усе новыя консулы былі адданы ранейшым прынцэпсам (да Даміцыяна) і не прыналежалі да сенацкай апазіцыі імператарам. Для Тацыта, сына пракуратара і , гэта была вяршыня вельмі ўдалай кар’еры. У месяцы кансулату Тацыта (быўшы суфектам, ён быў адным з двух консулаў не ўвесь год) адбыўся мяцеж прэтарыянцаў пад кіраўніцтвам , і гісторык быў сведкам ці нават удзельнікам спроб урэгулявання сітуацыі. Менавіта ў дні мяцяжу Нерва ўсынавіў папулярнага палкаводца Марка Ульпія Траяна, які знаходзіўся на Рэйне, і паслаў яму ліст з радком з Іліяды «Слёзы мае адпомсці аргівянам стрэламі тваімі!». Вядома і пра тое, што ў 97 годзе Тацыт прамовіў пахавальную прамову на пахаваннях консула . Прыкладна ў 100 годзе ён разам з Плініем Малодшым браў удзел у справе афрыканскіх правінцыялаў супраць праконсула Марыя Прыска — намесніка, вядомага сваімі злоўжываннямі.
У 100—104 гадах пра Тацыта зноў нічога не вядома, але ён, хутчэй усяго, зноў знаходзіўся па-за Рымам. Зрэшты, падставы для гэтай гіпотэзы даволі хісткія, бо яна заснавана на лісце Плінія да Тацыта з вітаннем пра вяртанне з нейкага вандравання (Цыцэрон аналагічным чынам вітаў тых, хто вярнуліся здалёку). Найболей імаверным месцам яго знаходжання завуцца правінцыі Ніжняя ці Верхняя Германія, прытым, хутчэй усяго, ён знаходзіўся там у якасці намесніка. У гэтыя гады ваенныя дзеянні на Рэйне практычна спыніліся, і некалькі легіёнаў былі перакінуты на Дунай для вайны з дакамі, таму не былы прафесійным ваенным Тацыт мог прэтэндаваць на гэту пасаду.
Верагодна вядомае пра праконсульства Тацыта ў Азіі з лета 112 да лета 113 гадоў — яго імя і пасада зафіксаваны ў надпісе, знойдзеным у канцы XIX стагоддзя ў . Правінцыя Азія была важная для імперыі, і імператары прызначалі туды правераных людзей. Прызначэнне Тацыта на 112/113 гады было асабліва адказным з-за паходу на Парфію, які рыхтаваўся Траянам.
На працягу ўсяго жыцця Тацыт сябраваў з Плініем Малодшым — адным з найбольш вядомых рымскіх інтэлектуалаў канца I стагоддзя. Дакладная дата смерці гісторыка невядомая. На падставе таго, што ён агучваў намер апісаць таксама праўленне Актавіяна Аўгуста, а таксама Нервы і Траяна, але не выканаў абяцання, магчыма, што ён памёр неўзабаве пасля выдання «Аналаў» (канец 110-х гадоў). Але адсутнасць згадванняў пра Тацыта ў «Жыцці дванаццаці цэзараў» Светонія (гэты аўтар ніколі не зваў па імёнах людзей, якія жылі на той момант) можа сведчыць, што гісторык памёр ужо пасля публікацыі гэтага твора, то бок каля 120 года ці пазней. Такім чынам, Тацыт памёр у кіраванне імператара Адрыяна.
Літаратурная дзейнасць
Рымская гістарыяграфія I стагоддзя
Да канца I стагоддзя ў Рыме склалася багатая гістарычная традыцыя. Да гэтага часу было напісана нямала апавяданняў, якія апісвалі як гісторыю Рыма ад яго заснавання, так і мінулае рымскіх правінцый, значная частка якіх раней была самастойнымі дзяржавамі. Існавалі і падрабязныя працы пра асобныя войны ці пра невялікія перыяды часу. Звычайна гісторыя лічылася адменнікам прамоўніцкага мастацтва. Гэта было абумоўлена тым, што ў Старажытнай Грэцыі і Рыме любыя творы звычайна зачытваліся і ўспрымаліся на слых. Заняткі гісторыяй былі ў пашане, і ёй займаліся самыя высокапастаўленыя асобы. Некалькі гістарычных сачыненняў напісаў імператар Клаўдзій; аўтабіяграфічныя творы пакінулі сучаснікі Тацыта Веспасіян і Адрыян, а Траян апісаў Дакійскую кампанію.
Але ў цэлым у часы Тацыта гістарыяграфія знаходзілася ў заняпадзе. Па-першае, усталяванне прынцыпату падзяліла гісторыкаў на дзве групы — якія падтрымлівалі імперыю і якія знаходзіліся ў апазіцыі да яе ці да кіруючага імператара. Аўтары першай катэгорыі імкнуліся не закранаць падзеі апошніх дзесяцігоддзяў, абмяжоўвацца асобнымі эпізодамі або апісваць нядаўнія падзеі, славячы дзейнага імператара і паўтараючы афіцыёзную версію падзей канца I стагоддзя да н. э. — I стагоддзя н. э. Па-другое, аўтарам, якія пісалі пра сучасныя падзеі, стала складаней шукаць крыніцы — многія сведкі важных падзей (палацавыя перавароты, змовы, прыдворныя інтрыгі) мярцвіліся, высылаліся з Рыма ці захоўвалі маўчанне, а важныя дакументы сталі захоўвацца пры двары імператара, куды мелі доступ нешматлікія. Па-трэцяе, да кіруючай эліты прыйшло разуменне, што сучасныя гісторыкі, апісваючы мінулае, нярэдка так ці інакш праводзяць аналогіі з сучаснымі рэаліямі і выказваюць сваю думку пра працэсы, якія адбываюцца ў грамадстве. У выніку з’явілася цэнзура гістарычных твораў. Пра такую магчымасць добра ведаў і Тацыт, які апісвае трагічны лёс Крэмуцыя Корда і яго гістарычнага апавядання (ён скончыў самагубствам, а яго працы былі спалены). Апроч таго, Тацыт згадвае Арулена Рустыка і Герэнія Сенецыёна, якіх каралі смерцю, а іх творы спалілі на вогнішчы. У «Дыялогу пра прамоўцу» вуснамі Юлія Секунда Тацыт агучвае пашыраную думку, што непажадана публікацыя апавяданняў, якія могуць быць вытлумачаны як утоены выбрык супраць імператарскай улады. Апроч таго, патэнцыяльныя гісторыкі пачалі падпадаць пад ціск і з-за імкнення раскрыць закуліснае жыццё сената і прыдворных імператара. Так, Пліній Малодшы згадвае пра тое, што Тацыта, які аднойчы публічна зачытваў свой твор (відаць, ён чытаў першыя кнігі сваёй «Гісторыі») перапынілі сябры нейкага чалавека. Яны сталі ўпрошваць яго не працягваць чытанне, бо гісторык рыхтаваўся расказаць слухачам інфармацыю, якая магла б негатыўна адбіцца на рэпутацыі іх сябра. Такім чынам, напісанне гістарычных апавяданняў стала спалучана з рознымі цяжкасцямі. Паводле гэтых прычын параўнальна нейтральнага твора, які б дэталёва апісваў кіраванне першых рымскіх імператараў, да канца I стагоддзя так і не з’явілася. За напісанне такой працы ўзяўся Тацыт.
Агляд твораў
Думка напісаць гістарычны твор пра блізкае мінулае, па ўсёй бачнасці, прыйшла да Тацыта неўзабаве пасля забойства Даміцыяна. Аднак, звярнуўшыся да літаратурнай творчасці, ён пачаў з невялікіх твораў. Перш Тацыт напісаў біяграфію свайго цесця Агрыкалы («De vita Iulii Agricolae» — «Пра жыццё Юлія Агрыкалы»), дзе ў тым ліку сабраў разам нямала геаграфічных і этнаграфічных падрабязнасцей пра жыццё брытанскіх плямён. Ужо ва ўступе да «Агрыкалы» ён характарызуе кіраванне Даміцыяна як час, які імператар адняў у рымлянаў. Тамсама пазначана намер аўтара напісаць усёахопны гістарычны твор:
«І ўсё ж я не пашкадую працы для напісання сачынення, у якім хай каравай і неапрацаванай мовай — раскажу пра былое наша рабства і пра цяперашні дастатак. А тымчасам гэта кніга, задуманая як адплата належнага памяці майго цесця Агрыкалы, будзе прынята з ухвалай ці ва ўсякім разе спагаднае; яна ж — даніна сыноўскай любові».
Крыху пазней у асобным тэксце «Германія» («De origine et situ Germanorum» — «Пра паходжанне і размяшчэнне германцаў») Тацыт апісаў небяспечных паўночных суседзяў Рымскай імперыі — германскія плямёны. «Агрыкала» і «Германія» перагукаюцца з агульнай ідэйнай скіраванасцю позных прац гісторыка. Пасля іх завяршэнні Тацыт прыступіў да напісання маштабнага твора пра падзеі 68—96 гадоў — «Гісторыі» («Historiae» — «Гісторыя»).
Падчас яе стварэння ім быў таксама апублікаваны невялікі «Дыялог пра прамоўцаў» («Dialogus de oratoribus»). Да канца жыцця гісторык заняўся напісаннем працы «Аналы» («Annales»; дакладнай назвай было «Ab excessu divi Augusti» — «Ад скону боскага Аўгуста») пра падзеі, што папярэднічалі апісаным у «Гісторыі» (то бок 14—68 гады).
У 98 годзе Тацыт напісаў біяграфію свайго цесця Гнея Юлія Агрыкалы з акцэнтам на яго ваенных кампаніях на Брытанскіх астравах — «De vita et moribus Iulii Agricolae». У наш час «Агрыкала» часцей усяго лічыцца першым творам Тацыта і датуецца 98 годам, хоць існуюць і іншыя датаванні. Даследчыкі адзначаюць вызначанае падабенства «Агрыкалы» з laudatio — урачыстымі пахавальнымі прамовамі, якія звычайна прамаўлялі на пахаваннях шляхетных рымлянаў. Магчыма, гэты твор быў напісаны замест пахавальнай прамовы, якую Тацыт не змог прамовіць з-за адсутнасці ў Рыме.
У творы лаканічна апісваецца юнацкасць і канец жыцця Агрыкалы, паміж імі знаходзяцца вялізныя апісанні Брытаніі і паходаў палкаводца, а ў пачатку і канцы — уступ і канцоўка, якія пераклікаюцца адзін з адным. Уяўляючы свайго цесця перадусім у якасці буйнага палкаводца, Тацыт паўтараў традыцыю, закладзеную яшчэ ў рэспубліканскую эпоху. У адпаведнасці з ёй, рымскія арыстакраты валодалі асаблівым наборам якасцей (лац.: virtus) і праяўлялі іх перадусім у ваенных кампаніях. Стыль твора характарызуецца кароткасцю, узвышанасцю склада і выразнымі апісаннямі, што будзе характэрна і для пазнейшых твораў гісторыка. Апроч таго, «Агрыкала» ў сціснутай форме ўтрымлівае асноўныя ідэі, якія пасля Тацыт развіваў у сваіх буйных творах.
Выява гісторыкам Агрыкалы ўвасабляе ідэал рымскага грамадзяніна. На прыкладзе свайго цесця гісторык даводзіць, што ўмераны і ўчынны чалавек здольны выжыць пры кожным, нават самым суровым імператары. У параўнанні з больш пашыранымі займальнымі біяграфіямі раннеімперскага перыяду (захаваліся творы Плутарха і Светонія), «Агрыкала» адрозніваецца амаль поўнай адсутнасцю трывіяльных фактаў і анекдатычных гісторый з жыцця апісванага чалавека. Апроч уласна біяграфічнага матэрыялу, Тацыт выкарыстаў этнаграфічныя і геаграфічныя адступы, дзякуючы чаму «Агрыкала» — важная крыніца па гісторыі Брытанскіх астравоў у першае стагоддзе рымскага валадарства.
Другім творам Тацыта стала сачыненне «De origine, situ, moribus ac populis Germanorum» («Пра паходжанне, размяшчэнне, норавы і насельніцтва Германіі») — геаграфічны і этнаграфічны нарыс пра жыццё старажытных германцаў і пра размяшчэнне асобных плямён. Гэта праца была напісана неўзабаве пасля «Агрыкалы», у тым жа 98 годзе — на гэта паказвае згадванне пра другое консульства Траяна. «Германія» ўмоўна падзяляецца на дзве часткі — агульную і адмысловую. У першым радзеле Тацыт апісвае германцаў цаліком, у другім — кожнае племя ў асобнасці. Тацыт падрабязна апісвае норавы германцаў, якіх шануе досыць высока (ён піша не толькі пра недахопы германскіх плямён, але і пра іх перавагі ў параўнанні з рымлянамі). Мэта напісання твора незразумелая — або гэта было простае азнаямленне з жыццём паўночных суседзяў, або гісторык пераследаваў нейкую вызначаную мэту (жаданне паўплываць на Траяна і пераканаць яго не пачынаць вайну з ваяўнічымі плямёнамі; указанне на небяспеку, што зыходзіць з поўначы, і гэтак далей).
«Германія» з’яўляецца вельмі каштоўнай крыніцай па гісторыі даўнейшых германцаў. Дзякуючы наяўнасці станоўчых характарыстык даўнейшых германцаў гэты твор выкарыстоўваўся ідэолагамі германскага нацыяналізму і зрабіў вялікі ўплыў на развіццё германскага нацыянальнага руху.
У грунце гэтага твора ляжыць сюжэт пра гутарку некалькіх вядомых у Рыме прамоўцаў пра сваё рамяство і яго сціплае месца ў грамадскім жыцці. Сачыненні, падобныя да «Дыялога», якія закраналі пытанне пра прычыны заняпаду красамоўства, былі пашыраны ў I стагоддзі н. э., аднак пазіцыя Тацыта на гэту тэму зусім іншая. Прамоўцы Марк Апр і Юлій Секунд прыходзяць да Курыяцыя Матэрна, які надоечы публічна прачытаў сваю паэму пра — аднаго з самых ідэалізаваных рымскіх рэспубліканцаў і змагароў з тыраніяй. З абмеркавання дамэтнасці выдання твора, які ўсхваляе непрымірымага абаронцу рэспубліканскага ладу, пачынаецца дыскусія пра красамоўства. Пасля далучэння да Апра і Секунда Віпстана Месалы пачынаецца абмеркаванне месца прамоўніцкага майстэрства ў сучасным свеце. Паводле заўвагі Г. С. Кнабе, дыскусія выглядае «як пародыя на судовы працэс, з адвакатамі, адказнікамі і пазоўнікамі, [аповед] перасыпаны жартамі, пярэчанні выказваюцца з усмешкай». Малады Тацыт увесь гэты час слухае сваіх настаўнікаў — вядомых прамоўцаў Рыма. Гістарычнасць галоўных герояў знаходзіцца пад пытаннем — часам мяркуецца, што прынамсі Марк Апр і Курыяцый Матэрн — персанажы выдуманыя. Гутарка адбываецца каля 75 года, але ўдакладніць дату замінае промах Тацыта: у тэксце прысутнічае як указанне на шосты год кіравання Веспасіяна (паміж 1 ліпеня 74 і 1 ліпеня 75 года), так і згадванне таго, што прайшло сто дваццаць гадоў з дня згубы Цыцэрона (то бок пасля 7 снежня 76 года).
У XIX стагоддзі «Дыялог» лічылі першым творам Тацыта і адносілі яго стварэнне прыкладна да 77 года, то бок неўзабаве пасля апісанай ім гутаркі. Пазней такога пункту погляду прытрымліваліся, у прыватнасці, С. І. Сабалеўскі і С. І. Кавалёў. Аднак у наш час выйсце ў святло твора адносіцца да часу пасля забойства Даміцыяна. Шэраг навукоўцаў адносяць напісанне твора прыкладна да 102 года ці яшчэ пазнейшага часу, Г. С. Кнабе бароніць ідэю пра з’яўленне «Дыялогу» падчас працы над «Гісторыяй» каля 105—107 гадоў. Канчатковае датаванне, зрэшты, застаецца няясным. Да канца не вырашана і пытанне пра сапраўднасць гэтага твора. Сучасныя даследчыкі, зазвычай, згаджаюцца з аўтарствам Тацыта і разглядаюць закладзеныя ў «Дыялогу» ідэі як развагі гісторыка пра прычыны свайго пераходу ад прамоўніцкай кар’еры да напісання гісторыі і пра выбар стылю для сваіх сачыненняў.
Тацыт, перажыўшы эпоху Даміцыяна, цвёрда вырашыў апісаць гэты няпросты час, пачаўшы аповед з года чатырох імператараў (69 год). Спачатку ён планаваў паказаць кіраванне Даміцыяна ў негатыўным святле і супрацьставіць яму панаванне Нервы і Траяна. Зрэшты, неўзабаве гісторык расчараваўся ў новым рэжыме, і змена поглядаў знайшла адлюстраванне ў яго творах. Паводле гэтай прычыны, а таксама з-за далікатнасці тэмы гісторык вырашыў адмовіцца ад апісання кіраванні Нервы і Траяна. На гэтае рашэнне паўплывала і незадаволенасць вядомых у Рыме людзей залішне шчырымі аповедамі пра закуліснае жыццё рымскага сената, якія добра асвядомлены Тацыт пачаў улучаць у аповед.
У сучаснай гістарыяграфіі сканчэнне працы над творам датуецца прыкладна 109 годам, хоць няма сведчанняў, што дазваляюць правесці дакладнае датаванне. Точное число книг «Истории» неизвестно: современные исследователи чаще говорят о 12 книгах, хаця са зместу рукапісу «Медыцэйская II» вынікае, што «Гісторыя» складалася з 14 кніг. Гісторык вельмі падрабязна апісаў падзеі года чатырох імператараў — яму ён прысвяціў тры кнігі, тым часам як астатнім 26-ці гадам ён прысвяціў дзевяць кніг.
Аналы
…З такімі глыбокімі меркаваннямі не дзіўна, што Тацыт, бізун тыранаў, не падабаўся Напалеону; дзіўна чыстасардэчнасць Напалеона, які прызнаваўся, не думаючы пра добрых людзей, гатовых бачыць тут нянавісць тырана да свайго мёртвага карніка.
Яшчэ падчас напісання «Гісторыі» Тацыт стукнуўся з патрэбай даследавання вытокаў праблем, з якімі рымскае грамадства стукнулася ў год чатырох імператараў і пры Флавіях. Таму ён пачаў напісанне твора «Ab excessu divi Augusti» («Ад скону боскага Аўгуста»), у якім апісаў кіраванне Тыберыя, Калігулы, Клаўдзія і Нерона, а таксама, напэўна, шэсць месяцаў безуладдзя да пачатку аповеда ў «Гісторыі». Толькі ў Новы час гэта сачыненне пачалі зваць «Аналамі». Гэты самы буйны твор гісторыка, што складаўся з 18 ці 16 кніг. Напэўна, аб’ёмнае сачыненне было падзелена на тры часткі і выдавалася паступова. Паводле розных ацэнак, «Аналы» былі напісаны пасля 110 ці пасля 113 года. Да нашых дзён цалкам захаваліся толькі кнігі I—IV (апісвалі падзеі 14—28 гадоў) і XII—XV (48—65 гады), часткова — VI, XI, XVI (31—37, 47—48, 65—66 гады), а таксама невялікі фрагмент кнігі V (падзеі 29 года). Такім чынам, галоўным чынам захаваліся апісанні кіравання Тыберыя і Нерона, часткова — Клаўдзія і зусім не дайшоў аповед пра імператарства Калігулы. Апроч таго, «Аналы» маглі застацца незавершанымі — Тацыт мог памерці, не паспеўшы завяршыць працу над кнігамі XVII і XVIII (67—68 гады). З-за смерці гісторыка кнігі XIII—XVI «Аналаў» маглі апублікаваць у папярэдняй рэдакцыі, што вытлумачыла б некаторыя змястоўныя, лагічныя і стылістычныя нястачы гэтых кніг. У кнізе XV утрымліваецца апісанне пакаранняў смерцю хрысціянаў пры Нероне — адно з першых незалежных сведчанняў пра Хрыста і пра існаванне хрысціянскай суполкі ў Рыме, дзякуючы чаму гэтаму фрагменту надаецца пільная ўвага даследчыкаў.
У «Аналах» Тацыт агучыў намер апісаць кіраванне Актавіяна Аўгуста, але пра гэты твор нічога не вядома — відаць, ён так і не быў напісаны.
Крыніцы
Прынята лічыць, што Тацыт уважліва ставіўся да падбору крыніц, у адрозненне ад шэрага сучаснікаў, якія займаліся толькі кампіляваннем іншых прац. З-за таго, што гісторык практычна ніколі не зваў свае крыніцы інфармацыі, іх усталяванне праблематычна. Паводле словў нямецкага філолага М. фон Альбрэхта, Тацыт атрыбутуе толькі тыя думкі, «адказнасць за якія ён не жадае браць на сябе».
Для большасці сваіх твораў ён выкарыстоўваў шырокае кола крыніц — гістарычныя творы папярэднікаў, палітычныя памфлеты, заканадаўчыя акты. Апроч таго, Тацыт вывучаў мемуары бачных рымлянаў (прыкладам, Агрыпіны Малодшай і ) і збіраў сведчанні сведак. Сабраныя звесткі Тацыт імкнуўся дэталёва аналізаваць і параўноўваць адзін з адным, каб выяўляць няпэўную інфармацыю. Аднак карпатлівую працу па адборы крыніц не замінаў гісторыку запісваць і разнастайныя чуткі (прыкладам, пра тое, што прыдворны у юнацкасці гандляваў сабой). Зрэшты, нярэдка Тацыт паказвае на тое, што нейкая інфармацыя можа і не адпавядаць рэчаіснасці.
Важнай крыніцай для Тацыта служылі акты сената з архіва, хоць некаторыя навукоўцы аспрэчваюць іх важнасць для Тацыта. Паводле думкі Р. Сайма, падобная крытыка беспадстаўная, і прынамсі ў «Аналах» акты сената выкарыстоўваліся вельмі часта. Заўважана, што інфармацыя, якая магла быць запазычана менавіта з сенацкіх пратаколаў, звычайна групуецца ў апісанні падзей канца кожнага года. Нярэдка гісторык выкарыстоўваў афіцыйныя пратаколы і тэксты заканадаўчых актаў для ўдакладнення ці аспрэчання інфармацыі з іншых крыніц. Сучасныя даследчыкі зважаюць на паданне каштоўнасці актаў сената ў I стагоддзі н. э. Рэч у тым, што ў сенат, які губляў уплыў, паступала ўжо не ўся інфармацыя з правінцый, а самыя каштоўныя дакументы сталі захоўвацца пры двары імператара, куды мелі доступ нешматлікія. Выкарыстоўваў Тацыт і публічныя выступленні імператараў і палітыкаў, якія нярэдка запісваліся і потым шырыліся. Таксама ён выкарыстоўваў справаздачу Тыберыя пра сваё кіраванне.
Яшчэ ў XIX стагоддзі было заўважана, што фактычныя звесткі і асаблівасці аповеда ў Тацыта і пазнейшага гісторыка Дыяна Касія, які пісаў па-грэчаску, нярэдка бываюць падобныя. Дагэтуль няма адзінай думкі, ці з’яўляюцца падобныя фрагменты запазычаннем Дыяна Касія ў Тацыта, або ж абодва гісторыкі выкарысталі некаторыя аднолькавыя творы папярэднікаў, якія не дайшлі да нашых дзён. У карысць апошняй здагадкі сведчаць розныя трактоўкі фактычнага матэрыялу і сур’ёзныя адрозненні ў апісанні падзей некалькіх гадоў, напрыклад, 15—16 гадоў. Нямала падабенстваў выяўляецца ў гісторыка са Светоніем і Плутархам (апісанне Тацытам імператараў Гальбы і Атона вельмі падобна на іх апісанне ў «» Плутарха, аднак ацэнкі імператараў у двух гісторыкаў кардынальна адрозніваюцца). У якасці магчымых крыніц іх звестак называюць сачыненні , Сервілія Наніяна і Плінія Старэйшага. Зрэшты, усе гэтыя творы не захаваліся, а сам Тацыт у прадмове да «Аналаў» піша пра тое, што да часу напісання твора гісторыя дынастыі Юліяў-Клаўдзіеў так не і была напісана па палітычных прычынах.
З XIX стагоддзя існуе крытычная традыцыя, прадстаўнікі якой баранілі тэзу пра выключна кампілятыўны характар прац Тацыта і, такім чынам, пра іх ненадзейнасць для сучасных гісторыкаў. У наш час яна мае няшмат паслядоўнікаў у чыстым выглядзе, як і сам падыход, які сцвярджае пра кампілятыўны характар усёй рымскай гістарыяграфіі. Пры гэтым не адмаўляецца вырашальная роля некалькіх крыніц.
Пры напісанні «Германіі» і этнаграфічна-геаграфічных пасажаў у іншых творах Тацыт карыстаўся працамі папярэднікаў (захавалася толькі «Геаграфія» Страбона і нешматлікія фрагменты іншых сачыненняў) і запісваў сведчанні вандроўнікаў. Сярод не дайшоўшых да нашага часу прац папярэднікаў крыніцамі для «Германіі» маглі служыць 104-я кніга «Гісторыі ад заснавання горада» Ціта Лівія, «Германская вайна» Плінія Старэйшага і працы грэчаскіх аўтараў. Нягледзячы на пашыраную думку пра правінцыйнае паходжанне Тацыта і яго намесніцтва ў правінцыях, пытанне пра ролю асабістага досведу ў апісанні германцаў і геаграфіі Германіі з’яўляецца дыскусійным.
Стыль твораў
Стылістычныя асаблівасці лацінскай літаратуры I стагоддзя н. э.
Тацыт, атрымаўшы класічную рытарычную адукацыю і пазнаёміўшыся з антычнай літаратурай, пераняў шэраг важных іх установак, што тлумачыць нямала асаблівасцей яго стылю. У антычную эпоху стыль сачынення звычайна залежаў ад жанру, у якім яно пісалася. Вядома нямала выпадкаў, калі творы аднаго аўтара ў розных жанрах адрозніваліся па стылі гэтак, што іх прымалі за працы розных пісьменнікаў. Таму прымяненне Тацытам спецыфічнай лексікі ў гістарычных творах і зусім іншай — у «Дыялогу пра прамоўцаў» — у некаторай ступені заканамерна. Аднак вялікі ўплыў Салюсція — наватара ў гістарыяграфіі — прывёў да таго, што межы лацінскай гістарычнай прозы сталі размывацца. З-за гэтага гістарычныя творы ўжо з I стагоддзя да н. э. пачынаюць памаленьку ўключаць у сябе прыёмы, характэрныя для рытарычнага майстэрства.
Ужо ў канцы I стагоддзя да н. э. рымскія прамоўцы пачалі распрацоўку новага стылю публічных выступленняў, які стаў вядомы як «новае красамоўства» ці «новы стыль». У I стагоддзі н. э. ён пашырыўся на ўсе асноўныя жанры літаратуры. Яго станаўленне злучаецца з заняпадам палітычнага красамоўства з-за падзення Рэспублікі і канцэнтрацыі рэальнай улады ў руках імператараў; замест яго працягвалі развівацца судовае і ўрачыстае красамоўства. Адметныя асаблівасці «новага стылю» — кароткія вывастраныя фразы, багатыя антытэзамі і парадоксамі, а таксама імкненне вырабіць імгненны эфект.
Уплыў папярэднікаў
Цыцэрон: «Не ўбачыў ён ні Італіі, агорнутай полымем вайны, ні сената, што згараў зайздрасцю, ні дзяржаўных мужоў, якія вінавацяцца ў ліхадзейскіх учынках… ні апантанасцей Гая Марыя, ні падання дзяржавы, у якім нябожчык бліскаў сваімі доблесцямі. <…> Паводле маёй думцы, ты, Крас, і шчаслівы ў жыцці, і ў час заспеты смерцю…»
Тацыт: "Не бачыў Агрыкала абложанай курыі і замкнёнага ўзброенай сілай сената, не бачыў адначаснага збіцця гэтулькіх людзей консульскага звання, спасылкі і ўцёкаў гэтулькіх найзнатных кабет. <…> Шчаслівы ты, Агрыкала, не толькі славай свайго жыцця, але і тым, што памёр ты ў час».
Паколькі рымская гістарыяграфія ў часы Тацыта знаходзілася ў крызісе, у яго не было сучаснікаў, якія маглі б служыць для яго арыенцірам. У найбольшай ступені на Тацыта паўплываў гісторык I стагоддзя да н. э. Гай Салюсцій Крысп, вядомы сваім скептыцызмам у дачыненні да сучаснасці, маралізатарствам і спецыфічнай гаворкай, багатай архаізмамі і рэдкімі граматычнымі канструкцыямі. Асабліва моцна яго ўплыў на Тацыта выяўляецца якраз у вобласці стылю. Аўтар «Аналаў» высока шанаваў Салюсція і, расказваючы пра смерць прыёмнага сына Крыспа, назваў яго «ўслаўленым гісторыкам». Праз Салюсція да Тацыта можа быць прасочана лінія гісторыкаў, якія адрозніваліся спакойным стылем выкладу і глыбокім аналізам палітычных падзей. Пачаўшыся ад Фукідыда ў Старажытнай Грэцыі, пасярэдніцтвам Палібія і гэты від гістарыяграфіі трапіў у Рым, дзе быў развіты Салюсціем і ўспрыняты Тацытам.
У меншай ступені гісторык арыентаваўся на Марка Тулія Цыцэрона і Ціта Лівія; выяўляецца і ўплыў Вергілія. Пры гэтым уплыў Цыцэрона найболей заўважны ў «Дыялогу пра прамоўцаў», а Лівія — у «Аналах» і «Гісторыі». Аднак уплыў папярэднікаў не абмяжоўваўся тым, што Тацыт паўтараў іх стыль і прынцыпы напісання твораў; у яго сачыненнях знойдзена трохі перапрацаваных, але вядомых фрагментаў іх твораў (гл. справа). Вядомыя і іншыя падобныя прыклады. Так, прамова ў «Агрыкале» Тацыта нагадвае прамову ў «» Салюсція, а апісанне адной з бітваў у «Агрыкале» падобна з апісаннем у «». Напэўна, паралелей можна было б выявіць яшчэ больш, калі б захавалася «Гісторыя», галоўны твор Салюсція.
Агляд
Нягледзячы на выяўныя ўплывы з боку папярэднікаў, лацінская мова Тацыта вельмі самабытная. Манера яго гаворкі, часцяком прадуманая для наўмыснага ўскладнення ўспрымання, кантраставала са стылем сачыненняў большасці сучаснікаў. З-за гэтага Тацыт лічыцца вельмі складаным для чытання аўтарам.
Творы Тацыта напісаны з выкарыстаннем рознай стылістыкі. «Агрыкала» ўяўляе сабою ў стылістычным дачыненні яшчэ досыць сыры твор, з шэрагам недапрацовак і невыразнасцей. «Германія» напісана ў стылі, які завецца філолагамі навуковым, але з рысамі «новага стылю». І ўсё ж, ужо ў гэтым творы гісторык маляўніча (але не заўсёды дакладна) апісвае вайсковыя дзеянні, а таксама ўжывае характэрныя для «новага стылю» канструкцыі — , паралелізмы, кароткія прапановы, вывастраныя сентэнцыі і іншыя. Асабняком ад іншых прац гісторыка ў стылістычным дачыненні стаіць «Дыялог пра прамоўцаў». З-за моцнага кантрасту з іншымі сачыненнямі філолагі нярэдка меркавалі, што аўтарам твора з’яўляецца не Тацыт. У наш час стылістычныя адрозненні спісваюцца на зусім іншы жанр твора, а дзякуючы здольнасці пісаць у рознай манеры Тацыт прызнаецца майстрам лацінскай прозы. Дзве галоўныя працы гісторыка, «Гісторыя» і «Аналы», напісаны ў стылі, які найболей блізкі да твораў Салюсція. Арыентацыя на стыль Салюсція была выклікана падобнымі прычынамі, якія заахвоцілі яго заняцца гісторыяй — Тацыт, як і Салюсцій, расчараваўся ў палітычнай сістэме свайго часу. Мацнейшыя перажыванні ў параўнанні з папярэднікам прымусілі яго заняць яшчэ больш песімістычную пазіцыю, і таму, паводле думкі , творы Тацыта стылізаваны пад трагедыю.
Асаблівасці мовы
Хоць стыль гістарычных сачыненняў Тацыта больш за ўсё падобны на творы Гая Салюсція Крыспа, ён не з’яўляецца радыкальным прыхільнікам штучнай архаізацыі гаворкі. Аднак дзякуючы Катону Старэйшаму і Салюсцію архаізмы ўжываліся нярэдка ва ўсёй рымскай гістарыяграфіі. Таму Тацыт нярэдка ўжывае архаізмы. Зрэшты, ён знаходзіўся і пад моцным уплывам сучаснай літаратурнай моды: нямала лексікі, якая выкарыстоўваецца гісторыкам, сустракаецца толькі ў пісьменнікаў «срэбнага стагоддзя» лацінскай літаратуры.
Найболей выразна ўсе рысы спецыфічнай мовы Тацыта прасочваюцца ў «Аналах». Эвалюцыя яго стылю адбілася і на выбары ім лексікі. Так, у апошніх кнігах «Аналаў» вельмі рэдка сустракаюцца словы, што выкарыстоўваліся ў ранейшых частках для пазначэння добрых намераў і станоўчых якасцей людзей — pietas (набожнасць, справядлівасць), providentia (прадбачанне, абачлівасць, клапатлівасць), felicitas (сумленнасць, урадлівасць). Апісваючы змрочныя часы Тыберыя і Нерона, Тацыт аніразу не звяртаецца да слоў humanitas (чалавекалюбства; чалавечая годнасць), integritas (бездакорнасць, слушнасць, сумленнасць) і некаторых іншых. Ва ўсіх сваіх творах ён імкнецца ўнікаць прастамоўных, агульнапрынятых і тэхнічных слоў і замяняць іх радчэйшымі аналогамі: прыкладам, замест virgines Vestales (панны-вясталкі) ён піша virgines Vestae (панны Весты); замест Campus Martius (Марсава поле) — Campus Martis (поле Марса); замест таго, каб сказаць «з дапамогай рыдлёвак і кірак» ён піша «пасярэдніцтвам чаго выносіцца зямля і выразаецца дзёран». Часам Тацыт звяртаецца да дапамогі не вельмі пашыраных выразаў: прыкладам, замест звычайнага senatus consultum (рашэнне сената) ён часам ужывае consultum senatus (рашэнне сената; іншы парадак слоў), senatus decretum (указ сената), decretum senatus (указ сената; іншы парадак слоў), decretum patrum (указ бацькаў). Тацыт нярэдка ўжывае паэтызмы (словы, якія звычайна выкарыстоўваюцца ў вызначаным значэнні ў паэзіі): regnator (замест rex — цар), sinister, cura, scriptura, fabula і іншыя.
Сярод найболей часта карыстаных архаізацый мовы ў «Аналах» — больш часты ўжытак дзеяслова reor замест звычайнага puto (абодва словы — сінонімы, і пазначаюць «я думаю», «я мяркую», «я лічу»). Іншыя частыя састарэлыя словы — claritudo заместclaritas (слава, пашана, шляхетнасць), luxus замест luxuria (раскоша), maestitia замест maeror (маркота, сум, смутак), servitium замест servitus (рабства, няволя). Замест звычайнага senatores (сенатары) гісторык часта ўжывае patres (бацькі). Апроч таго, Тацыт выкарыстоўвае мноства розных слоў для выявы забойстваў, смерцей і самагубстваў. Нямала састарэлых слоў, што выкарыстоўваюцца Тацытам, сустракаецца і ў працах гісторыкаў-папярэднікаў (у прыватнасці, torpedo замест torpor — нячыннасць; здранцвенне, адубенне).
Унікае Тацыт і грэчаскіх слоў. Замест таго, каб назваць слова «» (сцёр — ратаваннік, захавальнік), ён піша «ён засвоіў сабе назву ратаванніка, выяўленую грэчаскім словам гэтага значэння» (лац.: conservatoris sibi nomen Graeco eius rei vocabulo adsumpsit). Падобным чынам ён замяняе вялізным лацінскім тлумачэннем грэчаскія словы «цыкута» і «».
«Onerabant multitudinem obvii ex urbe senatores equitesque, quidam metu, multi per adulationem, ceteri ac paulatim omnes ne aliis proficiscentibus ipsi remanerent».
«Дадавалі абцяжаранне да гэтага натоўпу сенатары і вершнікі, якія выходзілі насустрач з Рыма, некаторыя са страху, многія з прычыны ўлягання, а астатнія і, памаленьку, усё для таго, каб не заставацца ўдома, калі ідуць іншыя» (пер. С. І. Сабалеўскага; выкарыстаны розныя граматычныя канструкцыі).
«Натоўп гэты яшчэ павялічваўся за кошт сенатараў і вершнікаў, якія выехалі са сталіцы насустрач прынцэпсу, адны — рухомыя страхам, іншыя — падлізніцтвам, астатнія, лік якіх патроху рос, — бояззю адстаць ад іншых» (пер. А. С. Бабовіча; памянёная асаблівасць стылю Тацыта згублена).
