Azərbaycanca
Беларуская
Deutsch
English
Français
Қазақ
Lietuvių
Русский
ภาษาไทย
Türkçe
Українська
Цыганы́ (саманазва: Rromane dźene), таксама рома (адз. л. ром) — агульная назва каля 80 этнічных груп паўднёваазіяцкага паходжання, якія размаўляюць на цыганскай мове. Насяляюць пераважна краіны Еўропы, Амерыкі, Аўстралію, азіяцкія часткі Расіі і Турцыі. Агульная колькасць (2015 г.) — 7 397 000 чал.
(Rromane dźene) | |
 | |
Цыганскія музыкі (Брно) | |
| Агульная колькасць | 7397000. (2015 г.) |
|---|---|
| Рэгіёны пражывання |  ЗША — 727900 (2015 г.)
|
| Мова | цыганская |
| Рэлігія | хрысціянства, іслам |
| Блізкія этнічныя групы | гуджаратцы, пенджабцы, раджастханцы, сіндхі |
Да цыган таксама адносяць косаўскіх ашкалі, заходнеазіяцкіх дом, закаўказскіх боша, сярэднеазіяцкіх пар'я і мугат, паўднёваазіяцкіх банджара, уйгурскіх эйну.
Назвы
Еўрапейскія народы традыцыйна маюць розныя назвы для цыган. Аднак у большасці выпадкаў выкарыстоўваюцца дзве групы назваў. Першая вызначае гэты народ як «егіпцян» (баскск.: Ijito, англ.: Gypsy, валон.: Djupsyins, ісп.: Gitano, італ.: Gitani, фр.: Gitans). Другая сугучна беларускай назве (ням.: Zigeuner, італ.: Zingari, рум.: Țigani, фр.: Tsiganes, ісп.: Gitano, венг.: Cigányok, балг.: Цигани, турэцк.: Çingeneler), відавочна паходзіць ад грэч. Τσιγγάνοι. Этымалогія другой групы назваў невядома. Выказваюцца думкі, што яна можа паходзіць ад скажонага візантыйскага слова αθίγγανος або ад яўрэйскага слова צוען (адзін з раёнаў Ніжняга Егіпта). Акрамя таго, некаторыя назвы паходзілі ад мянушак: венг.: Fáraók népe («фараонава племя»), фр.: Manouches (ад асабістага імя персідскага паходжання перс.: منوچهر), фінск.: Mustalaisiksi (літаральна «чорны бы грэчка») і г. д.
У сваю чаргу, сярод цыган былі пашыраны супольныя саманазвы ром (этымалогія канчаткова не высветлена) і кало́ (літаральна «чорны»). Кожная этнічная група мела сваю асабістую назву — сінты, лавары, келдэрары, харахані, башалдэ́, урсары і інш. Звычайна назвы груп паходзяць ад тапонімаў, імёнаў продкаў або мянушак, прафесійнай спецыялізацыі. На першым Сусетным цыганскім кангрэсе ў Лондане (1971 г.) была прынята адзіная супольная саманазва Rromane dźene. Прадстаўнікі цыган выступілі супраць афіцыйнага ўжывання іншых назваў як абразлівых. У выніку ў многіх сучасных еўрапейскіх мовах супольная цыганская назва паступова выціскае традыцыйныя назвы (англ.: Romany, Roma, дацк.: Romaer, італ.: Rom, чэшск.: Romové і інш.).
Паходжанне
У цыган доўгі час не было сваёй пісьмовай гісторыі. У вусных цыганскіх легендах і паданнях найчасцей месцам паходжання называецца Егіпет. Аднак большасць даследчыкаў лічыць, што міф пра егіпецкае паходжанне быў занесены звонку. У XVIII ст. еўрапейскія вучоныя выявілі падабенства цыганскай мовы з індаеўрапейскімі мовамі Індыі. У пачатку XIX ст. была канчаткова ўсталявана шчыльная сувязь з мовамі раджастханцаў, гуджаратцаў і пенджабцаў.
На працягу XIX — XX стст. прапаноўваліся розныя гіпотэзы аб зыходзе продкаў цыган з Індыі. Меркавалася, што яны маглі рушыць на захад падчас паходаў Аляксандра Македонскага або арабскіх заваяванняў. Сярод продкаў еўрапейскіх цыган называліся джаты, раджпуты, цемнаскурае насельніцтва Ніжняй Месапатаміі, прыводзіўся запіс Фірдаўсі (1011 г.) пра перадачу індыйскім гаспадаром 1000 музык-луры іранскаму шаху.
