Марсель

Марсе́ль (фр.: Marseille, ІРА: [maʁsɛj], мясцовае вымаўленне [mɑχˈsɛjɐ]; акс.: Marselha, ІРА: [maʀˈsejɔ, maʀˈsijɔ]) — горад у Францыі. Знаходзіцца на беразе Ліёнскага заліва (Міжземнае мора). У 2007 годзе разам з прыгарадамі ў Марселі жылі 1 605 тыс. жыхароў.

Горад Марсель фр.: Marseille, акс.: Marselha Герб^[d] Сцяг^[d] Краіна  Францыя Рэгіён Праванс — Альпы — Лазурны Бераг Дэпартамент Буш-дзю-Рон Каардынаты 43°17′51″ пн. ш. 5°22′38″ у. д.^HGЯO Кіраўнік Бенуа Паян^[d] Заснаваны 600 да н.э. Плошча 240,62 км² Вышыня цэнтра 12 (0-640) м Водныя аб’екты Марсельскі заліў^[d] і Ліёнскі заліў Насельніцтва 839 043 чалавек (2006) Шчыльнасць 3487 чал./км² Часавы пояс UTC+1, летам UTC+2 Тэлефонны код +33 491 Паштовыя індэксы 13001 – 13016 Афіцыйны сайт mairie-marseille.fr (фр.)(англ.)(руск.)(ням.)(ісп.) Марсель на карце Францыі

Медыяфайлы на Вікісховішчы

Гісторыя

Заснаваны ў VI стагоддзі да н.э. як грэчаская калонія Масалія. Гандлёвы і культурны цэнтр, порт, сапернічаў з Карфагенам (марская бітва ў VI стагоддзі да н.э.). У 49 да н.э. заваяваны рымлянамі, у 476 — вестготамі, у 539 — франкамі, у 735 зруйнаваны арабамі. 3 879 у , з XI стагоддзя ў графстве Праванс. У час крыжовых паходаў адзін з найбуйнейшых гандлёвых цэнтраў Міжземнамор’я. 3 1214 незалежны горад. У 1481 годзе раэам з Правансам перайшоў пад уладу французскіх каралёў. З канца XVII стагоддзя цэнтр керамічнай прамысловасці. Падарваная ў пачатку XIX стагоддзя кантынентальнай блакадай эканоміка Марселя пачала хутка развівацца ў другой палове XIX стагоддзя пасля адкрыцця Суэцкага канала (1869) і французскай экспансіі ў Паўночную Афрыку. У Другую сусветную вайну акупіраваны італа-нямецкімі войскамі (1942—1944), адзін з цэнтраў Руху Супраціўлення.

Транспарт

Буйнейшы порт Францыі на Міжземным моры. Вузел чыгунак і аўтадарог. Міжнародны аэрапорт. Метрапалітэн.

Пачатковы пункт трансеўрапейскага нафтаправода на Страсбург і Карлсруэ (Германія).

Прамысловасць

Важны прамысловы цэнтр. Нафтаперапрацоўка, нафтахімічная прамысловасць, судна- і авіябудаванне.

Навука, адукацыя, культура

Дзейнічаюць 3 ўніверсітэты. Музеі археалогіі, прыгожых мастацтваў і інш. Марскі акварыум. Развіваецца турызм.

Насельніцтва

Год Колькасць 1901 491 161 1968 889 029 1975 908 600 1982 874 436 1990 800 550 Год Колькасць 1999 798 430 1999 798 430 2006 839 043 2011 850 636 2013 855 393 Год Колькасць 2015 861 635 2016 862 211 2017 869 815 2018 868 277 2019 870 731 Год Колькасць 2020 870 321 2021 873 076 2022 877 215