Гісторык унікае перыядычнага ладу гаворкі, які быў закліканы рабіць яе прыямнейшай і даступнай для ўспрымання на слых. Замест доўгіх перыядаў часта выкарыстоўваюцца кароткія — кароткія прапановы, не злучаныя адна з адной злучнікамі і зваротамі. Зрэшты, у «Дыялогу» Тацыт ідзе за Цыцэронам і выкарыстоўвае доўгія перыяды. Нярэдка Тацыт ужывае размаітыя граматычныя канструкцыі ў адной прапанове для аднатыпных пабудоў (прыкладам, для пераліку мэт учынкаў у адной фразе ён можа выкарыстаць як герундый, так і даданыя сказы; гл. справа). Нярэдка ён звяртаецца да асанансаў і алітэрацый: consurgere et… urgere, piscina… apiscendo, extrema Armenia і іншыя. Часам яны губляюцца ў перакладзе: прыкладам, у кнізе I «Аналаў» сустракаецца словазлучэнне adornavit naves; у перакладзе А. С. Бабовіча — абсталяваў караблі (сугучча згублена), але ў перакладзе Энтані Джона Вудмена на англійскую мову — equipped ships. У кнізе XII «Аналаў» — testamentum tamen haud recitatum, у памянёным перакладзе на рускую мову — Завещание его, однако, оглашено не было (сугучча згублена), у перакладзе Э. Дж. Вудмена на англійскай — Yet his will was still not read out. Такім чынам, нярэдка пераклады на сучасныя мовы губляюць асаблівасці мовы арыгінала.
У «Аналах» прысутнічаюць і адступы Тацыта ад класічнай граматыкі лацінскай мовы. У прыватнасці, ён выкарыстоўвае родны склон для выразу дачынення або вобласці для пазначэння ўласцівасці прыметніка. Тацыт вельмі актыўна выкарыстоўваў метафары. У шэрагу выпадкаў з-за актыўнага выкарыстання метафар яго гаворка робіцца двухсэнсоўнай. Прыкладам, у «Агрыкале» , правадыр , у сваёй гаворцы вінаваціць рымлянаў у разбоі і заваяванні земляў дзеля задавальнення патрэб. Аднак шэраг выразаў у гэтай гаворцы шматзначны і мае сексуальны падтэкст, і таму рымляне могуць быць пададзены як гвалтаўнікі. Апроч таго, гісторык часта звяртаецца да выкарыстання і .
Асаблівасці выкладу
Асаблівасці стылю Тацыта не абмяжоўваюцца спецыфічнай мовай; гісторык пільнаваўся вызначаных правіл кампаноўкі матэрыялу. Ён у цэлым пільнаваўся рымскай традыцыі анналистического выкладу падзей па гадах, з пачаткам апісання падзей кожнага года называннем консулаў. У сілу вялікай падрабязнасці (падзеі года чатырох імператараў апісваюцца ў некалькіх кнігах) «Гісторыя» толькі часткова прытрымліваееца гэтага прынцыпа. Мяркуецца, што зацятае прытрымліванне аналістычнай традыцыі было заклікана падкрэсліць супрацьстаўленне рэспубліканскай і манархічнай эпох. Усярэдзіне кожнага года Тацыт не прытрымліваецца строгай храналогіі, а выкладае падзеі ў вызначаным парадку: унутраныя справы — вонкавая палітыка — вяртанне да ўнутранай палітыкі (гэта схема актыўна ўжываецца Лівіем). Апроч таго, некаторыя даследчыкі мяркуюць, што яго кнігі былі згрупаваны групамі па шэсць (так званыя гексады — «шасцікніжжы»). Гэтыя групы, напэўна, вытрымліваліся ў адным духу і прысвячаліся раскрыццю адной глабальнай тэмы; прыкладам, у першай гексадзе «Аналаў» Тацыт паслядоўна выяўляе характар Тыберыя.
Жадаючы раскрыць праўдзівую падаплёку падзей, Тацыт стукнуўся з адсутнасцю крыніц пра сітуацыю пры двары імператара. Ён быў змушаны судзіць пра яе па дзвюх у роўнай ступені няпэўных крыніцах — чуткам і афіцыйным паведамленням. Таму ён імкнуўся старанна супастаўляць наяўныя ў яго звесткі, каб раскрыць праўдзівую карціну спраў. А для таго, каб данесці сваю думку да чытача і слухача, нават не маючы надзейных крыніц, Тацыт звяртаўся да прыёму групоўкі фактаў. Дзякуючы размяшчэнню агульных карцін і прыватных эпізодаў у адпаведнасці з канонамі прамоўніцкага майстэрства дасягаўся адменны драматызм выкладу. Драматызацыя выкладу дасягаецца і вызначанай паслядоўнасцю размяшчэння эпізодаў: прыкладам, некаторыя падзеі года чатырох імператараў у Рыме ўспрымаюцца як фарс, бо перад гэтым Тацыт паведамляе пра змены ў настроі легіёнаў у Германіі і на Усходзе, якія ўрэшце вызначаць лёс Рыма. Творы Тацыта адрозніваюцца таксама псіхалагізмам — гісторык імкнецца расчыніць перажыванні асобных людзей і груп з дапамогай прыёму матывавання фактаў. Ён звяртаецца да стараннага падбору гаворак і лістоў персанажаў для лепшага раскрыцця іх мэт і асаблівасцей характару. Нярэдка Тацыт будуе аповед вакол супрацьстаяння дзвюх людзей — Германіка і Тыберыя, Гальбы і Атона. Пры гэтым ён імкнецца ўнікнуць апісання рэчаіснасці ў чорна-белых тонах.
Зазвычай, у сваіх працах Тацыт унікае зваць дакладныя лічбы. Напэўна, гэта рабілася для таго, каб не перагружаць чытачоў і слухачоў лішняй інфармацыяй. Нежаданне зваць дакладныя лікі прыводзіць да таго, што гісторык часам кажа пра ўсіх людзей (лац.: omnes), калі вядома, што насамрэч іх было двое; пакапай словы «часта» (лац.: saepe) ці «заўсёды» (лац.: semper) выкарыстоўваюцца для пазначэння двухразовага дзеяння. Пры гэтым Ціт Лівій і некаторыя іншыя ранейшыя рымскія гісторыкі, наадварот, імкнуліся запісаць як мага больш дакладную (хай і не заўсёды верагодную) колькасць забітых праціўнікаў, аб’ём здабычы ў пераліку на срэбра і золата. Зрэшты, Салюсцій, на якога арыентаваўся Тацыт, быў адным з першых рымскіх гісторыкаў, хто імкнуўся па магчымасці ўнікаць дакладных лічбаў. Апроч таго, у празаічных жанрах рымскай літаратуры I стагоддзя не было прынята актыўна ўжываць ваенныя тэрміны і геаграфічныя назвы ў апісаннях войн. Тацыт падзяляў гэта перакананне: у «Агрыкале» памянёныя толькі адзінаццаць геаграфічных назваў, хоць асноўная частка твора прысвечана ваенным кампаніям Агрыкалы на Брытанскіх астравах. Зрэшты, існуе і альтэрнатыўны пункт погляду на прычыны гэтага феномена: большасць рымскіх гісторыкаў (Салюсцій, Лівій, Тацыт) маглі папросту не ведаць асаблівасцей геаграфіі большай часткі апісваных рэгіёнаў. Што да апісання бітваў і ваенных кампаній, тое гісторык дапусціў у іх нямала памылак. Нярэдка ён выкарыстоўваў фрагменты апісанняў адных бітваў пры выяве іншых бітваў. Ён рэдка звяртаецца да апісання тапаграфіі мясцовасці і тактыкі бакоў.
Погляды Тацыта
Палітычныя погляды
Хоць Тацыт апісвае пераважна палітычную гісторыю Рыма, ужо ў XVI стагоддзі звярнулі ўвагу на неадназначнасць яго ўласных поглядаў. Звычайна ўвага акцэнтуецца на яго скептычным стаўленні да рымскіх імператараў і да сістэмы прынцыпату ў цэлым. У сваіх творах Тацыт характарызуе імператараў з адмоўнага боку, і толькі пра Веспасіяна ён кажа, што той за гады свайго кіравання змяніўся да лепшага. Нават Актавіян Аўгуст, які завяршыў шматгадовыя грамадзянскія войны і на якога імкнуліся раўнавацца наступныя імператары, атрымаў вельмі стрыманую ацэнку гісторыка. С. І. Сабалеўскі, аднак, мяркуе, што Тацыт не быў да канца шчыры, калі выяўляў сваю думку на палітычную тэматыку: ён ніколі не выказваў свайго непрымання манархіі ці асобных манархаў адкрыта. Напэўна, гэта было абумоўлена бояззю за сваё жыццё і жаданнем працягнуць напісанне сваіх сачыненняў без ціску — ён быў выдатна знаёмы са спробамі ўплыву на гісторыкаў, з цэнзурай іх твораў і нават забойствам самых непажаданых. Зрэшты, рэканструкцыю палітычных поглядаў Тацыта ўскладняе тая акалічнасць, што ён не прапануе ніякай палітычнай праграмы і звычайна развівае толькі ідэю ўмеранасці (лац.: moderatio). Таму нямала навукоўцаў мяркуюць, што ён адносіўся не да радыкальных праціўнікаў прынцыпату, а толькі прагматычна лічыў, што дзяржава павінна знаходзіцца пад кіраваннем годнага імператара, бо манархія бачылася яму няўхільнай. Паводле слоў Тэадора Момзена, Тацыт быў манархістам, «але па патрэбе, — можна сказаць, з роспачы». У кожным разе, рымскі гісторык бароніць патрэбу існавання стабільнай улады і дысцыплінаваных грамадзянаў.
У першае стагоддзе існавання Рымскай імперыі сенат быў цэнтрам апазіцыі імператарам. Многія сенатары са шкадаваннем успаміналі пра рэспубліканскую эпоху, калі ім прыналежала рэальная ўлада. Аднак Тацыт скептычна ацэньваў перспектывы сената вярнуць сабе ранейшыя паўнамоцтвы і прытрымліваўся невысокай думкі пра саміх сенатараў. Гісторык крытыкуе іх за ўляганне перад імператарамі і вінаваціць у тым, што з-за іх спроб дагадзіць уладцам роля сената з часам толькі змяншалася. У роўнай ступені ён таўруе лакейства і «старых», і . Аднак да маральнага аблічча прадстаўнікоў даўнейшых шляхетных родаў ён высувае больш высокія вымогі. Так, гісторык асуджае за яе сувязь з Сеянам з-за таго, што ён быў выхадцам з муніцыпія, а , паводле яго думкі, заслужыла ганьбаванне з-за вяселля з нешляхетным Гаем Рубеліем Бландам.
У цэлым негатыўна Тацыт характарызуе простых рымлянаў. Яго апісанні, зазвычай, дакранаюцца гарадскіх нізоў — пралетараў. Большасць з іх складалі выхадцы з правінцый, якія амаль не знаёмыя з рымскай культурай і слаба валодалі лацінскай мовай, але сваёй колькасцю аказвалі ўплыў на імператараў. Гісторык малюе просты народ непаслядоўным, баязлівым, такім, што прагне пераваротаў, . Таму Тацыт лічыць яго непрыдатным для ўдзелу ў палітычным жыцці. Апроч таго, ён адмоўна ставіцца да магчымасці ўдзелу арміі ў палітыцы: паводле яго думкі, легіянераў трэба загружаць працай, каб яны і не думалі пра мяцяжы.
Насуперак нездаволенасці манархіяй і манархамі, Тацыт не быў перакананым прыхільнікам рэспублікі. Хоць ён нідзе не выказваецца пра сваё стаўленне да рэспубліканскай эпохі, характарыстыкі гэтага часу амаль заўсёды негатыўныя. І ўсё ж, яму былі блізкімі ўяўленні пра ўчыннасці, якія дамінавалі ў Ранняй рэспубліцы. Таму Тацыт, відаць, лічыў найлепшай з магчымых формаў палітычнай арганізацыі Рымскую рэспубліку ў першыя дзесяцігоддзі свайго існавання (прыкладна да прыняцця Законаў Дванаццаці табліц). Апроч таго, гісторык звычайна ацэньвае сучаснасць, параўноўваючы яе з рэспубліканскім узорам.
Пад крытыку Тацыта падпала і вядомая тэорыя змяшанага дзяржаўнага ладу, пашыраная гісторыкам Палібіем. Згодна з гэтай тэорыяй, ваенныя поспехі Рымскай рэспублікі і яе перавагі перад грэчаскімі полісамі грунтаваліся на спалучэнні ў Рыме трох формаў кіравання — дэмакратыі, арыстакратыі і манархіі. Тацыт жа лічыць гэту тэорыю адарванай ад рэчаіснасці; паводле яго слоў, змяшаную форму кіравання «лягчэй хваліць, чым ужыццявіць на справе, а калі яна і бывае ажыццёўлена, тое не бывае даўгавечнай».
Гістарычныя погляды
«…я маю намер, у нешматлікіх словах расказаўшы пра падзеі пад канец жыцця Аўгуста, аповесці надалей аповед пра прынцыпат Тыберыя і яго наступнікаў, без гневу і прыхільнасці, прычыны якіх ад мяне далёкія».
Гістарычным крэда Тацыта звычайна лічацца яго словы, сказаныя на пачатку кнігі I «Аналаў»: «без гневу і прыхільнасці» (лац.: sine ira et studio). Аўтар выступае як пабочны назіральнік, а сваё стаўленне ён імкнецца выяўляць ускосна, з дапамогай рытарычных прыёмаў. Вядомы ён і імкненнем усталяваць прычыны падзей. Дзякуючы гэтаму Тацыт набыў папулярнасць нестароннага даследчыка гісторыі. Аднак у XVIII—XIX стагоддзях яго аб’ектыўнасць была пастаўлена пад сумнеў. Асабліва актыўна крытыкаваўся вобраз Тыберыя.
Гісторык бараніў патрэбу надання гісторыі большай ролі ў грамадстве. У яго час асноўнай прыладай, якой кіраваліся адукаваныя людзі ў дзяржаўнай дзейнасці, былі прэскрыпцыйныя філасофскія навукі, а не аналіз мінулага і выманне карысных рэкамендацый. Навука стоікаў загадвала рымлянам дзеяць на выгоду дзяржавы і ігнараваць прыдворныя інтрыгі, што крытыкавалася Тацытам за немагчымасць зрабіць уплыў на сітуацыю. Таму ён бараніў ідэю пра патрэбу глыбокага разумення мінулага, каб развязваць праблемы сучаснасці. Як і многія іншыя антычныя гісторыкі, ён разглядаў гісторыю як адзін са спосабаў уплыву на норавы чытачоў і слухачоў. З прычыны гэтага пераканання ён і збіраў узоры выбітнай учыннасці і выбітнай заганы.
Для Тацыта характэрная высокая ацэнка ролі асобы ў гісторыі. Паводле Тацыта, менавіта змена маральнага аблічча людзей прывяла да супярэчлівай палітычнай сітуацыі ў I стагоддзі. Ён мяркуе, што кожны чалавек нададзены ўнікальным характарам ад нараджэння, які можа ці выяўляцца ў поўным аб’ёме, ці наўмысна хавацца. Так, Тацыт лічыць, што ўсе добрыя распачынанні Тыберыя былі толькі крывадушнай шырмай, закліканай схаваць яго заганы. Вялікую ролю ва ўяўленнях Тацыта пра гісторыю гуляе адменнае разуменне virtus — набору станоўчых якасцей, уласцівых рымлянам даўніх часоў, але згубленых сучаснікамі гісторыка. Паводле яго думкі, у I стагоддзі і імператары, і непрымірымая ім апазіцыя ў роўнай ступені зракліся традыцыйных рымскіх доблесцей. Зрэшты, ён імкнецца праводзіць аналіз не толькі псіхалагічны, але і сацыялагічны.
У працах Тацыта сустракаецца тэрміналогія, выкарыстанне якой трактуецца некаторымі даследчыкамі як сведчанне цыклічнага разумення гісторыі (перадусім, saeculum). Дыскусійным застаецца пытанне пра ўплыў традыцыйнай рымскай рэлігіі на гісторыка, яго ўяўленні пра ролю багоў і лёсу ў гісторыі.
Стаўленне да іншых народаў
Творы Тацыта ўтрымліваюць нямала экскурсаў у геаграфію, гісторыю і этнаграфію іншых народаў. Яго цікавасць да іх выкліканая не толькі імкненнем расказаць пра падзеі ў розных частках імперыі, якія ўплывалі на падзеі ў сталіцы; гісторык прытрымліваецца традыцыі, закладзенай яшчэ грэкамі, пры якой апісанне іншых народаў дапамагае спазнаць культурныя асаблівасці сваёй этнічнай групы. Паводле традыцыйнага антычнага ўяўлення, іншыя народы ўспрымаюцца ім як варвары, якім супрацьстаўляецца цывілізаваны народ — рымляне. Апроч таго, Тацыт звяртаецца да апісання культуры і гісторыі іншых народаў, калі паводле нейкіх прычын не жадае проста гаварыць пра тыя ж самыя феномены ў дачыненні да Рыма і рымлянаў (у прыватнасці, з-за цэнзуры).
Тацыт шмат і часта крытыкуе рымлянаў за заняпад маралі ў грамадстве, і ён гэтак жа строгі ў ацэнках іншых народаў. У цэлым адмоўна ён ставіцца да цывілізаваных народаў Міжземнамор’я — народаў Рымскай імперыі і яе суседзяў: паводле яго думкі, арабы і армяне вераломныя, грэкі ненадзейныя, папаўзлівыя і фанабэрыстыя, яўрэі поўныя забабонаў, парфяне выхвальныя і напышлівыя. Пры гэтым халаднаватае стаўленне гісторыка да яўрэяў засноўваецца не гэтулькі на непрыманні саміх іўдзейскіх звычаяў, колькі на празелітызме, масавым звароце ў іўдаізм. Таму, паводле слоў А. Г. Грушавага, погляды Тацыта «не маюць нічога агульнага з антысемітызмам». Цві Явец мяркуе, што Тацыт мог ураўнаважыць сваю ацэнку яўрэяў нейкім станоўчым каментарыем, але наўмысна не зрабіў гэтага. Ізраільскі гісторык таксама мяркуе, што Тацыт мог спецыяльна ствараць адмоўны вобраз яўрэяў для абгрунтавання палітычнай экспансіі Рыма ва Усходнім Міжземнамор’і. Іншыя навукоўцы бачаць у апісанні яўрэяў праяву антычнай традыцыі спазнання свайго народа (то бок рымлянаў) праз апісанне варвараў.
Разам з тым, гісторык дэманструе дваістае стаўленне да варварскіх народаў Еўропы — насельнікам Брытанскіх астравоў і Германіі. Паведамляючы пра прыхільнасць германцаў да сну і выпіўкі, усё ж Тацыт прыпісвае ім уладанне тым гераізмам (virtus), якую з прычыны спешчанага ладу жыцця губляюць рымляне. Іх станоўчыя якасці Тацыт не абмяжоўвае гераізмам; вартасці германцаў адносяцца да многіх сфер жыцця, але асабліва прыцягваюць гісторыка асаблівасці сямейнага жыцця паўночных суседзяў Рыма. Зазвычай, іх станоўчыя якасці выяўляюцца ўскосна, праз указанне на тое, што ім неўласцівыя многія заганы рымлянаў: «кабеты не ведаюць спакус гледзішчаў і баляў», «ніхто не абсмейвае заган і не заве яго модай».
Высокая ацэнка нораваў варвараў, якія жылі па першабытных традыцыях, і супрацьстаўленне ім спешчаных і разбэшчаных цывілізаваных народаў — характэрныя ідэі для многіх рымскіх аўтараў-маралістаў. У Тацыта германцы яшчэ і рамантычна збліжаюцца з рымлянамі першых гадоў Рэспублікі.
Нямала літаратуры прысвечана вывучэнню пытання пра тое, ці асцерагаўся Тацыт германцаў, ці бачыў ён у іх пагрозу Рыму. Хоць некаторыя навуковыя схільныя прызнаваць боязі Тацыта, гэта пытанне працягвае заставацца нявырашаным. Тацыт падтрымліваў захаванне ўлады Рыма над іншымі народамі. Быўшы сенатарам, ён падзяляў перакананні пра патрэбу падтрымання строгага парадку ў правінцыях. Паводле яго думкі, намеснікі правінцый павінны былі быць цвёрдымі, але перадусім — справядлівымі.
Рэлігійныя погляды
Тацыт быў выдатна знаёмы з рымскай рэлігійнай тэорыяй і практыкай, пра што сведчыць яго членства ў калегіі квіндэцэмвіраў (пятнаццаці жрацоў святадзействаў). З прычыны гэтага ён паважліва ставіўся да рымскіх жрэцкіх калегій. Зрэшты, нягледзячы на яўны ўплыў традыцыйнай рымскай рэлігіі на Тацыта, ацэнкі ступені гэтага ўплыву адрозніваюцца. У прыватнасці, існуе гіпотэза, што мэтай «Гісторыі» і «Аналаў» Тацыта насамрэч было даследаванне, як у I стагоддзі н. э. выяўляліся раней існавалыя прадказанні (перадусім, на матэрыяле Сівіліных кніг) і якая была роля багоў у падзеях апошніх гадоў. Міхаэль фон Альбрэхт, наадварот, мяркуе, што рымскі гісторык не знаходзіўся пад моцным уплывам рымскай рэлігіі. Паводле яго думцы, Тацыт «юрыдычна» ставіўся да яе і лічыў, што да I стагоддзя н. э. яна страціла актуальнасць.
У сваіх творах Тацыт надае нямала ўвагі апісанню знакаў і цудаў, што, зрэшты, з’яўляецца характэрнай рысай усёй антычнай гістарыяграфіі. Аднак пашыраныя сярод простых рымлянаў забабоны ён не прымае і імкнецца дыстанцыявацца ад іх. Гісторык па-рознаму ацэньвае ўплыў багоў, лёсу (fatum) і астралагічных прадказанняў у розных сітуацыях, але надае вялікае значэнне ўплыву fortuna (выпадак, які не паддаецца разліку). Багі часам умешваюцца ў развіццё падзей, прытым звычайна Тацыт уяўляе іх такімі, што гневаюцца, і толькі зрэдку — міласцівымі. У цэлым у яго сачыненнях роля багоў, лёсу і наканавання хутчэй невялікая, і звычайна людзі паўстаюць свабоднымі ў сваіх учынках. Думку гісторыка па большасці рэлігійных і філасофскіх пытанняў даследчыкі ацэньваюць як нявызначаную.
Рукапісы і выданні
Рукапісы
Творы Тацыта не былі вядомыя шырокаму колу рымлянаў; толькі ў канцы III стагоддзя імператар Марк Клаўдзій Тацыт, які лічыў сябе нашчадкам гісторыка, загадаў усім бібліятэкам Імперыі мець у сваіх фондах яго сачыненні. Надалей яго ведаюць толькі некаторыя познаантычныя інтэлектуалы і лічаныя сярэднявечныя храністы. З-за невялікай папулярнасці ў Сярэднія вякі творы Тацыта захаваліся толькі дзякуючы адзінкавым рукапісам.
I—VI кнігі «Аналаў» захаваліся ў адзіным рукапісе, вядомага як «Медыцэйская I» (M1). Яна была напісана каралінгскім мінускулам у сярэдзіне IX стагоддзя, меркавана, у Фульдскім манастыры. Яе пісалі вельмі акуратна, хоць пры гэтым перанеслі граматычныя памылкі з папярэдніх манускрыптаў. Уважлівае палеаграфічнае вывучэнне рукапісу паказвае на тое, што зыходным тэкстам паслужыла грубая копія без прабелаў паміж словамі. У манускрыпце ніяк не пазначаны разрыў у два гады апісаных падзей паміж раздзелам 5.5 «Аналаў» і ацалелымі ўрыўкамі кнігі VI, няма дзялення на часткі і параграфы (яны былі зроблены ўжо ў друкаваных выданнях XVII—XX стагоддзяў). Праз нейкі час пасля завяршэння «Медыцэйская I» апынулася ў манастыры . Яна была дастаўлена ў Рым па просьбе рымскага папы Льва X (правіў з 1513 года), і ўжо ў 1515 годзе быў надрукавана першы поўны зборнік твораў Тацыта. У манускрыпт не вярнуўся, але замест яго ў манастыр быў адпраўлены надрукаваны асобнік. У наш час рукапіс захоўваецца ў бібліятэцы Лаўрэнціяна ў Фларэнцыі.
У сярэдзіне XI стагоддзя ў манастыры быў створаны рукапіс, вядомы як «Медыцэйская II» (M2). Яна ўлучае кнігі XI—XVI «Аналаў» і кнігі I—V «Гісторыі». Рукапіс быў напісаны . У манускрыпце была ўжыта суцэльная нумарацыя кніг (кнігі «Гісторыі» I—V былі пранумараваны як XVII—XXI). «Медыцэйская II» была выяўлена гуманістамі каля 1360 года, з яе зрабілі копію і пераправілі ў Фларэнцыю. Дзякуючы знаходцы Тацыта ведаў Бакача. У ліставанні паміж гуманістамі Поджа Брачаліні і ўтрымліваецца ўказанне на тое, што каля 1427 года Ніколі нейкім сумнеўным спосабам атрымаў гэты манускрыпт. Пасля смерці Ніколі ў 1437 годзе рукапіс трапіў у Лаўрэнціяну. З-за таго, што «Медыцэйская II» была напісана складаным для чытання беневенцкім шрыфтам, з яе зрабілі каля 40 рукапісных копій, і менавіта яны служылі глебай для ўсіх выданняў аж да 1607 года.
Даследчыкі таксама знайшлі ўказанні на тое, што мог існаваць і трэці рукапіс «Аналаў» і «Гісторыі» Тацыта: рознае чытанне шэрага спрэчных момантаў у «Лейдэнскім рукапісе» (L) дазваляе зрабіць выснову пра выкарыстанне крыніцы, адрознай ад «Медыцэйскай II». Аднак пазней розначытанні паміж рукапісамі L і M2 сталі разглядаць як вынік працы філолагаў XV стагоддзя.
«Агрыкала» і «Германія» таксама захаваліся дзякуючы аднаму-адзінюткаму рукапісу, хоць яшчэ ў сярэдзіне XV стагоддзя, магчыма, іх было два. У 1425 годзе Поджа Брачаліні ў лісце да Нікало Ніколі паведаміў пра знаходку манахам Херсфельдскага манастыра невядомага рукапісу Тацыта з «Германіяй» і «Агрыкалам». Поджа спрабаваў пераканаць манаха адправіць яму манускрыпт, але той адмовіўся. Пасля гэтага Ніколі адправіў ліст двум кардыналам, якія збіраліся наведаць шэраг манастыроў у Францыі і Германіі, з просьбай прывезці рукапіс. Невядома, ці адгукнуліся кардыналы на просьбу, але ў 1455 годзе антыквар бачыў малыя творы Тацыта ў Рыме.
У 1457—1458 гадах Энеа Сільвіа Пікаламіні (ён стаў папам рымскім пад імем Пія II) выкарыстаў рукапіс для напісання палемічнага сачынення. Далейшы лёс гэтага манускрыпта (умоўна яго завуць «» невядомы. У XV стагоддзі былі зробленыя мноства рукапісных копій «Дыялогаў» і «Агрыкалы», на падставе якіх былі надрукаваны першыя сучасныя выданні. Доўгі час на падставе існавання дзвюх розных традыцый чытання асобных фраз у рукапісных копіях XV стагоддзя і першых друкаваных выданнях меркавалася, што існавала два зыходныя рукапісы для малых твораў Тацыта — «рукапіс X» і «рукапіс Y». Аднак у 1902 годзе ў прыватнай бібліятэцы ў Эзі быў выяўлены манускрыпт, што атрымаў пазначэнне «Codex Aesinas» (Рукапіс Эзі). Разам з сачыненнямі Тацыта ў гэтым рукапісе ўтрымліваўся таксама пераклад «Дзённіка Траянскай вайны» са старажытнагрэчаскай на лацінскую мову, выкананы ў IV стагоддзі нейкім Септыміем. Манускрыпт характэрны тым, што частка «Агрыкалы» напісана почыркам XV стагоддзя, а частка — каралінгскім мінускулам IX стагоддзя. Апроч таго, на палях запісана вялікая колькасць альтэрнатыўных чытанняў, у тым ліку і такіх падрабязных, якія не мог пакінуць просты перапісчык. Мяркуецца, што перапісчык або меў пад рукой два манускрыпты з рознымі чытаннямі, або перапісваў тэкст з усімі маргіналіямі. У почырку ж XV стагоддзя звычайна прызнаюць руку Стэфана Гварнеры, заснавальніка бібліятэкі Эзі. З-за знаходкі ў Эзі гіпотэза пра існаванне двух зыходных рукапісаў для позных копій Тацыта падпадае пад сумнеў. Аднак невядома, ці з’яўляецца знаходка ў Эзі тым самым рукапісам, выяўленым у Херсфельдзе каля 1425 года і ўбачанай Дэчэмбрыа ў 1455 годзе ў Рыме.
Падчас Другой сусветнай вайны «Рукапісам Эзі» зацікавіліся ў СС. Цікавасць да аднаго з найранейшых сістэматычных апісанняў старажытных германцаў была гэтак вялікая, што «Codex Aesinas» вывучаў і прывёз у Германію асабіста кіраўнік аддзела «Анэнэрбэ» . У 1943 годзе ён выдаў фотарэпрадукцыю абаіх твораў Тацыта. Пасля гэтага рукапіс на доўгі час знік і толькі нядаўна выявіўся ў Рыме. У наш час шэраг даследчыкаў мяркуе, што старонкі IX стагоддзя ў «Рукапісы Эзі» — гэта частка Херсфельдскага манускрыпта. Існуе таксама думка, што Херсфельдскі манускрыпт згублены беззваротна, а знаходка з Эзі — частка іншага манускрыпта, зробленая ў той час, калі існавалі і іншыя рукапісы.
Першыя друкаваныя выданні
Першае друкаванае выданне Тацыта было выпушчана каля 1470 года (паводле іншай версіі, у 1472—1473 гадах) у Венецыі. Фон Шпеер выкарыстаў рукапіс «Медыцэйская II», у якім, у прыватнасці, адсутнічалі кнігі I—VI «Аналаў». У 1472, 1476 і 1481 гадах выданне фон Шпеера перадрукоўвалася ў Балонні і Венецыі. Каля 1475—1477 гадоў Францыскам Путэаланам (лац.: Franciscus Puteolanus) у Мілане было выпушчана другое выданне, што ўключала таксама «Агрыкалу». Путэалан выправіў шэраг недакладнасцей у першым выданні, але, відаць, не выкарыстаў іншыя рукапісы, а толькі правёў філалагічную працу. У 1497 годзе Філіп Пінцый (лац.: Philippus Pincius) выпусціў у Венецыі новае выданне, заснаванае на тэксце Путэалана. Каля 1473 года Кройснерам у Нюрнбергу было распачата выданне «Германіі» на аснове іншага рукапісу, адрознага ад тых варыянтаў, якія выдаваліся ў Італіі. Годам пазней асобнае выданне «Германіі» было выпушчана ў Рыме, а ў 1500 годзе «Германія» на аснове трэцяга рукапісу была выпушчана Вінтэрбургам у Вене ў складзе зборніка. Першае поўнае выданне захаваных прац Тацыта (улучаючы першыя шэсць кніг «Аналаў» з рукапісу «Медыцэйская I») было ажыццёўлена ў 1515 годзе ватыканскім бібліятэкарам .
У пачатку XVI стагоддзя выдаў каментаванае выданне сачыненняў Тацыта, чым паклаў пачатак іх актыўнаму філалагічнаму вывучэнню. Паводле звестак , яно было выдадзена ў 1519 годзе ў Базелі, а паводле звестак сучаснага даследчыка Рональда Марціна, Рэнан выпусціў два каментаваныя выданні сачыненняў Тацыта ў 1533 і 1544 годзе. З 1574 года было выпушчана некалькі выданняў твораў гісторыка пад рэдакцыяй вядомага філолага з каментарыямі. У 1607 годзе Курцый Пікена (лац.: Curtius Pichena) выдаў у Франкфурце першае выданне, заснаванае на непасрэдным вывучэнні розных варыянтаў рукапісаў. Аднак з-за недастатковага досведу працы з сярэднявечнымі рукапісамі і Пікена, і Ліпсій згаджаліся з тым, што рукапіс «Медыцэйская II» быў створаны ў IV—V стагоддзях, хоць ён пісаны пазнейшым беневенцкім пісьмом.
Уплыў Тацыта
Антычнасць і Сярэднявечча
У антычную эпоху Тацыт не быў вельмі вядомы. Хоць яго сябар Пліній Малодшы прадказваў у лістах, што яго творы будуць несмяротнымі, у сачыненнях іншых інтэлектуалаў антычнай эпохі яго імя практычна не сустракаецца. Усплёск папулярнасці Тацыта давёўся на кароткае кіраванне імператара Марка Клаўдыя Тацыта, які лічыў сябе нашчадкам гісторыка і загадаў усім бібліятэкам у імперыі мець асобнікі яго сачыненняў. Апроч таго, вядомы гісторык канца IV стагоддзя Аміян Марцэлін пачаў аповед у «Дзеях» (лац.: Res Gestae) з 96 года (забойства Даміцыяна і пачатак кіраванні Нервы), то бок з моманту сканчэння аповеда ў «Гісторыі» Тацыта. Быў добра знаёмы з яго творамі і . У сваёй «Гісторыі супраць паганцаў» ён нярэдка выкарыстоўвае Тацыта як крыніцу інфармацыі, аднак паказвае на няпэўныя звесткі і на нежаданне гісторыка разабрацца ў гісторыі, звязанай з разбурэннем . зваў яго лгуном за аповед пра звычаі яўрэяў. У той жа час, Магн Аўрэлій Касіядор ведае толькі «нейкага Карнелія».
У Сярэднія вякі пра існаванне твораў Тацыта ведалі толькі нешматлікія манахі ў буйных манастырах. І ўсё ж, яго сачыненні працягвалі перапісвацца, і менавіта дзякуючы гэтым копіям працы рымскага гісторыка вядомыя да нашых дзён. У час каралінгскага адраджэння яго наноў адкрылі для сябе нямецкія манахі, якія выявілі ў Тацыта важныя звесткі пра старажытных германцаў. У IX стагоддзі манахі Фульдскага манастыра — аднаго з найважнейшых агменяў захавання антычнай культуры ў Сярэднія вякі — выкарысталі звесткі з рукапісаў Тацыта для сваіх твораў. З яго сачыненнямі былі знаёмыя Эйнхард і . Асабліва актыўна Тацыта выкарыстоўваў Рудольф, які пісаў пра старажытных саксаў. Магчыма, рымскага гісторыка чыталі таксама Відукінд і Адам Брэменскі, але з-за таго, што сярэднявечныя аўтары не заўсёды паказвалі свае крыніцы, калі гэта былі паганцы, удакладніць гэтыя здагадкі немагчыма.
Пасля адкрыцця рукапісаў Тацыта італьянскімі гуманістамі XIV стагоддзя ён вельмі хутка робіцца вядомы. Яго папулярнасці спрыяла копія рукапісу «Медыцэйская II», перавезеная з Мантэкасіны ў Фларэнцыю (напэўна, пры ўдзеле Джавані Бакача). Знаходзячы паралелі паміж рымскай і сучаснай гісторыяй, італьянскія гуманісты нярэдка звярталіся да «Аналаў» і «Гісторыі» Тацыта — выкрывальніка тыранаў. Так, прыкладам, у 1404 годзе гуманіст выкарыстаў сведчанні рымскага гісторыка для доваду недахопаў манархічнай формы кіравання. Палітычны мысляр Нікало Макіявелі параўнальна рэдка звяртаўся да Тацыта і надаваў больш увагі Лівію. Аднак ужо сучаснікі адзначалі, што Макіявелі быў блізкі па духу да Тацыта, і калі творы італьянскага мысляра ўнеслі ў Індэкс забароненых кніг, гуманісты сталі звяртацца да рымскага гісторыка замест забароненага фларэнтыйца. Крыху пазней «Аналаў» і «Гісторыі» стала вядомая «Германія». Адным з першых, хто яе выкарыстаў, быў у сярэдзіне XV стагоддзя Энеа Сільвіа Пікаламіні, у 1458 годзе абраны папам рымскім пад імем Пія II.
Новы час
Хоць творы Тацыта выдаваліся з 1470 года, яго папулярнасць першыя часы была невялікай, бо тады працягвалі чытаць тых аўтараў, якія былі добра вядомыя ў Сярэднія вякі. Апроч таго, да канца XVI стагоддзя ім цікавіліся амаль выключна ў Італіі і Германіі. Усееўрапейская папулярнасць да яго прыйшла ў канцы XVI стагоддзя з публікацыямі вядомага філолага , а таксама дзякуючы лекцыям . У выніку, у XVII стагоддзі ён стаў адным з самых чытаных антычных аўтараў. Так, за 1600—1649 гады ў Еўропе былі надрукаваны прынамсі 67 выданняў «Гісторыі» і «Аналаў». За гэты ж перыяд былі выпушчаны каля 30 выданняў Салюсція, другога па папулярнасці лацінскага аўтара. Паколькі мова Тацыта лічылася досыць цяжкай, актыўна распачыналіся спробы перакладу яго сачыненняў на сучасныя мовы. Шыранне твораў рымскага гісторыка, які шмат увагі надаваў закулісным інтрыгам, дало імпульс развіццю палітычнай думкі Адраджэння.