Сучасныя генетычныя даследаванні пацвярджаюць паходжанне цыган з захаду паўвострава Індастан. Яны дэманструюць падабенства генетычнай спадчыны ўсіх цыган, што кажа пра тое, што зыход адбыўся прыкладна ў адзін час, і цыганскія групы былі адносна ізаляваны ад іншага насельніцтва Азіі і Еўропы. Выяўлена толькі некаторая разнастайнасць жаночай лініі, прыцягванне ў цыганскую групу жанчын-выхадцаў з Балканскага паўвострава. Відавочна, пасля з’яўлення цыган у Еўропе асноўным месцам іх пасялення быў Балканскі паўвостраў. Адтуль пачалося рассяленне цыган па іншых краінах.
Міф пра паходжанне з Егіпта тлумачаць тым, што пасля з’яўлення цыган у Візантыі яны прыцягвалі ўвагу тубыльцаў як вулічныя акторы, займаліся той жа справай, што і выхадцы з Егіпту, таму сталі называцца егіпцянамі, хаця ніякіх адносінаў да Егіпта не мелі.
Гісторыя
Некаторыя даследчыкі лічаць, што першы запіс пра з’яўленне цыган у Еўропе быў зроблены Феафанам Канфесарам. Ён апавядаў пра пераслед у пачатку IX ст. візантыйскім імператарам αθίγγανος, ад якіх быццам бы пайшла назва цыган. Аднак, αθίγγανος маглі быць прадстаўнікамі нейкай усходняй секты. Яна не абавязкова была звязана з цыганамі, але цыган атаяснялі з яе прадстаўнікамі. У жыцці Афанасіі з Эгіны (VIII — IX стст.) таксама ўзгадваецца тое, што яна карміла падчас голаду ў Фракіі іншаземцаў-ἀτσίγγανοι.
Пачатак рассялення цыган па іншых краінах Еўропы фіксуецца XIV ст., што супадае з асманскімі заваяваннямі Балканскага паўвострава. У 1348 г. цыганы ўзгадваюцца ў Сербіі, у 1378 г. — у Балгарыі, у 1383 г. — у Венгрыі, у 1419 г. — у Францыі, у 1425 г. — у Іспаніі, у 1501 г. — у ВКЛ, 1514 г. — у Англіі. У расійскіх афіцыйных дакументах цыганы ўпершыню ўзгадваюцца толькі ў 1733 г. У XIX ст. групы цыган мігрыравалі ў Новы Свет і Аўстралію. У нашы дні амерыканская і бразільская дыяспары з’яўляюцца найбуйнейшымі ў свеце.
Падчас рассялення па краінах Еўропы многія цыганы вялі качавы або паўкачавы лад жыцця, займаліся дробным гандлем, рамяством, арганізоўвалі забавы. Аднак меўся вялікі пласт аселых цыган. Асманскі рэестр XVI ст. узгадвае такія аселыя прафесіі цыган, як вартаўнікі, слугі, мяснікі, сыравары, агароднікі, пастухі, хірургі і нават манахі. У XIX ст. слівенскія цыганы сталі першымі рабочымі тэкстыльнай фабрыкі. У 1858 г. у Бесарабіі 2481 цыган вёў качавы лад жыцця, 2978 цыган — аселы. У Валахіі і Малдове большасць цыганскага насельніцтва знаходзілася ў залежнасці ад дзяржавы і прыватных уладальнікаў, у дакументах фіксавалася як рабы. У ВКЛ асноўным месцам паселішча цыган з’яўляўся Мір.
Розніца ў ладзе жыцця, мове і звычаях не спрыяла інтэграцыі цыган у мясцовыя культуры і часцяком выклікала адмоўную рэакцыю мясцовага насельніцтва і ўладаў. Так, у перыяд 1499—1783 гг. у Іспаніі быў прыняты шэраг заканадаўчых актаў, што забаранялі цыганскія звычаі, мову і вопратку. У 1539 г. цыганы выганяліся з Парыжа. У 1563 г. — з Англіі. У 1557 г. у Польшчы быў выдадзены закон з адзначэннем цыган як «людзей непатрэбных». У ВКЛ у 1565 г. выдана ўрадавая пастанова, дзе казалася: «Калі які стараста выганіць цыган, каб іх ніхто не прымаў». У 1566 г. прыняты закон, якім было забаронена забіраць цыган у войска. Цыганы, якія жабравалі, звальняліся ад падаткаў. Злодзеяў і шпіёнаў прапаноўвалася выганяць. Усе іншыя цыганы, якія заставаліся ў дзяржаве і не імкнуліся выходзіць па-за яе межы, павінны былі заставацца пад панамі, князямі, шляхтай або гаспадаром. У 1577 г. было абвешчана: «Цыганы маюць быць выгнаны з зямлі і ніколі не прыпушчаны да яе». У артыкуле 35 Статута 1588 г. забараняўся ўваход у землі вандроўных цыган, асуджалася іх схільнасць да падману і г. д. За парушэнне артыкула Статута прадугледжваўся штраф гаспадару. Лічыцца, што з XV ст. да XVIII ст. у Еўропе было прынята 148 заканадаўчых актаў, накіраваных супраць цыган.