Гарады-пабрацімы

•  Khemisset^[d], Марока
•  Limassol Municipality^[d], Кіпр (3 мая 1992)^[…]
•  Абіджан, Кот-д’Івуар (10 ліпеня 1958)
•  Адэса, Украіна (5 мая 1973)
•  Антверпен, Бельгія (1958)
•  Бейрут, Ліван
•  Гамбург, Германія (1958)
•  Гданьск, Польшча (22 мая 1992)
•  Генуя, Італія (7 кастрычніка 1958)
•  Глазга, Вялікабрытанія (2006)
•  Дакар, Сенегал
•  Ерэван, Арменія
•  Капенгаген, Данія
•  Кобэ, Японія (1961)
•  Кіеў, Украіна (19 жніўня 2022)
•  Маракеш, Марока
•  Неапаль, Італія
•  Пірэй, Грэцыя
•  Рамат-Ган, Ізраіль
•  Салонікі, Грэцыя
•  Сурабая, Інданезія (15 лютага 2007)
•  Туніс, Туніс
•  Тырана, Албанія
•  Хайфа, Ізраіль
•  Шанхай, Кітай (1987)
•  метрапольны горад Генуя^[d], Італія (7 кастрычніка 1958)

Славутасці

Руіны старажытна-рымскіх збудаванняў, арітэктурныя помнікі XI—XIX ст. На востраве каля Марселя размешчаны замак Іф (XVI ст.).

Выбітныя ўраджэнцы

• Фернандэль — французскі акцёр
• Эдмон Растан
• Марыс Бежар

Літаратура

• Марсель // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 10: Малайзія — Мугаджары / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 2000. — Т. 10. — 544 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0169-9 (т. 10).

Спасылкі

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Марсель

1. Populations légales communales depuis 1968 — Нацыянальны інстытут статыстыкі і эканамічных даследаванняў Францыі. Праверана 4 чэрвеня 2021.
   <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q156616"></a>
2. https://www.insee.fr/fr/statistiques/2011101?geo=COM-13055
3. Populations légales 2017 — Нацыянальны інстытут статыстыкі і эканамічных даследаванняў Францыі, 2019.
   <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q81204110"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q156616"></a>
4. Populations légales 2018 — Нацыянальны інстытут статыстыкі і эканамічных даследаванняў Францыі, 2020.
   <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q104619889"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q156616"></a>
5. Populations légales 2019 — Нацыянальны інстытут статыстыкі і эканамічных даследаванняў Францыі, 2022.
   <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q156616"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q110382235"></a>
6. Populations légales 2020 — Нацыянальны інстытут статыстыкі і эканамічных даследаванняў Францыі, 2022.
   <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q115923391"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q156616"></a>
7. Populations légales 2021 — Нацыянальны інстытут статыстыкі і эканамічных даследаванняў Францыі, 2023.
   <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q156616"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q124036546"></a>
8. Populations légales 2022 — INSEE, 2024.
   <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q156616"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q131560738"></a>
9. Διδυμοποιημένες Πόλεις Праверана 9 чэрвеня 2018.
10. Twinned cities Праверана 27 лістапада 2017.
11. https://www.marseille.fr/sites/default/files/contenu/International/liste_des_villes_jumelees_avec_marseille.pdf
12. https://omr.gov.ua/ua/international/goroda-pobratimi/marsel-franciya/
13. https://www.gdansk.pl/urzad-miejski/biuro-prezydenta/marsylia-francja,a,1633
14. https://www.glasgow.gov.uk/index.aspx?articleid=21042
15. https://kyivcity.gov.ua/news/vitaliy_klichko_z_merami_8_yevropeyskikh_mist_vidkriv_art-obyekt_na_arsenalniy_takozh_kiv_pidpisav_ugodi_pro_pobratimstvo_sche_z_troma_yevropeyskimi_mistami_foto/
16. https://kyivcity.gov.ua/kyiv_ta_miska_vlada/pro_kyiv/mista-pobratimi_z_yakimi_kiyevom_pidpisani_dokumenti_pro_poridnennya_druzhbu_spivrobitnitstvo_partnerstvo/
17. http://www.surabaya.go.id/uploads/attachments/2015/12/4081/ilppd_ta_2013.pdf
18. http://www.tirana.gen.al/sister_cities.php