Еўрапейцы, якія чыталі Тацыта ў XVI і XVII стагоддзях, лічылі, што яго апісанні імператарскага Рыма напамінаюць рэаліі іх часу, і, абапіраючыся на творы Тацыта, пераасэнсоўвалі падкладку сучасных ім палітычных падзей. Прыкладам, гэта адбывалася на мяжы XVI—XVII стагоддзяў, калі смерць бяздзетных уладцаў Францыі і Англіі і падзеі прыкулі ўвагу да не заўсёды гладкай пераемнасці рымскіх імператараў. У апісанні кар’еры ў Еўропе бачылі зборную выяву дачасніка, які высока ўзляцеў, але нізка паў. Нарэшце, у святле актыўнай цэнзуры ўладцамі і каталіцкай царквой друкаванай прадукцыі атрымала велізарную актуальнасць крытыка Тацытам уціскаў свабоды слова. Дзякуючы гэтаму фрагмент «Аналаў», дзе апісваецца лёс гнанага гісторыка (ён скончыў самагубствам, а яго творы былі спалены), апынуўся адным з найболей часта цытаваных урыўкаў гэтага сачынення. Актыўнае выданне перакладаў Тацыта, а таксама Ціта Лівія і Салюсція на англійскую мову згуляла немалую ролю ў падрыхтоўцы Англійскай рэвалюцыі. У 1627 годзе нідэрландскі навуковец пачаў чытаць у Кембрыджскім універсітэце курс лекцый пра гісторыка, але яго інтэрпрэтацыя рымскіх імператараў як узурпатараў паўплывала на яго хуткае адхіленне ад выкладання.
«Гісторыя» і «Аналы» зрабілі вялікі ўплыў на гісторыкаў XVI—XVII стагоддзяў, і яны пераймалі стыль Тацыта, капіявалі структуру яго твораў і адбіралі фактычны матэрыял па прынцыпах свайго рымскага папярэдніка. Адным з першых гісторыкаў, якія працавалі пад сур’ёзным уплывам Тацыта, стаў на пачатку XVI стагоддзя фларэнтыец Франчэска Гвічардзіні, чыя «Гісторыя Італіі» вытрымана ў стылі «Гісторыі» і «Аналаў». Апроч таго, у Новы час сачыненні Тацыта служылі грунтам для многіх трактатаў па палітычнай філасофіі дзякуючы багатаму фактычнаму матэрыялу, сабранаму гісторыкам. Моцны ўплыў Тацыта выяўляецца ў класікаў натуральнага права Гуга Гроцыя і Томаса Гобса, а таксама ў многіх іншых мысляроў Новага часу — Фрэнсіса Бэкана, Мішэля Мантэня, Джона Мільтана, Бенджаміна Франкліна, Джона Адамса, Томаса Джэферсана.
Зрэшты, ужо ў канцы XVI стагоддзя пашырыўся і іншы погляд на творы аўтара, які набіраў папулярнасць. У гэты час, поўны войн і звад, апалагеты манархічнай формы кіравання пачалі акцэнтаваць увагу на той строгай палітыцы, якую праводзілі Актавіян Аўгуст і Тыберый для прыўнясення стабільнасці ў палітычнае жыццё. На першы план выстаўляліся і маляўнічыя апісанні грамадзянскіх войн, якія ўяўляліся як большае зло, чым абмежаванне праў і воляў. Такім чынам, крытыка імператараў прыцягнулі да апраўдання сучасных манархій. Апроч таго, у 1589 годзе Юст Ліпсій, які спрыяў пашырэнню Тацыта як выдавец і каментатар яго сачыненняў, выдаў працу «Шэсць кніг пра палітыка». У ёй ён пераасэнсаваў свае ранейшыя погляды на суаднясенне ідэй Тацыта з сучаснасцю. Калі раней ён параўноўваў з дэспатычным Тыберыем, то зараз ён шукаў у рымскага гісторыка рэкамендацыі па прадухіленні грамадзянскіх войн і ўсталяванні моцнай манархічнай улады. Знакамітага філолага вінавацяць у тым, што ён не грэбаваў выдзіраць словы Тацыта і герояў яго твораў з кантэксту, часам надаючы ім процілеглы сэнс. І ўсё ж, Ліпсій працягваў асуджаць тыранаў, якія злоўжывалі сваёй уладай.
Хоць з сярэдзіны XVII стагоддзя ўплыў Тацыта як палітычнага мысляра стаў змяншацца, створаныя ім выявы імператарскага Рыма працягвалі выклікаць асацыяцыі з сучаснасцю. Некаторыя даследчыкі мяркуюць, што вялікі ўплыў твораў рымскага гісторыка на палітычную філасофію захоўваўся аж да канца XVIII стагоддзя. Апроч таго, яго сачыненні ўжо трывала ўвайшлі ў склад няпісанага канона гістарычнай літаратуры. У XVII стагоддзі Тацыт робіцца вельмі папулярным у Францыі, чаму спрыяла эміграцыя многіх прадстаўнікоў італьянскай эліты да французскага двара. Найбольшую цікавасць у гэты перыяд выклікалі яго літаратурныя таленты, і ён натхняе нямала французскіх літаратараў. На глебе звестак Тацыта і пад моцным уплывам яго поглядаў былі створаны п’есы «Смерць Агрыпіны» Сірано дэ Бержарака, «Атон» П’ера Карнэля, «» Жана Расіна. У прыватнасці, Расін зваў Тацыта «найбольшым маляром старажытнасці».
Нягледзячы на існаванне шырокай традыцыі, якая тлумачыла Тацыта як абаронцу манархіі, выява Тацытам імператараў і яго апісанне грамадскага жыцця Рыма паказвалі на зусім іншы кірунак палітычных сімпатый антычнага гісторыка. У XVIII стагоддзі ў Тацыце сталі бачыць не толькі аднаго з найбуйнейшых праціўнікаў манархіі ў рымскай літаратуры, але і гарачага прыхільніка рэспубліканскай формы кіравання. На пачатку стагоддзя ірландскі публіцыст Томас Гордан апублікаваў пераклад твораў Тацыта на англійскую мову, а разам з ім — трактат «Гісторыка-палітычныя развагі пра кнігі Тацыта». Апошняе сачыненне надало імпульс развіццю антыманархічнай традыцыі. Рымскі гісторык заставаўся ўзорам для многіх прафесійных антыкаведаў. Так, брытанскі гісторык Эдуард Гібан, які напісаў вядомую працу «Гісторыя заняпаду і разбурэння Рымскай імперыі», шмат у чым знаходзіўся пад уплывам Тацыта. Апроч таго, на XVIII стагоддзе даводзяцца першыя спробы крытычнага ўспрымання выяў Рыма, створаных рымскім гісторыкам. Прыкладам, Вальтэр лічыў перабольшанымі выказы Тацыта пра Тыберыя і Нерона. Напалеон Банапарт вельмі негатыўна ставіўся да творчасці рымскага гісторыка і нават пачаў літаратурную кампанію дзеля аганьбавання аднаго з самых папулярных антычных аўтараў. У прыватнасці, Напалеон загадаў друкаваць артыкулы з крытыкай Тацыта як гісторыка і пісьменніка, а таксама патрабаваў выключыць яго творы са школьнага курса. Паводле яго думкі, Тацыт быў адсталым кансерватарам, які не захацеў прыняць прагрэсіўную для свайго часу імперскую форму кіравання. Пляменнік Банапарта Напалеон III, які шмат займаўся вывучэннем рымскай гісторыі, таксама крытыкаваў выкрывальніка імператараў-тыранаў. Пры ім прыхільнікі імператара выступалі ў друку, імкнучыся давесці няправасць ацэнак рымскага аўтара. Зрэшты, яго працягвалі шанаваць інтэлектуалы. Асабліва добра яго ведалі ў Германіі. Карл Маркс і Фрыдрых Энгельс высока ацэньвалі Тацыта і неаднаразова звярталіся да яго сачыненняў. У прыватнасці, у класічнай працы Энгельса «» вельмі шмат спасылак на «Германію». Творы гісторыка выкарыстоўвалі таксама Георг Гегель, Фрыдрых Ніцшэ, Макс Вебер.
Да Тацыта звяртаўся Мікалай Карамзін падчас працы над «Гісторыяй дзяржавы расійскай». Аляксандр Пушкін уважліва чытаў Тацыта і натхняўся ім падчас напісання «Барыса Гадунова», а сярод нататак паэта ёсць «Заўвагі на „Аналы“ Тацыта». У іх Пушкін не гэтулькі зважаў на мову гэтага аўтара, колькі знаходзіў супярэчнасці ў паведамляных ім фактах, а таксама звяртаўся да аналізу гісторыка-культурнага кантэксту эпохі. У Расіі рэвалюцыйнае тлумачэнне ідэй Тацыта натхняла дзекабрыстаў і Аляксандра Герцэна. Апошні зваў яго «неабсяжна вялікім» і ў 1838 годзе напісаў пад яго ўплывам невялікую працу «З рымскіх сцэн».
Уплыў у Германіі
Дзякуючы таму, што творы Тацыта ўтрымлівалі нямала геаграфічных і этнаграфічных апісанняў германскіх тэрыторый, яны нярэдка выкарыстоўваліся для даследавання старажытнай гісторыі Германіі.
Нягледзячы на досыць актыўнае выкарыстанне ў эпоху каралінгскага адраджэння, пасля Тацыт быў практычна забыты ў Германіі аж да XV стагоддзя, калі італьянскія гуманісты сталі ўважліва вывучаць яго рукапісы. 31 жніўня 1457 года кардынал Энеа Сільвіа Пікаламіні, па хуткім часе сталы татам рымскім пад імем Пія II, атрымаў ліст ад сакратара біскупа Майнца Марціна Майра (ням.: Martin Mair). Майр агучыў пашыраную ў народзе незадаволенасць палітыкай каталіцкай царквы. У Германіі праводзілі паралелі паміж бягучай сітуацыяй і часамі Рымскай імперыі, а царкоўную дзесяціну параўноўвалі з выплатай падаткаў. Менавіта з-за рымлянаў, меркавалі там, іх вялікая краіна прыйшла ў заняпад. У адказ Пікаламіні напісаў трактат, дзе на матэрыяле «Германіі» Тацыта паказваў дзікае і ганебнае мінулае германцаў (для гэтага ён адабраў толькі негатыўныя іх характарыстыкі ў Тацыта) і прагрэс, якога яны дамагліся дзякуючы Рыму. Гэта сачыненне хутка пашырылася ў Германіі, але сваёй мэты не дасягнула. Яно было ўспрынята як правакацыя і толькі ўзмацніла антыітальянскія і антыпапскія настроі. І ўсё ж, дзякуючы Пікаламіні ў Германіі наноў адкрылі творы Тацыта — найважнейшыя крыніцы па гісторыі сваіх продкаў.
У 1500 годзе нямецкі гуманіст паказаў на недастатковасць ведаў пра старажытных германцаў і заклікаў збіраць і шырыць усе даступныя сведчанні пра іх. Зрэшты, Цэльтыс быў ужо знаемы з «Германіяй» — пры занятку кафедры ўніверсітэта ў Інгальштаце ў 1492 годзе ён сказаў прамову, у аснове якой ляжала гэта сачыненне. Даведаўшыся пра «Германію» ад Пікаламіні, Цэльтыс вывучыў гэты твор і стаў шырыць процілеглы пункт погляду на жыццё даўнейшых германцаў. Дзякуючы Пікаломіні і Цэльтысу «Германія» Тацыта пачала актыўна друкавацца на нямецкамоўных землях, а ў 1535 годзе пераклаў гэта сачыненне на нямецкую мову. З падачы Цэльтыса гуманіст Ульрых фон Гутэн у пачатку XVI стагоддзя звярнуўся да твораў Тацыта для стварэння ідэалізаванай выявы старажытных германцаў. У адрозненне ад Пікаламіні, ён падкрэсліў не негатыўныя характарыстыкі германцаў, а толькі пазітыўныя. На грунце «Германіі», «Аналаў», а таксама невялікай «Гісторыі» рымскага аўтара фон Гутэн стварыў ідэалізаваную выяву правадыра германскага племя херускаў Армінія, які разбіў рымлянаў у Тэўтабургскім лесе. Нямецкі гуманіст сцвярджаў, што Арміній — больш таленавіты палкаводзец, чым Сцыпіён, Ганібал і Аляксандр Македонскі. Дзякуючы фон Гутэну Арміній стаў лічыцца нацыянальным героем Германіі, і выява змагар за свабоду свайго народа супраць Рыма згуляла значную ролю ў станаўленні германскага нацыянальнага руху. Трактоўку фон Гутэнам Армінія падтрымаў ініцыятар Рэфармацыі Марцін Лютэр, які выказаў здагадка, што Arminius — перакручаная форма германскага імя Hermann. Некаторы час на пачатку XVI стагоддзя папулярнымі былі шавіністычныя трактоўкі твораў Тацыта, што сцвярджалі адвечную перавагу германцаў над рымлянамі. Такім чынам, невялікае сачыненне рымскага гісторыка атрымала актуальнасць у сувязі са станаўленнем германскага нацыянальнага руху і пачаткам Рэфармацыі.
«Сам я далучаюся да думкі тых, хто мяркуе, што плямёны, якія насяляюць Германію, што ніколі не падпадалі змешванню праз шлюбы з якімі-небудзь іншапляменнікамі, спрадвеку складаюць адменны, захавалы спрадвечную чысціню і толькі на сябе самага падобны народ. Адсюль, нягледзячы на такі лік людзей, усім ім уласцівае тое ж аблічча: цвёрдыя блакітныя вочы, русыя валасы, высокія целы, здольныя толькі да кароткачасовага высілку; разам з тым ім бракуе цярплівасці, каб зацята і напружана працаваць, і яны зусім не выносяць смагі і спёкі, тады як непагадзь і глеба прызвычаілі іх лёгка перажываць холад і голад».
У XVII стагоддзі тэма супрацьстаяння з Рымам больш не была гэтак актуальнай, і ўвага да Тацыта ў Германіі трохі саслабла. Змянілася і сфера выкарыстання «Германіі» ў літаратуры: запісаныя Тацытам сведчанні пра даўнейшых германцаў выкарыстоўваліся ўжо паўсюдна — ад драматычных і сатырычных твораў да лінгвістычных трактатаў. Да рымскага гісторыка актыўна звярталіся філосафы Іаган Гердэр і Іаган Фіхтэ, а ў пачатку XIX стагоддзя ідэолагі нямецкага нацыяналізму і будавалі свае ідэалізаваныя карціны жыцця даўнейшых германцаў на глебе апісанняў Тацыта. Арнт, у прыватнасці, прыпісваў немцам многія станоўчыя рысы, якія Тацыт прыпісаў даўнейшым германцам. Ён таксама сцвярджаў, што сучасныя немцы захавалі значна больш рыс сваіх гераічных продкаў, чым усе іншыя еўрапейскія народы ўспадкавалі ад сваіх прабацькоў. Пры дзяржаўнай падтрымцы быў пабудаваны , чыё будаванне натхніў помнік Верцынгетарыгу пад Алезіяй. Па французскім узоры ў Германіі пачалося мэтнае археалагічнае вывучэнне мясцовасцей, апісаных Тацытам. Большасць даследаванняў ідэалізавалі германцаў і мінулае ў цэлым, а некаторыя навукоўцы звярталіся да Тацыта ў спробах рэканструяваць спрадвечны нямецкі Volksgeist — «народны дух». З часам атрымала вялікае шыранне ідэя пра ўнікальнасць германцаў і іх перавагу над іншымі народамі Еўропы.
Дзякуючы таму, што ў нямецкім нацыянальным руху пашырылася аднабаковая трактоўка «Германіі» як твора, які апісвае вартасці даўнейшых германцаў, «Германія» нярэдка прыцягвалася ідэолагамі нацыянал-сацыялізму ў 1930-я гады. Найболей актыўным чалавекам, які шырыў і прыстасоўваў яго для патрэб нацыянал-сацыялізму, быў рэйхсфюрар СС Генрых Гімлер. Упершыню ён прачытаў «Германію» ў маладосці і быў ёй узрушаны. Пасля свайго ўзвышэння ён усяляк прапагандаваў станоўчыя характарыстыкі германцаў у Тацыта, а ў 1943 годзе накіраваў у Італію кіраўніка аддзела «Анэнэрбэ» Рудольфа Тыля для вывучэння «Codex Aesinas» — адной з найстаражытнейшых рукапісаў «Германіі». Адменнай папулярнасцю карыстаўся фрагмент пра захаванне германцамі расавай чысціні (гл. злева); гэта назіранне рымскага гісторыка служыла адной з асноў новай «антрапалогіі». Так, у 30-я гады спецыяліст па расавай тэорыі лічыў гэта сведчаннем клопату старажытных германцаў пра захаванне расавай чысціні, што ўзгаднялася з прыняццем у 1935 годзе . Знаёмства з назіраннямі Тацыта пра ўзаемасувязь расавай чысціні і ваеннага гераізму выяўляецца ў , Альфрэда Розенберга і Адольфа Гітлера. Іншыя тлумачэнні Тацыта не віталіся: калі ў 1933 годзе кардынал звярнуўся да вернікаў з навагоднім лістом, выкарыстоўваючы довады Пікаламіні пра варварства старажытных германцаў, яго аддрукаваную прамову спальвалі на вуліцах члены «Гітлерюгенда», а ў бок яго рэзідэнцыі двойчы стралялі.
.
Навуковае вывучэнне Тацыта
Навуковае вывучэнне твораў
-
![image]()
(1823—1908) — даследчык творчасці Тацыта і аўтар манаграфіі пра яго -
![image]()
(1839—1907) — аўтар манаграфіі пра Тацыта -
![image]()
(1903—1989) — аўтар двухтамовай манаграфіі і шэрага артыкулаў пра Тацыта
У XVI стагоддзі Беат Рэнан упершыню ажыццявіў выданне твораў Тацыта з філалагічнымі каментарамі. У ім ён супрацьстаяў модным у той час спробам выкарыстоўваць сачыненні рымскага гісторыка ў нямецкай публіцыстыцы. У прыватнасці, публіцысты знайшлі ўсім сучасным германскім землям адпаведнасці ў выглядзе плямён старажытных германцаў, што Рэнан паставіў пад сумнеў. Вялікую вядомасць, аднак, атрымалі каментаваныя выданні Тацыта аўтарства вядомага філолага Юста Ліпсія — менавіта яго звычайна лічаць першым даследчыкам творчасці Тацыта242 />. Ліпсій прапанаваў не менш за тысячу эмендацый (выпраўленняў, заснаваных на вывучэнні розначытанняў ва ўсіх рукапісах, з мэтай выключыць памылкі сярэднявечных перапісчыкаў і аднавіць арыгінальнае напісанне) да адных толькі «Аналаў», хоць некаторыя з іх ён запазычыў у папярэднікаў.
У 1734 годзе Шарль Мантэск’ё напісаў невялікі трактат «Развагі пра прычыны велічы і заняпаду рымлянаў». У гэтым творы французскі асветнік крытычна падышоў да звестак гісторыка і, супаставіўшы яго інфармацыю з іншымі крыніцамі, прыйшоў да высновы пра яго прадузятасць. Вальтэр пайшоў яшчэ далей у ацэнцы суб’ектыўнасці Тацыта і лічыў яго публіцыстам, да звестак якога варта ставіцца скептычна. У XIX стагоддзі ідэі пра другаснасць творчасці Тацыта атрымалі ў Еўропе вялікае шыранне. Зазвычай, даследчыкі прызнавалі яго несумнеўныя літаратурныя вартасці, але адмаўлялі яго майстэрства гісторыка. Тэадор Момзен скрытыкаваў яго ўрыўкавыя, няпэўныя і супярэчлівыя звесткі пра ваенныя кампаніі і назваў Тацыта «самым неваенным з гісторыкаў». Невысока ацэньваў яго і французскі гісторык , які падкрэсліваў велізарную важнасць Рымскай імперыі для еўрапейскай гісторыі і скептычна падышоў да Тацыта, які крытыкаваў імператараў. Зрэшты, існавалі і больш высокія яго ацэнкі як гісторыка (у прыватнасці, лічыў яго праўдзівым аўтарам, хоць і прызнаваў некаторую яго прадузятасць).
У Расійскай імперыі вывучэннем Тацыта займаліся Д. Л. Крукаў, , , М. П. Драгаманаў, І. М. Грэўс(зрэшты, яго выніковая манаграфія пра Тацыта выйшла толькі пасмяротна, у 1946 годзе, а ў 1952 годзе яе пераклалі на нямецкую мову). В. І. Мадэстаў даводзіў безгрунтоўнасць крытычнай традыцыі, што абніжала значэнне рымскага гісторыка як арыгінальнага і годнага даверу аўтара, сцвярджаў яго бесстароннасць, а пазней выдаў поўны пераклад яго сачыненняў, які захоўваў сваю каштоўнасць і праз стагоддзе. М. П. Драгаманаў, наадварот, крытыкаваў прадузятасць Тацыта, які, паводле яго думкі, быў залішне прадузяты ў дачыненні да імператара Тыберыя. І. М. Грэўс падкрэсліваў яго майстэрства ў абвінавачанні заган свайго часу, у апісанні бітваў (пар. з ацэнкай Момзена) і ў дзелавітасці апісанні, упікаў у адсутнасці адзіных крытэрыяў усталявання праўды, але пры гэтым прызнаваў яго ў цэлым непрадузятым і праўдзівым, схільным да аналізу шэрага крыніц.
У пачатку XX стагоддзя з назапашаннем і развіццём гістарыяграфіі крытычная традыцыя стала вызначаць стаўленне да Тацыта. Ацэнкі гісторыкам першых рымскіх імператараў пачалі разглядацца як неаб’ектыўныя практычна паўсюдна. Асабліва ярка гэта тэндэнцыя выявілася ў асвятленні кіравання Тыберыя. Даследчыкі ўпікалі яго ў тым, што ў апісанні кіравання гэтага імператара Тацыт знаходзіўся пад вырашальным уплывам некалькіх твораў апазіцыйна настроеных папярэднікаў. Апроч таго, Тацыту ставілі ў віну адлюстраванне не гістарычнай рэальнасці, а ўласных уяўленняў пра яе, а таксама паказвалі на актыўнае выкарыстанне ім рытарычных прыёмаў для падтрымкі сваёй пазіцыі.
У другой палове XX стагоддзя з’явілася некалькі буйных абагульняльных прац, прысвечаных Тацыту. Двухтамовая кніга Рональда Сайма «Тацыт», выдадзеная ў 1958 годзе, хутка заваявала прызнанне ў якасці фундаментальнай не толькі пра самага гісторыка, але і пра яго час. Гэта праца стала таксама лічыцца адным з узораў таго, як след вывучаць жыццё і творчасць аўтара ў гісторыка-культурным кантэксце. Гэта праца таксама паказвае, наколькі Сайм — адзін з найбуйнейшых антыкаведаў XX стагоддзя — знаходзіўся пад уплывам Тацыта. Апроч Сайма, манаграфічныя даследаванні выдалі Кларанс Мандэл, Эторэ Параторэ, Рональд Марцін, , Рональд Мёлер, Рыянон Эш. Апроч таго, у 1968 годзе венгерскі навуковец напісаў грунтоўны артыкул пра яго для 11-га дадатковага тома энцыклапедыі . У гэты перыяд большасць навукоўцаў прызнала несумнеўныя вартасці Тацыта як літаратара і як гісторыка, аднак часцяком яго ацэнка кіравання Тыберыя працягвала лічыцца неаб’ектыўнай.
Спрэчкі пра сапраўднасць твораў
Неўзабаве пасля шырання прац Тацыта ў Еўропе ў даследчыкаў з’явіліся сумневы пра сапраўднасць «Дыялогу пра прамоўцаў», бо гэта сачыненне моцна адрозніваецца па стылі ад іншых прац гісторыка. Яшчэ ў XVI стагоддзі Беат Рэнан і Юст Ліпсій упершыню паставілі над сумнеў аўтарства Тацыта. Крытыка засноўвалася на стылістычных адрозненнях паміж «Дыялогам» і іншымі творамі Тацыта (па стылі сачыненне падобнае да дыялогаў Цыцэрона), з-за якіх аўтарства «Дыялога» прыпісвалася , Светонію або ж Плінію Малодшаму. Зрэшты, заўважна адрозны стыль можа быць растлумачаны жанравымі адрозненнямі (асноўную частку твора займае прамая мова). У наш час палеміка пра сапраўднасць «Дыялогу» завершана, і Тацыт лічыцца яго аўтарам практычна ўсімі навуковымі філолагамі.
Прыналежнасць Тацыту вялікіх гістарычных прац доўгі час не падпадала пад сумнеў. Адным з першых, хто ўсумніўся ў сапраўднасці гэтых прац, быў Вальтэр, хоць французскі асветнік абмежаваўся толькі здагадкай. Новыя спробы аспрэчыць аўтарства Тацыта з’явіліся ўжо ў XIX стагоддзі пад уплывам традыцыі гіперкрытыкі крыніц і, перадусім, школы Бартольда Нібура. Пры гэтым усе спробы давесці падробленасць сачыненняў Тацыта былі зроблены не гісторыкамі, а публіцыстамі. У 1878 годзе брытанскі пісьменнік Джон Уілсан Рос выпусціў працу «Тацыт і Брачаліні: Аналы, створаныя ў пятнаццатым стагоддзі» (англ.: Tacitus and Bracciolini: the Annals forged in the Fifteenth Century), у якой сцвярджаў, што творы Тацыта — гэта падробка, выкананая італьянскім гуманістам Поджа Брачаліні (Брачаліні адшукаў у манастырах Італіі і Германіі шэраг рукапісаў лацінскіх аўтараў, у тым ліку і Карнелія Тацыта). У 1890 годзе французскі пісьменнік выдаў працу «Пра арыгінальнасць Аналаў і Гісторыі Тацыта» (фр.: De l'authenticite des Annales et des Histoires de Tacite), у якім паўтарыў асноўныя думкі Роса ў больш разгорнутай форме. Хоць абодва гэтыя сачыненні выклікалі некаторую цікавасць у грамадстве, навуковай супольнасцю яны не ўспрымаліся сур’езна. Да сярэдзіны XX стагоддзя яны былі адпрэчаны абсалютнай большасцю даследчыкаў.
Тацыт пра хрысціянства
У кнізе XV «Аналаў» Тацыт надае адзін абзац апісанню пераследаў і пакаранняў смерцю хрысціянаў пры Нероне. Ужо ў час Вялікага пажару Рыма ў 64 годзе імператар пачаў шукаць вінаватых, і ў якасці ахвярных казлоў яго выбар упаў на хрысціян Рыма.
«Але ні сродкамі чалавечымі, ні шчодрасцямі прынцэпса, ні зваротам за спрыяннем да божышчаў немагчыма было спыніць пагалоску, якая ганьбіць яго [Нерона], што пажар быў уладкаваны па яго загадзе. І вось Нерон, каб падужаць чуткі, падшукаў вінаватых і пакараў смерцю тых, хто сваімі брыдотамі наклікаў на сябе ўсеагульную нянавісць і каго натоўп зваў хрысціянамі. Хрыста, ад імя якога паходзіць гэта назва, караў смерцю пры Тыберыю пракуратар Понцій Пілат; прыгнечаныя на час гэтыя шкодныя забабоны сталі зноў прарывацца вонкі, і не толькі ў Іўдзеі, адкуль пайшла гэта згуба, але і ў Рыме, куды адусюль сцякаецца ўсё найболей гнюснае і ганебнае і дзе яно знаходзіць прыхільнікаў. Такім чынам, спачатку былі схоплены тыя, хто адкрыта прызнаваў сябе прыналежнымі да гэтай секты, а потым па іх указаннях і вялікае мноства іншых, абвінавачаных не гэтулькі ў ліхадзейскім падпале, колькі ў нянавісці да роду людскога. Іх змярцвенне суправаджалася здзекаваннямі, бо іх апраналі ў шкуры дзікіх звяроў, каб яны былі разадраны да смерці сабакамі, крыжавалі на крыжах, ці вырачаных на смерць у агні падпальвалі з наступам цемры дзеля начнога асвятлення. Для гэтага гледзішча Нерон падаў свае сады; тады ж ён даў выстаўку ў цырку, падчас якой сядзеў сярод натоўпу ў адзенні возніка ці кіраваў запрэжкай, беручы ўдзел у спаборніцтве калясніц. І хоць на хрысціянах ляжала віна і яны заслугоўвалі самай суровай кары, усё ж гэтыя жорсткасці абуджалі спачуванне да іх, бо здавалася, што іх вынішчаюць не ў выглядах грамадскай карысці, а з прычыны крыважэрнасці аднаго Нерона».
У канцы XIX стагоддзя ў вывучэнні гісторыі рэлігіі склаліся два кірункі — і гістарычны. Навукоўцы, якія працавалі пад уплывам міфалагічнай школы, адмаўлялі гістарычнасць Ісуса, а сведчанні пра яго і хрысціянаў у рымскіх аўтараў I—II стагоддзяў н. э., зазвычай, лічылі ўстаўкамі сярэднявечных манахаў-перапісчыкаў. У прыватнасці, нямецкі навуковец лічыў згадванне Тацытам Хрыста пазнейшай падробкай. Аднак высновы міфалагічнай школы былі падвергнуты крытыцы, і да 1940-га года яна галоўным чынам страціла ўплыў у заходняй гістарыяграфіі. У савецкай гістарычнай навуцы ўяўленні, падобныя з высновамі міфалагічнай школы, захоўвалі ўплыў і пазней, да ўвядзення ў абарот .
Навукоўцы, якія працавалі ў рамках гістарычнай школы, паспрабавалі выняць максімум інфармацыі з параўнальна невялікага пасажу Тацыта. Гэта стала магчымым у выніку доваду арыгінальнасці гэтага фрагмента Тацыта; у сучаснай гістарыяграфіі прынята лічыць аповед рымскага гісторыка праўдзівым. У 1902 годзе філолаг Георг Андрэсен выказаў дапушчэнне, што ў арыгінале рукапісу «Медыцэйская II» — адзіным, у якім захаваўся гэты фрагмент, — слова, што пазначае хрысціянаў, спрадвечна было напісана па-іншаму, а потым выпраўлена. Паводле яго назіранняў, паміж літарамі i і s у слове christianos знаходзіцца незвычайна вялікі разрыў (гл. справа), што нехарактэрна для сярэднявечных перапісчыкаў — яны імкнуліся эканоміць дарагі пергамент. Пазней з дапамогай вывучэння арыгінала манускрыпта пад ультрафіялетавымі праменямі было ўсталявана, што спачатку ў рукапісы было напісана chrestianos, але потым літару e выправілі на i. Пры гэтым імя самага Хрыста ў манускрыпце адназначна паказана як Christus. Сучасныя выданні тэксту Тацыта і даследаванні звычайна паўтараюць арыгінальнае чытанне рукапіса (chrestianos, але Christus). Прычына розначытання застаецца нявысветленай.
Нямала літаратуры прысвечана разбору пытанняў пра сувязь Вялікага пажару з пераследамі хрысціянаў Неронам, магчымасці дачынення хрысціянаў да падпалаў, а таксама юрыдычным падставам для пакарання смерцю хрысціянаў. Нарэшце, існуюць і розныя варыянты разумення асобных слоў фрагмента.
Заўвагі
- Правільны лацінскі націск, аднак у беларускім вымаўленні часта сустракаецца не зусім дакладная форма Тацы́т, на якую, імаверна, паўплывала французскае вымаўленне
- Імператар Тацыт заяўляў пра тое, што ён з’яўляецца нашчадкам гісторыка.
- Усынаўленне дзеючым імператарам азначала, што Траян стане спадчыннікам Нервы.
- Historiae — назоўны склон, множны лік, то бок «Гісторыі», аднак у лацінскай мове так маглі зваць адзінае гістарычнае сачыненне ў некалькіх частках.
- Значэнне тэрміна «virtus» у лацінскай мове больш шырокае і ўключае значэнні, звязаныя як з ваярскім гераізмам, так і з маральнымі якасцямі.
- С. І. Кавалёў так абгрунтоўвае адсутнасць іншых твораў Тацыта паміж «Дыялогам» і «Агрыкалам»: «…працяглы перапынак тлумачыцца тым, што ў кіраванне Даміцыяна (81 — 96 гг.) кожная магчымасць вольнай літаратурнай творчасці была выключана».
- Прыкладам, у «Гісторыі» ён крытыкуе , хоць у 97 годзе ён прамовіў ухвальную прамову на яго пахаваннях.
- С. І. Сабалеўскі сцвярджае, што існаванне толькі 16 кніг «Аналаў» — гэта агульнапрынятая думка. Аднак яго высновы засноўваюцца на даследаванні рукапісу «Медыцэйская II». Пры гэтым не ўлічваецца, што пры існаванні толькі 16 кніг «Аналаў» апошнія два гады кіравання Нпрона павінны быць выкладзены незвычайна коратка.
- Жанр палітычнага памфлета быў пашыраны ў Рыме пачынаючы з I стагоддзя да н. э.
- Асноўнае значэнне слова sinister — левы; у Тацыта выкарыстоўваецца ў значэнні «варожы» і «неспрыяльны».
- Асноўнае значэнне слова cura — клопат, апека, старанне, высілак; scriptura — надпіс, запіс; у Тацыта абодва словы выкарыстоўваюцца ў значэнні «кніга».
- У класічнай лацінскай мове torpedo — вугор, электрычны скат.
- Стывен Оўклі паясняе: «У найболей выяўным разуменні рымляне паўстаюць як разбойнікі з вялікай дарогі, людзі, чые бязмежныя жаданні спусташаюць свет; аднак некаторыя тэрміны могуць быць выкарыстаны ў эратычным кантэксце: рымляне гвалтуюць увесь свет». Арыгінал: «In the most obvious reading of the passage the Romans are viewed as violent highwaymen (raptores, auferre, rapere), men whose unbridled appetites (satiaverit, pari adfectu, concupiscunt) empty the world (defuere, solitudinem); but raptor, consupisco and satio may be used also in erotic contexts: the Romans rape the world».
- Доўгі час у Старажытным Рыме гады ў Рыме пазначалі па імёнах двух консулаў — прыкладам, «консульства Гая Юлія Цэзара і » (59 год да н. э.). Вядомая эпоха «ад заснавання Рыма» () была прапанавана толькі ў I стагоддзі да н. э. Маркам Тэрэнцыем Варонам. Тацыт працягвае традыцыі , хоць консулы больш не валодалі рэальнай уладай.
- Пад «старымі сенатарамі» разумеюцца тыя, чые продкі самі засядалі ў сенаце, пад «новымі» — тыя, хто ўзвысіўся ўжо пры імператарах.
- Цытата: «Тацыт меркаваў, што яго выяўна асуджальнага апісання было досыць, каб настроіць чытачоў супраць яўрэяў» (с. 92); «Для таго, каб апраўдаць поўнае разбурэнне храма, яўрэі павінны былі паўстаць як народ пагарджаны з самага паходжання, і Тацыт выканаў заданне бліскуча» (с. 94). Арыгінал: «Tacitus assumed that his explicitly deprecating description was enough to turn his readers against the Jews (pulsis cultoribus — obtinuere terras)» (P. 92); «In order to justify the total destruction of the temple, the Jews must appear as a despicable people from their very origins, and Tacitus fulfilled his task brilliantly» (P. 94).
- Тацыт (Гісторыя, V, 7) дапускае, што Садом і Гамора былі знішчаны нябесным агнём, але мяркуе, што бясплоднасць наваколля абумоўлена выпарэннямі Мёртвага мора. Арозій (Гісторыя супраць паганцаў, I, 5) настойвае на версіі кнігі Быцця пра тое, што гарады, «без сумневу, згарэлі ў кару за грахі», а бясплоднасць зямлі — яшчэ адзін вынік боскай кары.
- Калі да 1500 года «Германію» на нямецкамоўных землях надрукавалі толькі адзін раз (у Нюрнбергу ў 1476 годзе), то ўжо ў першае дзесяцігоддзе XVI стагоддзя гэта праца пачала выдавацца вельмі часта.
- Напалеон III актыўна заступаўся даследаванням гісторыі Старажытнага Рыма, у тым ліку і вывучэнню падзей Гальскай вайны.
Крыніцы
- Schwabe L. Cornelius 395 // Kategorie:RE:Band IV,1 — 1900. Праверана 1 лютага 2025.
- (unspecified title) — вып. 49.
- Publius Tacitus // The Fine Art Archive — 2003.