Рамантызм XIX ст. абудзіў цікавасць еўрапейскіх інтэлектуалаў да цыганскіх супольнасцяў. У творах А. Пушкіна, В. Гюго, Р. Кіплінга і іншых пісьменнікаў вобраз цыган падаваўся ў прывабным, хаця і скажоным выглядзе. Пачалося навуковае вывучэнне цыганскай культуры, прыцягненне цыган да адукацыі і барацьба за іх правы. У 1905 г. адбыўся першы сход цыган у Сафіі, накіраваны супраць балгарскага дыскрымінацыйнага выбарчага закона 1901 г.. У 1926 г. з’явілася першая афіцыйная цыганская арганізацыя Балгарыі. У 1927 г. — у Сербіі. У 1925 г. у Маскве створаны Агульнарасійскі цыганскі саюз. Пачалося выдавецтва сродкаў масавай інфармацыі на цыганскай мове.
Пад уплывам сіянізму ў міжваенны перыяд узнікла ідэя стварэння цыганскай дзяржавы. Яе актыўна прадстаўляла сям’я Квекаў, што змагалася за аб’яднанне цыган Польшчы. У 1934 г. абвешчаны яго прыхільнікамі цыганскім каралём Ёзаф Квек накіраваў дэлегацыю ў Лігу Нацый з прапановай вылучыць цыганам землі ў Намібіі. Яго спадкаемца Януш Квек звяртаўся ў 1936 г. да Б. Мусаліні, просячы землі ў Эфіопіі. Іх канкурэнт «кароль» Міхал Квек вандраваў у Індыю, каб адшукаць свабодныя тэрыторыі каля ракі Ганг. Пазней ён імкнуўся знайсці падтрымку ў Чэхаславакіі і Вялікабрытаніі для арганізацыі цыганскай калоніі ва Усходняй Афрыцы.
Улады Трэцяга Рэйха арганізавалі генацыд цыганскага насельніцтва падчас II Сусветнай вайны як на тэрыторыі самой Германіі, так і акупаваных зямель. Толькі ў Югаславіі было забіта каля 90 тысяч чалавек. Усяго загінула ад 150 тысяч да 1500 тысяч чалавек. Генацыд супраць цыган быў прызнаны з боку ФРГ толькі ў 1982 г. Многія цыганы ўдзельнічалі ў руху Супраціўлення, змагаліся ў партызанскіх атрадах і на фронце.
Халодная вайна фактычна раскалола цыганскі рух. У заходніх краінах ён абапіраўся на грамадскія арганізацыі і барацьбу супраць дыскрымінацыі. 8 красавіка 1971 г. у Лондане адбыўся першы Сусветны цыганскі кангрэс, які абвясціў адзіную цыганскую нацыю. У сацыялістычных дзяржавах цыганы з аднаго боку атрымлівалі мэтанакіраваную дзяржаўную падтрымку ў стварэнні культурных аб’яднанняў, паляпшэння адукацыі, уладкавання на працу і г. д. Разам з гэтым, улады імкнуліся прымусіць качавыя групы да аселасці. 5 лістапада 1956 г. Савет Міністраў СССР выдаў пастанову «Пра прылучэнне да працы цыган, якія займаюцца бадзяжніцтвам». Яна даручала рассяліць у трохмесяцовы тэрмін на сталае месца жыхарства ўсіх качавых цыган. Прымусовая аселасць стварала ўмовы для асіміляцыі.
Пасля заканчэння Халоднай вайны ў выніку эканамічных праблем і хвалі нацыяналізму ужо аселыя цыганы краін Усходняй Еўропы былі вымушаны мігрыраваць у іншыя рэгіёны або краіны з лепшым узроўнем жыцця. Пры гэтым адрадзіўся качавы лад жыцця. 10 ліпеня 2010 г. урад Францыі прыняў праграму рэпатрыяцыі качавых цыган, якія пераехалі з Румыніі і Балгарыі.
Нацыянальныя знакі
8 красавіка 1971 г. у Лондане адбыўся першы Сусветны цыганскі кангрэс. Вынікам кангрэса стала прызнанне сябе цыганамі міру супольнай нетэрытарыяльнай нацыяй і прыняцце нацыянальных знакаў: сцяга і гімна, заснаванага на народнай песні «Джэлем, джэлем». Замест герба цыгане выкарыстоўваюць шэраг вядомых знакаў: кола буды, падкову, калоду карт. Такімі знакамі звычайна ўпрыгожваюцца цыганскія кнігі, газеты, часопісы і сайты, адзін з гэтых знакаў звычайна ўваходзіць у мерапрыемстваў, прысвечаных цыганскай культуры.
У гонар першага Сусветнага цыганскага кангрэса 8 красавіка лічыцца Днём Цыган. У некаторых цыган ёсць звязаны з ім звычай: увечар, у вызначаны час, дружна выходзіць на вуліцу з запаленай свечкай.
Рэлігія
Большасць вернікаў належыць да розных плыняў хрысціянства. У Турцыі і на Балканскім паўвостраве жывуць мусульмане з групы харахані, а таксама так званыя «балканскія егіпцяне».
Цыганы на Беларусі
Паводле перапісу 2009 года ў Беларусі налічваецца 7079 цыган.
Гл. таксама
- Цыганы ў Румыніі
Зноскі
- Gypsy, Anglo-Romani in United States
- Gypsy, English, Romanichal in United States
- Irish Traveller, Shelta in United States
- Mexican Creole, Tirilone in United States
- Romani, Carpathian in United States
- Romani, Sinte in United States
- Romani, Vlax, Kalderash in United States
- Falta de políticas públicas para ciganos é desafio para o governo
- The Situation of Roma in Spain
- Попис становништва, домаћинстава и станова 2011 у Републици Србији Архівавана 8 ліпеня 2018.
- 2011. ÉVI NÉPSZÁMLÁLÁS
- Rezultatele finale ale Recensământului din 2011 Архівавана 18 студзеня 2016.
- 2011 Population Census - main results
- Информационные материалы об окончательных итогах Всероссийской переписи населения 2010 года. Национальный состав населения Российской Федерации
- 2001.ukrcensus.gov.ua
- Charakterystyka mniejszości narodowych i etnicznych w Polsce Архівавана 17 кастрычніка 2015.
- 2011.gada tautas skaitīšana - Galvenie rādītāji
- belstat.gov.by
- People Cluster: Romany
- Milena Hübschmannová, Origin of Roma(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 27 кастрычніка 2014. Праверана 18 жніўня 2015.
- Origins and Divergence of the Roma (Gypsies)
- МИФ О ЕГИПЕТСКОМ ПРОИСХОЖДЕНИИ. Статья Николая Бессонова Архівавана 5 сакавіка 2016.
- St. Athanasia of Aegina
- Jeetan Sareen, The Lost Tribes of India
- Les tsiganes(недаступная спасылка)
- The Gypsies
- Цыгане в Беларуси Архівавана 29 лютага 2016.
- Timeline of Romany Gypsy History in Britain
- МИФ О ТОМ, БУДТО ЦЫГАНЕ ЖИВУТ В РОССИИ 500 ЛЕТ. Статья Николая Бессонова Архівавана 5 сакавіка 2016.
- МИФ О «КОЧЕВОМ ПЛЕМЕНИ». Статья Николая Бессонова Архівавана 5 сакавіка 2016.
- Elena Marushiakova, Gypsy Slavery in Wallachia and Moldavia
- MARYAM HILLI, The Forgotten Holocaust: Gypsy(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 9 кастрычніка 2015. Праверана 18 жніўня 2015.
- Яўгеній Чэрвінскі, Татары і цыганы на тэрыторыі Вялікага княства Літоўскага: прававы і сацыяльны статус Архівавана 5 сакавіка 2016.
- Неизвестный геноцид цыган
- Elena Marushiakova, The Roma — a Nation without a State? Historical Background and Contemporary Tendencie
- GENOCIDE OF EUROPEAN ROMA (GYPSIES), 1939—1945
- The Roma Genocide Архівавана 24 студзеня 2016.
- О приобщении к труду цыган, занимающихся бродяжничеством
- Arno Tanner, The Roma of Eastern Europe: Still Searching for Inclusion
- Q&A: France Roma expulsions
- INTERNATIONAL ROMA DAY — WHEN A ROMANI MOVEMENT AND ANTHEM WERE BORN
Спасылкі
 | Цыганы на Вікісховішчы |
|---|
- EU and Roma — European Commission
- Roma — European Union Agency for Fundamental Rights
- Gypsy Council Архівавана 30 красавіка 2016.
- Gypsy Lore Society
- Laura Renzi, Roma People in Europe: A Long History of Discrimination Архівавана 31 жніўня 2015.
- Evan Heimlich, Gypsy americans
- «Gypsies» in the United States
- The Toronto Roma Community Centre
- Agenţia Naţională pentru Romi Архівавана 27 жніўня 2021.
- Cultura Cigana Embaixada Cigana Do Brasil
- Romanlar Federasyonu Архівавана 21 чэрвеня 2019.