- Соболевский С. И. Тацит // История римской литературы. Т. 2. Под ред. С. И. Соболевского, М. Е. Грабарь-Пассек, Ф. А. Петровского. — М.: Изд-во АН СССР, 1962. — С. 242
- Кнабе Г. С. Корнелий Тацит. Время. Жизнь. Книги. — М.: Наука, 1981. — С. 54
- Borghesi B. Oeuvres complètes de Bartolomeo Borghesi. Vol. 7. — Paris: Imprimerie Impériale, 1872. — P. 322
- Гревс И. М. Тацит. — М.—Л., 1946. — С. 14
- Syme R. Tacitus. Vol. 1. — Oxford, 1958. — P. 63
- Кнабе Г. С. Корнелий Тацит. Время. Жизнь. Книги. — М.: Наука, 1981. — С. 63
- Альбрехт М. История римской литературы. Т. 2. — М.: Греко-латинский кабинет Ю. А. Шичалина, 2004. — С. 1194
- Соболевский С. И. Тацит // История римской литературы. Т. 2. Под ред. С. И. Соболевского, М. Е. Грабарь-Пассек, Ф. А. Петровского. — М.: Изд-во АН СССР, 1962. — С. 243
- Borzsak I. P. Cornelius Tacitus // Paulys Realencyclopädie der classischen Altertumswissenschaft. — Bd. S XI. — Stuttgart: J. B. Metzler, 1968. — Sp. 376: тэкст на нямецкай
- (Plin. N. H., VII, 16 (76)) Пліній Старэйшы. , VII, 16 (76)
- Кнабе Г. С. Корнелий Тацит. Время. Жизнь. Книги. — М.: Наука, 1981. — С. 55
- Birley A. R. The Life and Death of Cornelius Tacitus // Historia: Zeitschrift für Alte Geschichte. — Bd. 49, H. 2 (2nd Qtr., 2000). — P. 233
- The Natural History. Pliny the Elder. Translation and comments by John Bostock, H. T. Riley. — London: Taylor and Francis, 1855. — VII, 16 (76)
- Кнабе Г. С. Корнелий Тацит. Время. Жизнь. Книги. — М.: Наука, 1981. — С. 59
- Syme R. Tacitus. Vol. 2. — Oxford, 1958. — P. 615
- Barrett A. A. Introduction // Tacitus. The Annals. The Reigns of Tiberius, Claudius and Nero. — Oxford: Oxford University Press, 2008. — P. IX
- Gibson B. The High Empire: AD 69—200 // A Companion to Latin Literature. Ed. by S. Harrison. — Blackwell, 2005. — P. 72
- Кнабе Г. С. Корнелий Тацит. Время. Жизнь. Книги. — М.: Наука, 1981. — С. 60
- Townend G. Literature and society // . Vol. X.: The Augustan Empire, 43 BC — AD 69. — P. 908
- Woolf G. Literacy // . Vol. XI.: The High Empire, AD 70—192. — P. 890
- Syme R. Tacitus. Vol. 2. — Oxford, 1958. — P. 797
- Syme R. Tacitus. Vol. 2. — Oxford, 1958. — P. 798
- de Vaan M. Etymological Dictionary of Latin and the other Italic Languages. — Leiden—Boston: Brill, 2008. — P. 604—605
- Gordon M. L. The Patria of Tacitus // The Journal of Roman Studies. — Vol. 26, Part 2 (1936). — P. 145
- Gordon M. L. The Patria of Tacitus // The Journal of Roman Studies. — Vol. 26, Part 2 (1936). — P. 150
- Birley A. R. The Life and Death of Cornelius Tacitus // Historia: Zeitschrift für Alte Geschichte. — Bd. 49, H. 2 (2nd Qtr., 2000). — P. 233—234
- Кнабе Г. С. Корнелий Тацит. Время. Жизнь. Книги. — М.: Наука, 1981. — С. 57
- Syme R. Tacitus. Vol. 2. — Oxford, 1958. — P. 806
- Кнабе Г. С. Корнелий Тацит. Время. Жизнь. Книги. — М.: Наука, 1981. — С. 58
- Syme R. Tacitus. Vol. 2. — Oxford, 1958. — P. 614
- Тацит // Античные писатели. Словарь. СПб.: «Лань», 1999. — 448 с.
- Тронский И. М. Корнелий Тацит // Корнелий Тацит. Сочинения в двух томах. Т. 2. — М.: Ладомир, 1993. — С. 206
- (Plin. Ep., VII, 20) Пліній Малодшы. Письма, VII, 20
- Birley A. R. The Life and Death of Cornelius Tacitus // Historia: Zeitschrift für Alte Geschichte. — Bd. 49, H. 2 (2nd Qtr., 2000). — P. 234
- Кнабе Г. С. Корнелий Тацит. Время. Жизнь. Книги. — М.: Наука, 1981. — С. 62
- Syme R. Tacitus. Vol. 1. — Oxford, 1958. — P. 64
- Кнабе Г. С. Корнелий Тацит. Время. Жизнь. Книги. — М.: Наука, 1981. — С. 64
- Тронский И. М. Корнелий Тацит // Корнелий Тацит. Сочинения в двух томах. Т. 2. — М.: Ладомир, 1993. — С. 208
- Тацит, Корнелий // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона
- Syme R. Tacitus. Vol. 1. — Oxford, 1958. — P. 65
- Грант М. Римские императоры. — М.: Терра—Книжный клуб, 1998. — С. 79
- Syme R. Tacitus. Vol. 1. — Oxford, 1958. — P. 66
- Кнабе Г. С. Корнелий Тацит. Время. Жизнь. Книги. — М.: Наука, 1981. — С. 68
- (Tac. Ann., XI, 11) Тацит. Анналы, XI, 11
- 'Тронский И. М. Корнелий Тацит // Корнелий Тацит. Сочинения в двух томах. Т. 2. — М.: Ладомир, 1993. — С. 209
- Кнабе Г. С. Корнелий Тацит. Время. Жизнь. Книги. — М.: Наука, 1981. — С. 69-70
- (Tac. Agr., 45) Тацит. Агрикола, 45
- Syme R. Tacitus. Vol. 1. — Oxford, 1958. — P. 70
- Кнабе Г. С. Корнелий Тацит. Время. Жизнь. Книги. — М.: Наука, 1981. — С. 79
- Syme R. Tacitus. Vol. 1. — Oxford, 1958. — P. 68
- Birley A. The Life and Death of Cornelius Tacitus // Historia: Zeitschrift für Alte Geschichte, Bd. 49, H. 2 (2nd Qtr., 2000). — P. 235
- Borzsak I. P. Cornelius Tacitus // Paulys Realencyclopädie der classischen Altertumswissenschaft. — Bd. S XI. — Stuttgart: J. B. Metzler, 1968. — Sp. 387: тэкст на нямецкай
- Кнабе Г. С. Корнелий Тацит. Время. Жизнь. Книги. — М.: Наука, 1981. — С. 71
- Birley A. R. The Life and Death of Cornelius Tacitus // Historia: Zeitschrift für Alte Geschichte. — Bd. 49, H. 2 (2nd Qtr., 2000). — P. 238
- 'Кнабе Г. С. Корнелий Тацит. Время. Жизнь. Книги. — М.: Наука, 1981. — С. 72
- Кнабе Г. С. Корнелий Тацит. Время. Жизнь. Книги. — М.: Наука, 1981. — С. 73
- (Hom. Il. 42) Гамер. Іліяда, 42
- (Cass. Dio, LXVIII, 3) Дыян Касій. История, LXVIII, 3
- Тронский И. М. Корнелий Тацит // Публий Корнелий Тацит. Анналы. Малые произведения. История. Т. 2. — М.: Ладомир, 2003. — С. 773
- Альбрехт М. История римской литературы. Т. 2. — М.: Греко-латинский кабинет Ю. А. Шичалина, 2004. — С. 1195
- Syme R. Tacitus. Vol. 1. — Oxford, 1958. — P. 71
- Кнабе Г. С. Корнелий Тацит. Время. Жизнь. Книги. — М.: Наука, 1981. — С. 78
- Syme R. Tacitus. Vol. 1. — Oxford, 1958. — P. 72
- Соболевский С. И. Тацит // История римской литературы. Т. 2. Под ред. С. И. Соболевского, М. Е. Грабарь-Пассек, Ф. А. Петровского. — М.: Изд-во АН СССР, 1962. — С. 244
- Кнабе Г. С. Корнелий Тацит. Время. Жизнь. Книги. — М.: Наука, 1981. — С. 75
- Соболевский С. И. Тацит // История римской литературы. Т. 2. Под ред. С. И. Соболевского, М. Е. Грабарь-Пассек, Ф. А. Петровского. — М.: Изд-во АН СССР, 1962. — С. 245
- Breisach E. Historiography: Ancient, Medieval, and Modern. 3rd Ed. — Chicago: Chicago University Press, 2007. — P. 66
- Breisach E. Historiography: Ancient, Medieval, and Modern. 3rd Ed. — Chicago: Chicago University Press, 2007. — P. 63
- Breisach E. Historiography: Ancient, Medieval, and Modern. 3rd Ed. — Chicago: Chicago University Press, 2007. — P. 65
- Ash R. Fission and fusion: shifting Roman identities in the Histories // The Cambridge Companion to Tacitus. Ed. by A. J. Woodman. — Cambridge, 2009. — P. 87
- Birley A. The Life and Death of Cornelius Tacitus // Historia: Zeitschrift für Alte Geschichte, Bd. 49, H. 2 (2nd Qtr., 2000). — P. 239
- (Tac. Agr. 3) Тацит. Агрикола, 3
- Кнабе Г. С. Корнелий Тацит. Время. Жизнь. Книги. — М.: Наука, 1981. — С. 108
- Birley A. R. The Agricola // The Cambridge Companion to Tacitus. Ed. by A. J. Woodman. — Cambridge, 2009. — P. 48
- Woodman A. J. Tacitus and the contemporary scene // The Cambridge Companion to Tacitus. Ed. by A. J. Woodman. — Cambridge, 2009. — P. 31
- Mellor R. The Roman Historians. — London—New York: Routledge, 1999. — P. 78
- Чистякова Н. А., Вулих Н. В. История античной литературы. — Л.: ЛГУ, 1963 — С. 411
- Гаспаров М. Л. Греческая и римская литература I в. н. э. // История всемирной литературы. В девяти томах. Т. 1. — М.: Наука, 1983. — С. 483
- Кнабе Г. С. Корнелий Тацит. Время. Жизнь. Книги. — М.: Наука, 1981. — С. 109
- Mellor R. The Roman Historians. — London—New York: Routledge, 1999. — P. 143
- Тронский И. М. История античной литературы. — Л.: Учпедгиз, 1946. — С. 467
- Альбрехт М. История римской литературы. Т. 2. — М.: Греко-латинский кабинет Ю. А. Шичалина, 2004. — С. 1199
- Goodyear F. R. D. Early Principate. History and biography. Tacitus // The Cambridge History of Classical Literature. Volume 2: Latin Literature. Ed. by E. J. Kenney, W. V. Clausen. — Cambridge: Cambridge University Press, 1982. — P. 643
- Mellor R. The Roman Historians. — London—New York: Routledge, 1999. — P. 145
- Stadter P. A. Character in Politics // A Companion to Greek and Roman Political Thought. Ed. by R. K. Balot. — Wiley-Blackwell, 2009. — P. 464
- Соболевский С. И. Тацит // История римской литературы. Т. 2. Под ред. С. И. Соболевского, М. Е. Грабарь-Пассек, Ф. А. Петровского. — М.: Изд-во АН СССР, 1962. — С. 253
- Соболевский С. И. Тацит // История римской литературы. Т. 2. Под ред. С. И. Соболевского, М. Е. Грабарь-Пассек, Ф. А. Петровского. — М.: Изд-во АН СССР, 1962. — С. 252
- Альбрехт М. История римской литературы. Т. 2. — М.: Греко-латинский кабинет Ю. А. Шичалина, 2004. — С. 1200
- Кнабе Г. С. Корнелий Тацит. Время. Жизнь. Книги. — М.: Наука, 1981. — С. 144
- Goodyear F. R. D. Early Principate. History and biography. Tacitus // The Cambridge History of Classical Literature. Volume 2: Latin Literature. Ed. by E. J. Kenney, W. V. Clausen. — Cambridge: Cambridge University Press, 1982. — P. 645
- Лосев А. Ф. История античной эстетики. Том V. — М.—Харьков: АСТ—Фолио, 2000. — С. 598
- Кнабе Г. С. Корнелий Тацит. Время. Жизнь. Книги. — М.: Наука, 1981. — С. 154
- Кнабе Г. С. Корнелий Тацит. Время. Жизнь. Книги. — М.: Наука, 1981. — С. 158
- Кнабе Г. С. Корнелий Тацит. Время. Жизнь. Книги. — М.: Наука, 1981. — С. 147
- Лосев А. Ф. История античной эстетики. Том V. — М.—Харьков: АСТ—Фолио, 2000. — С. 597
- Соболевский С. И. Тацит // История римской литературы. Т. 2. Под ред. С. И. Соболевского, М. Е. Грабарь-Пассек, Ф. А. Петровского. — М.: Изд-во АН СССР, 1962. — С. 246
- Ковалёв С. И. История Рима. — Л.: ЛГУ, 1986. — С. 468
- Gibson B. The High Empire: AD 69—200 // A Companion to Latin Literature. Ed. by S. Harrison. — Blackwell, 2005. — P. 70
- Grant M. Greek and Roman historians: information and misinformation. — London—New York: Routledge, 1995. — P. 19
- Goldberg S. M. The faces of eloquence: the Dialogus de oratoribus // The Cambridge Companion to Tacitus. Ed. by A. J. Woodman. — Cambridge, 2009. — P. 74
- Альбрехт М. История римской литературы. Т. 2. — М.: Греко-латинский кабинет Ю. А. Шичалина, 2004. — С. 1198
- Кнабе Г. С. Корнелий Тацит. Время. Жизнь. Книги. — М.: Наука, 1981. — С. 152
- Гаспаров М. Л. Греческая и римская литература I в. н. э. // История всемирной литературы. В девяти томах. Т. 1. — М.: Наука, 1983. — С. 484
- Ash R. Fission and fusion: shifting Roman identities in the Histories // The Cambridge Companion to Tacitus. Ed. by A. J. Woodman. — Cambridge, 2009. — P. 86
- Goodyear F. R. D. Early Principate. History and biography. Tacitus // The Cambridge History of Classical Literature. Volume 2: Latin Literature. Ed. by E. J. Kenney, W. V. Clausen. — Cambridge: Cambridge University Press, 1982. — P. 646
- Mellor R. The Roman Historians. — London—New York: Routledge, 1999. — P. 80
- Ash R. Fission and fusion: shifting Roman identities in the Histories // The Cambridge Companion to Tacitus. Ed. by A. J. Woodman. — Cambridge, 2009. — P. 89
- Альбрехт М. История римской литературы. Т. 2. — М.: Греко-латинский кабинет Ю. А. Шичалина, 2004. — С. 1202
- Альбрехт М. История римской литературы. Т. 2. — М.: Греко-латинский кабинет Ю. А. Шичалина, 2004. — С. 1201
- Ash R. Fission and fusion: shifting Roman identities in the Histories // The Cambridge Companion to Tacitus. Ed. by A. J. Woodman. — Cambridge, 2009. — P. 88
- Goodyear F. R. D. Early Principate. History and biography. Tacitus // The Cambridge History of Classical Literature. Volume 2: Latin Literature. Ed. by E. J. Kenney, W. V. Clausen. — Cambridge: Cambridge University Press, 1982. — P. 647
- Соболевский С. И. Тацит // История римской литературы. Т. 2. Под ред. С. И. Соболевского, М. Е. Грабарь-Пассек, Ф. А. Петровского. — М.: Изд-во АН СССР, 1962. — С. 258
- Бокщанин А. Г. Источниковедение Древнего Рима. — М.: МГУ, 1981. — С. 100
- Альбрехт М. История римской литературы. Т. 2. — М.: Греко-латинский кабинет Ю. А. Шичалина, 2004. — С. 1206
- Горенштейн В. О. Гай Саллюстий Крисп // Гай Саллюстий Крисп. Сочинения. — М.: Наука, 1981. — С. 150: «Памфлет як літаратурная форма нярэдка выкарыстоўваўся ў палітычным жыцці Рыма. Першым вядомым нам памфлетам быў ліст Цыцэрона да Пампея, пасланы ў Азію».
- Бокщанин А. Г. Источниковедение Древнего Рима. — М.: МГУ, 1981. — С. 101
- Goodyear F. R. D. Early Principate. History and biography. Tacitus // The Cambridge History of Classical Literature. Volume 2: Latin Literature. Ed. by E. J. Kenney, W. V. Clausen. — Cambridge: Cambridge University Press, 1982. — P. 648
- Альбрехт М. История римской литературы. Т. 2. — М.: Греко-латинский кабинет Ю. А. Шичалина, 2004. — С. 1207
- Powell J. G. F. Dialogues and Treatises // A Companion to Latin Literature. Ed. by S. Harrison. — Blackwell, 2005. — P. 251
- Соболевский С. И. Тацит // История римской литературы. Т. 2. Под ред. С. И. Соболевского, М. Е. Грабарь-Пассек, Ф. А. Петровского. — М.: Изд-во АН СССР, 1962. — С. 277
- Syme R. Tacitus. Vol. 1. — Oxford, 1958. — P. 280—281
- Syme R. Tacitus. Vol. 1. — Oxford, 1958. — P. 281
- Syme R. Tacitus. Vol. 1. — Oxford, 1958. — P. 283
- Syme R. Tacitus. Vol. 1. — Oxford, 1958. — P. 277
- Соболевский С. И. Тацит // История римской литературы. Т. 2. Под ред. С. И. Соболевского, М. Е. Грабарь-Пассек, Ф. А. Петровского. — М.: Изд-во АН СССР, 1962. — С. 276
- Syme R. Tacitus. Vol. 1. — Oxford, 1958. — P. 273
- Goodyear F. R. D. Early Principate. History and biography. Tacitus // The Cambridge History of Classical Literature. Volume 2: Latin Literature. Ed. by E. J. Kenney, W. V. Clausen. — Cambridge: Cambridge University Press, 1982. — P. 649
- Syme R. Tacitus. Vol. 1. — Oxford, 1958. — P. 274
- Syme R. Tacitus. Vol. 1. — Oxford, 1958. — P. 285
- Альбрехт М. История римской литературы. Т. 2. — М.: Греко-латинский кабинет Ю. А. Шичалина, 2004. — С. 1206—1207
- Соболевский С. И. Тацит // История римской литературы. Т. 2. Под ред. С. И. Соболевского, М. Е. Грабарь-Пассек, Ф. А. Петровского. — М.: Изд-во АН СССР, 1962. — С. 274
- Goodyear F. R. D. Early Principate. History and biography. Tacitus // The Cambridge History of Classical Literature. Volume 2: Latin Literature. Ed. by E. J. Kenney, W. V. Clausen. — Cambridge: Cambridge University Press, 1982. — P. 644
- Гаспаров М. Л. Литература европейской античности. Введение. // История всемирной литературы. В девяти томах. Т. 1. — М.: Наука, 1983. — С. 309
- Гаспаров М. Л. Греческая и римская литература I в. н. э. // История всемирной литературы. В девяти томах. Т. 1. — М.: Наука, 1983. — С. 469
- Mellor R. The Roman Historians. — London—New York: Routledge, 1999. — P. 46
- Гаспаров М. Л. Греческая и римская литература I в. до н. э. // История всемирной литературы. В девяти томах. Т. 1. — М.: Наука, 1983. — С. 448
- Тронский И. М. Корнелий Тацит // Корнелий Тацит. Сочинения в двух томах. Т. 2. — М.: Ладомир, 1993. — С. 213
- (Tac. Ann. III, 30) Тацит. Анналы. III, 30
- Тронский И. М. Корнелий Тацит // Корнелий Тацит. Сочинения в двух томах. Т. 2. — М.: Ладомир, 1993. — С. 226
- Альбрехт М. История римской литературы. Т. 2. — М.: Греко-латинский кабинет Ю. А. Шичалина, 2004. — С. 1224
- Borzsak I. P. Cornelius Tacitus // Paulys Realencyclopädie der classischen Altertumswissenschaft. — Bd. S XI. — Stuttgart: J. B. Metzler, 1968. — Sp. 485: тэкст на нямецкай
- Baxter R. T. S. Virgil’s Influence on Tacitus in Books 1 and 2 of the Annals // Classical Philology. — Vol. 67, No. 4 (Oct., 1972). — P. 246
- Baxter R. T. S. Virgil’s Influence on Tacitus in Book 3 of the Histories // Classical Philology. — Vol. 66, No. 2 (Apr., 1971). — P. 93-107
- Соболевский С. И. Тацит // История римской литературы. Т. 2. Под ред. С. И. Соболевского, М. Е. Грабарь-Пассек, Ф. А. Петровского. — М.: Изд-во АН СССР, 1962. — С. 248—249
- Woodman A. J. Tacitus and the Annals // Tacitus. The Annals. — Indianapolis: Hackett Publishing, 2004. — P. XX
- Woodman A. J. Tacitus and the Annals // Tacitus. The Annals. — Indianapolis: Hackett Publishing, 2004. — P. XXI
- Соболевский С. И. Тацит // История римской литературы. Т. 2. Под ред. С. И. Соболевского, М. Е. Грабарь-Пассек, Ф. А. Петровского. — М.: Изд-во АН СССР, 1962. — С. 254
- Тронский И. М. Корнелий Тацит // Корнелий Тацит. Сочинения в двух томах. Т. 2. — М.: Ладомир, 1993. — С. 217
- Соболевский С. И. Тацит // История римской литературы. Т. 2. Под ред. С. И. Соболевского, М. Е. Грабарь-Пассек, Ф. А. Петровского. — М.: Изд-во АН СССР, 1962. — С. 250
- Гаспаров М. Л. Избранные труды в трёх томах. Т. 1. — М.: Языки русской культуры, 1997. — С. 529
- Oakley S. P. Style and language // The Cambridge Companion to Tacitus. Ed. by A. J. Woodman. — Cambridge, 2009. — P. 196
- Соболевский С. И. Тацит // История римской литературы. Т. 2. Под ред. С. И. Соболевского, М. Е. Грабарь-Пассек, Ф. А. Петровского. — М.: Изд-во АН СССР, 1962. — С. 283
- Соболевский С. И. Тацит // История римской литературы. Т. 2. Под ред. С. И. Соболевского, М. Е. Грабарь-Пассек, Ф. А. Петровского. — М.: Изд-во АН СССР, 1962. — С. 285
- Альбрехт М. История римской литературы. Т. 2. — М.: Греко-латинский кабинет Ю. А. Шичалина, 2004. — С. 1221
- Woodman A. J. The translation // Tacitus. The Annals. — Indianapolis: Hackett Publishing, 2004. — P. XXII
- Соболевский С. И. Тацит // История римской литературы. Т. 2. Под ред. С. И. Соболевского, М. Е. Грабарь-Пассек, Ф. А. Петровского. — М.: Изд-во АН СССР, 1962. — С. 284
- Woodman A. J. The translation // Tacitus. The Annals. — Indianapolis: Hackett Publishing, 2004. — P. XXIV—XXV
- Oakley S. P. Style and language // The Cambridge Companion to Tacitus. Ed. by A. J. Woodman. — Cambridge, 2009. — P. 197
- Альбрехт М. История римской литературы. Т. 2. — М.: Греко-латинский кабинет Ю. А. Шичалина, 2004. — С. 1211
- Альбрехт М. История римской литературы. Т. 2. — М.: Греко-латинский кабинет Ю. А. Шичалина, 2004. — С. 1213
- Альбрехт М. История римской литературы. Т. 2. — М.: Греко-латинский кабинет Ю. А. Шичалина, 2004. — С. 1210
- Альбрехт М. История римской литературы. Т. 2. — М.: Греко-латинский кабинет Ю. А. Шичалина, 2004. — С. 1216
- Альбрехт М. История римской литературы. Т. 2. — М.: Греко-латинский кабинет Ю. А. Шичалина, 2004. — С. 1214
- Альбрехт М. История римской литературы. Т. 2. — М.: Греко-латинский кабинет Ю. А. Шичалина, 2004. — С. 1215
- Соболевский С. И. Тацит // История римской литературы. Т. 2. Под ред. С. И. Соболевского, М. Е. Грабарь-Пассек, Ф. А. Петровского. — М.: Изд-во АН СССР, 1962. — С. 282
- Grant M. Greek and Roman historians: information and misinformation. — London—New York: Routledge, 1995. — P. 72
- Grant M. Greek and Roman historians: information and misinformation. — London—New York: Routledge, 1995. — P. 75
- Kapust D. Tacitus and Political Thought // A Companion to Tacitus. Ed. by V. E. Pagán. — Wiley—Blackwell, 2012. — P. 504
- Kapust D. Tacitus and Political Thought // A Companion to Tacitus. Ed. by V. E. Pagán. — Wiley—Blackwell, 2012. — P. 505
- Syme R. Tacitus. Vol. 1. — Oxford, 1958. — P. 547
- Соболевский С. И. Тацит // История римской литературы. Т. 2. Под ред. С. И. Соболевского, М. Е. Грабарь-Пассек, Ф. А. Петровского. — М.: Изд-во АН СССР, 1962. — С. 264
- Соболевский С. И. Тацит // История римской литературы. Т. 2. Под ред. С. И. Соболевского, М. Е. Грабарь-Пассек, Ф. А. Петровского. — М.: Изд-во АН СССР, 1962. — С. 263
- Соболевский С. И. Тацит // История римской литературы. Т. 2. Под ред. С. И. Соболевского, М. Е. Грабарь-Пассек, Ф. А. Петровского. — М.: Изд-во АН СССР, 1962. — С. 266
- Вержбицкий К. В. Политические взгляды Тацита // История. Мир прошлого в современном освещении. Сборник научных статей к 75-летию со дня рождения профессора Э. Д. Фролова. — СПб.: СПбГУ, 2008. — С. 346
- Вержбицкий К. В. Образ Тиберия в «Анналах» Тацита и проблема его достоверности // Университетский историк. Вып. 1. — СПб.: СПбГУ, 2002. — С. 38
- Вержбицкий К. В. Политические взгляды Тацита // История. Мир прошлого в современном освещении. Сборник научных статей к 75-летию со дня рождения профессора Э. Д. Фролова. — СПб.: СПбГУ, 2008. — С. 339
- Соболевский С. И. Тацит // История римской литературы. Т. 2. Под ред. С. И. Соболевского, М. Е. Грабарь-Пассек, Ф. А. Петровского. — М.: Изд-во АН СССР, 1962. — С. 269
- Fitzsimons M. A. The Mind of Tacitus // The Review of Politics, Vol. 38, No. 4 (Oct., 1976). — P. 489
- Соболевский С. И. Тацит // История римской литературы. Т. 2. Под ред. С. И. Соболевского, М. Е. Грабарь-Пассек, Ф. А. Петровского. — М.: Изд-во АН СССР, 1962. — С. 267
- (Tac. Ann. IV, 3) Тацит. Анналы. IV, 3
- (Tac. Ann. IV, 3) Тацит. Анналы. VI, 27
- Соболевский С. И. Тацит // История римской литературы. Т. 2. Под ред. С. И. Соболевского, М. Е. Грабарь-Пассек, Ф. А. Петровского. — М.: Изд-во АН СССР, 1962. — С. 265
- Вержбицкий К. В. Политические взгляды Тацита // История. Мир прошлого в современном освещении. Сборник научных статей к 75-летию со дня рождения профессора Э. Д. Фролова. — СПб.: СПбГУ, 2008. — С. 341
- Альбрехт М. История римской литературы. Т. 2. — М.: Греко-латинский кабинет Ю. А. Шичалина, 2004. — С. 1228
- Соболевский С. И. Тацит // История римской литературы. Т. 2. Под ред. С. И. Соболевского, М. Е. Грабарь-Пассек, Ф. А. Петровского. — М.: Изд-во АН СССР, 1962. — С. 268
- Fitzsimons M. A. The Mind of Tacitus // The Review of Politics, Vol. 38, No. 4 (Oct., 1976). — P. 492
- (Tac. Ann. I, 1) Тацит. Анналы. I, 1; пер. А. С. Бобовича
- Соболевский С. И. Тацит // История римской литературы. Т. 2. Под ред. С. И. Соболевского, М. Е. Грабарь-Пассек, Ф. А. Петровского. — М.: Изд-во АН СССР, 1962. — С. 271
- Кнабе Г. С. Корнелий Тацит. Время. Жизнь. Книги. — М.: Наука, 1981. — С. 159
- Кроче Б. Теория и история историографии. — М.: Языки русской культуры, 1998. — С. 119
- Грант М. Римские императоры. — М.: Терра—Книжный клуб, 1998. — С. 37
- Кнабе Г. С. Корнелий Тацит. Время. Жизнь. Книги. — М.: Наука, 1981. — С. 160
- Соболевский С. И. Тацит // История римской литературы. Т. 2. Под ред. С. И. Соболевского, М. Е. Грабарь-Пассек, Ф. А. Петровского. — М.: Изд-во АН СССР, 1962. — С. 272
- Davies J. Religion in historiography // The Cambridge Companion to the Roman Historians. — Cambridge: Cambridge University Press, 2009. — P. 176
- Feldherr A. Barbarians II: Tacitus’ Jews // The Cambridge Companion to the Roman Historians. — Cambridge: Cambridge University Press, 2009. — P. 315
- Альбрехт М. История римской литературы. Т. 2. — М.: Греко-латинский кабинет Ю. А. Шичалина, 2004. — С. 1227
- Грушевой А. Г. Иудеи и иудаизм в истории Римской республики и Римской империи. — СПб.: Факультет филологии и искусств СПбГУ, 2008. — С. 194; С. 226; С. 230—231
- Грушевой А. Г. Иудеи и иудаизм в истории Римской республики и Римской империи. — СПб.: Факультет филологии и искусств СПбГУ, 2008. — С. 230
- Yavetz Z. Latin Authors on Jews and Dacians // Historia: Zeitschrift für Alte Geschichte, Bd. 47, H. 1 (1st Qtr., 1998). — P. 90
- Yavetz Z. Latin Authors on Jews and Dacians // Historia: Zeitschrift für Alte Geschichte, Bd. 47, H. 1 (1st Qtr., 1998). — P. 92; P. 94
- Чистякова Н. А., Вулих Н. В. История античной литературы. — Л.: , 1963. — С. 412
- Дуров В. С. Художественная историография Древнего Рима. — СПб.: , 1993. — С. 98
- Benario H. W. Tacitus’ «Germania» and Modern Germany // Illinois Classical Studies. Vol. 15, No. 1, 1990. — P. 165
- Davies J. Religion in historiography // The Cambridge Companion to the Roman Historians. — Cambridge: Cambridge University Press, 2009. — P. 175
- Davies J. Religion in historiography // The Cambridge Companion to the Roman Historians. — Cambridge: Cambridge University Press, 2009. — P. 178
- Davies J. Religion in historiography // The Cambridge Companion to the Roman Historians. — Cambridge: Cambridge University Press, 2009. — P. 166
- Альбрехт М. История римской литературы. Т. 2. — М.: Греко-латинский кабинет Ю. А. Шичалина, 2004. — С. 1230
- Альбрехт М. История римской литературы. Т. 2. — М.: Греко-латинский кабинет Ю. А. Шичалина, 2004. — С. 1231
- Соболевский С. И. Тацит // История римской литературы. Т. 2. Под ред. С. И. Соболевского, М. Е. Грабарь-Пассек, Ф. А. Петровского. — М.: Изд-во АН СССР, 1962. — С. 270
- Martin R. H. From manuscript to print // The Cambridge Companion to Tacitus. Ed. by A. J. Woodman. — Cambridge, 2009. — P. 243
- Martin R. H. From manuscript to print // The Cambridge Companion to Tacitus. Ed. by A. J. Woodman. — Cambridge, 2009. — P. 244
- Тронский И. М. Корнелий Тацит // Корнелий Тацит. Сочинения в двух томах. Т. 2. — М.: Ладомир, 1993. — С. 241
- Kapust D. Tacitus and Political Thought // A Companion to Tacitus. Ed. by V. E. Pagán. — Wiley—Blackwell, 2012. — P. 507
- Martin R. H. From manuscript to print // The Cambridge Companion to Tacitus. Ed. by A. J. Woodman. — Cambridge, 2009. — P. 245
- Martin R. H. From manuscript to print // The Cambridge Companion to Tacitus. Ed. by A. J. Woodman. — Cambridge, 2009. — P. 246
- Benario H. W. Tacitus’ «Germania» and Modern Germany // Illinois Classical Studies. Vol. 15, No. 1, 1990. — P. 166
Аўтар: www.NiNa.Az
Дата публікацыі:
Zapyt Tacyt peranakiroyvaecca syudy pra rymskaga imperatara gl Mark Klaydzij Tacyt Pu blij abo Gaj Karne lij Ta cyt lac Publius Cornelius Tacitus ci Gaius Cornelius Tacitus kalya 55 Narbonskaya Galiya kalya 120 Rymskaya imperyya starazhytnarymski gistoryk adzin z samyh vyadomyh pismennikay antychnasci aytar troh nevyalikih tvoray Agrykala ru ru i dzvyuh vyalikih gistarychnyh prac ru i Analy Publij Karnelij Tacytlac Publius Cornelius TacitusAsabistyya zvestkiData naradzhennya kalya 55Mesca naradzhennya Narbonskaya Galiya Starazhytny RymData smerci kalya 120Mesca smerci Rymskaya imperyyaGramadzyanstva Starazhytny RymZhonka Yuliya Agrykala d Prafesijnaya dzejnascRod dzejnasci gistoryk palityk vaenny paet biyograf analist yuryst pismennikGady tvorchasci 90 ya kalya 120 gg Zhanr gistoryyaMova tvoray lacinskaya mova Medyyafajly na Vikishovishchy U maladosci Tacyt sumyashchay kar eru sudovaga pramoycy z palitychnaj dzejnascyu stay senataram a y 97 godze damogsya najvyshejshaj magistratury konsula Dasyagnuyshy vyarshyn palitychnaj kar ery Tacyt uvachavidki naziray samavolyu imperataray i ylyaganne senata Paslya zabojstva imperatara Damicyyana i perahodu ylady da dynastyi Antaninay yon vyrashyysya apisac padzei aposhnih dzesyacigoddzyay ale ne y rechyshchy prydvornaj gistaryyagrafii a yak maga bolsh praydziva Dlya getaga Tacyt skrupulyozna vyvuchay krynicy i imknuysya adnavic poynuyu karcinu padzej Nazapashany materyyal gistoryk vykladay efektnaj movaj z dastatkam karotkih vyvastranyh fraz curayuchysya zbityh vyrazay i aryentuyuchysya na lepshyya yzory lacinskaj litaratury Salyusciya Cycerona Cita Liviya U svaih pracah yon ne zaysyody byy nejtralny i apisanne kiravannya imperataray Tyberyya i Nerona stylizavay pad tragedyyu Dzyakuyuchy talentu pismennika glybokamu analizu krynic i razkryccyu psihalogii dzejnyh asob Tacyt nyaredka lichycca najvyalikshym z rymskih gistorykay U Novy chas yago tvory znajshli papulyarnasc u Eyrope i payplyvali na razviccyo gistarychnaj i palitychnaj dumki BiyagrafiyaKalonii Klaydyya altara Agrypiny y III IV stagoddzyah n e Rekanstrukcyya Sapraydnae pershae imya ru Tacyta dakladna nevyadomae Suchasniki zvali yago prosta Karneliem pa nomenu ci Tacytam pa U V stagoddzi ru pamyanuy yago pad imem Gaj ale syarednyavechnyya rukapisy yago sachynennyay padpisany imem Publij U suchasnaj gistaryyagrafii yago chasta zavuc Publiem Nevyadomaya i dakladnaya data naradzhennya Tacyta Zasnoyvayuchysya na paslyadoynasci zanyatku magistratur ru yago naradzhenne adnosyac da 50 h gadoy Bolshasc dasledchykay zavuc daty y pramezhku z 55 da 58 goda ru pisha shto Tacyt naradziysya y 55 56 gadah ru kalya 55 ru u 56 57 G S Knabe u 57 58 gadah ru neyzabave paslya syaredziny 50 h gadoy S I Sabaleyski u 54 57 gadah u aytarytetnaj encyklapedyi ru chas naradzhennya Tacyta adnosicca da 55 56 gadoy Nevyadoma i mesca naradzhennya Tacyta Yago backu chasta atayasamlyayuc z Karneliem Tacytam yakoga Plinij Starejshy zgadvae y ru yak en i prakuratara Belgskaj Galii Belgiki Plinij pisha shto naziray yak syn prakuratara nezvychajna hutka ros uzho y pershyya try gady zhyccya U XIX stagoddzi byla pashyrana dumka shto pamyanyony Pliniem Karnelij Tacyt backa gistoryka a hutka roslae dzicyo yago brat Alternatyynym punktam tady byla dumka shto prakurataram Belgiki byy sam rymski gistoryk U XX stagoddzi yzyala verh dumka pra toe shto prakuratar Belgiki backa vyadomaga Tacyta Taksama dapuskaecca magchymasc shto gavorka magla isci pra yago dzyadzku Ale adsutnasc nadzejnyh zvestak pra chas znahodzhannya Pliniya na Rejne ne dae magchymasci ystalyavac ci sapraydy yon naradziysya y Belgicy Aproch tago u syaredzine I u n e nyadayna daluchanaya da Rymskaj imperyi Belgika zastavalasya varvarskaj voblascyu i mescam yago naradzhennya chascej zavuc Transpadaniyu paynochnuyu chastku byloj Cyzalpijskaj Galii ci Narbonskuyu Galiyu Na dumku G S Knabe bolsh imavernym z yaylyaecca naradzhenne Tacyta y Narbonskaj Galii bo tam naziraecca samaya vysokaya shchylnasc epigrafichnyh pomnikay sa zgadvannem imya Tacytay Analagichnaj dumki pilnuyucca aytary ru G Taunend i G Vulf Nekatoryya dasledchyki myarkuyuc shto Tacyt naradziysya y Ryme bo bachac u yago tvorchasci napyshlivae staylenne da pravincyyalay Nareshce na padstave tago shto imperatar Mark Klaydzij Tacyt naradziysya y goradze Interamn Terni u epohu Adradzhennya garadzhane vyrashyli lichyc gistoryka svaim zemlyakom i pastavili yamu pomnik Ale yzho y XVI stagoddzi geta bylo padvergnuta sumnevu i y nash chas ne ysprymaecca sur ezna Yago prodki hutchej usyago pahodzili z Italii