- Цыгане России Архівавана 1 жніўня 2015.
- Социальная интеграция цыган в Беларуси Архівавана 26 верасня 2015.
Аўтар: www.NiNa.Az
Дата публікацыі:
U panyaccya yosc i inshyya znachenni gl Cygany znachenni Cygany samanazva Rromane dzene taksama roma adz l rom agulnaya nazva kalya 80 etnichnyh grup paydnyovaaziyackaga pahodzhannya yakiya razmaylyayuc na cyganskaj move Nasyalyayuc peravazhna krainy Eyropy Ameryki Aystraliyu aziyackiya chastki Rasii i Turcyi Agulnaya kolkasc 2015 g 7 397 000 chal Cygany Rromane dzene Cyganskiya muzyki Brno Agulnaya kolkasc 7397000 2015 g Regiyony prazhyvannya ZShA 727900 2015 g Braziliya 800000 2010 g Ispaniya 650000 2002 g Serbiya 147604 2011 g Vengryya 308957 2010 g Rumyniya 621573 2011 Balgaryya 325343 2011 Rasiya 220000 2010 Ukraina 47587 2001 Polshcha 16 725 2011 g Latviya 6 452 2011 g Belarus 7079 2009 g Mova cyganskayaReligiya hrysciyanstva islamBlizkiya etnichnyya grupy gudzharatcy pendzhabcy radzhasthancy sindhi Da cygan taksama adnosyac kosayskih ashkali zahodneaziyackih dom zakaykazskih bosha syaredneaziyackih par ya i mugat paydnyovaaziyackih bandzhara ujgurskih ejnu NazvyEyrapejskiya narody tradycyjna mayuc roznyya nazvy dlya cygan Adnak u bolshasci vypadkay vykarystoyvayucca dzve grupy nazvay Pershaya vyznachae gety narod yak egipcyan basksk Ijito angl Gypsy valon Djupsyins isp Gitano ital Gitani fr Gitans Drugaya suguchna belaruskaj nazve nyam Zigeuner ital Zingari rum Țigani fr Tsiganes isp Gitano veng Ciganyok balg Cigani tureck Cingeneler vidavochna pahodzic ad grech Tsigganoi Etymalogiya drugoj grupy nazvay nevyadoma Vykazvayucca dumki shto yana mozha pahodzic ad skazhonaga vizantyjskaga slova a8igganos abo ad yayrejskaga slova צוען adzin z rayonay Nizhnyaga Egipta Akramya tago nekatoryya nazvy pahodzili ad myanushak veng Faraok nepe faraonava plemya fr Manouches ad asabistaga imya persidskaga pahodzhannya pers منوچهر finsk Mustalaisiksi litaralna chorny by grechka i g d U svayu chargu syarod cygan byli pashyrany supolnyya samanazvy rom etymalogiya kanchatkova ne vysvetlena i kalo litaralna chorny Kozhnaya etnichnaya grupa mela svayu asabistuyu nazvu sinty lavary kelderary harahani bashalde ursary i insh Zvychajna nazvy grup pahodzyac ad taponimay imyonay prodkay abo myanushak prafesijnaj specyyalizacyi Na pershym Susetnym cyganskim kangrese y Londane 1971 g byla prynyata adzinaya supolnaya samanazva Rromane dzene Pradstayniki cygan vystupili suprac aficyjnaga yzhyvannya inshyh nazvay yak abrazlivyh U vyniku y mnogih suchasnyh eyrapejskih movah supolnaya cyganskaya nazva pastupova vyciskae tradycyjnyya nazvy angl Romany Roma dack Romaer ital Rom cheshsk Romove i insh PahodzhanneU cygan doygi chas ne bylo svayoj pismovaj gistoryi U vusnyh cyganskih legendah i padannyah najchascej mescam pahodzhannya nazyvaecca Egipet Adnak bolshasc dasledchykay lichyc shto mif pra egipeckae pahodzhanne byy zaneseny zvonku U XVIII st eyrapejskiya vuchonyya vyyavili padabenstva cyganskaj movy z indaeyrapejskimi movami Indyi U pachatku XIX st byla kanchatkova ystalyavana shchylnaya suvyaz z movami radzhasthancay gudzharatcay i pendzhabcay Na pracyagu XIX XX stst prapanoyvalisya roznyya gipotezy ab zyhodze prodkay cygan z Indyi Merkavalasya shto yany magli rushyc na zahad padchas pahoday Alyaksandra Makedonskaga abo arabskih zavayavannyay Syarod prodkay eyrapejskih cygan nazyvalisya dzhaty radzhputy cemnaskurae naselnictva Nizhnyaj Mesapatamii pryvodziysya zapis Firdaysi 1011 g pra peradachu indyjskim gaspadarom 1000 muzyk lury iranskamu shahu Suchasnyya genetychnyya dasledavanni