ci Paydnyovaj Francyi Tacyt harakterny dlya pryncypay utvarennya imyonay u lacinskaj move Yon pahodzic ad dzeyaslova taceō maychac byc cihim Najbolej chasta kagnomen Tacyt sustrakaecca y Cyzalpijskaj i Narbonskaj Galii tamu calkam imavernyya kelckiya karani syamejstva Nyagledzyachy na svedchanne Pliniya pra toe shto Karnelii Tacyty byli pradstaynikami plebejskih galin rodu ru isnue versiya shto nasamrech yon pahodziy z patrycyyanskaj galiny Karneliyay Nekatoryya navukoycy myarkuyuc shto Tacyty byli nashchadkami volnaadpushchanikay i magchyma pahodzili ad nekaga z dzesyaci tysyach raboy yakim daravay volyu Lucyj Karnelij Sula Ale y suchasnaj gistaryyagrafii bolsh pashyrana dumka shto prodki Tacyta atrymali rymskae gramadzyanstva prykladna za sto dzvesce gadoy da yago naradzhennya pry padtrymcy nejkaga rymskaga magistrata Karneliya Gorad Aygusta Treveray u IV stagoddz n e Rekanstrukcyya Na padstave analizu detalyovyh apisannyay gistorykam roznyh pravincyj Rymskaj imperyi G S Knabe vykazay dapushchenne shto mozhna paznac rayony dze yon ros Pavodle yago dumki imi byli Belgika Nizhnyaya Germaniya paynochna yshodnyaya chastka Narbonskaj Galii i dalina raki Po R Sajm zreshty pakazvae na toe shto padrabyaznae apisanne Tacytam asablivascej pravincyjnaj geagrafii bylo vynikam vykarystannya dobryh krynic Kali pamyanyony Pliniem Karnelij Tacyt backa gistoryka i prakuratar pravincyi to yago dzyacinstva pavinna bylo prajsci y goradze Aygusta Treveray lac Augusta Treverorum suchasny Tryr ci y kalonii Klaydyya altara Agrypiny lac Colonia Claudia Ara Agrippinensium suchasny Kyoln Nekatoryya dasledchyki znahodzyac u tvorchasci Tacyta galicyzmy dyyalektnyya slovy pashyranyya y galskih pravincyyah yakiya moguc svedchyc pra toe shto adukacyyu gistoryk atrymay za mezhami Italii Aproch tago dzyakuyuchy yago neadnarazovym publichnym vystupam u Ryme yosc svedchanni pra zayvazhny akcent gistoryka Gety akcent mog sklascisya pad uplyvam farmavannya maylenchyh navykay syarod ramanizavanyh germancay Vyartanne Tacyta z Belgiki y Rym takim chynam adbylosya paslya syaredziny 60 h gadoy kali yago akcent uzho sklaysya Zreshty geta gipoteza ne z yaylyaecca agulnaprynyataj Maladosc pachatak palitychnaj kar ery Tacyt atrymay dobruyu rytarychnuyu adukacyyu Myarkuecca shto yago nastaynikam rytoryki mog byc ru a paznej Mark Apr i Yulij Sekund Filasofskaj padryhtoyki yon napeyna ne atrymay i paznej strymana staviysya da filasofii i filosafay Buduchy gistoryk damogsya vyalikaga pospehu y publichnyh vystupah i Plinij Malodshy pisha pra toe shto y kancy 70 h gadoy guchnaya slava Tacyta byla yzho y roskvice Nichoga ne vyadoma pra yago vaennuyu sluzhbu U 76 ci 77 godze Tacyt zaruchyysya z dachkoj palkavodca Gneya Yuliya Agrykaly pa inicyyatyve aposhnyaga Prykladna y gety zh chas pachala imkliva razvivacca kar era Tacyta Yago ylasnae pryznanne pra toe shto yago kar ery spryyali try imperatary Vespasiyan Cit i Damicyyan zvychajna tlumachycca yak zanyasenne y spis senataray Vespasiyanam ru y chasy Cita i pretura pry Damicyyane Zazvychaj u rymski senat traplyali yse magistraty pachynayuchy z kvestara ci trybuna Daterminovae traplenne Tacyta y senat stala svedchannem daveru z boku novaga imperatara Takim chynam Tacyt trapiy u lik kandydatay cezara asob rekamendavanyh imperataram da zanyatku pasady yakiya scvyardzhalisya senatam pa za zalezhnascyu ad ih zdolnascej i zaslug Zreshty pavodle inshaj versii u senat yon byy uvedzeny tolki pry Cice to bok adnachasna z kvesturaj U 81 ci 82 godze Tacyt byy a praz dva ci try gady stay trybunam ci edylam hacya nyama pramyh svedchannyay shto pakazvayuc na zanyatak getyh pasad Majkl Grant myarkue shto y 85 godze Tacyt mog spryyac vyartannyu Agrykaly z Brytanii ale malaimaverna shto buduchy gistoryk byy tady dosyc uplyvovym dlya akazannya yplyvu na imperatara U 88 godze Tacyt stay pretaram Prykladna y gety zh chas yon uvajshoy u kalegiyu ru yakaya zahoyvala Siviliny knigi i vedala nekatorymi kultami Chlenstva y getaj kalegii bylo velmi prestyzhnym Nastolki hutkae yzvyshenne na dumku dasledchykay stala vynikam vernasci dynastyi Flaviey U 88 godze Tacyt bray udzel u arganizacyi pazachargovyh Sekulyarnyh Stagadovyh gulnyay sklikanyh pa inicyyatyve Damicyyana pra shto pisha y Analah i yon Damicyyan taksama day sekulyarnyya gulni i y ih arganizacyi ya prymay dzejny ydzel nadzeleny zvannem zhraca kvindecemvira i tady zvysh tago pretar kazhu pra gety ne dzelya hvalby a tamu shto gety klopat zdayna yskladaysya na kalegiyu kvindecemviray Padrabyaznej Tacyt apisay getyya gulni y nezahavanyh knigah Gistoryi I ysyo zh yamu ne atrymalasya vykarystac ganarovyya layry arganizatara gulnyay u tym zha godze adbyysya myacezh ru yaki Damicyyan zhorstka zdushyy paslya chago pravyoy masavyya pakaranni smercyu y Ryme Kali imperatar pachay represii suprac realnyh i vydumanyh apanentay Tacyt yamu ne supraciviysya U 89 93 gadah buduchy gistoryk adsutnichay u Ryme adnak ne yyaylyaecca magchymym ustalyavac dze yon znahodziysya Yago adsutnasc vyvodzicca z apisannya smerci yago cescya Gneya Yuliya Agrykaly 93 god u adnajmennym tvory Ale myane i yago dachku pry ysim nashym smutku z za straty backi ahaplyae yashche i gorkae shkadavanne shto nam ne davyalosya znahodzicca pry im padchas yago hvaroby atachac nashaj uvagaj pamirayuchaga zahavac u sabe yago vyyavu abnyac yago naastatku My vyadoma vedaem u chym skladalisya yago pazhadanni i yakiya byli skazanyya im perad skonam slovy i yse yany glyboka zapali nam u dushu Ale nash smutak nasha shchyraya rana y tym shto z za nashaj pracyaglaj adsutnasci yon byy strachany nami za chatyry gady da getaga Na padstave yspaminanaga svedchannya Pliniya Starejshaga samoga gistoryka zredku lichac prakurataram Belgiki G S Knabe zasnoyvayuchysya na dobryh vedah zemlyay uzdoyzh Rejna prypisvae Tacytu znahodzhanne y adnoj z germanskih pravincyj u rangu namesnika R Sajm zreshty myarkue shto germanskiya pravincyi i u pryvatnasci Belgika byli zanadta vazhnymi dlya kiravannya prapretaram Adnak Tacyt pavodle yago dumki yak i bolshasc inshyh ambicyjnyh palitykay mog kamandavac legiyonam u adnoj z pravincyj E Birli myarkue shto yon kamandavay adnym legiyonam raskvataravanym na Rejne ci na Dunai Isnuyuc taksama dapushchenni shto Tacyt zajmaysya gramadzyanskimi spravami peradusim sudovymi u Kapadokii Brytanii ci Blizkaj Ispanii Kansulat aposhniya gady zhyccya Pomnik Tacytu y Terni U 97 godze Tacyt stay adnym z konsulay sufektay pa zagadzya zacverdzhanym spise Ranej u 96 godze Damicyyan byy zrynuty imperataram stay Nerva Z za getaga nevyrazna yaki imperatar skladay i scvyardzhay spis konsulay na buduchy god Myarkuecca shto skladaysya spis Damicyyanam a kanchatkova scvyardzhaysya Nervaj bo vyadoma shto konsulami 69 goda stali galoynym chynam lyudzi zacverdzhanyya yashche za shesc mesyacay da novaga goda imperataram Neronam Inshymi konsulami stali znakamityya palityki vaennyya i yurysty Ih uhvala Nervaj stala znakam shto novuyu yladu padtrymlivayuc samyya vyadomyya lyudzi z pradstaynikoy nabiliteta i talenavityh vyhadcay z nizoy i shto novy imperatar mae namer abapiracca na ih ne raspachynayuchy radykalnyh zmen i ne vykarystoyvayuchy silu Geta bylo aktualna bo y Ryme pomnili pra gramadzyanskuyu vajnu yakaya ahapila imperyyu paslya padannya dynastyi Yuliyay Klaydziey Sklad konsulay na 97 god pakazalny i tym shto amal use novyya konsuly byli addany ranejshym pryncepsam da Damicyyana i ne prynalezhali da senackaj apazicyi imperataram Dlya Tacyta syna prakuratara i geta byla vyarshynya velmi ydalaj kar ery U mesyacy kansulatu Tacyta byyshy sufektam yon byy adnym z dvuh konsulay ne yves god adbyysya myacezh pretaryyancay pad kiraynictvam en i gistoryk byy svedkam ci navat udzelnikam sprob uregulyavannya situacyi Menavita y dni myacyazhu Nerva ysynaviy papulyarnaga palkavodca Marka Ulpiya Trayana yaki znahodziysya na Rejne i paslay yamu list z radkom z Iliyady Slyozy mae adpomsci argivyanam strelami tvaimi Vyadoma i pra toe shto y 97 godze Tacyt pramoviy pahavalnuyu pramovu na pahavannyah konsula ru Prykladna y 100 godze yon razam z Pliniem Malodshym bray udzel u sprave afrykanskih pravincyyalay suprac prakonsula Maryya Pryska namesnika vyadomaga svaimi zloyzhyvannyami U 100 104 gadah pra Tacyta znoy nichoga ne vyadoma ale yon hutchej usyago znoy znahodziysya pa za Rymam Zreshty padstavy dlya getaj gipotezy davoli histkiya bo yana zasnavana na lisce Pliniya da Tacyta z vitannem pra vyartanne z nejkaga vandravannya Cyceron analagichnym chynam vitay tyh hto vyarnulisya zdalyoku Najbolej imavernym mescam yago znahodzhannya zavucca pravincyi Nizhnyaya ci Verhnyaya Germaniya prytym hutchej usyago yon znahodziysya tam u yakasci namesnika U getyya gady vaennyya dzeyanni na Rejne praktychna spynilisya i nekalki legiyonay byli perakinuty na Dunaj dlya vajny z dakami tamu ne byly prafesijnym vaennym Tacyt mog pretendavac na getu pasadu Veragodna vyadomae pra prakonsulstva Tacyta y Azii z leta 112 da leta 113 gadoy yago imya i pasada zafiksavany y nadpise znojdzenym u kancy XIX stagoddzya y ru Pravincyya Aziya byla vazhnaya dlya imperyi i imperatary pryznachali tudy praveranyh lyudzej Pryznachenne Tacyta na 112 113 gady bylo asabliva adkaznym z za pahodu na Parfiyu yaki ryhtavaysya Trayanam Na pracyagu ysyago zhyccya Tacyt syabravay z Pliniem Malodshym adnym z najbolsh vyadomyh rymskih intelektualay kanca I stagoddzya Dakladnaya data smerci gistoryka nevyadomaya Na padstave tago shto yon aguchvay namer apisac taksama praylenne Aktaviyana Aygusta a taksama Nervy i Trayana ale ne vykanay abyacannya magchyma shto yon pamyor neyzabave paslya vydannya Analay kanec 110 h gadoy Ale adsutnasc zgadvannyay pra Tacyta y Zhycci dvanaccaci cezaray Svetoniya gety aytar nikoli ne zvay pa imyonah lyudzej yakiya zhyli na toj momant mozha svedchyc shto gistoryk pamyor uzho paslya publikacyi getaga tvora to bok kalya 120 goda ci paznej Takim chynam Tacyt pamyor u kiravanne imperatara Adryyana Litaraturnaya dzejnascRymskaya gistaryyagrafiya I stagoddzya Da kanca I stagoddzya y Ryme sklalasya bagataya gistarychnaya tradycyya Da getaga chasu bylo napisana nyamala apavyadannyay yakiya apisvali yak gistoryyu Ryma ad yago zasnavannya tak i minulae rymskih pravincyj znachnaya chastka yakih ranej byla samastojnymi dzyarzhavami Isnavali i padrabyaznyya pracy pra asobnyya vojny ci pra nevyalikiya peryyady chasu Zvychajna gistoryya lichylasya admennikam pramoynickaga mastactva Geta bylo abumoylena tym shto y Starazhytnaj Grecyi i Ryme lyubyya tvory zvychajna zachytvalisya i ysprymalisya na slyh Zanyatki gistoryyaj byli y pashane i yoj zajmalisya samyya vysokapastaylenyya asoby Nekalki gistarychnyh sachynennyay napisay imperatar Klaydzij aytabiyagrafichnyya tvory pakinuli suchasniki Tacyta Vespasiyan i Adryyan a Trayan apisay Dakijskuyu kampaniyu Ale y celym u chasy Tacyta gistaryyagrafiya znahodzilasya y zanyapadze Pa pershae ustalyavanne pryncypatu padzyalila gistorykay na dzve grupy yakiya padtrymlivali imperyyu i yakiya znahodzilisya y apazicyi da yae ci da kiruyuchaga imperatara Aytary pershaj kategoryi imknulisya ne zakranac padzei aposhnih dzesyacigoddzyay abmyazhoyvacca asobnymi epizodami abo apisvac nyadayniya padzei slavyachy dzejnaga imperatara i paytarayuchy aficyyoznuyu versiyu padzej kanca I stagoddzya da n e I stagoddzya n e Pa drugoe aytaram yakiya pisali pra suchasnyya padzei stala skladanej shukac krynicy mnogiya svedki vazhnyh padzej palacavyya peravaroty zmovy prydvornyya intrygi myarcvilisya vysylalisya z Ryma ci zahoyvali maychanne a vazhnyya dakumenty stali zahoyvacca pry dvary imperatara kudy meli dostup neshmatlikiya Pa trecyae da kiruyuchaj elity pryjshlo razumenne shto suchasnyya gistoryki apisvayuchy minulae nyaredka tak ci inaksh pravodzyac analogii z suchasnymi realiyami i vykazvayuc svayu dumku pra pracesy yakiya adbyvayucca y gramadstve U vyniku z yavilasya cenzura gistarychnyh tvoray Pra takuyu magchymasc dobra veday i Tacyt yaki apisvae tragichny lyos Kremucyya Korda i yago gistarychnaga apavyadannya yon skonchyy samagubstvam a yago pracy byli spaleny Aproch tago Tacyt zgadvae Arulena Rustyka i Gereniya Senecyyona yakih karali smercyu a ih tvory spalili na vognishchy U Dyyalogu pra pramoycu vusnami Yuliya Sekunda Tacyt aguchvae pashyranuyu dumku shto nepazhadana publikacyya apavyadannyay yakiya moguc byc vytlumachany yak utoeny vybryk suprac imperatarskaj ulady Aproch tago patencyyalnyya gistoryki pachali padpadac pad cisk i z za imknennya raskryc zakulisnae zhyccyo senata i prydvornyh imperatara Tak Plinij Malodshy zgadvae pra toe shto Tacyta yaki adnojchy publichna zachytvay svoj tvor vidac yon chytay pershyya knigi svayoj Gistoryi perapynili syabry nejkaga chalaveka Yany stali yproshvac yago ne pracyagvac chytanne bo gistoryk ryhtavaysya raskazac sluhacham infarmacyyu yakaya magla b negatyyna adbicca na reputacyi ih syabra Takim chynam napisanne gistarychnyh apavyadannyay stala spaluchana z roznymi cyazhkascyami Pavodle getyh prychyn paraynalna nejtralnaga tvora yaki b detalyova apisvay kiravanne pershyh rymskih imperataray da kanca I stagoddzya tak i ne z yavilasya Za napisanne takoj pracy yzyaysya Tacyt Aglyad tvoray Dumka napisac gistarychny tvor pra blizkae minulae pa ysyoj bachnasci pryjshla da Tacyta neyzabave paslya zabojstva Damicyyana Adnak zvyarnuyshysya da litaraturnaj tvorchasci yon pachay z nevyalikih tvoray Persh Tacyt napisay biyagrafiyu svajgo cescya Agrykaly De vita Iulii Agricolae Pra zhyccyo Yuliya Agrykaly dze y tym liku sabray razam nyamala geagrafichnyh i etnagrafichnyh padrabyaznascej pra zhyccyo brytanskih plyamyon Uzho va ystupe da Agrykaly yon haraktaryzue kiravanne Damicyyana yak chas yaki imperatar adnyay u rymlyanay Tamsama paznachana namer aytara napisac usyoahopny gistarychny tvor I ysyo zh ya ne pashkaduyu pracy dlya napisannya sachynennya u yakim haj karavaj i neapracavanaj movaj raskazhu pra byloe nasha rabstva i pra cyaperashni dastatak A tymchasam geta kniga zadumanaya yak adplata nalezhnaga pamyaci majgo cescya Agrykaly budze prynyata z uhvalaj ci va ysyakim raze spagadnae yana zh danina synoyskaj lyubovi Kryhu paznej u asobnym teksce Germaniya De origine et situ Germanorum Pra pahodzhanne i razmyashchenne germancay Tacyt apisay nebyaspechnyh paynochnyh susedzyay Rymskaj imperyi germanskiya plyamyony Agrykala i Germaniya peragukayucca z agulnaj idejnaj skiravanascyu poznyh prac gistoryka Paslya ih zavyarshenni Tacyt prystupiy da napisannya mashtabnaga tvora pra padzei 68 96 gadoy Gistoryi Historiae Gistoryya Padchas yae stvarennya im byy taksama apublikavany nevyaliki Dyyalog pra pramoycay Dialogus de oratoribus Da kanca zhyccya gistoryk zanyaysya napisannem pracy Analy Annales dakladnaj nazvaj bylo Ab excessu divi Augusti Ad skonu boskaga Aygusta pra padzei shto papyarednichali apisanym u Gistoryi to bok 14 68 gady ru Asnoyny artykul Vaennyya pahody Agrykaly y Brytanii U 98 godze Tacyt napisay biyagrafiyu svajgo cescya Gneya Yuliya Agrykaly z akcentam na yago vaennyh kampaniyah na Brytanskih astravah De vita et moribus Iulii Agricolae U nash chas Agrykala chascej usyago lichycca pershym tvoram Tacyta i datuecca 98 godam hoc isnuyuc i inshyya datavanni Dasledchyki adznachayuc vyznachanae padabenstva Agrykaly z laudatio urachystymi pahavalnymi pramovami yakiya zvychajna pramaylyali na pahavannyah shlyahetnyh rymlyanay Magchyma gety tvor byy napisany zamest pahavalnaj pramovy yakuyu Tacyt ne zmog pramovic z za adsutnasci y Ryme U tvory lakanichna apisvaecca yunackasc i kanec zhyccya Agrykaly pamizh imi znahodzyacca vyaliznyya apisanni Brytanii i pahoday palkavodca a y pachatku i kancy ustup i kancoyka yakiya peraklikayucca adzin z adnym Uyaylyayuchy svajgo cescya peradusim u yakasci bujnaga palkavodca Tacyt paytaray tradycyyu zakladzenuyu yashche y respublikanskuyu epohu U adpavednasci z yoj rymskiya arystakraty valodali asablivym naboram yakascej lac virtus i prayaylyali ih peradusim u vaennyh kampaniyah Styl tvora haraktaryzuecca karotkascyu uzvyshanascyu sklada i vyraznymi apisannyami shto budze harakterna i dlya paznejshyh tvoray gistoryka Aproch tago Agrykala y scisnutaj forme ytrymlivae asnoynyya idei yakiya paslya Tacyt razvivay u svaih bujnyh tvorah Vyyava gistorykam Agrykaly yvasablyae ideal rymskaga gramadzyanina Na prykladze svajgo cescya gistoryk davodzic shto ymerany i ychynny chalavek zdolny vyzhyc pry kozhnym navat samym surovym imperatary U paraynanni z bolsh pashyranymi zajmalnymi biyagrafiyami ranneimperskaga peryyadu zahavalisya tvory Plutarha i Svetoniya Agrykala adroznivaecca amal poynaj adsutnascyu tryviyalnyh faktay i anekdatychnyh gistoryj z zhyccya apisvanaga chalaveka Aproch ulasna biyagrafichnaga materyyalu Tacyt vykarystay etnagrafichnyya i geagrafichnyya adstupy dzyakuyuchy chamu Agrykala vazhnaya krynica pa gistoryi Brytanskih astravoy u pershae stagoddze rymskaga valadarstva ru Asnoyny artykul Karta Germanii skladzenaya pavodle dadzenyh Tacyta Vydanne ru 1645 god Drugim tvoram Tacyta stala sachynenne De origine situ moribus ac populis Germanorum Pra pahodzhanne razmyashchenne noravy i naselnictva Germanii geagrafichny i etnagrafichny narys pra zhyccyo starazhytnyh germancay i pra razmyashchenne asobnyh plyamyon Geta praca byla napisana neyzabave paslya Agrykaly u tym zha 98 godze na geta pakazvae zgadvanne pra drugoe konsulstva Trayana Germaniya ymoyna padzyalyaecca na dzve chastki agulnuyu i admyslovuyu U pershym radzele Tacyt apisvae germancay calikom u drugim kozhnae plemya y asobnasci Tacyt padrabyazna apisvae noravy germancay yakih shanue dosyc vysoka yon pisha ne tolki pra nedahopy germanskih plyamyon ale i pra ih peravagi y paraynanni z rymlyanami Meta napisannya tvora nezrazumelaya abo geta bylo prostae aznayamlenne z zhyccyom paynochnyh susedzyay abo gistoryk perasledavay nejkuyu vyznachanuyu metu zhadanne payplyvac na Trayana i perakanac yago ne pachynac vajnu z vayaynichymi plyamyonami ukazanne na nebyaspeku shto zyhodzic z poynachy i getak dalej Germaniya z yaylyaecca velmi kashtoynaj krynicaj pa gistoryi daynejshyh germancay Dzyakuyuchy nayaynasci stanoychyh haraktarystyk daynejshyh germancay gety tvor vykarystoyvaysya ideolagami germanskaga nacyyanalizmu i zrabiy vyaliki yplyy na razviccyo germanskaga nacyyanalnaga ruhu ru Asnoyny artykul U grunce getaga tvora lyazhyc syuzhet pra gutarku nekalkih vyadomyh u Ryme pramoycay pra svayo ramyastvo i yago sciplae mesca y gramadskim zhycci Sachynenni padobnyya da Dyyaloga yakiya zakranali pytanne pra prychyny zanyapadu krasamoystva byli pashyrany y I stagoddzi n e adnak pazicyya Tacyta na getu temu zusim inshaya Pramoycy Mark Apr i Yulij Sekund pryhodzyac da Kuryyacyya Materna yaki nadoechy publichna prachytay svayu paemu pra ru adnago z samyh idealizavanyh rymskih respublikancay i zmagaroy z tyraniyaj Z abmerkavannya dametnasci vydannya tvora yaki yshvalyae neprymirymaga abaroncu respublikanskaga ladu pachynaecca dyskusiya pra krasamoystva Paslya daluchennya da Apra i Sekunda Vipstana Mesaly pachynaecca abmerkavanne mesca pramoynickaga majsterstva y suchasnym svece Pavodle zayvagi G S Knabe dyskusiya vyglyadae yak parodyya na sudovy praces z advakatami adkaznikami i pazoynikami apoved perasypany zhartami pyarechanni vykazvayucca z usmeshkaj Malady Tacyt uves gety chas sluhae svaih nastaynikay vyadomyh pramoycay Ryma Gistarychnasc galoynyh geroyay znahodzicca pad pytannem chasam myarkuecca shto prynamsi Mark Apr i Kuryyacyj Matern persanazhy vydumanyya Gutarka adbyvaecca kalya 75 goda ale ydakladnic datu zaminae promah Tacyta u teksce prysutnichae yak ukazanne na shosty god kiravannya Vespasiyana pamizh 1 lipenya 74 i 1 lipenya 75 goda tak i zgadvanne tago shto prajshlo sto dvaccac gadoy z dnya zguby Cycerona to bok paslya 7 snezhnya 76 goda U XIX stagoddzi Dyyalog lichyli pershym tvoram Tacyta i adnosili yago stvarenne prykladna da 77 goda to bok neyzabave paslya apisanaj im gutarki Paznej takoga punktu poglyadu prytrymlivalisya u pryvatnasci S I Sabaleyski i S I Kavalyoy Adnak u nash chas vyjsce y svyatlo tvora adnosicca da chasu paslya zabojstva Damicyyana Sherag navukoycay adnosyac napisanne tvora prykladna da 102 goda ci yashche paznejshaga chasu G S Knabe baronic ideyu pra z yaylenne Dyyalogu padchas pracy nad Gistoryyaj kalya 105 107 gadoy Kanchatkovae datavanne zreshty zastaecca nyayasnym Da kanca ne vyrashana i pytanne pra sapraydnasc getaga tvora Suchasnyya dasledchyki zazvychaj zgadzhayucca z aytarstvam Tacyta i razglyadayuc zakladzenyya y Dyyalogu idei yak razvagi gistoryka pra prychyny svajgo perahodu ad pramoynickaj kar ery da napisannya gistoryi i pra vybar stylyu dlya svaih sachynennyay ru Asnoyny artykul Tacyt perazhyyshy epohu Damicyyana cvyorda vyrashyy apisac gety nyaprosty chas pachayshy apoved z goda chatyroh imperataray 69 god Spachatku yon planavay pakazac kiravanne Damicyyana y negatyynym svyatle i supracstavic yamu panavanne Nervy i Trayana Zreshty neyzabave gistoryk rascharavaysya y novym rezhyme i zmena poglyaday znajshla adlyustravanne y yago tvorah Pavodle getaj prychyny a taksama z za dalikatnasci temy gistoryk vyrashyy admovicca ad apisannya kiravanni Nervy i Trayana Na getae rashenne payplyvala i nezadavolenasc vyadomyh u Ryme lyudzej zalishne shchyrymi apovedami pra zakulisnae zhyccyo rymskaga senata yakiya dobra asvyadomleny Tacyt pachay uluchac u apoved U suchasnaj gistaryyagrafii skanchenne pracy nad tvoram datuecca prykladna 109 godam hoc nyama svedchannyay shto dazvalyayuc pravesci dakladnae datavanne Tochnoe chislo knig Istorii neizvestno sovremennye issledovateli chashe govoryat o 12 knigah hacya sa zmestu rukapisu Medycejskaya II vynikae shto Gistoryya skladalasya z 14 knig Gistoryk velmi padrabyazna apisay padzei goda chatyroh imperataray yamu yon prysvyaciy try knigi tym chasam yak astatnim 26 ci gadam yon prysvyaciy dzevyac knig Analy A S Pushkin Zayvagi na Analy Tacyta Z takimi glybokimi merkavannyami ne dziyna shto Tacyt bizun tyranay ne padabaysya Napaleonu dziyna chystasardechnasc Napaleona yaki pryznavaysya ne dumayuchy pra dobryh lyudzej gatovyh bachyc tut nyanavisc tyrana da svajgo myortvaga karnika Asnoyny artykul Analy Tacyt Yashche padchas napisannya Gistoryi Tacyt stuknuysya z patrebaj dasledavannya vytokay prablem z yakimi rymskae gramadstva stuknulasya y god chatyroh imperataray i pry Flaviyah Tamu yon pachay napisanne tvora Ab excessu divi Augusti Ad skonu boskaga Aygusta u yakim apisay kiravanne Tyberyya Kaliguly Klaydziya i Nerona a taksama napeyna shesc mesyacay bezuladdzya da pachatku apoveda y Gistoryi Tolki y Novy chas geta sachynenne pachali zvac Analami Gety samy bujny tvor gistoryka shto skladaysya z 18 ci 16 knig Napeyna ab yomnae sachynenne bylo padzelena na try chastki i vydavalasya pastupova Pavodle roznyh acenak Analy byli napisany paslya 110 ci paslya 113 goda Da nashyh dzyon calkam zahavalisya tolki knigi I IV apisvali padzei 14 28 gadoy i XII XV 48 65 gady chastkova VI XI XVI 31 37 47 48 65 66 gady a taksama nevyaliki fragment knigi V padzei 29 goda Takim chynam galoynym chynam zahavalisya apisanni kiravannya Tyberyya i Nerona chastkova Klaydziya i zusim ne dajshoy apoved pra imperatarstva Kaliguly Aproch tago Analy magli zastacca nezavershanymi Tacyt mog pamerci ne paspeyshy zavyarshyc pracu nad knigami XVII i XVIII 67 68 gady Z za smerci gistoryka knigi XIII XVI Analay magli apublikavac u papyarednyaj redakcyi shto vytlumachyla b nekatoryya zmyastoynyya lagichnyya i stylistychnyya nyastachy getyh knig U knize XV utrymlivaecca apisanne pakarannyay smercyu hrysciyanay pry Nerone adno z pershyh nezalezhnyh svedchannyay pra Hrysta i pra isnavanne hrysciyanskaj supolki y Ryme dzyakuyuchy chamu getamu fragmentu nadaecca pilnaya yvaga dasledchykay U Analah Tacyt aguchyy namer apisac kiravanne Aktaviyana Aygusta ale pra gety tvor nichoga ne vyadoma vidac yon tak i ne byy napisany KrynicyBronzavaya statuya Napaleona Banaparta y vobraze Marsa y Milane yakaya perajmae antychnuyu skulpturu Antonia Konavy Prynyata lichyc shto Tacyt uvazhliva staviysya da padboru krynic u adroznenne ad sheraga suchasnikay yakiya zajmalisya tolki kampilyavannem inshyh prac Z za tago shto gistoryk praktychna nikoli ne zvay svae krynicy infarmacyi ih ustalyavanne prablematychna Pavodle slovy nyameckaga filolaga M fon Albrehta Tacyt atrybutue tolki tyya dumki adkaznasc za yakiya yon ne zhadae brac na syabe Dlya bolshasci svaih tvoray yon vykarystoyvay shyrokae kola krynic gistarychnyya tvory papyarednikay palitychnyya pamflety zakanadaychyya akty Aproch tago Tacyt vyvuchay memuary bachnyh rymlyanay prykladam Agrypiny Malodshaj i ru i zbiray svedchanni svedak Sabranyya zvestki Tacyt imknuysya detalyova analizavac i paraynoyvac adzin z adnym kab vyyaylyac nyapeynuyu infarmacyyu Adnak karpatlivuyu pracu pa adbory krynic ne zaminay gistoryku zapisvac i raznastajnyya chutki prykladam pra toe shto prydvorny en u yunackasci gandlyavay saboj Zreshty nyaredka Tacyt pakazvae na toe shto nejkaya infarmacyya mozha i ne adpavyadac rechaisnasci Vazhnaj krynicaj dlya Tacyta sluzhyli akty senata z arhiva hoc nekatoryya navukoycy asprechvayuc ih vazhnasc dlya Tacyta Pavodle dumki R Sajma padobnaya krytyka bespadstaynaya i prynamsi y Analah akty senata vykarystoyvalisya velmi chasta Zayvazhana shto infarmacyya yakaya magla byc zapazychana menavita z senackih pratakolay zvychajna grupuecca y apisanni padzej kanca kozhnaga goda Nyaredka gistoryk vykarystoyvay aficyjnyya pratakoly i teksty zakanadaychyh aktay dlya ydakladnennya ci asprechannya infarmacyi z inshyh krynic Suchasnyya dasledchyki zvazhayuc na padanne kashtoynasci aktay senata y I stagoddzi n e Rech u tym shto y senat yaki gublyay uplyy pastupala yzho ne ysya infarmacyya z pravincyj a samyya kashtoynyya dakumenty stali zahoyvacca pry dvary imperatara kudy meli dostup neshmatlikiya Vykarystoyvay Tacyt i publichnyya vystuplenni imperataray i palitykay yakiya nyaredka zapisvalisya i potym shyrylisya Taksama yon vykarystoyvay spravazdachu Tyberyya pra svayo kiravanne Yashche y XIX stagoddzi bylo zayvazhana shto faktychnyya zvestki i asablivasci apoveda y Tacyta i paznejshaga gistoryka Dyyana Kasiya yaki pisay pa grechasku nyaredka byvayuc padobnyya Dagetul nyama adzinaj dumki ci z yaylyayucca padobnyya fragmenty zapazychannem Dyyana Kasiya y Tacyta abo zh abodva gistoryki vykarystali nekatoryya adnolkavyya tvory papyarednikay yakiya ne dajshli da nashyh dzyon U karysc aposhnyaj zdagadki svedchac roznyya traktoyki faktychnaga materyyalu i sur yoznyya adroznenni y apisanni padzej nekalkih gadoy napryklad 15 16 gadoy Nyamala padabenstvay vyyaylyaecca y gistoryka sa Svetoniem i Plutarham apisanne Tacytam imperataray Galby i Atona velmi padobna na ih apisanne y ru Plutarha adnak acenki imperataray u dvuh gistorykay kardynalna adroznivayucca U yakasci magchymyh krynic ih zvestak nazyvayuc sachynenni ru Serviliya Naniyana i Pliniya Starejshaga Zreshty use getyya tvory ne zahavalisya a sam Tacyt u pradmove da Analay pisha pra toe shto da chasu napisannya tvora gistoryya dynastyi Yuliyay Klaydziey tak ne i byla napisana pa palitychnyh prychynah Z XIX stagoddzya isnue krytychnaya tradycyya pradstayniki yakoj baranili tezu pra vyklyuchna kampilyatyyny haraktar prac Tacyta i takim chynam pra ih nenadzejnasc dlya suchasnyh gistorykay U nash chas yana mae nyashmat paslyadoynikay u chystym vyglyadze yak i sam padyhod yaki scvyardzhae pra kampilyatyyny haraktar usyoj rymskaj gistaryyagrafii Pry getym ne admaylyaecca vyrashalnaya rolya nekalkih krynic Pry napisanni Germanii i etnagrafichna geagrafichnyh pasazhay u inshyh tvorah Tacyt karystaysya pracami papyarednikay zahavalasya tolki Geagrafiya Strabona i neshmatlikiya fragmenty inshyh sachynennyay i zapisvay svedchanni vandroynikay Syarod ne dajshoyshyh da nashaga chasu prac papyarednikay krynicami dlya Germanii magli sluzhyc 104 ya kniga Gistoryi ad zasnavannya gorada Cita Liviya Germanskaya vajna Pliniya Starejshaga i pracy grechaskih aytaray Nyagledzyachy na pashyranuyu dumku pra pravincyjnae pahodzhanne Tacyta i yago namesnictva y pravincyyah pytanne pra rolyu asabistaga dosvedu y apisanni germancay i geagrafii Germanii z yaylyaecca dyskusijnym Styl tvorayStylistychnyya asablivasci lacinskaj litaratury I stagoddzya n e Tacyt atrymayshy klasichnuyu rytarychnuyu adukacyyu i paznayomiyshysya z antychnaj litaraturaj peranyay sherag vazhnyh ih ustanovak shto tlumachyc nyamala asablivascej yago stylyu U antychnuyu epohu styl sachynennya zvychajna zalezhay ad zhanru u yakim yano pisalasya Vyadoma nyamala vypadkay kali tvory adnago aytara y roznyh zhanrah adroznivalisya pa styli getak shto ih prymali za pracy roznyh pismennikay Tamu prymyanenne Tacytam specyfichnaj leksiki y gistarychnyh tvorah i zusim inshaj u Dyyalogu pra pramoycay u nekatoraj stupeni zakanamerna Adnak vyaliki yplyy Salyusciya navatara y gistaryyagrafii pryvyoy da tago shto mezhy lacinskaj gistarychnaj prozy stali razmyvacca Z za getaga gistarychnyya tvory yzho z I stagoddzya da n e pachynayuc pamalenku yklyuchac u syabe pryyomy harakternyya dlya rytarychnaga majsterstva Uzho y kancy I stagoddzya da n e rymskiya pramoycy pachali raspracoyku novaga stylyu publichnyh vystuplennyay yaki stay vyadomy yak novae krasamoystva ci novy styl U I stagoddzi n e yon pashyryysya na yse asnoynyya zhanry litaratury Yago stanaylenne zluchaecca z zanyapadam palitychnaga krasamoystva z za padzennya Respubliki i kancentracyi realnaj ulady y rukah imperataray zamest yago pracyagvali razvivacca sudovae i yrachystae krasamoystva Admetnyya asablivasci novaga stylyu karotkiya vyvastranyya frazy bagatyya antytezami i paradoksami a taksama imknenne vyrabic imgnenny efekt Uplyy papyarednikay Cyceron pra ru Pra pramoycu III 2 3 i Tacyt pra Agrykalu Agrykala 45 Cyceron Ne ybachyy yon ni Italii agornutaj polymem vajny ni senata shto zgaray zajzdrascyu ni dzyarzhaynyh muzhoy yakiya vinavacyacca y lihadzejskih uchynkah ni apantanascej Gaya Maryya ni padannya dzyarzhavy u yakim nyabozhchyk bliskay svaimi doblescyami lt gt Pavodle mayoj dumcy ty Kras i shchaslivy y zhycci i y chas zaspety smercyu Tacyt Ne bachyy Agrykala ablozhanaj kuryi i zamknyonaga yzbroenaj silaj senata ne bachyy adnachasnaga zbiccya getulkih lyudzej konsulskaga zvannya spasylki i ycyokay getulkih najznatnyh kabet lt gt Shchaslivy ty Agrykala ne tolki slavaj svajgo zhyccya ale i tym shto pamyor ty y chas Pakolki rymskaya gistaryyagrafiya y chasy Tacyta znahodzilasya y kryzise u yago ne bylo suchasnikay yakiya magli b sluzhyc dlya yago aryenciram U najbolshaj stupeni na Tacyta payplyvay gistoryk I stagoddzya da n e Gaj Salyuscij Krysp vyadomy svaim skeptycyzmam u dachynenni da suchasnasci maralizatarstvam i specyfichnaj gavorkaj bagataj arhaizmami i redkimi gramatychnymi kanstrukcyyami Asabliva mocna yago yplyy na Tacyta vyyaylyaecca yakraz u voblasci stylyu Aytar Analay vysoka shanavay Salyusciya i raskazvayuchy pra smerc pryyomnaga syna Kryspa nazvay yago yslaylenym gistorykam Praz Salyusciya da Tacyta mozha byc prasochana liniya gistorykay yakiya adroznivalisya spakojnym stylem vykladu i glybokim analizam palitychnyh padzej Pachayshysya ad Fukidyda y Starazhytnaj Grecyi pasyarednictvam Palibiya i ru gety vid gistaryyagrafii trapiy u Rym dze byy razvity Salyusciem i ysprynyaty Tacytam U menshaj stupeni gistoryk aryentavaysya na Marka Tuliya Cycerona i Cita Liviya vyyaylyaecca i yplyy Vergiliya Pry getym uplyy Cycerona najbolej zayvazhny y Dyyalogu pra pramoycay a Liviya u Analah i Gistoryi Adnak uplyy papyarednikay ne abmyazhoyvaysya tym shto Tacyt paytaray ih styl i pryncypy napisannya tvoray u yago sachynennyah znojdzena trohi perapracavanyh ale vyadomyh fragmentay ih tvoray gl sprava Vyadomyya i inshyya padobnyya pryklady Tak pramova ru y Agrykale Tacyta nagadvae pramovu ru y ru Salyusciya a apisanne adnoj z bitvay u Agrykale padobna z apisannem ru u ru Napeyna paralelej mozhna bylo b vyyavic yashche bolsh kali b zahavalasya Gistoryya galoyny tvor Salyusciya Aglyad Nyagledzyachy na vyyaynyya yplyvy z boku papyarednikay lacinskaya mova Tacyta velmi samabytnaya Manera yago gavorki chascyakom pradumanaya dlya naymysnaga yskladnennya ysprymannya kantrastavala sa stylem sachynennyay bolshasci suchasnikay Z za getaga Tacyt lichycca velmi skladanym dlya chytannya aytaram Tvory Tacyta napisany z vykarystannem roznaj stylistyki Agrykala yyaylyae saboyu y stylistychnym dachynenni yashche dosyc syry tvor z sheragam nedapracovak i nevyraznascej Germaniya napisana y styli yaki zavecca filolagami navukovym ale z rysami novaga stylyu I ysyo zh uzho y getym tvory gistoryk malyaynicha ale ne zaysyody dakladna apisvae vajskovyya dzeyanni a taksama yzhyvae harakternyya dlya novaga stylyu kanstrukcyi ru paralelizmy karotkiya prapanovy vyvastranyya sentencyi i inshyya Asabnyakom ad inshyh prac gistoryka y stylistychnym dachynenni staic Dyyalog pra pramoycay Z za mocnaga kantrastu z inshymi sachynennyami filolagi nyaredka merkavali shto aytaram tvora z yaylyaecca ne Tacyt U nash chas stylistychnyya adroznenni spisvayucca na zusim inshy zhanr tvora a dzyakuyuchy zdolnasci pisac u roznaj manery Tacyt pryznaecca majstram lacinskaj prozy Dzve galoynyya pracy gistoryka Gistoryya i Analy napisany y styli yaki najbolej blizki da tvoray Salyusciya Aryentacyya na styl Salyusciya byla vyklikana padobnymi prychynami yakiya zaahvocili yago zanyacca gistoryyaj Tacyt yak i Salyuscij rascharavaysya y palitychnaj sisteme svajgo chasu Macnejshyya perazhyvanni y paraynanni z papyarednikam prymusili yago zanyac yashche bolsh pesimistychnuyu pazicyyu i tamu pavodle dumki ru tvory Tacyta stylizavany pad tragedyyu Asablivasci movy Hoc styl gistarychnyh sachynennyay Tacyta bolsh za ysyo padobny na tvory Gaya Salyusciya Kryspa yon ne z yaylyaecca radykalnym pryhilnikam shtuchnaj arhaizacyi gavorki Adnak dzyakuyuchy Katonu Starejshamu i Salyusciyu arhaizmy yzhyvalisya nyaredka va ysyoj rymskaj gistaryyagrafii Tamu Tacyt nyaredka yzhyvae arhaizmy Zreshty yon znahodziysya i pad mocnym uplyvam suchasnaj litaraturnaj mody nyamala leksiki yakaya vykarystoyvaecca gistorykam sustrakaecca tolki y pismennikay srebnaga stagoddzya lacinskaj litaratury Najbolej vyrazna yse rysy specyfichnaj movy Tacyta prasochvayucca y Analah Evalyucyya yago stylyu adbilasya i na vybary im leksiki Tak u aposhnih knigah Analay velmi redka sustrakayucca slovy shto vykarystoyvalisya y ranejshyh chastkah dlya paznachennya dobryh nameray i stanoychyh yakascej lyudzej pietas nabozhnasc spravyadlivasc providentia pradbachanne abachlivasc klapatlivasc felicitas sumlennasc uradlivasc Apisvayuchy zmrochnyya chasy Tyberyya i Nerona Tacyt anirazu ne zvyartaecca da sloy humanitas chalavekalyubstva chalavechaya godnasc integritas bezdakornasc slushnasc sumlennasc i nekatoryh inshyh Va ysih svaih tvorah yon imknecca ynikac prastamoynyh agulnaprynyatyh i tehnichnyh sloy i zamyanyac ih radchejshymi analogami prykladam zamest virgines Vestales panny vyastalki yon pisha virgines Vestae panny Vesty zamest Campus Martius Marsava pole Campus Martis pole Marsa zamest tago kab skazac z dapamogaj rydlyovak i kirak yon pisha pasyarednictvam chago vynosicca zyamlya i vyrazaecca dzyoran Chasam Tacyt zvyartaecca da dapamogi ne velmi pashyranyh vyrazay prykladam zamest zvychajnaga senatus consultum rashenne senata yon chasam uzhyvae consultum senatus rashenne senata inshy paradak sloy senatus decretum ukaz senata decretum senatus ukaz senata inshy paradak sloy decretum patrum ukaz backay Tacyt nyaredka yzhyvae paetyzmy slovy yakiya zvychajna vykarystoyvayucca y vyznachanym znachenni y paezii regnator zamest rex car sinister cura scriptura fabula i inshyya Syarod najbolej chasta karystanyh arhaizacyj movy y Analah bolsh chasty yzhytak dzeyaslova reor zamest zvychajnaga puto abodva slovy sinonimy i paznachayuc ya dumayu ya myarkuyu ya lichu Inshyya chastyya sastarelyya slovy claritudo zamestclaritas slava pashana shlyahetnasc luxus zamest luxuria raskosha maestitia zamest maeror markota sum smutak servitium zamest servitus rabstva nyavolya Zamest zvychajnaga senatores senatary gistoryk chasta yzhyvae patres backi Aproch tago Tacyt vykarystoyvae mnostva roznyh sloy dlya vyyavy zabojstvay smercej i samagubstvay Nyamala sastarelyh sloy shto vykarystoyvayucca Tacytam sustrakaecca i y pracah gistorykay papyarednikay u pryvatnasci torpedo zamest torpor nyachynnasc zdrancvenne adubenne Unikae Tacyt i grechaskih sloy Zamest tago kab nazvac slova ru scyor ratavannik zahavalnik yon pisha yon zasvoiy sabe nazvu ratavannika vyyaylenuyu grechaskim slovam getaga znachennya lac conservatoris sibi nomen Graeco eius rei vocabulo adsumpsit Padobnym chynam yon zamyanyae vyaliznym lacinskim tlumachennem grechaskiya slovy cykuta i ru Pryklad vykarystannya Tacytam roznyh gramatychnyh kanstrukcyj dlya adnatypnyh pabudoy Gistoryya II 87 Onerabant multitudinem obvii ex urbe senatores equitesque quidam metu multi per adulationem ceteri ac paulatim omnes ne aliis proficiscentibus ipsi remanerent Dadavali abcyazharanne da getaga natoypu senatary i vershniki yakiya vyhodzili nasustrach z Ryma nekatoryya sa strahu mnogiya z prychyny ylyagannya a astatniya i pamalenku usyo dlya tago kab ne zastavacca ydoma kali iduc inshyya per S I Sabaleyskaga vykarystany roznyya gramatychnyya kanstrukcyi Natoyp gety yashche pavyalichvaysya za kosht senataray i vershnikay yakiya vyehali sa stalicy nasustrach pryncepsu adny ruhomyya straham inshyya padliznictvam astatniya lik yakih patrohu ros boyazzyu adstac ad inshyh per A S Babovicha pamyanyonaya asablivasc stylyu Tacyta zgublena Gistoryk unikae peryyadychnaga ladu gavorki yaki byy zaklikany rabic yae pryyamnejshaj i dastupnaj dlya ysprymannya na slyh Zamest doygih peryyaday chasta vykarystoyvayucca karotkiya karotkiya prapanovy ne zluchanyya adna z adnoj zluchnikami i zvarotami Zreshty u Dyyalogu Tacyt idze za Cyceronam i vykarystoyvae doygiya peryyady Nyaredka Tacyt uzhyvae razmaityya gramatychnyya kanstrukcyi y adnoj prapanove dlya adnatypnyh pabudoy prykladam dlya peraliku met uchynkay u adnoj fraze yon mozha vykarystac yak gerundyj tak i dadanyya skazy gl sprava Nyaredka yon zvyartaecca da asanansay i aliteracyj consurgere et urgere piscina apiscendo extrema Armenia i inshyya Chasam yany gublyayucca y perakladze prykladam u knize I Analay sustrakaecca slovazluchenne adornavit naves u perakladze A S Babovicha abstalyavay karabli suguchcha zgublena ale y perakladze Entani Dzhona Vudmena na anglijskuyu movu equipped ships U knize XII Analay testamentum tamen haud recitatum u pamyanyonym perakladze na ruskuyu movu Zaveshanie ego odnako oglasheno ne bylo suguchcha zgublena u perakladze E Dzh Vudmena na anglijskaj Yet his will was still not read out Takim chynam nyaredka peraklady na suchasnyya movy gublyayuc asablivasci movy aryginala U Analah prysutnichayuc i adstupy Tacyta ad klasichnaj gramatyki lacinskaj movy U pryvatnasci yon vykarystoyvae rodny sklon dlya vyrazu dachynennya abo voblasci dlya paznachennya ylascivasci prymetnika Tacyt velmi aktyyna vykarystoyvay metafary U sheragu vypadkay z za aktyynaga vykarystannya metafar yago gavorka robicca dvuhsensoynaj Prykladam u Agrykale pravadyr ru u svayoj gavorcy vinavacic rymlyanay u razboi i zavayavanni zemlyay dzelya zadavalnennya patreb Adnak sherag vyrazay u getaj gavorcy shmatznachny i mae seksualny padtekst i tamu rymlyane moguc byc padadzeny yak gvaltayniki Aproch tago gistoryk chasta zvyartaecca da vykarystannya ru i ru Asablivasci vykladu Asablivasci stylyu Tacyta ne abmyazhoyvayucca specyfichnaj movaj gistoryk pilnavaysya vyznachanyh pravil kampanoyki materyyalu Yon u celym pilnavaysya rymskaj tradycyi annalisticheskogo vykladu padzej pa gadah z pachatkam apisannya padzej kozhnaga goda nazyvannem konsulay U silu vyalikaj padrabyaznasci padzei goda chatyroh imperataray apisvayucca y nekalkih knigah Gistoryya tolki chastkova prytrymlivaeeca getaga pryncypa Myarkuecca shto zacyatae prytrymlivanne analistychnaj tradycyi bylo zaklikana padkreslic supracstaylenne respublikanskaj i manarhichnaj epoh Usyaredzine kozhnaga goda Tacyt ne prytrymlivaecca strogaj hranalogii a vykladae padzei y vyznachanym paradku unutranyya spravy vonkavaya palityka vyartanne da ynutranaj palityki geta shema aktyyna yzhyvaecca Liviem Aproch tago nekatoryya dasledchyki myarkuyuc shto yago knigi byli zgrupavany grupami pa shesc tak zvanyya geksady shasciknizhzhy Getyya grupy napeyna vytrymlivalisya y adnym duhu i prysvyachalisya raskryccyu adnoj glabalnaj temy prykladam u pershaj geksadze Analay Tacyt paslyadoyna vyyaylyae haraktar Tyberyya Zhadayuchy raskryc praydzivuyu padaplyoku padzej Tacyt stuknuysya z adsutnascyu krynic pra situacyyu pry dvary imperatara Yon byy zmushany sudzic pra yae pa dzvyuh u roynaj stupeni nyapeynyh krynicah chutkam i aficyjnym pavedamlennyam Tamu yon imknuysya staranna supastaylyac nayaynyya y yago zvestki kab raskryc praydzivuyu karcinu spray A dlya tago kab danesci svayu dumku da chytacha i sluhacha navat ne mayuchy nadzejnyh krynic Tacyt zvyartaysya da pryyomu grupoyki faktay Dzyakuyuchy razmyashchennyu agulnyh karcin i pryvatnyh epizoday u adpavednasci z kanonami pramoynickaga majsterstva dasyagaysya admenny dramatyzm vykladu Dramatyzacyya vykladu dasyagaecca i vyznachanaj paslyadoynascyu razmyashchennya epizoday prykladam nekatoryya padzei goda chatyroh imperataray u Ryme ysprymayucca yak fars bo perad getym Tacyt pavedamlyae pra zmeny y nastroi legiyonay u Germanii i na Ushodze yakiya yreshce vyznachac lyos Ryma Tvory Tacyta adroznivayucca taksama psihalagizmam gistoryk imknecca raschynic perazhyvanni asobnyh lyudzej i grup z dapamogaj pryyomu matyvavannya faktay Yon zvyartaecca da starannaga padboru gavorak i listoy persanazhay dlya lepshaga raskryccya ih met i asablivascej haraktaru Nyaredka Tacyt budue apoved vakol supracstayannya dzvyuh lyudzej Germanika i Tyberyya Galby i Atona Pry getym yon imknecca yniknuc apisannya rechaisnasci y chorna belyh tonah Zazvychaj u svaih pracah Tacyt unikae zvac dakladnyya lichby Napeyna geta rabilasya dlya tago kab ne peragruzhac chytachoy i sluhachoy lishnyaj infarmacyyaj Nezhadanne zvac dakladnyya liki pryvodzic da tago shto gistoryk chasam kazha pra ysih lyudzej lac omnes kali vyadoma shto nasamrech ih bylo dvoe pakapaj slovy chasta lac saepe ci zaysyody lac semper vykarystoyvayucca dlya paznachennya dvuhrazovaga dzeyannya Pry getym Cit Livij i nekatoryya inshyya ranejshyya rymskiya gistoryki naadvarot imknulisya zapisac yak maga bolsh dakladnuyu haj i ne zaysyody veragodnuyu kolkasc zabityh praciynikay ab yom zdabychy y peraliku na srebra i zolata Zreshty Salyuscij na yakoga aryentavaysya Tacyt byy adnym z pershyh rymskih gistorykay hto imknuysya pa magchymasci ynikac dakladnyh lichbay Aproch tago u prazaichnyh zhanrah rymskaj litaratury I stagoddzya ne bylo prynyata aktyyna yzhyvac vaennyya terminy i geagrafichnyya nazvy y apisannyah vojn Tacyt padzyalyay geta perakananne u Agrykale pamyanyonyya tolki adzinaccac geagrafichnyh nazvay hoc asnoynaya chastka tvora prysvechana vaennym kampaniyam Agrykaly na Brytanskih astravah Zreshty isnue i alternatyyny punkt poglyadu na prychyny getaga fenomena bolshasc rymskih gistorykay Salyuscij Livij Tacyt magli paprostu ne vedac asablivascej geagrafii bolshaj chastki apisvanyh regiyonay Shto da apisannya bitvay i vaennyh kampanij toe gistoryk dapusciy u ih nyamala pamylak Nyaredka yon vykarystoyvay fragmenty apisannyay adnyh bitvay pry vyyave inshyh bitvay Yon redka zvyartaecca da apisannya tapagrafii myascovasci i taktyki bakoy Poglyady TacytaPalitychnyya poglyady Statuya Tacyta perad budynkam Parlamenta Aystryi y Vene Hoc Tacyt apisvae peravazhna palitychnuyu gistoryyu Ryma uzho y XVI stagoddzi zvyarnuli yvagu na neadnaznachnasc yago ylasnyh poglyaday Zvychajna yvaga akcentuecca na yago skeptychnym staylenni da rymskih imperataray i da sistemy pryncypatu y celym U svaih tvorah Tacyt haraktaryzue imperataray z admoynaga boku i tolki pra Vespasiyana yon kazha shto toj za gady svajgo kiravannya zmyaniysya da lepshaga Navat Aktaviyan Aygust yaki zavyarshyy shmatgadovyya gramadzyanskiya vojny i na yakoga imknulisya raynavacca nastupnyya imperatary atrymay velmi strymanuyu acenku gistoryka S I Sabaleyski adnak myarkue shto Tacyt ne byy da kanca shchyry kali vyyaylyay svayu dumku na palitychnuyu tematyku yon nikoli ne vykazvay svajgo neprymannya manarhii ci asobnyh manarhay adkryta Napeyna geta bylo abumoylena boyazzyu za svayo zhyccyo i zhadannem pracyagnuc napisanne svaih sachynennyay bez cisku yon byy vydatna znayomy sa sprobami yplyvu na gistorykay z cenzuraj ih tvoray i navat zabojstvam samyh nepazhadanyh Zreshty rekanstrukcyyu palitychnyh poglyaday Tacyta yskladnyae taya akalichnasc shto yon ne prapanue niyakaj palitychnaj pragramy i zvychajna razvivae tolki ideyu ymeranasci lac moderatio Tamu nyamala navukoycay myarkuyuc shto yon adnosiysya ne da radykalnyh praciynikay pryncypatu a tolki pragmatychna lichyy shto dzyarzhava pavinna znahodzicca pad kiravannem godnaga imperatara bo manarhiya bachylasya yamu nyayhilnaj Pavodle sloy Teadora Momzena Tacyt byy manarhistam ale pa patrebe mozhna skazac z rospachy U kozhnym raze rymski gistoryk baronic patrebu isnavannya stabilnaj ulady i dyscyplinavanyh gramadzyanay U pershae stagoddze isnavannya Rymskaj imperyi senat byy centram apazicyi imperataram Mnogiya senatary sa shkadavannem uspaminali pra respublikanskuyu epohu kali im prynalezhala realnaya ylada Adnak Tacyt skeptychna acenvay perspektyvy senata vyarnuc sabe ranejshyya paynamoctvy i prytrymlivaysya nevysokaj dumki pra samih senataray Gistoryk krytykue ih za ylyaganne perad imperatarami i vinavacic u tym shto z za ih sprob dagadzic uladcam rolya senata z chasam tolki zmyanshalasya U roynaj stupeni yon tayrue lakejstva i staryh i ru Adnak da maralnaga ablichcha pradstaynikoy daynejshyh shlyahetnyh roday yon vysuvae bolsh vysokiya vymogi Tak gistoryk asudzhae ru za yae suvyaz z Seyanam z za tago shto yon byy vyhadcam z municypiya a ru pavodle yago dumki zasluzhyla ganbavanne z za vyasellya z neshlyahetnym ru Gaem Rubeliem Blandam U celym negatyyna Tacyt haraktaryzue prostyh rymlyanay Yago apisanni zazvychaj dakranayucca garadskih nizoy praletaray Bolshasc z ih skladali vyhadcy z pravincyj yakiya amal ne znayomyya z rymskaj kulturaj i slaba valodali lacinskaj movaj ale svayoj kolkascyu akazvali yplyy na imperataray Gistoryk malyue prosty narod nepaslyadoynym bayazlivym takim shto pragne peravarotay ru Tamu Tacyt lichyc yago neprydatnym dlya ydzelu y palitychnym zhycci Aproch tago yon admoyna stavicca da magchymasci ydzelu armii y palitycy pavodle yago dumki legiyaneray treba zagruzhac pracaj kab yany i ne dumali pra myacyazhy Nasuperak nezdavolenasci manarhiyaj i manarhami Tacyt ne byy perakananym pryhilnikam respubliki Hoc yon nidze ne vykazvaecca pra svayo staylenne da respublikanskaj epohi haraktarystyki getaga chasu amal zaysyody negatyynyya I ysyo zh yamu byli blizkimi yyaylenni pra ychynnasci yakiya daminavali y Rannyaj respublicy Tamu Tacyt vidac lichyy najlepshaj z magchymyh formay palitychnaj arganizacyi Rymskuyu respubliku y pershyya dzesyacigoddzi svajgo isnavannya prykladna da prynyaccya Zakonay Dvanaccaci tablic Aproch tago gistoryk zvychajna acenvae suchasnasc paraynoyvayuchy yae z respublikanskim uzoram Pad krytyku Tacyta padpala i vyadomaya teoryya zmyashanaga dzyarzhaynaga ladu pashyranaya gistorykam Palibiem Zgodna z getaj teoryyaj vaennyya pospehi Rymskaj respubliki i yae peravagi perad grechaskimi polisami gruntavalisya na spaluchenni y Ryme troh formay kiravannya demakratyi arystakratyi i manarhii Tacyt zha lichyc getu teoryyu adarvanaj ad rechaisnasci pavodle yago sloy zmyashanuyu formu kiravannya lyagchej hvalic chym uzhyccyavic na sprave a kali yana i byvae azhyccyoylena toe ne byvae daygavechnaj Gistarychnyya poglyady ya mayu namer u neshmatlikih slovah raskazayshy pra padzei pad kanec zhyccya Aygusta apovesci nadalej apoved pra pryncypat Tyberyya i yago nastupnikay bez gnevu i pryhilnasci prychyny yakih ad myane dalyokiya Gistarychnym kreda Tacyta zvychajna lichacca yago slovy skazanyya na pachatku knigi I Analay bez gnevu i pryhilnasci lac sine ira et studio Aytar vystupae yak pabochny naziralnik a svayo staylenne yon imknecca vyyaylyac uskosna z dapamogaj rytarychnyh pryyomay Vyadomy yon i imknennem ustalyavac prychyny padzej Dzyakuyuchy getamu Tacyt nabyy papulyarnasc nestaronnaga dasledchyka gistoryi Adnak u XVIII XIX stagoddzyah yago ab ektyynasc byla pastaylena pad sumney Asabliva aktyyna krytykavaysya vobraz Tyberyya Gistoryk baraniy patrebu nadannya gistoryi bolshaj roli y gramadstve U yago chas asnoynaj pryladaj yakoj kiravalisya adukavanyya lyudzi y dzyarzhaynaj dzejnasci byli preskrypcyjnyya filasofskiya navuki a ne analiz minulaga i vymanne karysnyh rekamendacyj Navuka stoikay zagadvala rymlyanam dzeyac na vygodu dzyarzhavy i ignaravac prydvornyya intrygi shto krytykavalasya Tacytam za nemagchymasc zrabic uplyy na situacyyu Tamu yon baraniy ideyu pra patrebu glybokaga razumennya minulaga kab razvyazvac prablemy suchasnasci Yak i mnogiya inshyya antychnyya gistoryki yon razglyaday gistoryyu yak adzin sa sposabay uplyvu na noravy chytachoy i sluhachoy Z prychyny getaga perakanannya yon i zbiray uzory vybitnaj uchynnasci i vybitnaj zagany Dlya Tacyta harakternaya vysokaya acenka roli asoby y gistoryi Pavodle Tacyta menavita zmena maralnaga ablichcha lyudzej pryvyala da supyarechlivaj palitychnaj situacyi y I stagoddzi Yon myarkue shto kozhny chalavek nadadzeny ynikalnym haraktaram ad naradzhennya yaki mozha ci vyyaylyacca y poynym ab yome ci naymysna havacca Tak Tacyt lichyc shto yse dobryya raspachynanni Tyberyya byli tolki kryvadushnaj shyrmaj zaklikanaj shavac yago zagany Vyalikuyu rolyu va yyaylennyah Tacyta pra gistoryyu gulyae admennae razumenne virtus naboru stanoychyh yakascej ulascivyh rymlyanam daynih chasoy ale zgublenyh suchasnikami gistoryka Pavodle yago dumki u I stagoddzi i imperatary i neprymirymaya im apazicyya y roynaj stupeni zraklisya tradycyjnyh rymskih doblescej Zreshty yon imknecca pravodzic analiz ne tolki psihalagichny ale i sacyyalagichny U pracah Tacyta sustrakaecca terminalogiya vykarystanne yakoj traktuecca nekatorymi dasledchykami yak svedchanne cyklichnaga razumennya gistoryi peradusim saeculum Dyskusijnym zastaecca pytanne pra yplyy tradycyjnaj rymskaj religii na gistoryka yago yyaylenni pra rolyu bagoy i lyosu y gistoryi Staylenne da inshyh naroday Tvory Tacyta ytrymlivayuc nyamala ekskursay u geagrafiyu gistoryyu i etnagrafiyu inshyh naroday Yago cikavasc da ih vyklikanaya ne tolki imknennem raskazac pra padzei y roznyh chastkah imperyi yakiya yplyvali na padzei y stalicy gistoryk prytrymlivaecca tradycyi zakladzenaj yashche grekami pry yakoj apisanne inshyh naroday dapamagae spaznac kulturnyya asablivasci svayoj etnichnaj grupy Pavodle tradycyjnaga antychnaga yyaylennya inshyya narody ysprymayucca im yak varvary yakim supracstaylyaecca cyvilizavany narod rymlyane Aproch tago Tacyt zvyartaecca da apisannya kultury i gistoryi inshyh naroday kali pavodle nejkih prychyn ne zhadae prosta gavaryc pra tyya zh samyya fenomeny y dachynenni da Ryma i rymlyanay u pryvatnasci z za cenzury Tacyt shmat i chasta krytykue rymlyanay za zanyapad marali y gramadstve i yon getak zha strogi y acenkah inshyh naroday U celym admoyna yon stavicca da cyvilizavanyh naroday Mizhzemnamor ya naroday Rymskaj imperyi i yae susedzyay pavodle yago dumki araby i armyane veralomnyya greki nenadzejnyya papayzlivyya i fanaberystyya yayrei poynyya zababonay parfyane vyhvalnyya i napyshlivyya Pry getym haladnavatae staylenne gistoryka da yayreyay zasnoyvaecca ne getulki na neprymanni samih iydzejskih zvychayay kolki na prazelityzme masavym zvaroce y iydaizm Tamu pavodle sloy A G Grushavaga poglyady Tacyta ne mayuc nichoga agulnaga z antysemityzmam Cvi Yavec myarkue shto Tacyt mog uraynavazhyc svayu acenku yayreyay nejkim stanoychym kamentaryem ale naymysna ne zrabiy getaga Izrailski gistoryk taksama myarkue shto Tacyt mog specyyalna stvarac admoyny vobraz yayreyay dlya abgruntavannya palitychnaj ekspansii Ryma va Ushodnim Mizhzemnamor i Inshyya navukoycy bachac u apisanni yayreyay prayavu antychnaj tradycyi spaznannya svajgo naroda to bok rymlyanay praz apisanne varvaray Razam z tym gistoryk demanstrue dvaistae staylenne da varvarskih naroday Eyropy naselnikam Brytanskih astravoy i Germanii Pavedamlyayuchy pra pryhilnasc germancay da snu i vypiyki usyo zh Tacyt prypisvae im uladanne tym geraizmam virtus yakuyu z prychyny speshchanaga ladu zhyccya gublyayuc rymlyane Ih stanoychyya yakasci Tacyt ne abmyazhoyvae geraizmam vartasci germancay adnosyacca da mnogih sfer zhyccya ale asabliva prycyagvayuc gistoryka asablivasci syamejnaga zhyccya paynochnyh susedzyay Ryma Zazvychaj ih stanoychyya yakasci vyyaylyayucca yskosna praz ukazanne na toe shto im neylascivyya mnogiya zagany rymlyanay kabety ne vedayuc spakus gledzishchay i balyay nihto ne absmejvae zagan i ne zave yago modaj Vysokaya acenka noravay varvaray yakiya zhyli pa pershabytnyh tradycyyah i supracstaylenne im speshchanyh i razbeshchanyh cyvilizavanyh naroday harakternyya idei dlya mnogih rymskih aytaray maralistay U Tacyta germancy yashche i ramantychna zblizhayucca z rymlyanami pershyh gadoy Respubliki Nyamala litaratury prysvechana vyvuchennyu pytannya pra toe ci asceragaysya Tacyt germancay ci bachyy yon u ih pagrozu Rymu Hoc nekatoryya navukovyya shilnyya pryznavac boyazi Tacyta geta pytanne pracyagvae zastavacca nyavyrashanym Tacyt padtrymlivay zahavanne ylady Ryma nad inshymi narodami Byyshy senataram yon padzyalyay perakananni pra patrebu padtrymannya strogaga paradku y pravincyyah Pavodle yago dumki namesniki pravincyj pavinny byli byc cvyordymi ale peradusim spravyadlivymi Religijnyya poglyady Tacyt byy vydatna znayomy z rymskaj religijnaj teoryyaj i praktykaj pra shto svedchyc yago chlenstva y kalegii kvindecemviray pyatnaccaci zhracoy svyatadzejstvay Z prychyny getaga yon pavazhliva staviysya da rymskih zhreckih kalegij Zreshty nyagledzyachy na yayny yplyy tradycyjnaj rymskaj religii na Tacyta acenki stupeni getaga yplyvu adroznivayucca U pryvatnasci isnue gipoteza shto metaj Gistoryi i Analay Tacyta nasamrech bylo dasledavanne yak u I stagoddzi n e vyyaylyalisya ranej isnavalyya pradkazanni peradusim na materyyale Sivilinyh knig i yakaya byla rolya bagoy u padzeyah aposhnih gadoy Mihael fon Albreht naadvarot myarkue shto rymski gistoryk ne znahodziysya pad mocnym uplyvam rymskaj religii Pavodle yago dumcy Tacyt yurydychna staviysya da yae i lichyy shto da I stagoddzya n e yana stracila aktualnasc U svaih tvorah Tacyt nadae nyamala yvagi apisannyu znakay i cuday shto zreshty z yaylyaecca harakternaj rysaj usyoj antychnaj gistaryyagrafii Adnak pashyranyya syarod prostyh rymlyanay zababony yon ne prymae i imknecca dystancyyavacca ad ih Gistoryk pa roznamu acenvae yplyy bagoy lyosu fatum i astralagichnyh pradkazannyay u roznyh situacyyah ale nadae vyalikae znachenne yplyvu fortuna vypadak yaki ne paddaecca razliku Bagi chasam umeshvayucca y razviccyo padzej prytym zvychajna Tacyt uyaylyae ih takimi shto gnevayucca i tolki zredku milascivymi U celym u yago sachynennyah rolya bagoy lyosu i nakanavannya hutchej nevyalikaya i zvychajna lyudzi paystayuc svabodnymi y svaih uchynkah Dumku gistoryka pa bolshasci religijnyh i filasofskih pytannyay dasledchyki acenvayuc yak nyavyznachanuyu Rukapisy i vydanniRukapisy Fragment rukapisu Medycejskaya I Staronka z rukapisu Medycejskaya II Tvory Tacyta ne byli vyadomyya shyrokamu kolu rymlyanay tolki y kancy III stagoddzya imperatar Mark Klaydzij Tacyt yaki lichyy syabe nashchadkam gistoryka zagaday usim bibliyatekam Imperyi mec u svaih fondah yago sachynenni Nadalej yago vedayuc tolki nekatoryya poznaantychnyya intelektualy i lichanyya syarednyavechnyya hranisty Z za nevyalikaj papulyarnasci y Syaredniya vyaki tvory Tacyta zahavalisya tolki dzyakuyuchy adzinkavym rukapisam I VI knigi Analay zahavalisya y adzinym rukapise vyadomaga yak Medycejskaya I M1 Yana byla napisana karalingskim minuskulam u syaredzine IX stagoddzya merkavana u Fuldskim manastyry Yae pisali velmi akuratna hoc pry getym peranesli gramatychnyya pamylki z papyarednih manuskryptay Uvazhlivae paleagrafichnae vyvuchenne rukapisu pakazvae na toe shto zyhodnym tekstam pasluzhyla grubaya kopiya bez prabelay pamizh slovami U manuskrypce niyak ne paznachany razryy u dva gady apisanyh padzej pamizh razdzelam 5 5 Analay i acalelymi yryykami knigi VI nyama dzyalennya na chastki i paragrafy yany byli zrobleny yzho y drukavanyh vydannyah XVII XX stagoddzyay Praz nejki chas paslya zavyarshennya Medycejskaya I apynulasya y manastyry ru Yana byla dastaylena y Rym pa prosbe rymskaga papy Lva X praviy z 1513 goda i yzho y 1515 godze byy nadrukavana pershy poyny zbornik tvoray Tacyta U manuskrypt ne vyarnuysya ale zamest yago y manastyr byy adprayleny nadrukavany asobnik U nash chas rukapis zahoyvaecca y bibliyatecy Layrenciyana y Flarencyi U syaredzine XI stagoddzya y manastyry ru byy stvorany rukapis vyadomy yak Medycejskaya II M2 Yana yluchae knigi XI XVI Analay i knigi I V Gistoryi Rukapis byy napisany ru U manuskrypce byla yzhyta sucelnaya numaracyya knig knigi Gistoryi I V byli pranumaravany yak XVII XXI Medycejskaya II byla vyyaylena gumanistami kalya 1360 goda z yae zrabili kopiyu i perapravili y Flarencyyu Dzyakuyuchy znahodcy Tacyta veday Bakacha U listavanni pamizh gumanistami Podzha Brachalini i ru ytrymlivaecca ykazanne na toe shto kalya 1427 goda Nikoli nejkim sumneynym sposabam atrymay gety manuskrypt Paslya smerci Nikoli y 1437 godze rukapis trapiy u Layrenciyanu Z za tago shto Medycejskaya II byla napisana skladanym dlya chytannya benevenckim shryftam z yae zrabili kalya 40 rukapisnyh kopij i menavita yany sluzhyli glebaj dlya ysih vydannyay azh da 1607 goda Dasledchyki taksama znajshli ykazanni na toe shto mog isnavac i treci rukapis Analay i Gistoryi Tacyta roznae chytanne sheraga sprechnyh momantay u Lejdenskim rukapise L dazvalyae zrabic vysnovu pra vykarystanne krynicy adroznaj ad Medycejskaj II Adnak paznej roznachytanni pamizh rukapisami L i M2 stali razglyadac yak vynik pracy filolagay XV stagoddzya Agrykala i Germaniya taksama zahavalisya dzyakuyuchy adnamu adzinyutkamu rukapisu hoc yashche y syaredzine XV stagoddzya magchyma ih bylo dva U 1425 godze Podzha Brachalini y lisce da Nikalo Nikoli pavedamiy pra znahodku manaham Hersfeldskaga manastyra nevyadomaga rukapisu Tacyta z Germaniyaj i Agrykalam Podzha sprabavay perakanac manaha adpravic yamu manuskrypt ale toj admoviysya Paslya getaga Nikoli adpraviy list dvum kardynalam yakiya zbiralisya navedac sherag manastyroy u Francyi i Germanii z prosbaj pryvezci rukapis Nevyadoma ci adguknulisya kardynaly na prosbu ale y 1455 godze antykvar ru bachyy malyya tvory Tacyta y Ryme U 1457 1458 gadah Enea Silvia Pikalamini yon stay papam rymskim pad imem Piya II vykarystay rukapis dlya napisannya palemichnaga sachynennya Dalejshy lyos getaga manuskrypta umoyna yago zavuc de nevyadomy U XV stagoddzi byli zroblenyya mnostva rukapisnyh kopij Dyyalogay i Agrykaly na padstave yakih byli nadrukavany pershyya