pacvyardzhayuc pahodzhanne cygan z zahadu payvostrava Indastan Yany demanstruyuc padabenstva genetychnaj spadchyny ysih cygan shto kazha pra toe shto zyhod adbyysya prykladna y adzin chas i cyganskiya grupy byli adnosna izalyavany ad inshaga naselnictva Azii i Eyropy Vyyaylena tolki nekatoraya raznastajnasc zhanochaj linii prycyagvanne y cyganskuyu grupu zhanchyn vyhadcay z Balkanskaga payvostrava Vidavochna paslya z yaylennya cygan u Eyrope asnoynym mescam ih pasyalennya byy Balkanski payvostray Adtul pachalosya rassyalenne cygan pa inshyh krainah Mif pra pahodzhanne z Egipta tlumachac tym shto paslya z yaylennya cygan u Vizantyi yany prycyagvali yvagu tubylcay yak vulichnyya aktory zajmalisya toj zha spravaj shto i vyhadcy z Egiptu tamu stali nazyvacca egipcyanami hacya niyakih adnosinay da Egipta ne meli GistoryyaRassyalenne cygan u Eyrope Nekatoryya dasledchyki lichac shto pershy zapis pra z yaylenne cygan u Eyrope byy zrobleny Feafanam Kanfesaram Yon apavyaday pra perasled u pachatku IX st vizantyjskim imperataram a8igganos ad yakih byccam by pajshla nazva cygan Adnak a8igganos magli byc pradstaynikami nejkaj ushodnyaj sekty Yana ne abavyazkova byla zvyazana z cyganami ale cygan atayasnyali z yae pradstaynikami U zhycci Afanasii z Eginy VIII IX stst taksama yzgadvaecca toe shto yana karmila padchas goladu y Frakii inshazemcay ἀtsigganoi Pachatak rassyalennya cygan pa inshyh krainah Eyropy fiksuecca XIV st shto supadae z asmanskimi zavayavannyami Balkanskaga payvostrava U 1348 g cygany yzgadvayucca y Serbii u 1378 g u Balgaryi u 1383 g u Vengryi u 1419 g u Francyi u 1425 g u Ispanii u 1501 g u VKL 1514 g u Anglii U rasijskih aficyjnyh dakumentah cygany ypershynyu yzgadvayucca tolki y 1733 g U XIX st grupy cygan migryravali y Novy Svet i Aystraliyu U nashy dni amerykanskaya i brazilskaya dyyaspary z yaylyayucca najbujnejshymi y svece Padchas rassyalennya pa krainah Eyropy mnogiya cygany vyali kachavy abo paykachavy lad zhyccya zajmalisya drobnym gandlem ramyastvom arganizoyvali zabavy Adnak meysya vyaliki plast aselyh cygan Asmanski reestr XVI st uzgadvae takiya aselyya prafesii cygan yak vartayniki slugi myasniki syravary agarodniki pastuhi hirurgi i navat manahi U XIX st slivenskiya cygany stali pershymi rabochymi tekstylnaj fabryki U 1858 g u Besarabii 2481 cygan vyoy kachavy lad zhyccya 2978 cygan asely U Valahii i Maldove bolshasc cyganskaga naselnictva znahodzilasya y zalezhnasci ad dzyarzhavy i pryvatnyh uladalnikay u dakumentah fiksavalasya yak raby U VKL asnoynym mescam paselishcha cygan z yaylyaysya Mir Roznica y ladze zhyccya move i zvychayah ne spryyala integracyi cygan u myascovyya kultury i chascyakom vyklikala admoynuyu reakcyyu myascovaga naselnictva i yladay Tak u peryyad 1499 1783 gg u Ispanii byy prynyaty sherag zakanadaychyh aktay shto zabaranyali cyganskiya zvychai movu i vopratku U 1539 g cygany vyganyalisya z Paryzha U 1563 g z Anglii U 1557 g u Polshchy byy vydadzeny zakon z adznachennem cygan yak lyudzej nepatrebnyh U VKL u 1565 g vydana yradavaya pastanova dze kazalasya Kali yaki starasta vyganic cygan kab ih nihto ne prymay U 1566 g prynyaty zakon yakim bylo zabaronena zabirac cygan u vojska Cygany yakiya zhabravali zvalnyalisya ad padatkay Zlodzeyay i shpiyonay prapanoyvalasya vyganyac Use inshyya cygany yakiya zastavalisya y dzyarzhave i ne imknulisya vyhodzic pa za yae mezhy pavinny byli zastavacca pad panami knyazyami shlyahtaj abo gaspadarom U 1577 g bylo abveshchana Cygany mayuc byc vygnany z zyamli i nikoli ne prypushchany da yae U artykule 35 Statuta 1588 g zabaranyaysya yvahod