suchasnyya vydanni Doygi chas na padstave isnavannya dzvyuh roznyh tradycyj chytannya asobnyh fraz u rukapisnyh kopiyah XV stagoddzya i pershyh drukavanyh vydannyah merkavalasya shto isnavala dva zyhodnyya rukapisy dlya malyh tvoray Tacyta rukapis X i rukapis Y Adnak u 1902 godze y pryvatnaj bibliyatecy y Ezi byy vyyayleny manuskrypt shto atrymay paznachenne Codex Aesinas Rukapis Ezi Razam z sachynennyami Tacyta y getym rukapise ytrymlivaysya taksama peraklad Dzyonnika Trayanskaj vajny ru sa starazhytnagrechaskaj na lacinskuyu movu vykanany y IV stagoddzi nejkim Septymiem Manuskrypt harakterny tym shto chastka Agrykaly napisana pochyrkam XV stagoddzya a chastka karalingskim minuskulam IX stagoddzya Aproch tago na palyah zapisana vyalikaya kolkasc alternatyynyh chytannyay u tym liku i takih padrabyaznyh yakiya ne mog pakinuc prosty perapischyk Myarkuecca shto perapischyk abo mey pad rukoj dva manuskrypty z roznymi chytannyami abo perapisvay tekst z usimi marginaliyami U pochyrku zh XV stagoddzya zvychajna pryznayuc ruku Stefana Gvarnery zasnavalnika bibliyateki Ezi Z za znahodki y Ezi gipoteza pra isnavanne dvuh zyhodnyh rukapisay dlya poznyh kopij Tacyta padpadae pad sumney Adnak nevyadoma ci z yaylyaecca znahodka y Ezi tym samym rukapisam vyyaylenym u Hersfeldze kalya 1425 goda i ybachanaj Dechembrya y 1455 godze y Ryme Kamentavanae vydanne Tacyta ru Liyon 1598 god Padchas Drugoj susvetnaj vajny Rukapisam Ezi zacikavilisya y SS Cikavasc da adnago z najranejshyh sistematychnyh apisannyay starazhytnyh germancay byla getak vyalikaya shto Codex Aesinas vyvuchay i pryvyoz u Germaniyu asabista kiraynik addzela Anenerbe de U 1943 godze yon vyday fotarepradukcyyu abaih tvoray Tacyta Paslya getaga rukapis na doygi chas znik i tolki nyadayna vyyaviysya y Ryme U nash chas sherag dasledchykay myarkue shto staronki IX stagoddzya y Rukapisy Ezi geta chastka Hersfeldskaga manuskrypta Isnue taksama dumka shto Hersfeldski manuskrypt zgubleny bezzvarotna a znahodka z Ezi chastka inshaga manuskrypta zroblenaya y toj chas kali isnavali i inshyya rukapisy Pershyya drukavanyya vydanni Pershae drukavanae vydanne Tacyta bylo vypushchana kalya 1470 goda pavodle inshaj versii u 1472 1473 gadah ru u Venecyi Fon Shpeer vykarystay rukapis Medycejskaya II u yakim u pryvatnasci adsutnichali knigi I VI Analay U 1472 1476 i 1481 gadah vydanne fon Shpeera peradrukoyvalasya y Balonni i Venecyi Kalya 1475 1477 gadoy Francyskam Putealanam lac Franciscus Puteolanus u Milane bylo vypushchana drugoe vydanne shto yklyuchala taksama Agrykalu Putealan vypraviy sherag nedakladnascej u pershym vydanni ale vidac ne vykarystay inshyya rukapisy a tolki pravyoy filalagichnuyu pracu U 1497 godze Filip Pincyj lac Philippus Pincius vypusciy u Venecyi novae vydanne zasnavanae na teksce Putealana Kalya 1473 goda Krojsneram u Nyurnbergu bylo raspachata vydanne Germanii na asnove inshaga rukapisu adroznaga ad tyh varyyantay yakiya vydavalisya y Italii Godam paznej asobnae vydanne Germanii bylo vypushchana y Ryme a y 1500 godze Germaniya na asnove trecyaga rukapisu byla vypushchana Vinterburgam u Vene y skladze zbornika Pershae poynae vydanne zahavanyh prac Tacyta uluchayuchy pershyya shesc knig Analay z rukapisu Medycejskaya I bylo azhyccyoylena y 1515 godze vatykanskim bibliyatekaram de U pachatku XVI stagoddzya en vyday kamentavanae vydanne sachynennyay Tacyta chym paklay pachatak ih aktyynamu filalagichnamu vyvuchennyu Pavodle zvestak ru yano bylo vydadzena y 1519 godze y Bazeli a pavodle zvestak suchasnaga dasledchyka Ronalda Marcina Renan vypusciy dva kamentavanyya vydanni sachynennyay Tacyta y 1533 i 1544 godze Z 1574 goda bylo vypushchana nekalki vydannyay tvoray gistoryka pad redakcyyaj vyadomaga filolaga z kamentaryyami U 1607 godze Kurcyj Pikena lac Curtius Pichena vyday u Frankfurce pershae vydanne zasnavanae na nepasrednym vyvuchenni roznyh varyyantay rukapisay Adnak z za nedastatkovaga dosvedu pracy z syarednyavechnymi rukapisami i Pikena i Lipsij zgadzhalisya z tym shto rukapis Medycejskaya II byy stvorany y IV V stagoddzyah hoc yon pisany paznejshym benevenckim pismom Uplyy TacytaTytulny list Gistoryi Italii Francheska Gvichardzini napisanaj pad uplyvam Tacyta Antychnasc i Syarednyavechcha U antychnuyu epohu Tacyt ne byy velmi vyadomy Hoc yago syabar Plinij Malodshy pradkazvay u listah shto yago tvory buduc nesmyarotnymi u sachynennyah inshyh intelektualay antychnaj epohi yago imya praktychna ne sustrakaecca Usplyosk papulyarnasci Tacyta davyoysya na karotkae kiravanne imperatara Marka Klaydyya Tacyta yaki lichyy syabe nashchadkam gistoryka i zagaday usim bibliyatekam u imperyi mec asobniki yago sachynennyay Aproch tago vyadomy gistoryk kanca IV stagoddzya Amiyan Marcelin pachay apoved u Dzeyah lac Res Gestae z 96 goda zabojstva Damicyyana i pachatak kiravanni Nervy to bok z momantu skanchennya apoveda y Gistoryi Tacyta Byy dobra znayomy z yago tvorami i ru U svayoj Gistoryi suprac pagancay yon nyaredka vykarystoyvae Tacyta yak krynicu infarmacyi adnak pakazvae na nyapeynyya zvestki i na nezhadanne gistoryka razabracca y gistoryi zvyazanaj z razburennem ru ru zvay yago lgunom za apoved pra zvychai yayreyay U toj zha chas Magn Ayrelij Kasiyador vedae tolki nejkaga Karneliya Fuldski manastyr u XVII stagoddzi U Syaredniya vyaki pra isnavanne tvoray Tacyta vedali tolki neshmatlikiya manahi y bujnyh manastyrah I ysyo zh yago sachynenni pracyagvali perapisvacca i menavita dzyakuyuchy getym kopiyam pracy rymskaga gistoryka vyadomyya da nashyh dzyon U chas karalingskaga adradzhennya yago nanoy adkryli dlya syabe nyameckiya manahi yakiya vyyavili y Tacyta vazhnyya zvestki pra starazhytnyh germancay U IX stagoddzi manahi Fuldskaga manastyra adnago z najvazhnejshyh agmenyay zahavannya antychnaj kultury y Syaredniya vyaki vykarystali zvestki z rukapisay Tacyta dlya svaih tvoray Z yago sachynennyami byli znayomyya Ejnhard i ru Asabliva aktyyna Tacyta vykarystoyvay Rudolf yaki pisay pra starazhytnyh saksay Magchyma rymskaga gistoryka chytali taksama Vidukind i Adam Bremenski ale z za tago shto syarednyavechnyya aytary ne zaysyody pakazvali svae krynicy kali geta byli pagancy udakladnic getyya zdagadki nemagchyma Paslya adkryccya rukapisay Tacyta italyanskimi gumanistami XIV stagoddzya yon velmi hutka robicca vyadomy Yago papulyarnasci spryyala kopiya rukapisu Medycejskaya II peravezenaya z Mantekasiny y Flarencyyu napeyna pry ydzele Dzhavani Bakacha Znahodzyachy paraleli pamizh rymskaj i suchasnaj gistoryyaj italyanskiya gumanisty nyaredka zvyartalisya da Analay i Gistoryi Tacyta vykryvalnika tyranay Tak prykladam u 1404 godze gumanist ru vykarystay svedchanni rymskaga gistoryka dlya dovadu nedahopay manarhichnaj formy kiravannya Palitychny myslyar Nikalo Makiyaveli paraynalna redka zvyartaysya da Tacyta i nadavay bolsh uvagi Liviyu Adnak uzho suchasniki adznachali shto Makiyaveli byy blizki pa duhu da Tacyta i kali tvory italyanskaga myslyara ynesli y Indeks zabaronenyh knig gumanisty stali zvyartacca da rymskaga gistoryka zamest zabaronenaga flarentyjca Kryhu paznej Analay i Gistoryi stala vyadomaya Germaniya Adnym z pershyh hto yae vykarystay byy u syaredzine XV stagoddzya Enea Silvia Pikalamini u 1458 godze abrany papam rymskim pad imem Piya II Novy chas Niderlandski filolag najbujnejshy znatok sachynennyay Tacyta yaki shmat zrabiy dlya papulyaryzacyi yago tvoray syarod chytalnaj publiki Pavodle sloy S I Sabaleyskaga Lipsij veday napamyac usyago Tacyta i hvaliysya shto mozha prachytac lyuboe mesca z Tacyta navat kali yamu pry getym prystavyac da gorla nozh kab usadzic pry pershaj pamylcy ci zameshcy Hoc tvory Tacyta vydavalisya z 1470 goda yago papulyarnasc pershyya chasy byla nevyalikaj bo tady pracyagvali chytac tyh aytaray yakiya byli dobra vyadomyya y Syaredniya vyaki Aproch tago da kanca XVI stagoddzya im cikavilisya amal vyklyuchna y Italii i Germanii Useeyrapejskaya papulyarnasc da yago pryjshla y kancy XVI stagoddzya z publikacyyami vyadomaga filolaga a taksama dzyakuyuchy lekcyyam ru U vyniku u XVII stagoddzi yon stay adnym z samyh chytanyh antychnyh aytaray Tak za 1600 1649 gady y Eyrope byli nadrukavany prynamsi 67 vydannyay Gistoryi i Analay Za gety zh peryyad byli vypushchany kalya 30 vydannyay Salyusciya drugoga pa papulyarnasci lacinskaga aytara Pakolki mova Tacyta lichylasya dosyc cyazhkaj aktyyna raspachynalisya sproby perakladu yago sachynennyay na suchasnyya movy Shyranne tvoray rymskaga gistoryka yaki shmat uvagi nadavay zakulisnym intrygam dalo impuls razviccyu palitychnaj dumki Adradzhennya Eyrapejcy yakiya chytali Tacyta y XVI i XVII stagoddzyah lichyli shto yago apisanni imperatarskaga Ryma napaminayuc realii ih chasu i abapirayuchysya na tvory Tacyta peraasensoyvali padkladku suchasnyh im palitychnyh padzej Prykladam geta adbyvalasya na myazhy XVI XVII stagoddzyay kali smerc byazdzetnyh uladcay Francyi i Anglii i padzei prykuli yvagu da ne zaysyody gladkaj peraemnasci rymskih imperataray U apisanni kar ery y Eyrope bachyli zbornuyu vyyavu dachasnika yaki vysoka yzlyacey ale nizka pay Nareshce u svyatle aktyynaj cenzury yladcami i katalickaj carkvoj drukavanaj pradukcyi atrymala velizarnuyu aktualnasc krytyka Tacytam uciskay svabody slova Dzyakuyuchy getamu fragment Analay dze apisvaecca lyos gnanaga gistoryka ru yon skonchyy samagubstvam a yago tvory byli spaleny apynuysya adnym z najbolej chasta cytavanyh uryykay getaga sachynennya Aktyynae vydanne perakladay Tacyta a taksama Cita Liviya i Salyusciya na anglijskuyu movu zgulyala nemaluyu rolyu y padryhtoycy Anglijskaj revalyucyi U 1627 godze niderlandski navukovec en pachay chytac u Kembrydzhskim universitece kurs lekcyj pra gistoryka ale yago interpretacyya rymskih imperataray yak uzurpataray payplyvala na yago hutkae adhilenne ad vykladannya Gistoryya i Analy zrabili vyaliki yplyy na gistorykay XVI XVII stagoddzyay i yany perajmali styl Tacyta kapiyavali strukturu yago tvoray i adbirali faktychny materyyal pa pryncypah svajgo rymskaga papyarednika Adnym z pershyh gistorykay yakiya pracavali pad sur yoznym uplyvam Tacyta stay na pachatku XVI stagoddzya flarentyec Francheska Gvichardzini chyya Gistoryya Italii vytrymana y styli Gistoryi i Analay Aproch tago u Novy chas sachynenni Tacyta sluzhyli gruntam dlya mnogih traktatay pa palitychnaj filasofii dzyakuyuchy bagatamu faktychnamu materyyalu sabranamu gistorykam Mocny yplyy Tacyta vyyaylyaecca y klasikay naturalnaga prava Guga Grocyya i Tomasa Gobsa a taksama y mnogih inshyh myslyaroy Novaga chasu Frensisa Bekana Mishelya Mantenya Dzhona Miltana Bendzhamina Franklina Dzhona Adamsa Tomasa Dzhefersana Zreshty uzho y kancy XVI stagoddzya pashyryysya i inshy poglyad na tvory aytara yaki nabiray papulyarnasc U gety chas poyny vojn i zvad apalagety manarhichnaj formy kiravannya pachali akcentavac uvagu na toj strogaj palitycy yakuyu pravodzili Aktaviyan Aygust i Tyberyj dlya pryynyasennya stabilnasci y palitychnae zhyccyo Na pershy plan vystaylyalisya i malyaynichyya apisanni gramadzyanskih vojn yakiya yyaylyalisya yak bolshae zlo chym abmezhavanne pray i volyay Takim chynam krytyka imperataray prycyagnuli da apraydannya suchasnyh manarhij Aproch tago u 1589 godze Yust Lipsij yaki spryyay pashyrennyu Tacyta yak vydavec i kamentatar yago sachynennyay vyday pracu Shesc knig pra palityka U yoj yon peraasensavay svae ranejshyya poglyady na suadnyasenne idej Tacyta z suchasnascyu Kali ranej yon paraynoyvay ru z despatychnym Tyberyem to zaraz yon shukay u rymskaga gistoryka rekamendacyi pa praduhilenni gramadzyanskih vojn i ystalyavanni mocnaj manarhichnaj ulady Znakamitaga filolaga vinavacyac u tym shto yon ne grebavay vydzirac slovy Tacyta i geroyay yago tvoray z kantekstu chasam nadayuchy im procilegly sens I ysyo zh Lipsij pracyagvay asudzhac tyranay yakiya zloyzhyvali svayoj uladaj Hoc z syaredziny XVII stagoddzya yplyy Tacyta yak palitychnaga myslyara stay zmyanshacca stvoranyya im vyyavy imperatarskaga Ryma pracyagvali vyklikac asacyyacyi z suchasnascyu Nekatoryya dasledchyki myarkuyuc shto vyaliki yplyy tvoray rymskaga gistoryka na palitychnuyu filasofiyu zahoyvaysya azh da kanca XVIII stagoddzya Aproch tago yago sachynenni yzho tryvala yvajshli y sklad nyapisanaga kanona gistarychnaj litaratury U XVII stagoddzi Tacyt robicca velmi papulyarnym u Francyi chamu spryyala emigracyya mnogih pradstaynikoy italyanskaj elity da francuzskaga dvara Najbolshuyu cikavasc u gety peryyad vyklikali yago litaraturnyya talenty i yon nathnyae nyamala francuzskih litarataray Na glebe zvestak Tacyta i pad mocnym uplyvam yago poglyaday byli stvorany p esy Smerc Agrypiny Sirano de Berzharaka Aton P era Karnelya ru Zhana Rasina U pryvatnasci Rasin zvay Tacyta najbolshym malyarom starazhytnasci Nyagledzyachy na isnavanne shyrokaj tradycyi yakaya tlumachyla Tacyta yak abaroncu manarhii vyyava Tacytam imperataray i yago apisanne gramadskaga zhyccya Ryma pakazvali na zusim inshy kirunak palitychnyh simpatyj antychnaga gistoryka U XVIII stagoddzi y Tacyce stali bachyc ne tolki adnago z najbujnejshyh praciynikay manarhii y rymskaj litaratury ale i garachaga pryhilnika respublikanskaj formy kiravannya Na pachatku stagoddzya irlandski publicyst Tomas Gordan apublikavay peraklad tvoray Tacyta na anglijskuyu movu a razam z im traktat Gistoryka palitychnyya razvagi pra knigi Tacyta Aposhnyae sachynenne nadalo impuls razviccyu antymanarhichnaj tradycyi Rymski gistoryk zastavaysya yzoram dlya mnogih prafesijnyh antykaveday Tak brytanski gistoryk Eduard Giban yaki napisay vyadomuyu pracu Gistoryya zanyapadu i razburennya Rymskaj imperyi shmat u chym znahodziysya pad uplyvam Tacyta Aproch tago na XVIII stagoddze davodzyacca pershyya sproby krytychnaga ysprymannya vyyay Ryma stvoranyh rymskim gistorykam Prykladam Valter lichyy perabolshanymi vykazy Tacyta pra Tyberyya i Nerona Napaleon Banapart velmi negatyyna staviysya da tvorchasci rymskaga gistoryka i navat pachay litaraturnuyu kampaniyu dzelya aganbavannya adnago z samyh papulyarnyh antychnyh aytaray U pryvatnasci Napaleon zagaday drukavac artykuly z krytykaj Tacyta yak gistoryka i pismennika a taksama patrabavay vyklyuchyc yago tvory sa shkolnaga kursa Pavodle yago dumki Tacyt byy adstalym kanservataram yaki ne zahacey prynyac pragresiynuyu dlya svajgo chasu imperskuyu formu kiravannya Plyamennik Banaparta Napaleon III yaki shmat zajmaysya vyvuchennem rymskaj gistoryi taksama krytykavay vykryvalnika imperataray tyranay Pry im pryhilniki imperatara vystupali y druku imknuchysya davesci nyapravasc acenak rymskaga aytara Zreshty yago pracyagvali shanavac intelektualy Asabliva dobra yago vedali y Germanii Karl Marks i Frydryh Engels vysoka acenvali Tacyta i neadnarazova zvyartalisya da yago sachynennyay U pryvatnasci u klasichnaj pracy Engelsa ru velmi shmat spasylak na Germaniyu Tvory gistoryka vykarystoyvali taksama Georg Gegel Frydryh Nicshe Maks Veber Da Tacyta zvyartaysya Mikalaj Karamzin padchas pracy nad Gistoryyaj dzyarzhavy rasijskaj Alyaksandr Pushkin uvazhliva chytay Tacyta i nathnyaysya im padchas napisannya Barysa Gadunova a syarod natatak paeta yosc Zayvagi na Analy Tacyta U ih Pushkin ne getulki zvazhay na movu getaga aytara kolki znahodziy supyarechnasci y pavedamlyanyh im faktah a taksama zvyartaysya da analizu gistoryka kulturnaga kantekstu epohi U Rasii revalyucyjnae tlumachenne idej Tacyta nathnyala dzekabrystay i Alyaksandra Gercena Aposhni zvay yago neabsyazhna vyalikim i y 1838 godze napisay pad yago yplyvam nevyalikuyu pracu Z rymskih scen Uplyy u Germanii ru kalya de pabudavany y 1838 1875 gadah Dzyakuyuchy tamu shto tvory Tacyta ytrymlivali nyamala geagrafichnyh i etnagrafichnyh apisannyay germanskih terytoryj yany nyaredka vykarystoyvalisya dlya dasledavannya starazhytnaj gistoryi Germanii Nyagledzyachy na dosyc aktyynae vykarystanne y epohu karalingskaga adradzhennya paslya Tacyt byy praktychna zabyty y Germanii azh da XV stagoddzya kali italyanskiya gumanisty stali yvazhliva vyvuchac yago rukapisy 31 zhniynya 1457 goda kardynal Enea Silvia Pikalamini pa hutkim chase staly tatam rymskim pad imem Piya II atrymay list ad sakratara biskupa Majnca Marcina Majra nyam Martin Mair Majr aguchyy pashyranuyu y narodze nezadavolenasc palitykaj katalickaj carkvy U Germanii pravodzili paraleli pamizh byaguchaj situacyyaj i chasami Rymskaj imperyi a carkoynuyu dzesyacinu paraynoyvali z vyplataj padatkay Menavita z za rymlyanay merkavali tam ih vyalikaya kraina pryjshla y zanyapad U adkaz Pikalamini napisay traktat dze na materyyale Germanii Tacyta pakazvay dzikae i ganebnae minulae germancay dlya getaga yon adabray tolki negatyynyya ih haraktarystyki y Tacyta i pragres yakoga yany damaglisya dzyakuyuchy Rymu Geta sachynenne hutka pashyrylasya y Germanii ale svayoj mety ne dasyagnula Yano bylo ysprynyata yak pravakacyya i tolki yzmacnila antyitalyanskiya i antypapskiya nastroi I ysyo zh dzyakuyuchy Pikalamini y Germanii nanoy adkryli tvory Tacyta najvazhnejshyya krynicy pa gistoryi svaih prodkay U 1500 godze nyamecki gumanist ru pakazay na nedastatkovasc veday pra starazhytnyh germancay i zaklikay zbirac i shyryc use dastupnyya svedchanni pra ih Zreshty Celtys byy uzho znaemy z Germaniyaj pry zanyatku kafedry yniversiteta y Ingalshtace y 1492 godze yon skazay pramovu u asnove yakoj lyazhala geta sachynenne Davedayshysya pra Germaniyu ad Pikalamini Celtys vyvuchyy gety tvor i stay shyryc procilegly punkt poglyadu na zhyccyo daynejshyh germancay Dzyakuyuchy Pikalomini i Celtysu Germaniya Tacyta pachala aktyyna drukavacca na nyameckamoynyh zemlyah a y 1535 godze en peraklay geta sachynenne na nyameckuyu movu Z padachy Celtysa gumanist Ulryh fon Guten u pachatku XVI stagoddzya zvyarnuysya da tvoray Tacyta dlya stvarennya idealizavanaj vyyavy starazhytnyh germancay U adroznenne ad Pikalamini yon padkresliy ne negatyynyya haraktarystyki germancay a tolki pazityynyya Na grunce Germanii Analay a taksama nevyalikaj Gistoryi rymskaga aytara ru fon Guten stvaryy idealizavanuyu vyyavu pravadyra germanskaga plemya heruskay Arminiya yaki razbiy rymlyanay u Teytaburgskim lese Nyamecki gumanist scvyardzhay shto Arminij bolsh talenavity palkavodzec chym Scypiyon Ganibal i Alyaksandr Makedonski Dzyakuyuchy fon Gutenu Arminij stay lichycca nacyyanalnym geroem Germanii i vyyava zmagar za svabodu svajgo naroda suprac Ryma zgulyala znachnuyu rolyu y stanaylenni germanskaga nacyyanalnaga ruhu Traktoyku fon Gutenam Arminiya padtrymay inicyyatar Refarmacyi Marcin Lyuter yaki vykazay zdagadka shto Arminius perakruchanaya forma germanskaga imya Hermann Nekatory chas na pachatku XVI stagoddzya papulyarnymi byli shavinistychnyya traktoyki tvoray Tacyta shto scvyardzhali advechnuyu peravagu germancay nad rymlyanami Takim chynam nevyalikae sachynenne rymskaga gistoryka atrymala aktualnasc u suvyazi sa stanaylennem germanskaga nacyyanalnaga ruhu i pachatkam Refarmacyi Tacyt Germaniya 4 Sam ya daluchayusya da dumki tyh hto myarkue shto plyamyony yakiya nasyalyayuc Germaniyu shto nikoli ne padpadali zmeshvannyu praz shlyuby z yakimi nebudz inshaplyamennikami spradveku skladayuc admenny zahavaly spradvechnuyu chyscinyu i tolki na syabe samaga padobny narod Adsyul nyagledzyachy na taki lik lyudzej usim im ulascivae toe zh ablichcha cvyordyya blakitnyya vochy rusyya valasy vysokiya cely zdolnyya tolki da karotkachasovaga vysilku razam z tym im brakue cyarplivasci kab zacyata i napruzhana pracavac i yany zusim ne vynosyac smagi i spyoki tady yak nepagadz i gleba pryzvychaili ih lyogka perazhyvac holad i golad U XVII stagoddzi tema supracstayannya z Rymam bolsh ne byla getak aktualnaj i yvaga da Tacyta y Germanii trohi saslabla Zmyanilasya i sfera vykarystannya Germanii y litaratury zapisanyya Tacytam svedchanni pra daynejshyh germancay vykarystoyvalisya yzho paysyudna ad dramatychnyh i satyrychnyh tvoray da lingvistychnyh traktatay Da rymskaga gistoryka aktyyna zvyartalisya filosafy Iagan Gerder i Iagan Fihte a y pachatku XIX stagoddzya ideolagi nyameckaga nacyyanalizmu ru i ru budavali svae idealizavanyya karciny zhyccya daynejshyh germancay na glebe apisannyay Tacyta Arnt u pryvatnasci prypisvay nemcam mnogiya stanoychyya rysy yakiya Tacyt prypisay daynejshym germancam Yon taksama scvyardzhay shto suchasnyya nemcy zahavali znachna bolsh rys svaih geraichnyh prodkay chym use inshyya eyrapejskiya narody yspadkavali ad svaih prabackoy Pry dzyarzhaynaj padtrymcy byy pabudavany chyyo budavanne nathniy pomnik Vercyngetarygu pad Aleziyaj Pa francuzskim uzory y Germanii pachalosya metnae arhealagichnae vyvuchenne myascovascej apisanyh Tacytam Bolshasc dasledavannyay idealizavali germancay i minulae y celym a nekatoryya navukoycy zvyartalisya da Tacyta y sprobah rekanstruyavac spradvechny nyamecki Volksgeist narodny duh Z chasam atrymala vyalikae shyranne ideya pra ynikalnasc germancay i ih peravagu nad inshymi narodami Eyropy Dzyakuyuchy tamu shto y nyameckim nacyyanalnym ruhu pashyrylasya adnabakovaya traktoyka Germanii yak tvora yaki apisvae vartasci daynejshyh germancay Germaniya nyaredka prycyagvalasya ideolagami nacyyanal sacyyalizmu y 1930 ya gady Najbolej aktyynym chalavekam yaki shyryy i prystasoyvay yago dlya patreb nacyyanal sacyyalizmu byy rejhsfyurar SS Genryh Gimler Upershynyu yon prachytay Germaniyu y maladosci i byy yoj uzrushany Paslya svajgo yzvyshennya yon usyalyak prapagandavay stanoychyya haraktarystyki germancay u Tacyta a y 1943 godze nakiravay u Italiyu kiraynika addzela Anenerbe Rudolfa Tylya dlya vyvuchennya Codex Aesinas adnoj z najstarazhytnejshyh rukapisay Germanii Admennaj papulyarnascyu karystaysya fragment pra zahavanne germancami rasavaj chyscini gl zleva geta naziranne rymskaga gistoryka sluzhyla adnoj z asnoy novaj antrapalogii Tak u 30 ya gady specyyalist pa rasavaj teoryi ru lichyy geta svedchannem klopatu starazhytnyh germancay pra zahavanne rasavaj chyscini shto yzgadnyalasya z prynyaccem u 1935 godze ru Znayomstva z nazirannyami Tacyta pra yzaemasuvyaz rasavaj chyscini i vaennaga geraizmu vyyaylyaecca y ru Alfreda Rozenberga i Adolfa Gitlera Inshyya tlumachenni Tacyta ne vitalisya kali y 1933 godze kardynal ru zvyarnuysya da vernikay z navagodnim listom vykarystoyvayuchy dovady Pikalamini pra varvarstva starazhytnyh germancay yago addrukavanuyu pramovu spalvali na vulicah chleny Gitleryugenda a y bok yago rezidencyi dvojchy stralyali Navukovae vyvuchenne TacytaNavukovae vyvuchenne tvoray ru 1823 1908 dasledchyk tvorchasci Tacyta i aytar managrafii pra yago ru 1839 1907 aytar managrafii pra Tacyta 1903 1989 aytar dvuhtamovaj managrafii i sheraga artykulay pra Tacyta U XVI stagoddzi Beat Renan upershynyu azhyccyaviy vydanne tvoray Tacyta z filalagichnymi kamentarami U im yon supracstayay modnym u toj chas sprobam vykarystoyvac sachynenni rymskaga gistoryka y nyameckaj publicystycy U pryvatnasci publicysty znajshli ysim suchasnym germanskim zemlyam adpavednasci y vyglyadze plyamyon starazhytnyh germancay shto Renan pastaviy pad sumney Vyalikuyu vyadomasc adnak atrymali kamentavanyya vydanni Tacyta aytarstva vyadomaga filolaga Yusta Lipsiya menavita yago zvychajna lichac pershym dasledchykam tvorchasci Tacyta242 gt Lipsij prapanavay ne mensh za tysyachu emendacyj vypraylennyay zasnavanyh na vyvuchenni roznachytannyay va ysih rukapisah z metaj vyklyuchyc pamylki syarednyavechnyh perapischykay i adnavic aryginalnae napisanne da adnyh tolki Analay hoc nekatoryya z ih yon zapazychyy u papyarednikay U 1734 godze Sharl Mantesk yo napisay nevyaliki traktat Razvagi pra prychyny velichy i zanyapadu rymlyanay U getym tvory francuzski asvetnik krytychna padyshoy da zvestak gistoryka i supastaviyshy yago infarmacyyu z inshymi krynicami pryjshoy da vysnovy pra yago praduzyatasc Valter pajshoy yashche dalej u acency sub ektyynasci Tacyta i lichyy yago publicystam da zvestak yakoga varta stavicca skeptychna U XIX stagoddzi idei pra drugasnasc tvorchasci Tacyta atrymali y Eyrope vyalikae shyranne Zazvychaj dasledchyki pryznavali yago nesumneynyya litaraturnyya vartasci ale admaylyali yago majsterstva gistoryka Teador Momzen skrytykavay yago yryykavyya nyapeynyya i supyarechlivyya zvestki pra vaennyya kampanii i nazvay Tacyta samym nevaennym z gistorykay Nevysoka acenvay yago i francuzski gistoryk ru yaki padkreslivay velizarnuyu vazhnasc Rymskaj imperyi dlya eyrapejskaj gistoryi i skeptychna padyshoy da Tacyta yaki krytykavay imperataray Zreshty isnavali i bolsh vysokiya yago acenki yak gistoryka u pryvatnasci lichyy yago praydzivym aytaram hoc i pryznavay nekatoruyu yago praduzyatasc U Rasijskaj imperyi vyvuchennem Tacyta zajmalisya D L Krukay ru M P Dragamanay I M Greys zreshty yago vynikovaya managrafiya pra Tacyta vyjshla tolki pasmyarotna u 1946 godze a y 1952 godze yae peraklali na nyameckuyu movu V I Madestay davodziy bezgruntoynasc krytychnaj tradycyi shto abnizhala znachenne rymskaga gistoryka yak aryginalnaga i godnaga daveru aytara scvyardzhay yago besstaronnasc a paznej vyday poyny peraklad yago sachynennyay yaki zahoyvay svayu kashtoynasc i praz stagoddze M P Dragamanay naadvarot krytykavay praduzyatasc Tacyta yaki pavodle yago dumki byy zalishne praduzyaty y dachynenni da imperatara Tyberyya I M Greys padkreslivay yago majsterstva y abvinavachanni zagan svajgo chasu u apisanni bitvay par z acenkaj Momzena i y dzelavitasci apisanni upikay u adsutnasci adzinyh kryteryyay ustalyavannya praydy ale pry getym pryznavay yago y celym nepraduzyatym i praydzivym shilnym da analizu sheraga krynic U pachatku XX stagoddzya z nazapashannem i razviccyom gistaryyagrafii krytychnaya tradycyya stala vyznachac staylenne da Tacyta Acenki gistorykam pershyh rymskih imperataray pachali razglyadacca yak neab ektyynyya praktychna paysyudna Asabliva yarka geta tendencyya vyyavilasya y asvyatlenni kiravannya Tyberyya Dasledchyki ypikali yago y tym shto y apisanni kiravannya getaga imperatara Tacyt znahodziysya pad vyrashalnym uplyvam nekalkih tvoray apazicyjna nastroenyh papyarednikay Aproch tago Tacytu stavili y vinu adlyustravanne ne gistarychnaj realnasci a ylasnyh uyaylennyay pra yae a taksama pakazvali na aktyynae vykarystanne im rytarychnyh pryyomay dlya padtrymki svayoj pazicyi U drugoj palove XX stagoddzya z yavilasya nekalki bujnyh abagulnyalnyh prac prysvechanyh Tacytu Dvuhtamovaya kniga Ronalda Sajma Tacyt vydadzenaya y 1958 godze hutka zavayavala pryznanne y yakasci fundamentalnaj ne tolki pra samaga gistoryka ale i pra yago chas Geta praca stala taksama lichycca adnym z uzoray tago yak sled vyvuchac zhyccyo i tvorchasc aytara y gistoryka kulturnym kanteksce Geta praca taksama pakazvae nakolki Sajm adzin z najbujnejshyh antykaveday XX stagoddzya znahodziysya pad uplyvam Tacyta Aproch Sajma managrafichnyya dasledavanni vydali Klarans Mandel Etore Paratore Ronald Marcin ru Ronald Myoler Ryyanon Esh Aproch tago u 1968 godze vengerski navukovec de napisay gruntoyny artykul pra yago dlya 11 ga dadatkovaga toma encyklapedyi U gety peryyad bolshasc navukoycay pryznala nesumneynyya vartasci Tacyta yak litaratara i yak gistoryka adnak chascyakom yago acenka kiravannya Tyberyya pracyagvala lichycca neab ektyynaj Sprechki pra sapraydnasc tvoray Neyzabave paslya shyrannya prac Tacyta y Eyrope y dasledchykay z yavilisya sumnevy pra sapraydnasc Dyyalogu pra pramoycay bo geta sachynenne mocna adroznivaecca pa styli ad inshyh prac gistoryka Yashche y XVI stagoddzi Beat Renan i Yust Lipsij upershynyu pastavili nad sumney aytarstva Tacyta Krytyka zasnoyvalasya na stylistychnyh adroznennyah pamizh Dyyalogam i inshymi tvorami Tacyta pa styli sachynenne padobnae da dyyalogay Cycerona z za yakih aytarstva Dyyaloga prypisvalasya Svetoniyu abo zh Pliniyu Malodshamu Zreshty zayvazhna adrozny styl mozha byc rastlumachany zhanravymi adroznennyami asnoynuyu chastku tvora zajmae pramaya mova U nash chas palemika pra sapraydnasc Dyyalogu zavershana i Tacyt lichycca yago aytaram praktychna ysimi navukovymi filolagami Prynalezhnasc Tacytu vyalikih gistarychnyh prac doygi chas ne padpadala pad sumney Adnym z pershyh hto ysumniysya y sapraydnasci getyh prac byy Valter hoc francuzski asvetnik abmezhavaysya tolki zdagadkaj Novyya sproby asprechyc aytarstva Tacyta z yavilisya yzho y XIX stagoddzi pad uplyvam tradycyi giperkrytyki krynic i peradusim shkoly Bartolda Nibura Pry getym use sproby davesci padroblenasc sachynennyay Tacyta byli zrobleny ne gistorykami a publicystami U 1878 godze brytanski pismennik Dzhon Uilsan Ros vypusciy pracu Tacyt i Brachalini Analy stvoranyya y pyatnaccatym stagoddzi angl Tacitus and Bracciolini the Annals forged in the Fifteenth Century u yakoj scvyardzhay shto tvory Tacyta geta padrobka vykananaya italyanskim gumanistam Podzha Brachalini Brachalini adshukay u manastyrah Italii i Germanii sherag rukapisay lacinskih aytaray u tym liku i Karneliya Tacyta U 1890 godze francuzski pismennik fr vyday pracu Pra aryginalnasc Analay i Gistoryi Tacyta fr De l authenticite des Annales et des Histoires de Tacite u yakim paytaryy asnoynyya dumki Rosa y bolsh razgornutaj forme Hoc abodva getyya sachynenni vyklikali nekatoruyu cikavasc u gramadstve navukovaj supolnascyu yany ne ysprymalisya sur ezna Da syaredziny XX stagoddzya yany byli adprechany absalyutnaj bolshascyu dasledchykay Tacyt pra hrysciyanstva ru 1876 karcina Genryha Semiradskaga Apoved Tacyta pra pakaranni smercyu hrysciyanay Neronam stay samym vyadomym svedchannem perasledavannyay ih u Ryme z vusnay nezalezhnaga aytara i nyaredka pra adnosiny Ryma i rymlyanay da hrysciyanay sudzyac tolki pa getym epizodze U knize XV Analay Tacyt nadae adzin abzac apisannyu perasleday i pakarannyay smercyu hrysciyanay pry Nerone Uzho y chas Vyalikaga