u zemli vandroynyh cygan asudzhalasya ih shilnasc da padmanu i g d Za parushenne artykula Statuta pradugledzhvaysya shtraf gaspadaru Lichycca shto z XV st da XVIII st u Eyrope bylo prynyata 148 zakanadaychyh aktay nakiravanyh suprac cygan Ramantyzm XIX st abudziy cikavasc eyrapejskih intelektualay da cyganskih supolnascyay U tvorah A Pushkina V Gyugo R Kiplinga i inshyh pismennikay vobraz cygan padavaysya y pryvabnym hacya i skazhonym vyglyadze Pachalosya navukovae vyvuchenne cyganskaj kultury prycyagnenne cygan da adukacyi i baracba za ih pravy U 1905 g adbyysya pershy shod cygan u Safii nakiravany suprac balgarskaga dyskryminacyjnaga vybarchaga zakona 1901 g U 1926 g z yavilasya pershaya aficyjnaya cyganskaya arganizacyya Balgaryi U 1927 g u Serbii U 1925 g u Maskve stvorany Agulnarasijski cyganski sayuz Pachalosya vydavectva srodkay masavaj infarmacyi na cyganskaj move Pad uplyvam siyanizmu y mizhvaenny peryyad uznikla ideya stvarennya cyganskaj dzyarzhavy Yae aktyyna pradstaylyala syam ya Kvekay shto zmagalasya za ab yadnanne cygan Polshchy U 1934 g abveshchany yago pryhilnikami cyganskim karalyom Yozaf Kvek nakiravay delegacyyu y Ligu Nacyj z prapanovaj vyluchyc cyganam zemli y Namibii Yago spadkaemca Yanush Kvek zvyartaysya y 1936 g da B Musalini prosyachy zemli y Efiopii Ih kankurent karol Mihal Kvek vandravay u Indyyu kab adshukac svabodnyya terytoryi kalya raki Gang Paznej yon imknuysya znajsci padtrymku y Chehaslavakii i Vyalikabrytanii dlya arganizacyi cyganskaj kalonii va Ushodnyaj Afrycy Ulady Trecyaga Rejha arganizavali genacyd cyganskaga naselnictva padchas II Susvetnaj vajny yak na terytoryi samoj Germanii tak i akupavanyh zyamel Tolki y Yugaslavii bylo zabita kalya 90 tysyach chalavek Usyago zaginula ad 150 tysyach da 1500 tysyach chalavek Genacyd suprac cygan byy pryznany z boku FRG tolki y 1982 g Mnogiya cygany ydzelnichali y ruhu Supraciylennya zmagalisya y partyzanskih atradah i na fronce Halodnaya vajna faktychna raskalola cyganski ruh U zahodnih krainah yon abapiraysya na gramadskiya arganizacyi i baracbu suprac dyskryminacyi 8 krasavika 1971 g u Londane adbyysya pershy Susvetny cyganski kangres yaki abvyasciy adzinuyu cyganskuyu nacyyu U sacyyalistychnyh dzyarzhavah cygany z adnago boku atrymlivali metanakiravanuyu dzyarzhaynuyu padtrymku y stvarenni kulturnyh ab yadnannyay palyapshennya adukacyi uladkavannya na pracu i g d Razam z getym ulady imknulisya prymusic kachavyya grupy da aselasci 5 listapada 1956 g Savet Ministray SSSR vyday pastanovu Pra pryluchenne da pracy cygan yakiya zajmayucca badzyazhnictvam Yana daruchala rassyalic u trohmesyacovy termin na stalae mesca zhyharstva ysih kachavyh cygan Prymusovaya aselasc stvarala ymovy dlya asimilyacyi Paslya zakanchennya Halodnaj vajny y vyniku ekanamichnyh prablem i hvali nacyyanalizmu uzho aselyya cygany krain Ushodnyaj Eyropy byli vymushany migryravac u inshyya regiyony abo krainy z lepshym uzroynem zhyccya Pry getym adradziysya kachavy lad zhyccya 10 lipenya 2010 g urad Francyi prynyay pragramu repatryyacyi kachavyh cygan yakiya peraehali z Rumynii i Balgaryi Nacyyanalnyya znakiCyganski scyag 8 krasavika 1971 g u Londane adbyysya pershy Susvetny cyganski kangres Vynikam kangresa stala pryznanne syabe cyganami miru supolnaj neterytaryyalnaj nacyyaj i prynyacce nacyyanalnyh znakay scyaga i gimna zasnavanaga na narodnaj pesni Dzhelem dzhelem Zamest gerba cygane vykarystoyvayuc sherag vyadomyh znakay kola budy padkovu kalodu kart Takimi znakami zvychajna yprygozhvayucca cyganskiya knigi gazety chasopisy i sajty adzin z getyh znakay