pazharu Ryma y 64 godze imperatar pachay shukac vinavatyh i y yakasci ahvyarnyh kazloy yago vybar upay na hrysciyan Ryma Ale ni srodkami chalavechymi ni shchodrascyami pryncepsa ni zvarotam za spryyannem da bozhyshchay nemagchyma bylo spynic pagalosku yakaya ganbic yago Nerona shto pazhar byy uladkavany pa yago zagadze I vos Neron kab paduzhac chutki padshukay vinavatyh i pakaray smercyu tyh hto svaimi brydotami naklikay na syabe yseagulnuyu nyanavisc i kago natoyp zvay hrysciyanami Hrysta ad imya yakoga pahodzic geta nazva karay smercyu pry Tyberyyu prakuratar Poncij Pilat prygnechanyya na chas getyya shkodnyya zababony stali znoy praryvacca vonki i ne tolki y Iydzei adkul pajshla geta zguba ale i y Ryme kudy adusyul scyakaecca ysyo najbolej gnyusnae i ganebnae i dze yano znahodzic pryhilnikay Takim chynam spachatku byli shopleny tyya hto adkryta pryznavay syabe prynalezhnymi da getaj sekty a potym pa ih ukazannyah i vyalikae mnostva inshyh abvinavachanyh ne getulki y lihadzejskim padpale kolki y nyanavisci da rodu lyudskoga Ih zmyarcvenne supravadzhalasya zdzekavannyami bo ih apranali y shkury dzikih zvyaroy kab yany byli razadrany da smerci sabakami kryzhavali na kryzhah ci vyrachanyh na smerc u agni padpalvali z nastupam cemry dzelya nachnoga asvyatlennya Dlya getaga gledzishcha Neron paday svae sady tady zh yon day vystayku y cyrku padchas yakoj syadzey syarod natoypu y adzenni voznika ci kiravay zaprezhkaj beruchy ydzel u spabornictve kalyasnic I hoc na hrysciyanah lyazhala vina i yany zaslugoyvali samaj surovaj kary usyo zh getyya zhorstkasci abudzhali spachuvanne da ih bo zdavalasya shto ih vynishchayuc ne y vyglyadah gramadskaj karysci a z prychyny kryvazhernasci adnago Nerona U kancy XIX stagoddzya y vyvuchenni gistoryi religii sklalisya dva kirunki ru i gistarychny Navukoycy yakiya pracavali pad uplyvam mifalagichnaj shkoly admaylyali gistarychnasc Isusa a svedchanni pra yago i hrysciyanay u rymskih aytaray I II stagoddzyay n e zazvychaj lichyli ystaykami syarednyavechnyh manahay perapischykay U pryvatnasci nyamecki navukovec ru lichyy zgadvanne Tacytam Hrysta paznejshaj padrobkaj Adnak vysnovy mifalagichnaj shkoly byli padvergnuty krytycy i da 1940 ga goda yana galoynym chynam stracila yplyy u zahodnyaj gistaryyagrafii U saveckaj gistarychnaj navucy yyaylenni padobnyya z vysnovami mifalagichnaj shkoly zahoyvali yplyy i paznej da yvyadzennya y abarot ru Slova christianos u aryginale rukapisu Medycejskaya II Chyrvonaj strelkaj adznachany prabel Navukoycy yakiya pracavali y ramkah gistarychnaj shkoly pasprabavali vynyac maksimum infarmacyi z paraynalna nevyalikaga pasazhu Tacyta Geta stala magchymym u vyniku dovadu aryginalnasci getaga fragmenta Tacyta u suchasnaj gistaryyagrafii prynyata lichyc apoved rymskaga gistoryka praydzivym U 1902 godze filolag Georg Andresen vykazay dapushchenne shto y aryginale rukapisu Medycejskaya II adzinym u yakim zahavaysya gety fragment slova shto paznachae hrysciyanay spradvechna bylo napisana pa inshamu a potym vypraylena Pavodle yago nazirannyay pamizh litarami i i s u slove christianos znahodzicca nezvychajna vyaliki razryy gl sprava shto neharakterna dlya syarednyavechnyh perapischykay yany imknulisya ekanomic daragi pergament Paznej z dapamogaj vyvuchennya aryginala manuskrypta pad ultrafiyaletavymi pramenyami bylo ystalyavana shto spachatku y rukapisy bylo napisana chrestianos ale potym litaru e vypravili na i Pry getym imya samaga Hrysta y manuskrypce adnaznachna pakazana yak Christus Suchasnyya vydanni tekstu Tacyta i dasledavanni zvychajna paytarayuc aryginalnae chytanne rukapisa chrestianos ale Christus Prychyna roznachytannya zastaecca nyavysvetlenaj Nyamala litaratury prysvechana razboru pytannyay pra suvyaz Vyalikaga pazharu z perasledami hrysciyanay Neronam magchymasci dachynennya hrysciyanay da padpalay a taksama yurydychnym padstavam dlya pakarannya smercyu hrysciyanay Nareshce isnuyuc i roznyya varyyanty razumennya asobnyh sloy fragmenta ZayvagiPravilny lacinski nacisk adnak u belaruskim vymaylenni chasta sustrakaecca ne zusim dakladnaya forma Tacy t na yakuyu imaverna payplyvala francuzskae vymaylenne Imperatar Tacyt zayaylyay pra toe shto yon z yaylyaecca nashchadkam gistoryka Usynaylenne dzeyuchym imperataram aznachala shto Trayan stane spadchynnikam Nervy Historiae nazoyny sklon mnozhny lik to bok Gistoryi adnak u lacinskaj move tak magli zvac adzinae gistarychnae sachynenne y nekalkih chastkah Znachenne termina virtus u lacinskaj move bolsh shyrokae i yklyuchae znachenni zvyazanyya yak z vayarskim geraizmam tak i z maralnymi yakascyami S I Kavalyoy tak abgruntoyvae adsutnasc inshyh tvoray Tacyta pamizh Dyyalogam i Agrykalam pracyagly perapynak tlumachycca tym shto y kiravanne Damicyyana 81 96 gg kozhnaya magchymasc volnaj litaraturnaj tvorchasci byla vyklyuchana Prykladam u Gistoryi yon krytykue hoc u 97 godze yon pramoviy uhvalnuyu pramovu na yago pahavannyah S I Sabaleyski scvyardzhae shto isnavanne tolki 16 knig Analay geta agulnaprynyataya dumka Adnak yago vysnovy zasnoyvayucca na dasledavanni rukapisu Medycejskaya II Pry getym ne ylichvaecca shto pry isnavanni tolki 16 knig Analay aposhniya dva gady kiravannya Nprona pavinny byc vykladzeny nezvychajna koratka Zhanr palitychnaga pamfleta byy pashyrany y Ryme pachynayuchy z I stagoddzya da n e Asnoynae znachenne slova sinister levy u Tacyta vykarystoyvaecca y znachenni varozhy i nespryyalny Asnoynae znachenne slova cura klopat apeka staranne vysilak scriptura nadpis zapis u Tacyta abodva slovy vykarystoyvayucca y znachenni kniga U klasichnaj lacinskaj move torpedo vugor elektrychny skat Styven Oykli payasnyae U najbolej vyyaynym razumenni rymlyane paystayuc yak razbojniki z vyalikaj darogi lyudzi chye byazmezhnyya zhadanni spustashayuc svet adnak nekatoryya terminy moguc byc vykarystany y eratychnym kanteksce rymlyane gvaltuyuc uves svet Aryginal In the most obvious reading of the passage the Romans are viewed as violent highwaymen raptores auferre rapere men whose unbridled appetites satiaverit pari adfectu concupiscunt empty the world defuere solitudinem butraptor consupiscoandsatiomay be used also in erotic contexts the Romans rape the world Doygi chas u Starazhytnym Ryme gady y Ryme paznachali pa imyonah dvuh konsulay prykladam konsulstva Gaya Yuliya Cezara i ru 59 god da n e Vyadomaya epoha ad zasnavannya Ryma ru byla prapanavana tolki y I stagoddzi da n e Markam Terencyem Varonam Tacyt pracyagvae tradycyi ru hoc konsuly bolsh ne valodali realnaj uladaj Pad starymi senatarami razumeyucca tyya chye prodki sami zasyadali y senace pad novymi tyya hto yzvysiysya yzho pry imperatarah Cytata Tacyt merkavay shto yago vyyayna asudzhalnaga apisannya bylo dosyc kab nastroic chytachoy suprac yayreyay s 92 Dlya tago kab apraydac poynae razburenne hrama yayrei pavinny byli paystac yak narod pagardzhany z samaga pahodzhannya i Tacyt vykanay zadanne bliskucha s 94 Aryginal Tacitus assumed that his explicitly deprecating description was enough to turn his readers against the Jews pulsis cultoribus obtinuere terras P 92 In order to justify the total destruction of the temple the Jews must appear as a despicable people from their very origins and Tacitus fulfilled his task brilliantly P 94 Tacyt Gistoryya V 7 dapuskae shto Sadom i Gamora byli znishchany nyabesnym agnyom ale myarkue shto byasplodnasc navakollya abumoylena vyparennyami Myortvaga mora Arozij Gistoryya suprac pagancay I 5 nastojvae na versii knigi Byccya pra toe shto garady bez sumnevu zgareli y karu za grahi a byasplodnasc zyamli yashche adzin vynik boskaj kary Kali da 1500 goda Germaniyu na nyameckamoynyh zemlyah nadrukavali tolki adzin raz u Nyurnbergu y 1476 godze to yzho y pershae dzesyacigoddze XVI stagoddzya geta praca pachala vydavacca velmi chasta Napaleon III aktyyna zastupaysya dasledavannyam gistoryi Starazhytnaga Ryma u tym liku i vyvuchennyu padzej Galskaj vajny KrynicySchwabe L Cornelius 395 Kategorie RE Band IV 1 1900 Praverana 1 lyutaga 2025 lt a href https wikidata org wiki Track Q95240 gt lt a gt lt a href https wikidata org wiki Track Q26415188 gt lt a gt lt a href https wikidata org wiki Track Q1138524 gt lt a gt lt a href https wikidata org wiki Track Q34491466 gt lt a gt unspecified title vyp 49 lt a href https wikidata org wiki Track Q1581187 gt lt a gt Publius Tacitus The Fine Art Archive 2003 lt a href https wikidata org wiki Track Q10855166 gt lt a gt Sobolevskij S I Tacit Istoriya rimskoj literatury T 2 Pod red S I Sobolevskogo M E Grabar Passek F A Petrovskogo M Izd vo AN SSSR 1962 S 242 Knabe G S Kornelij Tacit Vremya Zhizn Knigi M Nauka 1981 S 54 Borghesi B Oeuvres completes de Bartolomeo Borghesi Vol 7 Paris Imprimerie Imperiale 1872 P 322 Grevs I M Tacit M L 1946 S 14 Syme R Tacitus Vol 1 Oxford 1958 P 63 Knabe G S Kornelij Tacit Vremya Zhizn Knigi M Nauka 1981 S 63 Albreht M Istoriya rimskoj literatury T 2 M Greko latinskij kabinet Yu A Shichalina 2004 S 1194 Sobolevskij S I Tacit Istoriya rimskoj literatury T 2 Pod red S I Sobolevskogo M E Grabar Passek F A Petrovskogo M Izd vo AN SSSR 1962 S 243 Borzsak I P Cornelius Tacitus Paulys Realencyclopadie der classischen Altertumswissenschaft Bd S XI Stuttgart J B Metzler 1968 Sp 376 tekst na nyameckaj Plin N H VII 16 76 Plinij Starejshy VII 16 76 Knabe G S Kornelij Tacit Vremya Zhizn Knigi M Nauka 1981 S 55 Birley A R The Life and Death of Cornelius Tacitus Historia Zeitschrift fur Alte Geschichte Bd 49 H 2 2nd Qtr 2000 P 233 The Natural History Pliny the Elder Translation and comments by John Bostock H T Riley London Taylor and Francis 1855 VII 16 76 Knabe G S Kornelij Tacit Vremya Zhizn Knigi M Nauka 1981 S 59 Syme R Tacitus Vol 2 Oxford 1958 P 615 Barrett A A Introduction Tacitus The Annals The Reigns of Tiberius Claudius and Nero Oxford Oxford University Press 2008 P IX Gibson B The High Empire AD 69 200 A Companion to Latin Literature Ed by S Harrison Blackwell 2005 P 72 Knabe G S Kornelij Tacit Vremya Zhizn Knigi M Nauka 1981 S 60 Townend G Literature and society Vol X The Augustan Empire 43 BC AD 69 P 908 Woolf G Literacy Vol XI The High Empire AD 70 192 P 890 Syme R Tacitus Vol 2 Oxford 1958 P 797 Syme R Tacitus Vol 2 Oxford 1958 P 798 de Vaan M Etymological Dictionary of Latin and the other Italic Languages Leiden Boston Brill 2008 P 604 605 Gordon M L The Patria of Tacitus The Journal of Roman Studies Vol 26 Part 2 1936 P 145 Gordon M L The Patria of Tacitus The Journal of Roman Studies Vol 26 Part 2 1936 P 150 Birley A R The Life and Death of Cornelius Tacitus Historia Zeitschrift fur Alte Geschichte Bd 49 H 2 2nd Qtr 2000 P 233 234 Knabe G S Kornelij Tacit Vremya Zhizn Knigi M Nauka 1981 S 57 Syme R Tacitus Vol 2 Oxford 1958 P 806 Knabe G S Kornelij Tacit Vremya Zhizn Knigi M Nauka 1981 S 58 Syme R Tacitus Vol 2 Oxford 1958 P 614 Tacit Antichnye pisateli Slovar SPb Lan 1999 448 s Tronskij I M Kornelij Tacit Kornelij Tacit Sochineniya v dvuh tomah T 2 M Ladomir 1993 S 206 Plin Ep VII 20 Plinij Malodshy Pisma VII 20 Birley A R The Life and Death of Cornelius Tacitus Historia Zeitschrift fur Alte Geschichte Bd 49 H 2 2nd Qtr 2000 P 234 Knabe G S Kornelij Tacit Vremya Zhizn Knigi M Nauka 1981 S 62 Syme R Tacitus Vol 1 Oxford 1958 P 64 Knabe G S Kornelij Tacit Vremya Zhizn Knigi M Nauka 1981 S 64 Tronskij I M Kornelij Tacit Kornelij Tacit Sochineniya v dvuh tomah T 2 M Ladomir 1993 S 208 Tacit Kornelij Enciklopedicheskij slovar Brokgauza i Efrona Syme R Tacitus Vol 1 Oxford 1958 P 65 Grant M Rimskie imperatory M Terra Knizhnyj klub 1998 S 79 Syme R Tacitus Vol 1 Oxford 1958 P 66 Knabe G S Kornelij Tacit Vremya Zhizn Knigi M Nauka 1981 S 68 Tac Ann XI 11 Tacit Annaly XI 11 Tronskij I M Kornelij Tacit Kornelij Tacit Sochineniya v dvuh tomah T 2 M Ladomir 1993 S 209 Knabe G S Kornelij Tacit Vremya Zhizn Knigi M Nauka 1981 S 69 70 Tac Agr 45 Tacit Agrikola 45 Syme R Tacitus Vol 1 Oxford 1958 P 70 Knabe G S Kornelij Tacit Vremya Zhizn Knigi M Nauka 1981 S 79 Syme R Tacitus Vol 1 Oxford 1958 P 68 Birley A The Life and Death of Cornelius Tacitus Historia Zeitschrift fur Alte Geschichte Bd 49 H 2 2nd Qtr 2000 P 235 Borzsak I P Cornelius Tacitus Paulys Realencyclopadie der classischen Altertumswissenschaft Bd S XI Stuttgart J B Metzler 1968 Sp 387 tekst na nyameckaj Knabe G S Kornelij Tacit Vremya Zhizn Knigi M Nauka 1981 S 71 Birley A R The Life and Death of Cornelius Tacitus Historia Zeitschrift fur Alte Geschichte Bd 49 H 2 2nd Qtr 2000 P 238 Knabe G S Kornelij Tacit Vremya Zhizn Knigi M Nauka 1981 S 72 Knabe G S Kornelij Tacit Vremya Zhizn Knigi M Nauka 1981 S 73 Hom Il 42 Gamer Iliyada 42 Cass Dio LXVIII 3 Dyyan Kasij Istoriya LXVIII 3 Tronskij I M Kornelij Tacit Publij Kornelij Tacit Annaly Malye proizvedeniya Istoriya T 2 M Ladomir 2003 S 773 Albreht M Istoriya rimskoj literatury T 2 M Greko latinskij kabinet Yu A Shichalina 2004 S 1195 Syme R Tacitus Vol 1 Oxford 1958 P 71 Knabe G S Kornelij Tacit Vremya Zhizn Knigi M Nauka 1981 S 78 Syme R Tacitus Vol 1 Oxford 1958 P 72 Sobolevskij S I Tacit Istoriya rimskoj literatury T 2 Pod red S I Sobolevskogo M E Grabar Passek F A Petrovskogo M Izd vo AN SSSR 1962 S 244 Knabe G S Kornelij Tacit Vremya Zhizn Knigi M Nauka 1981 S 75 Sobolevskij S I Tacit Istoriya rimskoj literatury T 2 Pod red S I Sobolevskogo M E Grabar Passek F A Petrovskogo M Izd vo AN SSSR 1962 S 245 Breisach E Historiography Ancient Medieval and Modern 3rd Ed Chicago Chicago University Press 2007 P 66 Breisach E Historiography Ancient Medieval and Modern 3rd Ed Chicago Chicago University Press 2007 P 63 Breisach E Historiography Ancient Medieval and Modern 3rd Ed Chicago Chicago University Press 2007 P 65 Ash R Fission and fusion shifting Roman identities in the Histories The Cambridge Companion to Tacitus Ed by A J Woodman Cambridge 2009 P 87 Birley A The Life and Death of Cornelius Tacitus Historia Zeitschrift fur Alte Geschichte Bd 49 H 2 2nd Qtr 2000 P 239 Tac Agr 3 Tacit Agrikola 3 Knabe G S Kornelij Tacit Vremya Zhizn Knigi M Nauka 1981 S 108 Birley A R The Agricola The Cambridge Companion to Tacitus Ed by A J Woodman Cambridge 2009 P 48 Woodman A J Tacitus and the contemporary scene The Cambridge Companion to Tacitus Ed by A J Woodman Cambridge 2009 P 31 Mellor R The Roman Historians London New York Routledge 1999 P 78 Chistyakova N A Vulih N V Istoriya antichnoj literatury L LGU 1963 S 411 Gasparov M L Grecheskaya i rimskaya literatura I v n e Istoriya vsemirnoj literatury V devyati tomah T 1 M Nauka 1983 S 483 Knabe G S Kornelij Tacit Vremya Zhizn Knigi M Nauka 1981 S 109 Mellor R The Roman Historians London New York Routledge 1999 P 143 Tronskij I M Istoriya antichnoj literatury L Uchpedgiz 1946 S 467 Albreht M Istoriya rimskoj literatury T 2 M Greko latinskij kabinet Yu A Shichalina 2004 S 1199 Goodyear F R D Early Principate History and biography Tacitus The Cambridge History of Classical Literature Volume 2 Latin Literature Ed by E J Kenney W V Clausen Cambridge Cambridge University Press 1982 P 643 Mellor R The Roman Historians London New York Routledge 1999 P 145 Stadter P A Character in Politics A Companion to Greek and Roman Political Thought Ed by R K Balot Wiley Blackwell 2009 P 464 Sobolevskij S I Tacit Istoriya rimskoj literatury T 2 Pod red S I Sobolevskogo M E Grabar Passek F A Petrovskogo M Izd vo AN SSSR 1962 S 253 Sobolevskij S I Tacit Istoriya rimskoj literatury T 2 Pod red S I Sobolevskogo M E Grabar Passek F A Petrovskogo M Izd vo AN SSSR 1962 S 252 Albreht M Istoriya rimskoj literatury T 2 M Greko latinskij kabinet Yu A Shichalina 2004 S 1200 Knabe G S Kornelij Tacit Vremya Zhizn Knigi M Nauka 1981 S 144 Goodyear F R D Early Principate History and biography Tacitus The Cambridge History of Classical Literature Volume 2 Latin Literature Ed by E J Kenney W V Clausen Cambridge Cambridge University Press 1982 P 645 Losev A F Istoriya antichnoj estetiki Tom V M Harkov AST Folio 2000 S 598 Knabe G S Kornelij Tacit Vremya Zhizn Knigi M Nauka 1981 S 154 Knabe G S Kornelij Tacit Vremya Zhizn Knigi M Nauka 1981 S 158 Knabe G S Kornelij Tacit Vremya Zhizn Knigi M Nauka 1981 S 147 Losev A F Istoriya antichnoj estetiki Tom V M Harkov AST Folio 2000 S 597 Sobolevskij S I Tacit Istoriya rimskoj literatury T 2 Pod red S I Sobolevskogo M E Grabar Passek F A Petrovskogo M Izd vo AN SSSR 1962 S 246 Kovalyov S I Istoriya Rima L LGU 1986 S 468 Gibson B The High Empire AD 69 200 A Companion to Latin Literature Ed by S Harrison Blackwell 2005 P 70 Grant M Greek and Roman historians information and misinformation London New York Routledge 1995 P 19 Goldberg S M The faces of eloquence the Dialogus de oratoribus The Cambridge Companion to Tacitus Ed by A J Woodman Cambridge 2009 P 74 Albreht M Istoriya rimskoj literatury T 2 M Greko latinskij kabinet Yu A Shichalina 2004 S 1198 Knabe G S Kornelij Tacit Vremya Zhizn Knigi M Nauka 1981 S 152 Gasparov M L Grecheskaya i rimskaya literatura I v n e Istoriya vsemirnoj literatury V devyati tomah T 1 M Nauka 1983 S 484 Ash R Fission and fusion shifting Roman identities in the Histories The Cambridge Companion to Tacitus Ed by A J Woodman Cambridge 2009 P 86 Goodyear F R D Early Principate History and biography Tacitus The Cambridge History of Classical Literature Volume 2 Latin Literature Ed by E J Kenney W V Clausen Cambridge Cambridge University Press 1982 P 646 Mellor R The Roman Historians London New York Routledge 1999 P 80 Ash R Fission and fusion shifting Roman identities in the Histories The Cambridge Companion to Tacitus Ed by A J Woodman Cambridge 2009 P 89 Albreht M Istoriya rimskoj literatury T 2 M Greko latinskij kabinet Yu A Shichalina 2004 S 1202 Albreht M Istoriya rimskoj literatury T 2 M Greko latinskij kabinet Yu A Shichalina 2004 S 1201 Ash R Fission and fusion shifting Roman identities in the Histories The Cambridge Companion to Tacitus Ed by A J Woodman Cambridge 2009 P 88 Goodyear F R D Early Principate History and biography Tacitus The Cambridge History of Classical Literature Volume 2 Latin Literature Ed by E J Kenney W V Clausen Cambridge Cambridge University Press 1982 P 647 Sobolevskij S I Tacit Istoriya rimskoj literatury T 2 Pod red S I Sobolevskogo M E Grabar Passek F A Petrovskogo M Izd vo AN SSSR 1962 S 258 Bokshanin A G Istochnikovedenie Drevnego Rima M MGU 1981 S 100 Albreht M Istoriya rimskoj literatury T 2 M Greko latinskij kabinet Yu A Shichalina 2004 S 1206 Gorenshtejn V O Gaj Sallyustij Krisp Gaj Sallyustij Krisp Sochineniya M Nauka 1981 S 150 Pamflet yak litaraturnaya forma nyaredka vykarystoyvaysya y palitychnym zhycci Ryma Pershym vyadomym nam pamfletam byy list Cycerona da Pampeya paslany y Aziyu Bokshanin A G Istochnikovedenie Drevnego Rima M MGU 1981 S 101 Goodyear F R D Early Principate History and biography Tacitus The Cambridge History of Classical Literature Volume 2 Latin Literature Ed by E J Kenney W V Clausen Cambridge Cambridge University Press 1982 P 648 Albreht M Istoriya rimskoj literatury T 2 M Greko latinskij kabinet Yu A Shichalina 2004 S 1207 Powell J G F Dialogues and Treatises A Companion to Latin Literature Ed by S Harrison Blackwell 2005 P 251 Sobolevskij S I Tacit Istoriya rimskoj literatury T 2 Pod red S I Sobolevskogo M E Grabar Passek F A Petrovskogo M Izd vo AN SSSR 1962 S 277 Syme R Tacitus Vol 1 Oxford 1958 P 280 281 Syme R Tacitus Vol 1 Oxford 1958 P 281 Syme R Tacitus Vol 1 Oxford 1958 P 283 Syme R Tacitus Vol 1 Oxford 1958 P 277 Sobolevskij S I Tacit Istoriya rimskoj literatury T 2 Pod red S I Sobolevskogo M E Grabar Passek F A Petrovskogo M Izd vo AN SSSR 1962 S 276 Syme R Tacitus Vol 1 Oxford 1958 P 273 Goodyear F R D Early Principate History and biography Tacitus The Cambridge History of Classical Literature Volume 2 Latin Literature Ed by E J Kenney W V Clausen Cambridge Cambridge University Press 1982 P 649 Syme R Tacitus Vol 1 Oxford 1958 P 274 Syme R Tacitus Vol 1 Oxford 1958 P 285 Albreht M Istoriya rimskoj literatury T 2 M Greko latinskij kabinet Yu A Shichalina 2004 S 1206 1207 Sobolevskij S I Tacit Istoriya rimskoj literatury T 2 Pod red S I Sobolevskogo M E Grabar Passek F A Petrovskogo M Izd vo AN SSSR 1962 S 274 Goodyear F R D Early Principate History and biography Tacitus The Cambridge History of Classical Literature Volume 2 Latin Literature Ed by E J Kenney W V Clausen Cambridge Cambridge University Press 1982 P 644 Gasparov M L Literatura evropejskoj antichnosti Vvedenie Istoriya vsemirnoj literatury V devyati tomah T 1 M Nauka 1983 S 309 Gasparov M L Grecheskaya i rimskaya literatura I v n e Istoriya vsemirnoj literatury V devyati tomah T 1 M Nauka 1983 S 469 Mellor R The Roman Historians London New York Routledge 1999 P 46 Gasparov M L Grecheskaya i rimskaya literatura I v do n e Istoriya vsemirnoj literatury V devyati tomah T 1 M Nauka 1983 S 448 Tronskij I M Kornelij Tacit Kornelij Tacit Sochineniya v dvuh tomah T 2 M Ladomir 1993 S 213 Tac Ann III 30 Tacit Annaly III 30 Tronskij I M Kornelij Tacit Kornelij Tacit Sochineniya v dvuh tomah T 2 M Ladomir 1993 S 226 Albreht M Istoriya rimskoj literatury T 2 M Greko latinskij kabinet Yu A Shichalina 2004 S 1224 Borzsak I P Cornelius Tacitus Paulys Realencyclopadie der classischen Altertumswissenschaft Bd S XI Stuttgart J B Metzler 1968 Sp 485 tekst na nyameckaj Baxter R T S Virgil s Influence on Tacitus in Books 1 and 2 of the Annals Classical Philology Vol 67 No 4 Oct 1972 P 246 Baxter R T S Virgil s Influence on Tacitus in Book 3 of the Histories Classical Philology Vol 66 No 2 Apr 1971 P 93 107 Sobolevskij S I Tacit Istoriya rimskoj literatury T 2 Pod red S I Sobolevskogo M E Grabar Passek F A Petrovskogo M Izd vo AN SSSR 1962 S 248 249 Woodman A J Tacitus and the Annals Tacitus The Annals Indianapolis Hackett Publishing 2004 P XX Woodman A J Tacitus and the Annals Tacitus The Annals Indianapolis Hackett Publishing 2004 P XXI Sobolevskij S I Tacit Istoriya rimskoj literatury T 2 Pod red S I Sobolevskogo M E Grabar Passek F A Petrovskogo M Izd vo AN SSSR 1962 S 254 Tronskij I M Kornelij Tacit Kornelij Tacit Sochineniya v dvuh tomah T 2 M Ladomir 1993 S 217 Sobolevskij S I Tacit Istoriya rimskoj literatury T 2 Pod red S I Sobolevskogo M E Grabar Passek F A Petrovskogo M Izd vo AN SSSR 1962 S 250 Gasparov M L Izbrannye trudy v tryoh tomah T 1 M Yazyki russkoj kultury 1997 S 529 Oakley S P Style and language The Cambridge Companion to Tacitus Ed by A J Woodman Cambridge 2009 P 196 Sobolevskij S I Tacit Istoriya rimskoj literatury T 2 Pod red S I Sobolevskogo M E Grabar Passek F A Petrovskogo M Izd vo AN SSSR 1962 S 283 Sobolevskij S I Tacit Istoriya rimskoj literatury T 2 Pod red S I Sobolevskogo M E Grabar Passek F A Petrovskogo M Izd vo AN SSSR 1962 S 285 Albreht M Istoriya rimskoj literatury T 2 M Greko latinskij kabinet Yu A Shichalina 2004 S 1221 Woodman A J The translation Tacitus The Annals Indianapolis Hackett Publishing 2004 P XXII Sobolevskij S I Tacit Istoriya rimskoj literatury T 2 Pod red S I Sobolevskogo M E Grabar Passek F A Petrovskogo M Izd vo AN SSSR 1962 S 284 Woodman A J The translation Tacitus The Annals Indianapolis Hackett Publishing 2004 P XXIV XXV Oakley S P Style and language The Cambridge Companion to Tacitus Ed by A J Woodman Cambridge 2009 P 197 Albreht M Istoriya rimskoj literatury T 2 M Greko latinskij kabinet Yu A Shichalina 2004 S 1211 Albreht M Istoriya rimskoj literatury T 2 M Greko latinskij kabinet Yu A Shichalina 2004 S 1213 Albreht M Istoriya rimskoj literatury T 2 M Greko latinskij kabinet Yu A Shichalina 2004 S 1210 Albreht M Istoriya rimskoj literatury T 2 M Greko latinskij kabinet Yu A Shichalina 2004 S 1216 Albreht M Istoriya rimskoj literatury T 2 M Greko latinskij kabinet Yu A Shichalina 2004 S 1214 Albreht M Istoriya rimskoj literatury T 2 M Greko latinskij kabinet Yu A Shichalina 2004 S 1215 Sobolevskij S I Tacit Istoriya rimskoj literatury T 2 Pod red S I Sobolevskogo M E Grabar Passek F A Petrovskogo M Izd vo AN SSSR 1962 S 282 Grant M Greek and Roman historians information and misinformation London New York Routledge 1995 P 72 Grant M Greek and Roman historians information and misinformation London New York Routledge 1995 P 75 Kapust D Tacitus and Political Thought A Companion to Tacitus Ed by V E Pagan Wiley Blackwell 2012 P 504 Kapust D Tacitus and Political Thought A Companion to Tacitus Ed by V E Pagan Wiley Blackwell 2012 P 505 Syme R Tacitus Vol 1 Oxford 1958 P 547 Sobolevskij S I Tacit Istoriya rimskoj literatury T 2 Pod red S I Sobolevskogo M E Grabar Passek F A Petrovskogo M Izd vo AN SSSR 1962 S 264 Sobolevskij S I Tacit Istoriya rimskoj literatury T 2 Pod red S I Sobolevskogo M E Grabar Passek F A Petrovskogo M Izd vo AN SSSR 1962 S 263 Sobolevskij S I Tacit Istoriya rimskoj literatury T 2 Pod red S I Sobolevskogo M E Grabar Passek F A Petrovskogo M Izd vo AN SSSR 1962 S 266 Verzhbickij K V Politicheskie vzglyady Tacita Istoriya Mir proshlogo v sovremennom osveshenii Sbornik nauchnyh statej k 75 letiyu so dnya rozhdeniya professora E D Frolova SPb SPbGU 2008 S 346 Verzhbickij K V Obraz Tiberiya v Annalah Tacita i problema ego dostovernosti Universitetskij istorik Vyp 1 SPb SPbGU 2002 S 38 Verzhbickij K V Politicheskie vzglyady Tacita Istoriya Mir proshlogo v sovremennom osveshenii Sbornik nauchnyh statej k 75 letiyu so dnya rozhdeniya professora E D Frolova SPb SPbGU 2008 S 339 Sobolevskij S I Tacit Istoriya rimskoj literatury T 2 Pod red S I Sobolevskogo M E Grabar Passek F A Petrovskogo M Izd vo AN SSSR 1962 S 269 Fitzsimons M A The Mind of Tacitus The Review of Politics Vol 38 No 4 Oct 1976 P 489 Sobolevskij S I Tacit Istoriya rimskoj literatury T 2 Pod red S I Sobolevskogo M E Grabar Passek F A Petrovskogo M Izd vo AN SSSR 1962 S 267 Tac Ann IV 3 Tacit Annaly IV 3 Tac Ann IV 3 Tacit Annaly VI 27 Sobolevskij S I Tacit Istoriya rimskoj literatury T 2 Pod red S I Sobolevskogo M E Grabar Passek F A Petrovskogo M Izd vo AN SSSR 1962 S 265 Verzhbickij K V Politicheskie vzglyady Tacita Istoriya Mir proshlogo v sovremennom osveshenii Sbornik nauchnyh statej k 75 letiyu so dnya rozhdeniya professora E D Frolova SPb SPbGU 2008 S 341 Albreht M Istoriya rimskoj literatury T 2 M Greko latinskij kabinet Yu A Shichalina 2004 S 1228 Sobolevskij S I Tacit Istoriya rimskoj literatury T 2 Pod red S I Sobolevskogo M E Grabar Passek F A Petrovskogo M Izd vo AN SSSR 1962 S 268 Fitzsimons M A The Mind of Tacitus The Review of Politics Vol 38 No 4 Oct 1976 P 492 Tac Ann I 1 Tacit Annaly I 1 per A S Bobovicha Sobolevskij S I Tacit Istoriya rimskoj literatury T 2 Pod red S I Sobolevskogo M E Grabar Passek F A Petrovskogo M Izd vo AN SSSR 1962 S 271 Knabe G S Kornelij Tacit Vremya Zhizn Knigi M Nauka 1981 S 159 Kroche B Teoriya i istoriya istoriografii M Yazyki russkoj kultury 1998 S 119 Grant M Rimskie imperatory M Terra Knizhnyj klub 1998 S 37 Knabe G S Kornelij Tacit Vremya Zhizn Knigi M Nauka 1981 S 160 Sobolevskij S I Tacit Istoriya rimskoj literatury T 2 Pod red S I Sobolevskogo M E Grabar Passek F A Petrovskogo M Izd vo AN SSSR 1962 S 272 Davies J Religion in historiography The Cambridge Companion to the Roman Historians Cambridge Cambridge University Press 2009 P 176 Feldherr A Barbarians II Tacitus Jews The Cambridge Companion to the Roman Historians Cambridge Cambridge University Press 2009 P 315 Albreht M Istoriya rimskoj literatury T 2 M Greko latinskij kabinet Yu A Shichalina 2004 S 1227 Grushevoj A G Iudei i iudaizm v istorii Rimskoj respubliki i Rimskoj imperii SPb Fakultet filologii i iskusstv SPbGU 2008 S 194 S 226 S 230 231 Grushevoj A G Iudei i iudaizm v istorii Rimskoj respubliki i Rimskoj imperii SPb Fakultet filologii i iskusstv SPbGU 2008 S 230 Yavetz Z Latin Authors on Jews and Dacians Historia Zeitschrift fur Alte Geschichte Bd 47 H 1 1st Qtr 1998 P 90 Yavetz Z Latin Authors on Jews and Dacians Historia Zeitschrift fur Alte Geschichte Bd 47 H 1 1st Qtr 1998 P 92 P 94 Chistyakova N A Vulih N V Istoriya antichnoj literatury L 1963 S 412 Durov V S Hudozhestvennaya istoriografiya Drevnego Rima SPb 1993 S 98 Benario H W Tacitus Germania and Modern Germany Illinois Classical Studies Vol 15 No 1 1990 P 165 Davies J Religion in historiography The Cambridge Companion to the Roman Historians Cambridge Cambridge University Press 2009 P 175 Davies J Religion in historiography The Cambridge Companion to the Roman Historians Cambridge Cambridge University Press 2009 P 178 Davies J Religion in historiography The Cambridge Companion to the Roman Historians Cambridge Cambridge University Press 2009 P 166 Albreht M Istoriya rimskoj literatury T 2 M Greko latinskij kabinet Yu A Shichalina 2004 S 1230 Albreht M Istoriya rimskoj literatury T 2 M Greko latinskij kabinet Yu A Shichalina 2004 S 1231 Sobolevskij S I Tacit Istoriya rimskoj literatury T 2 Pod red S I Sobolevskogo M E Grabar Passek F A Petrovskogo M Izd vo AN SSSR 1962 S 270 Martin R H From manuscript to print The Cambridge Companion to Tacitus Ed by A J Woodman Cambridge 2009 P 243 Martin R H From manuscript to print The Cambridge Companion to Tacitus Ed by A J Woodman Cambridge 2009 P 244 Tronskij I M Kornelij Tacit Kornelij Tacit Sochineniya v dvuh tomah T 2 M Ladomir 1993 S 241 Kapust D Tacitus and Political Thought A Companion to Tacitus Ed by V E Pagan Wiley Blackwell 2012 P 507 Martin R H From manuscript to print The Cambridge Companion to Tacitus Ed by A J Woodman Cambridge 2009 P 245 Martin R H From manuscript to print The Cambridge Companion to Tacitus Ed by A J Woodman Cambridge 2009 P 246 Benario H W Tacitus Germania and Modern Germany Illinois Classical Studies Vol 15 No 1 1990 P 166