zvychajna yvahodzic u merapryemstvay prysvechanyh cyganskaj kultury U gonar pershaga Susvetnaga cyganskaga kangresa 8 krasavika lichycca Dnyom Cygan U nekatoryh cygan yosc zvyazany z im zvychaj uvechar u vyznachany chas druzhna vyhodzic na vulicu z zapalenaj svechkaj ReligiyaBolshasc vernikay nalezhyc da roznyh plynyay hrysciyanstva U Turcyi i na Balkanskim payvostrave zhyvuc musulmane z grupy harahani a taksama tak zvanyya balkanskiya egipcyane Cygany na BelarusiAsnoyny artykul Cygany na Belarusi Pavodle perapisu 2009 goda y Belarusi nalichvaecca 7079 cygan Gl taksamaCygany y RumyniiZnoskiGypsy Anglo Romani in United States Gypsy English Romanichal in United States Irish Traveller Shelta in United States Mexican Creole Tirilone in United States Romani Carpathian in United States Romani Sinte in United States Romani Vlax Kalderash in United States Falta de politicas publicas para ciganos e desafio para o governo The Situation of Roma in Spain Popis stanovnishtva domaћinstava i stanova 2011 u Republici Srbiјi Arhivavana 8 lipenya 2018 2011 EVI NEPSZAMLALAS Rezultatele finale ale Recensămantului din 2011 Arhivavana 18 studzenya 2016 2011 Population Census main results Informacionnye materialy ob okonchatelnyh itogah Vserossijskoj perepisi naseleniya 2010 goda Nacionalnyj sostav naseleniya Rossijskoj Federacii 2001 ukrcensus gov ua Charakterystyka mniejszosci narodowych i etnicznych w Polsce Arhivavana 17 kastrychnika 2015 2011 gada tautas skaitisana Galvenie raditaji belstat gov by People Cluster Romany Milena Hubschmannova Origin of Roma nyavyzn nedastupnaya spasylka Arhivavana z pershakrynicy 27 kastrychnika 2014 Praverana 18 zhniynya 2015 Origins and Divergence of the Roma Gypsies MIF O EGIPETSKOM PROISHOZhDENII Statya Nikolaya Bessonova Arhivavana 5 sakavika 2016 St Athanasia of Aegina Jeetan Sareen The Lost Tribes of India Les tsiganes nedastupnaya spasylka The Gypsies Cygane v Belarusi Arhivavana 29 lyutaga 2016 Timeline of Romany Gypsy History in Britain MIF O TOM BUDTO CYGANE ZhIVUT V ROSSII 500 LET Statya Nikolaya Bessonova Arhivavana 5 sakavika 2016 MIF O KOChEVOM PLEMENI Statya Nikolaya Bessonova Arhivavana 5 sakavika 2016 Elena Marushiakova Gypsy Slavery in Wallachia and Moldavia MARYAM HILLI The Forgotten Holocaust Gypsy nyavyzn nedastupnaya spasylka Arhivavana z pershakrynicy 9 kastrychnika 2015 Praverana 18 zhniynya 2015 Yaygenij Chervinski Tatary i cygany na terytoryi Vyalikaga knyastva Litoyskaga pravavy i sacyyalny status Arhivavana 5 sakavika 2016 Neizvestnyj genocid cygan Elena Marushiakova The Roma a Nation without a State Historical Background and Contemporary Tendencie GENOCIDE OF EUROPEAN ROMA GYPSIES 1939 1945 The Roma Genocide Arhivavana 24 studzenya 2016 O priobshenii k trudu cygan zanimayushihsya brodyazhnichestvom Arno Tanner The Roma of Eastern Europe Still Searching for Inclusion Q amp A France Roma expulsions INTERNATIONAL ROMA DAY WHEN A ROMANI MOVEMENT AND ANTHEM WERE BORNSpasylkiCygany na VikishovishchyEU and Roma European Commission Roma European Union Agency for Fundamental Rights Gypsy Council Arhivavana 30 krasavika 2016 Gypsy Lore Society Laura Renzi Roma People in Europe A Long History of Discrimination Arhivavana 31 zhniynya 2015 Evan Heimlich Gypsy americans Gypsies in the United States The Toronto Roma Community Centre Agenţia Naţională pentru Romi Arhivavana 27 zhniynya 2021 Cultura Cigana Embaixada Cigana Do Brasil Romanlar Federasyonu Arhivavana 21 chervenya 2019 Cygane Rossii Arhivavana 1 zhniynya 2015 Socialnaya integraciya cygan v Belarusi Arhivavana 26 verasnya 2015